Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajJAtakartRka prAcIna gurjara kAvya dharmasUri-bAramAsA saMpA. ramaNIka zAha vAramAsA kAvyaprakAra prAcIna gUjarAtI, rAjasthAnI, hiMdI, baMgALI ATi sAhityamAM zatAbdIothI pracalita che. prAcIna gUjarAtImA to IsvIsananI cheka bAramI - teramI zatAbdIthI bAramAsA-kAvyo maLe he. upalabdha bAramAsA-kAvyomAnAM moTA bhAganAM jaina kavioe racelA che. bAramAsA maLe zRMgAraparaka kAvya che; paraMtu jaina kavioe zRMgAranirUpaka bAramAsA kAvyaprakArano vairAgyabodhaka racanAomA viniyoga ko che. jainasAhityamA AvA zaMgAra ane vairAgya bannene sAthe vaNI zakAya tevo viSaya dharAvatAM be pracalita kathAnako che - neminAtha ane rAjImatIno vivAha-prasaMga tathA sthUlabhada ane rUpakozAno praNayaprasaMga. ane moTA bhAganA jaina bAramAsA-kAvyo A viSayane laIne ja racAyAM che. paraMta A uparAMta keTalAMka vAramAsA-kAvyo garunI statirUpe paNa racAyelA maLe che. AvaM eka viziSTa ane prAcIna bAramAsA-kAvya dharmasUri-bArahanAvauM (dharmasUri-bAramAsA) nAme, pATaNanA hastaprata bhaMDAranI eka tADapatrIya hastapratamAthI maLI AvyaM che. ahIM te prathama vAra prakAzita thAya che. pATaNanA saMghabhaMDAra nAme oLakhAtA hastapratasaMgrahanI Azare teramA ke caudamA zatakanI tADapatrIya prata naM. 56 mAM saMskRta, prAkRta, apabhraMza AdinI nAnI moTI 28 gadya-padya kRtio saMgrahAI cha. temA kramAMka 20vALI prastuta kRti patra 216thI 221 para lakhAyelI che. sUcipatramA tana nAma dharmasUri-stati Apela che. A kRtinI phoTosTeTa nakala lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdamA che. tenA AdhAre A saMpAdana karavAmAM AvyaM che. prastuta kAvyanA nAyaka AcArya dharmasUri ke dharmaghoSasUri jaina paraMparAmA prasiddha che. rAjagacchanA A. zIlabhadrasUrinA teo paTTadhara ziSya hatA ane temano samaya IsvIsananI bAramI zatAbdIno, lagabhaga I.sa. 1100 - 1175nA arasAno che. 1. juo DaoN. harivallabha bhAyANIno prastAvanA, prAcIna-madhyakAlIna bAramAsA saMgraha bhA-1, saMpA. DaoN. zIvalAla jesalaparA, amadAvAda, 1974. 2. pattanastha prAcya jaina bhANDAgArIya granthasUcI, bhA. 1. saMpA. cI. DA. dalAla, vaDodarA, 1937, pR. 370.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkAlIna rAjasthAna tema ja mALavAnA rAjendro temane mAna ApatA. zAkaMbharInA ajayarAja, arNorAja tathA vigraharAja cothAne temaNe pratibodhyA hatA tevaM temanA ziSya-praziSyanI kRtiomAM nodhAyela cha. arNorAjanI sabhAmA digaMbara vAdi gaNacaMdrane temaNe harAvyo hato tevo ullekha temAM maLe che. temaNe sarve vAdione harAvyA hatA tevo saMprati saMpAdita kAvyanI 17 mI kaDomAM sAmAnya nirdeza che. temanA nAmathI pachIthI dharmaghoSa gaccha nAme svataMtra gaccha zarU thayo hato, dharmaghoSasUrinI smRti prakhara hatI ane poNA praharamAM ( cha ghaDImA) teo 500 gAthA kaMThastha karI zakatA tevI kiMvadaMtI te samaye pracalita hatI. prastuta kAvyamAM kaDI 9 mA A vAtano ullekha maLe che. AvA pratibhAzALI kAvyanAyakane kAvyamA bhAvapUrvaka aMjali ApavAmA AvI che. ___dharmaghoSasUrinA mukhya ziSyomA eka yazobhadasari hatA, jemaNe gadyagodAvarI graMthanI racanA karelI. prastuta kAvyamAMnA jasasUri te A ja AcArya jaNAya che. A yazobhadasUrinA ziSya A. raviprabhasUrie dharmaghoSasUrinI stutirUpe lakhela eka laghukAvya uparokta tADapatrIya pratamA 'dharmasUri-bAramAsAnI pUrve ja lakhAyela maLe che. A hakIkata parathI tathA kAvyamAMnA varNana vagere parathI kalpI zakAya che ke prastata bAramAsA kAvya paNa A. dharmadhoSasUrinA bRhada ziSya- praziSya parivAramAMnA ja koI munie racyu haze. sArAye kAvyano dhvani evo che ke te samaye yazobhadasUri vidyamAna che ane kadAca dharmasUri paNa. ___kAvyanI bhASA gujarAtI - rAjasthAnI jadI paDayA pUrvenI uttarakAlIna apabhraMza, jene vidvAnoe prAcIna gUrjara bhASA nAma Apyu che, te che. vividha mAtrAmeLa chaMdonA yathAyogya upayogathI ANelI geyatA, sakomaLa madhara padAvalI, citrAtmaka varNano ane bhAvAbhivyaktinI kazaLatAne kAraNe gurustuti rUpe racAyela hovA chatAM A bAramAsA kAvya prAcIna gUrjara kAvyomA anokhI bhAta pADatuM kAvya che. * kAvyanI phoTosTeTa nakalano upayoga karavA devA mATe tathA prakAzana karavAnI saMmati mATe 1 lA.da, bhAratIya saMskRti vidyAmaMdirano AbhArI chaM. * eka ja hastaprata parathI A kAvyanaM saMzodhana karya che. mULanI azuddhio pAdaTIpamA noMdhI che. pAThazudhdhi mATe prA. harivallabha bhAyANI sAhebanI sahAya mATe teozrIno atre AbhAra mAna chu. [70]
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamasUri - bArahanAvauM (1) tihuyaNa maNicUDAmaNihi, bArahanAvau~ dhamasuri-nAhaha / nisuNahu suyaNahu nANa-saha, pahilau~ sAvaNa - siri phuriya || 1 kuvalaya-dala- sAmala dhaNu gajjai, naM maddala-maMDala - jhuNi chajjai / vijjulaDI jhavakihiM lavai || 2 + maNaharu vitthArevi kalAvu' annu kareviNu kali- kekAravu / phiri phiri nAcahiM moralA || 3 meiNi hAra hariya chavi Navara trI-jaNa bhaya uDiDhaya' nIlaMbara | viyasiya 6 nava mAlai - kaliya // 4 hali ! tuha kahiyA~ guNaha~ nihANu, dhamasuri anu jasasUri samANu / na asthi ko vi jami // 4 annu 6. ihu priya ! varisaMta na gaNijjau, ' jAyavi dhamasuri-guru vaMdijjau / kijjau mANusa - jammu saphalu 11 6 (2) bhAdrava - mAsu vaM daMtaha dhamasUri-guru', mayagali jimva guluguluvi ghaNi, jalu kiu 11 uhu sahi ! viyasiu keuDau, serau jasa suri-nayaNa parAbhaviu, naM sevai 2 pahUtu " mahihi prabhUtu // 1 vihiu lou / pauNi pahari jiNa paMca saya, paDhiviNu tasu dhamasuri-guru-taNiya vaDa, huyau na hosai kou " // 9 7 dhavala - vilAsu / vaNavAsu 11 8 mUla pATha : 1. dhamusuri 2. sAmaNa 3. kalAsu 4. chami pU. uDDiya 6 viyaliya 7. anu 8. gaNijjai 9. gurU 10, pahUttu 11. tuha 12. paDhiviNi 13. koi [ 71]
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujjari volai cAlu priya, majjha desaNa suNahu suhAvaNiya, vaMde viNu (3) mahiyali vimalau sayalu jalu, vaya pahutau dhamasUri pherau~ cittu jimba, vaya nimmalu Thiu caMdiNaDauM kari caMgu caMdA caMdA caMdaDA, vaya' ' maMDi-na mahi tuhu~ haMsaDA, vaya" bhamarulA kamalihi raMgu // 12 - maNoraha pUri / sasUri // 10 sAva jasasuri dhavalaha pamhalaha~, vaya kuvalaya-dala- saralAha~ / saloNaha tumha taNaha~, vaya bali- kijjau~ nayaNAha~ // 13 vali vali nimmala raliya - sva, vaya mANikathArI" rati / priya pANi-na sAMDhaDiya, vaya vaMdahu dhamasuri bhatti // 14 (4) Asoya - mAsu / AgAsu // 11 kAtiyaDau raliyAvaNau, mAsu pahutau loe 1 pilli na rahU priyA ! dekhivau, guru dhamasuriM" [.......] // 15 heli ! e guru dhamasUri C [.. .] [.. ' pAkau kalama kiyAra kaNu, uhu sUyaDau cuNei // 16 pillina rahu .... khilli khAulu rAsaDau ", nAcivi Dollivi bAha | vAdiya savi hArAviyA, dhamasuri viddhiya rAha || 17 pilli - na ....... dIhara - siMha dIvAliyahiM dIvaDulA pajalaMti F jasasuri-kerA vimala guNa, tihuyaNu dhavalu karati // 18 pilli - na 14. vaya caDAvaya caMdiNa0 15. bhamarullA kamalahiM bharaja | 16. rAti 17. pelle na 18. dhAmasUrI 19. rAmaDau 20 hArAviya [72]
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahasAula maI callivaiM.21 kiya bhAvIja khanna / vIkha ma khaMcisi karahaDA, vaMdisu jasasuri dhanna 22 // 19 pilli - na......... kamalAyara mauli ya sa yala, magasira e siri paisAri / pUri-na priyatama ! koDu mahu, cAli-na karahu palANi / / 20 jAyavi jasasuri-paya namahu, [..................] / dhamasuri-kerai muha-kamali, sarasI e kiu avatAru // 21 pUri-na............... bhasala viula parimala bahala, raNajaNa e saddu karaM ti / dhamasuri tuha suMdara cariu, anu diNu e naM gAyaMti // 22 pUri-na. 2"chaI saNa ninnaya karaNa, vAdiya e vihaMDaNa vIra / jaya jaya silasuri-pATadhara, dhamasuri e tihuyaNa - dhIra // 23 pUri-na............. ....... "bahini e maNavaNa vAsu e , nAsivi mANa-gaiMdu jagi / pahutau posu susIhu e , virahiNi-hariNi8 - halohalau // 24 kuMdaha kaliya ruhaMti e , mAliyaDA tu hu~ vADi yahi~ / naM siya-daMta hasaMti e , viyasiya posa-sirihi taNA !! 25 sa mahari e sIu paDe i e , 'jhala jhalai aMgIThaDiya / cAcari e kaThTha karevi e., tApahi nIdhaNa lokaDA / / 26 21. caMdhivahaM 22. jasabhuri vau / 23. jayavi 24. raNajjhaNa 25. chAIsaNa 26. vadiya e viruDaNa dhIra / 27. vahilI bahini pie 28. hallohalau 29. hayaMti 30. taNI 31. jjhelaSaDhilai agoThaDiya / [73]
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ UDivi e dADimaDIya e caDi vAyasa bIjauraDiya / kahi mahu dhamasuri AgaviraM / / 27 kurulai e maharai sAdi e, (7) , sIyaDulau mAhaThu paDai, re re sUyA mAsu pahUtau mAhu / daMta - vINa - vAyaNu karahi re re sUyA nodhaNa-jaNa - mihuNAI // 28 dalihivi paDiya surahi mahi, re re sUyA aMgai Isara loya" / vAta na pUchahi~ sirakhaMDihiM, re re sUyA vahai" samAlai koi || 29 kuMkuma - paMkiNa piMjarihiM, re re sUyA aMgai Isara loya" / vAta na pUchahi~ sirakhaMDahi, re re sUyA sasamai ( ) sau agghei || 30 ghaDiyA - joyaNa - laMghaNIya, re re priya ApaNA vaMdAve, re re sUyA (6) sUyA tuha sA vAhi-na ajja / dhamasuri duha - giri - vajja || 31 pillivi mAhu" ramAulau, morA pahutau phAguNa morA mahura- sareNa lavivi dhamasuri - [. *H.. ..] ! jagu jimva jasasuri-taNau jasu, morA caMduDau dhavalei // 33 mAsu / Aga* nAcu karehiM // 32 taha sohahi~ kiM suya - kusuma, morA rAtA chavachavaDAI / virahiya - hiyaya - mahAvaNaha, morA dahaNa - huyAsa - samAI // 34 bApuri sahai~ kusuMbhaDIya, morA ruyaDI rAtuDilIya / nAvai thavakiya kuMkumiNa, morA sayala vi bhuMDalIya // 35 karahA ! tuhu~ re vIkhaDIya, morA kari milheviNu kANi / maNi umAhu karaMti maI, morA vaMdAvi jasasUri ..] // 36 32. dADivaDIya 33. loyA 34. pUcchahiM 35. samAlakevai / 36. mamAulau 37. nA karehiM / [74]
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . . . . . cettu pahUtau mAsaDau, re mAliyaDA dhamasuri naMdau loi / vaNi vaNi nava nava phUlaDA, re mAliyaDA jhuMbaka jhuMbakaDehiM // 37 he heli ma sAhelaDi e, jhaMbaka jhuMbakaDehiM...... rAiNi jhubakar3iya sahahiM re mAliyaDA pAkiya kaMcaNa-tulla / jaya jaya asabhadrasUri guru, re mAliyaDA suya suri-sehara-phullA // 38 he heli ma............. malayAnila vilasehiM bharu, re mAliyaDA maurika aMbArAmu / dhamasuri anu jasasuri guru, re mAliyaDA punihiM lambhai sAmi / / 39 he heli ma........ UDi re karaha ! Aju tuhu, re mAliyaDA "kariviNu paMkhaDiyAu / pasaraha dhamasuri nAmaha jiMva, re mAliyaDA jasari anu muNirAu // 40 he heli ma............ (10) payaDau iha vaisAhu jagi, pahutau Aju guDe vi / pADala-parimala-loluali, kalayali paDahulu devi 40 / / 41 sahi Aju su vaMdAvi maI, dhamasuri nANa - vilAsu ........... sahi cAlu -na UtAvaliya, jasasuri-vaMdaNa-resi / sahi majjha maNu UmAhiyau, dhamasuri .- vaMdaNa - re si // 42 sahi Aju su ...... pAkiya jhuMbahiM uvavaNi, aMbA luMba ri Aja 41 / koDi varisa jaM karija tuhu~, jasasuri saMjama-rAja // 43 ___ sahi Aju su................" ... .. ... .. ... . 38. jhaMbaTaDiya 39. karaviNu paMkhaDiyAhu / 40. dei 41. ajo [75]
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ harasiya4 koila kuhakuhai, jitthu sukomala - kaMTha 43 / karahA-ANaNa-resi tuhu~, priya ! balAvi-na vaMTha / / 44 sahi Aju su ............. vADi 44 jhokkavi karaha tuhu~, khAvisu rukkhA veli / desu ta dAvaNu tujjha hauM, vaMdivi dhamasuri sUri (?) // 45 __ sahi Aju su........ (11) 46jhulakai dAruNa lUya, jiTThi "jhuvahiM (?) juvai vara / kari laDahiya siMgAru, navalu pari pahirivi cIvara // 46 pIyali karivi sapiMDa, pahiri kinnahiM cala kuMDala / 48 DhalaDhalaMta kaMkaNa-saNAha, hasthihiM puNa hatthala / / 47 navasaru mottiya - hAsa kaMThi kalakaMThi Thave viNu / pAla visAla calaMta cayalu, pAyahiM pahireviNu // 48 cAli-na utAvalI sahiya, puri puri viharaMtau / jAyavi dhamasuri namahu su, puNu jasasuri guNavaMtau / / 49 (12) mANiNi - mANa - mahaMtu, mayagala -pau moDivi / pahi - maMDali vaNi pattu 49, AsADha su kesari / / 50 mehuDalai navi gayaNi ghuDukkai, tahiM khaNi virahiNi-hiyauM khuddukkdd'| pasariu iMdradhaNu phuDa phAru, kiu 50 vijaliya tarala-jhabakAru / / 51 vidaliya-kaMda keli - kapaNu 59 lAviya taNu / 52viphuriu payaNu tavahu dAhiNa ravi - saMdaNu / / 52 42. keilla DuhaDuhai 43. kaMTho 44, jjhokkavi 45. rukhA 46. jhulakaI 47. jjhavahiM javaya vara / 48. jjhalajjhalaMta 49. patto 50. vijaliya tarala jjhalakArU / 51. lAliya 52. vaphariu pavayaSa payadaTTo [76]
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53UDiya caDi vAyasa khajyUri, lavi mahuraI sari joivi dUri AvaMtau kahi dhamasuri-nAhu, pahuci jimva tasu vaMdaNa jAhu / / 53 (13) aDDhAiya - varise hiM, jasu loe samAgamu / ahiya - mAsu saMpattu 5, mAsa hiya - maNoramu // 54 tahiM vaMdauM jasasuri suhakAru, tavasiri - kannavayaMsa payAru / dhamasuri - bAhara - nAvauM saMtaha, harau duriu suha karau paDhaMtaha / / 55 vinnattiya nisuNe hi, sAsaNa-divi sAyaru / naMdau dhamasuri loe, jA caMda - divAyarU / / 56 // bAraha - nAvauM samattaM // 53. Uviya 54. saMpatto [77]