Book Title: Ek Futkal Patra Antargat Shabdayadi
Author(s): Kantilal B Shah
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229336/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 eka phuTakaLa patra - antargata zabdayAdI anusandhAna 46 AcArya zrI zIlacandrasUrijI mahArAjane prApta thayela keTalAMka phUTakaLa patro paikInA eka patramAM koI abhyAsu jIve keTalAka apabhraMza/jUnI gujarAtInA zabda saMgRhIta karyA che. e sAhityanA svAdhyAya - vAMcana mATe emane e upayogI jaNAyA ho. emaNe karelI zabdayAdImAM pratyeka zabdanI sAme saMskRta artho ApelA che. kAntibhAI bI. zAha pU. mahArAjazrIe saMskRtArthavALI A zabdayAdImAM vartamAna gujarAtImAM artha ane jarUrI lAge tyAM TippaNa ApavAnuM mane soMpyuM. zabdonA cokasAIbharyA gujarAtI artho meLavavA mATe, jayanta koThArI sampAdita 'madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza' mAM patra - antargata yAdImAMnA zabdo kramazaH jovA mAMDyA. tyAre khyAla Avyo ke AmAMnA moTA bhAganA zabdo 'ma. gu.za. 'mAM noMdhAyelA hatA ane te badhAM sthAnoe 'uktiratnAkara' granthano AdhAra levAyo hato. 'uktiratnAkara' graMtha zrIsAdhusundaragaNIe racyo che. kartAnA sarjanakAla I. 1624 - 1627nA gALAmAM enI racanA thaI che. I. 1957mAM zrIjinavijaya munie A granthanuM sampAdana kartuM che. A sampAdanamAM 'uktiratnAkara' uparAMta be ajJAtakartRka auktiko paNa emAM sAmela karAyA che. A kRtiomAM jUnI gujarAtI bhASAnA zabdonI samaja mATe saMskRta paryAyo apAyelA che. phUTakaLa patranI prastuta zabdayAdImAMnA saMskRta paryAyo ane 'ma.gu.za. 'mAM noMdhAyelA 'uktiratnAkara' nA saMskRta paryAyonI samAnatA parathI e to nizcita thayuM ke A zabdayAdI moTe bhAge 'uktiratnAkara'nA sampAdana granthamAMthI karavAmAM AvI che. jayanta koThArI 'uktiratnAkara' granthano 'ma.gu.za. 'mAM upayoga karatI vakhate, gujarAtI artha ApavAmAM, te granthamAM apAyelA saMskRta paryAyono AdhAra lIdho che kharo, paNa badhAM sthAnomAM vyutpatti tarIke e saMskRta paryAyonI pramANabhUtatA svIkArI nathI. keTalAka saMskRta paryAyo to mULa zabdanA kRtrima Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 saMskRtIkaraNa rUpe paNa jovA maLe che. chatAM binasaMzayAtmaka lAgelA ke anya AdhAragranthomAMthI sAMpaDatA pramANabhUta saMskRta zabdone vyutpattisthAna tarIke darzAvyA che. ahIM meM zabdayAdInA vartamAna gujarAtI artha ApavAmAM mukhyatayA 'ma.gu.za.'no AdhAra lIdho che. te uparAMta kvacit 'sArtha gujarAtI joDaNIkoza' temaja hindI zabdakozanI paNa sahAya lIdhI che. zakya banyuM tyAM vyutpatti ApI che. ane jarUrI lAgyuM tyAM TippaNI (Ti.) mUkI che. patranI zabdayAdIno krama yathAvat rAkhyo che. yAdImAM noMdhAyelA saMskRta paryAyo pratyeka zabdane cheDe corasa kauMsa [] mAM mUkyA che. mULa granthamAthI zabdayAdIno utAro karavAmAM keTalAka zabdo khoTI rIte utArAyAnuM paNa mAlUma paDyuM che. kyAMka mULa zabda ane saMskRta paryAya bhegA lakhAyelA che to kyAMka eka zabdano akSara bIjA zabdamAM sarakI gayo che. zakya banyuM tyAM AvAM sthAnoe zuddhi karI lIdhI che chatAM artha jyAM maLyo nathI ke saMskata paryAya sAthe meLamA lAgyo nathI ke artha apAyA chatAM saMzaya rahyo che tyAM praznArtha (?) ko che. hou = thayu (saM. bhU parathI) [evaM havai] atha = have, AraMbha (Ti. 'atha' saMskRta zabda che.) pratyuta = kiMvA, bIjI rIte, UlaTI rIte (Ti. 'pratyuta' saMskRta zabda che.) pUThiI = pAchaLa, - nI pachI [anu] sAmahu - sAmuM(saM. saMmukhakam > sAmahau) [abhimukha] DAvau = DAbo (de0) [vAma] pAdharau = sodho, saraLa, bhalobhoLo (saM. prAdhvara; de. paddhara)[Rju, sarala] heThi = nIce [adhaH] Upari = upara [upari] ADau = ADo, vighnarUpa, aDapalo [tiryak] trIcchau = tIracho, vAMko, ADo, katarAto [tirazcInaH] (saM. tirazcIna > prA. tiriccha) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 Agali = AgaLa, agrasthAne, samakSa, pahelA, have pachI (saM. agra + la) __ [agre, puraH] pacchiliu = pAchalo, pAchaLano (saM. pazca > pacchAla) [pAzcAttyaH] sarIkhau = - nA jevo, sarakho (saM. sadRkSaH) [sadRk] samAna = - nA jevU, sara. [atisaula] (?) tAdRkSaH = tenA jevU, AbehUba [tAdRzaH] anesau = anokho (saM. anyAdRzaH) [anyasadRk, anyasadRzaH, anyasadRkSaH] tUM sarIkhaU = tArA jevo [tvAdRzaH] mUM sarIkhau = mArA jevo [mAdRzaH] tumha sarIkhau = tamArA jevo [yuSmAdRzaH] amha sarIkhau = amArA jevo [asmAdRzaH] arahau = najIka, ahIM, AgaLa, Ama (saM. ArAt) [arvAk] parahau = dUra, tahIM, pAchaLa, pachI tema (saM. parAt / parasmin) [parAk] (Ti. jUnI guja.mAM 'arahau-parahau' ane arvA. guja.mAM 'apara' ema sAmAsika zabdaprayoga vadhu pracalita che. jeno ahItahIM, Amatema, najIkadUra, AgaLapAchaLa - evA arthasaMdarbhe vaparAza che. 'o' - najIka e zabda sAthe arahau > arunuM uccArasAmya joI zakAze.) pAravali (?) - pAra pAmelo, pAraMgata, bhaNelo (?) [paThitaH] sarvato = sarva prakAre, badhI bAjue, cotarapha (saM. sarvataH) [vizvak] samantAt = sarvatra [samantataH] ugaumugau = UgomUgo [avAGmUkaH] (Ti. vartamAnamAM Avo zabdaprayoga pracalita nathI. 'ma.gu.za.'nA , sampAdaka A zabdane dvirukta prayoga gaNe che. ahIM apAyelo saMskRta paryAya vyutpatti tarIke asvIkArya che.) jhalajhAMkhasauM = bhaLabhAMkhaLu, maLasakuM [caladdhvAGkSam] Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 31 UMdhAdhalaGa = UMdhAMdhaLaM, jhAMkhu, cUMkhaDu, cUMcaLu, maMda dRSTivALu [udvalikam] sUgAmaNauM = sUga upajAvanAlaM, ghRNAspada (saM. 'zUka' parathI.) [sUkAjanakam] ahivA = vidhavA (saM. adhavA) [avidhavA] sUhava = saubhAgyavatI, sadhavA strI (saM. sudhavA) [sudhava] uttariNyu = RNamukta (hiM. utarina) [uttAritaRNam] pad = jAmInagIrI ApanAra, jAmIna, jAmInadAra [pratibhU] (saM. pratibhUH > paDahU > paDhU) paDUcauM = jAmInagIrImAM mUkelI vastu [pratibhAvyam] UpariyAmaNauM = vyAkulatA, kheda, ciMtA [utkalikAkulaM raNaraNakaM vA] ulyu = olyuM, pekheM [arvAcIna] (?) payalau = pelo, pekheM [parAcInau] (?) vilakhau = udAsa, karamAI gayekheM, phikuM (saM. vilakSa) [vilakSaH] DaharavAra = ? [jayadrathavelA] (?) (Ti. 'ma.gu.za.'mAM Dahara = khAbociyuM (saM. daharaH) maLe che.) tAMgaliNI = maLavisarjana karavU te. [tanugamanikA] (Ti. 'ma.gu.za.'mAM 'tAMgaNI' che.) goIgosalI = ? [gopyazilAkA] (Ti. 'ma.gu.za.'mAM arvA. guja. artha aMge praznArtha che.) UkaraDI = nAno UkaraDo, vivAha prasaMge kacaro pUMjo [avakarotkaritA] nAkhavAnI jagA. (de. ukkaraDI) puJjo = Dhagalo (saM. puJja) [avakaraH] caukIvaTu = bAjoTha, besavAnI pATa (saM. catuSkapaTTa) [catuSkapaTTaH] vaTavAlanauM = voLAviyApaNuM [varmapAlanaM] behaDauM = beDu [dvighaTam] gUDhauM = chArnu, gheruM, na samajAya tevU (saM. guhya) [gudagUDham] khisarahaMDI = ? [kSiprasarahiMDikA] Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 urasauM ? vesarad ? arataparata bApa sarIkhau TM = anusandhAna 46 (Ti. 'ma.gu.za. ' mAM zabda noMdhAyela che, paNa arvA guja. artha paratve praznArtha. ) (saM. 'ArAt parAt' parathI) vUsaTa = tamAco cUhuNTI = ? Cas = kAvaDa (de.) garaDhau = vacchIyAta nIka veDi [ AkRtyA prakRtyA pitAsadRza: ] agevANu = AgevAna, AgaLa rahenAra, mokharAnuM (saM. 'agra' parathI) [ agrenIka: ] pachevANu = pAchaLa rahenAra, pAchaLa rahevuM te. [pazcAdanIkam ] [capeTA)] [cuJcapaTikA] (?) [kAyATanA, kAryAvilinI] [ gatArthavayaH ] [ vastuvitta: ] [nIrAkSA] usalasIMdharaM = ? = = THE gharaDo, vRddha (saM. jaraTha) ADatiyo pANI javAno mArga = AkRtie prakRtie bApanA jevo. (Ti. 'nIka' saMskRta che. paNa 'nIka'no bIjo artha 'hAthapaga dukhavAno ke khaMjavALano roga' paNa thAya che. (saM. nIraktA paraMthI.) 'ma.gu.za. 'mAM 'uktira0 'no A zabda banne arthamAM noMdhAyelo che.) [ ullAsitasandhikam ke utazalaMdhra ] (?) (Ti. 'ma.gu.za. 'mAM A zabda 'uktira0' mAMthI 'UsalasIdhuM' rUpe noM dhAyelo che. arvA. artha aMge praznArtha.) sIdhAM khullAM moTAM ziMgaDAMvALI gAya, uttama prakAranI gAya (saM. 'vikaTa' parathI.) [vikaTazRGgI] [ militazRGgI] [vagharSa: ] (?) [vizarIrI ] ( ? ) mIDhI vAMkAM ziMgaDAMvALI kuNDalI - kuMDALu-gUMcaLu vaLelAM ziMgaDAMvALI lipasaNauM = lapasaNuM (Ti. 'ma.gu.za. 'mAM A artha aTakaLe apAyo che.) [ kuNDalitazRGgI] [lipsAyanam ] Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 vahalI = vasUkI gayelI paTAntaram = paDado, antarAya, bheda [vItavetrA ] [ pratyantaram ] (Ti. 'ma.gu.za. 'mAM A zabda 'paTAMta ' ema noMdhAyelo che.) vihAjAharI ( ? ) ? [vijayagRhA] (?) [koSThaka: ] koThauM = koTho, oraDo Dokara [ DolatkaraH ] chekaDI [chidrakarI] H = sIrAmaNu = bhAtuM savArano nAsto sauDI = rajAI, soDa che.) (Ti. 'ma.gu.za.' 'sauDI' ne dezya zabda gaNe sIrakha - rajAI, godaDI (Ti. rAjasthAnamA pracalita ) tulAI - taLAI, gAdaluM = usIsauM = ozIkuM (saM. ucchIrSakam ) - vRddha, gharaDo (de. Dokkara) chekavAnuM sAdhana ke chidra pADavAnuM sAdhana. (Ti. 'ma.gu.za.' A arthane temaja ahIM apAyelA saMskRta paryAyane saMzayAtmaka gaNe che.) pUNI ADaNa - khaDokhalI khaNDAyatu jacchAyatu (?) bhAdhAdhArI silATa = salATa (Ti. 'ma.gu.za. 'mAM 'uttira0 'mAMthI ja A zabda 'silAvaTau' rUpe noMdhAyelo che ane enI vyutpatti che saM zilAvartmaka:) talavAradhArI ? [ khaDgavitta: ] [ tUNavittaH ] (Ti. ahIM saMskRta paryAyanA 'tUNa' zabdane AdhAre arvA. artha Apyo che.) aMgazobhA, aMgamaNDana = krIDA mATenI vAva, hoja, okhalI) (de. khaDu + = 33 [ zItAzanam, zarIrAppayakaM vA ] [ saMvRtapaTI ] kuNDa. [zItarakSA] [ tUlikA ] [ upadhAnam ] ? [zilAghaTika: ] [picumardI] [aGgamaNDanam ] [dIrghikA ] Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 anusandhAna 46 bagAI = bagAsuM [mbhikA] cIpaDau = capaTuM ? [cipaTa:] (Ti. 'sArtha joDaNIkoza' 'cIparcha'nI vyutpatti prA. cippaDa (= capaTuM) Ape che. 'ma.gu.za.'mAM 'uktira0' mAthI 'cIpaDIu, cIpiDau' zabda noMdhAyela che. eno arvA. guja. artha 'eka jherI jIvaDuM' maLe che. (saM. cipiTaka:) gUMhalI = garoLI [gomukhA] (Ti. 'ma.gu.za.'ne A artha vize saMzaya che.) kosIDha(Ta?)u = rezamano kIDo ? [koSasamRddhaH] (Ti. 'ma.gu.za.'mAM 'uktira0'no 'kosITau' zabda che. artha 'rezamano kIDo, ernu kokaDu' maLe che. tyAM saMskRta paryAya 'koSasthaH' apAyo che.) caNahaTI = koI prANInAma ? [caNakapravartakaH] (Ti. 'ma.gu.za.'mAM A zabda 'caNahaDIu' rUpe 'uktira0'mAMthI noMdhAyelo che. ane tyAM eno saMskRta paryAya 'caNakavartakaH' apAyo che.) lauMkaDI = loMkaDI (de. luMkaDI) [lomakaTikA] savAra = zIghra, saveLA [savelA] kAlAkhariu = dhImethI akSara zIkhanAra, vAMcatAM zIkhavAnuM zarU ja karyu hoya tevo. (saM. kAlAkSarikaH) [kRSNAkSaritaH] dANIdhaNIu = devAdAra, karajadAra [RNataH] (Ti. 'ma.gu.za.' mAM A zabda 'dANI (ghaMNI), dANIgaNi' tarIke noMdhAyelo che.) troTI = kAnanuM eka ghareNuM (rA.) [tripuTI] ajUyAtauM = ? [udmadyamAnam] (?) (Ti. 'ajUyAlauM' zabdanI saMbhAvanA. to eno artha 'ujALAyelu' thAya. (saM. ujjvAlayitum) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2008 UgaDau = ? [uhUdaH] bayakAru = gAnAra (saM. vAg+geyakAra, prA. vaikAra) [goyakAru] ciNoThI = caNoThI (de. ciNoTThi) [citrapRSTA] aDaka = ? [aparAkSA] (?) (Ti. 'ma.gu.za.'mAM 'aDakadaDaka' zabda maLe che, jeno artha 'daDI javAya- gabaDI paDAya' thAya che.) DhAkaNauM = DhAMkaNa ? DhAMkatuM te ? [chAganakam] sUNaharauM = zayanagRha [zayanagRham] pAtharapuM = pAtharavA mATe jAIM kapaDUM, jAjama [prasUraNam] uDhaNauM = oDhaNuM, strIne oDhavAnuM vastra (de. oDDhaNa) [AcchAdanam] naNaMda = varanI bahena (saM. nanAndR > prA. NaNaMdA) [nanandA] naNadoI = naNaMdano pati [nanAndRpatiH] jamAI = putrIno pati [jAmAtA] nANidrau = naNaMdano putra (saM. nAnAndraH, rA.nAMNadau) [nanAndRsutaH] bhatrIjo = bhAIno putra (saM. bhrAtRvya > prA. bhattijja) [bhrAtRjaH] parIyaTu = dhobI (de. pariaTTa) [nirnejakaH] chIpau = kapaDAM raMganAro, chIpo (de. chipaya) [rajaka:] kautigIu = kautuka-navAI pamADanAra [kautukikaH] phirakaH = phirakI [sphuritacakrikA] pATuvyAlI = pAdaprahAriNI, pATu mAratI [pAdaprahAravatI] (Ti. 'ma. gu. za.'mAM 'uktira0'no A zabda 'pATUAlI' rUpe noMdhAyelo che.) paramUNau = parama divasa- (saM. paramadivasIya) [paramadiva] parokauM = pAchalA varSe ? [prAkvarSAyAm] (Ti. A arthamAM taLapado zabda 'pora' vaparAzamAM che.) saralau = dIrgha, pralamba (saM. sarala+ka) [dIrghaH] Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 46 ghaDau = ghaDo [ghaTaH] ughaDahU = ? [ugghaTu] (?) kahuAlaGa = kolAhala [kolAhalaH] araNai = arati, asukha, pIDA, zoka, cintA {aratiH ] molIuM = sApho, pheMTo (saM. 'mauli' parathI) [mUIveSTanam] parivAriuM = pAra paDAeluM ? ATopAyeluM ? [prapAritam] pAlaTau = palaTo, parivartana [parivarta] pAlaTiGa = palaTAyekheM, parivartana pAmelu [parivartita:] viharau = vahero, AMtaro, taphAvata (saM. vyavahAra) [vyatikaraH] bApaDo = bApaDo, bicAro, rAMka (de0 bappa) virAka:] (Ti. 'ma.gu.za.'mAM A zabda 'prA.gu.kA.' mAthI 'bappuDau, bApuDau' rUpe noMdhAyelo che.) lagADiu = lagADAyeluM ? [lAgitaH] pAlau = page cAlato, pALo [pAdavAraH] sohilaM = sukhabharyu, sukhadAyaka (saM. 'sukha' parathI) [sukhAvaham] dohila = duHkha ApanAlaM, dohyaluM, kaparUM [duHkhAvaham] (saM. duHkha + illa) ruliyAmaNo = raLiyAmaNo, sundara (de. ralI-parathI) [ratijanaka:] udegAmaNauM = udvega pedA karanAraM [udvegajanakam] rAutAI = rAjapUtapaNuM, vIratva (saM. rAjaputra-parathI) / [rAjaputratA] asauNiu = apazukaniyALa, apazukana pAmelo [apazakunitaH] aMboDau = aMboDo [dhammila] vINi = veNI, coTalo [veNI]