Book Title: Bruhad gaccha ka Sankshipta Itihas
Author(s): Shivprasad
Publisher: Z_Aspect_of_Jainology_Part_3_Pundit_Dalsukh_Malvaniya_012017.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211471/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadgaccha kA saMkSipta itihAsa ziva prasAda sAtavIM zatAbdI meM pazcima bhArata meM nirgrantha zvetAmbara sampradAya meM jo caityavAsa kI nIMva par3I vaha Age ko zatAbdiyoM meM uttarottara dRr3ha hotI gayI aura pariNAmasvarUpa aneka AcArya evaM muni zithilAcArI ho gaye / inameM se kucha aise bhI AcArya the jo caityavAsa ke virodhI aura suvihitamArga ke anuyAyI the| caulukya nareza durlabharAja [ vi0 saM0 1067-78/I0 san 1010-22 ] kI rAjasabhA meM caityavAsiyoM aura suvihitamAgiyoM ke madhya jo zAstrArtha huA thA, usameM suvihitamArgiyoM kI vijaya huI / ina suvihitamAgiyoM meM bRhadgaccha ke AcArya bhI the| bRhadgaccha ke itihAsa ke adhyayana ke liye hamAre pAsa do prakAra ke sAkSya haiM-- 1.-sAhityika 2-abhilekhika sAhityika sAkSyoM ko bhI do bhAgoM meM bA~TA jA sakatA hai, prathama to granthoM evaM pustakoM kI prazastiyA~ aura dvitIya gacchoM kI paTTAvaliyA~, gurvAvaliyAM Adi / prastuta nibandha meM ukta sAkSyoM ke AdhAra para bRhadgaccha ke itihAsa para saMkSipta prakAza DAlane kA prayAsa kiyA gayA hai / vaDagaccha/bRhadgaccha ke ullekha vAlI prAcInatama prazastiyA~ 12vIM zatAbdI ke madhya kI haiN| isa gaccha ke utpatti ke viSaya meM carcA karane vAlI sarvaprathama prazasti vi0 saM0 1238/I0 san 1182 meM bRhadgacchIya vAdidevasUri ke ziSya ratnaprabhasUri dvArA racita upadezamAlAprakaraNavRtti' kI hai, jisake anusAra AcArya udyotanasUri ne AbU kI talahaTI meM sthita dharmANa nAmaka sanniveza meM nyagrodha vRkSa ke nIce sAta grahoM ke zubha lagna ko dekhakara sarvadevasUri sahita ATha muniyoM ko AcAryapada pradAna kiyA / sarvadevasUri vaDagaccha ke prathama AcArya huye| tatpazcAt tapagacchIya munisundarasUri zrImatyarbudatuMgazailazikharacchAyApratiSThAspade dharmANAbhidhasannivezaviSaye nyagrodhavRkSo babhau / yatzAkhAzatasaMkhyapatrabahalacchAyAsvapAyAhataM saukhyenoSitasaMghamukhyazaTakazreNIzatIpaMcakam // 1 // lagne kvApi samastakAryajanake saptagrahalokane jJAtvA jJAnavazAd, guruM.. '''devAbhidhaH / AcAryAn racayAMcakAra caturastasmAt pravRddho babhau vaMdro'yaM vaTagacchanAma ruciro jIyAd yugAnAM zatIm // 2 // -gAMdhI, lAlacanda bhagavAnadAsa-- "kaiTalAga oNva pAma lIpha mainyuskripTsa ina da zAntinAtha jaina bhaMDAra kambe" bhAga 2, pR. 284-86 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ziva prasAda dvArA racita gurvAvalI' ( racanAkAla vi0 saM0 1466 I0 san 1409), harivijayasUri ke ziSya garasUri dvArA racita tapAgacchapaDAvalo2 [ racanAkAla vi0 saM0 1648/I0 san 1591 ] aura munimAla dvArA racita bRhadgacchagurvAvalo3 [ racanAkAla vi0 saM0 1751/I0 san 1694 ]; ke anusAra "vi0 saM0 994 meM arbudagiri ke talahaTI meM TelI nAmaka grAma meM sthita vaTavRkSa ke nIce sarvadevasUri sahita ATha muniyoM ko AcArya pada pradAna kiyA gyaa| isa prakAra nirgrantha zvetAmbara saMgha meM eka naye gaccha kA udaya haA jo vaTavakSa ke nAma ko lekara vaTagaccha ke nAma se prasiddha haa|" cUMki vaTavRkSa ke zAkhAoM-prazAkhAoM ke samAna isa gaccha kI bhI aneka zAkhAyeM-prazAkhAyeM huIM, ataH isakA eka nAma bRhadgaccha bhI pdd'aa| gaccha nirdeza sambandhI dharmANa sanniveza ke sambandha meM do dalIleM peza kI jA sakatI haiM prathama yaha ki ukta mata eka svagacchIya AcArya dvArA ullikhita hai aura dUsare 15vIM zatAbdI ke tapagacchIya sAkSyoM se lagabhaga do zatAbdI prAcIna bhI hai ataH ukta mata ko vizeSa prAmANika mAnA jA sakatA hai| jahA~ taka dharmANa sanniveza kA prazna hai AbU ke nikaTa ukta nAma kA to nahIM balki gharamANa nAmaka sthAna hai, jo usa samaya bhI jaina tIrtha ke rUpa meM mAnya rhaa| ataH yaha kahA jA sakatA hai ki lipi-doSa se varamANa kI jagaha dharmANa ho jAnA asaMbhava nhiiN| sabase pahale hama vaDagacchIya AcAryoM kI gurvAvalI ko, jo grantha prazastiyoM, paTTAvaliyoM evaM abhilekhoM se prApta hotI hai, ekatra kara vidyAvaMzavRkSa banAne kA prayAsa kreNge| isa sambandha meM sarvaprathama hama vaDagaccha ke suprasiddha AcArya nemicandrasUri dvArA racita AkhyAnakamaNikoSa (racanAkAla I0 san 11vIM zatI kA prArambhika caraNa) kI utthAnikA meM ullikhita bRhadgacchoya AcAryoM kI vidyAvaMzAvalI kA ullekha kareMge, jo isa prakAra hai / aba hama uttarAdhyayanasUtra kI sukhaboghA TIkA' (racanAkAla vi0 saM0 1129/I0 san 1072) meM ullikhita nemicandrasUri ke isa vaktavya para vicAra kareMge ki granthakAra ne apane gurubhrAtA municandrasUri ke anurodha para ukta grantha kI racanA kii| 1. muni darzana vijaya-saMpA0 paTTAvalIsamuccaya, bhAga 1, pR. 34; 2. vahI, pR. 52-53; 3. vahI, bhAga 2, pR. 188; 4. prAkRta TeksTa sosAiTI, vArANasI dvArA I0 san 1962 meM prakAzita. 5. dekhiye-tAlikA naM. 1; 6. devendragaNizcemAmuddhRtavAn vRttikAM tadvineyaH / gurusodaryazrImanmunicandrAcAryavacanena // 11 // zodhayatu bRhadanugrahabuddhi mayi saMvidhAya vijJajanaH / tatra ca mithyAduSkRtamastu kRtamasaMgataM yadihi // 12 // -gAMdhI, lAlacanda bhagavAna dAsa-pUrvokta bhAga 1, pR0 114 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadgaccha kA saMkSipta itihAsa 107 municandrasUri ne svaracita granthoM meM jo garu paramparA dI hai, usase jJAta hotA hai ki unake guru kA nAma yazodeva aura dAdAguru kA nAma sarvadeva' thaa| prathama tAlikA meM udyotanasUri dvitIya ke samakAlIna jina 5 AcAryoM kA ullekha hai, unameM se cauthe AcArya kA nAma devasUri hai| ye devasUri municandrasUri ke praguru sarvadevasUri sa abhinna haiM aisA pratIta hotA hai| isa prakAra nemicandrasUri aura municandrasUri paraspara satIrthya siddha hote haiN| municandrasUri kA ziSya parivAra bar3A vizAla thaa| inake khyAtinAma ziSyoM meM devasUri', mAnadevasUri aura ajitadevasUri ke nAma milate haiN| isI prakAra devasUri (vAdideva sUri) ke parivAra meM bhadrezvarasUri, ratnaprabhasUri, vijayasiMhasUri Adi ziSyoM evaM praziSyoM kA ullekha milatA hai| isI prakAra vAdidevasUri ke gurubhrAtA mAnadevasUri ke ziSya jinadevasUri aura unake ziSya haribhadrasUri kA nAma milatA hai| vAdidevasUri ke tIsare gurubhrAtA ajitadevasUri ke ziSyoM meM vijayasenasUri aura unake ziSya suprasiddha somaprabhAcArya bhI haiM / municandrasUri ke ziSya parivAra kA jo vaMzavRkSa banatA hai, vaha isa prakAra hai nemicandrasUri dvArA racita mahAvIracariyaM [racanAkAla vi0 saM0 1141/I0 san 1084] kI prazasti meM vaDagaccha ko candrakula se utpanna mAnA gayA hai, ataH samasAmayika candrakula [jo pIche candragaccha ke nAma se prasiddha huA] kI AcArya paramparA para bhI eka dRSTi DAlanA Avazyaka hai| candragaccha meM prakhyAta vardhamAnasUri, jinezvarasUri, buddhisAgarasUri, navAGgavRttikAra abhayadevasUri Adi aneka AcArya hue / AcArya jinezvara jinhoMne caulakya nareza durlabharAja kI sabhA meM caityavAsiyoM ko zAstrArtha meM parAsta kara gurjaradharA meM vidhimArga kA balatara samarthana kiyA thA, vardhamAnasUri ke ziSya the|'' AbU sthita vimalavasahI ke pratimA pratiSThApakoM meM vardhamAnasUri kA bhI nAma liyA jAtA hai|' inakA samaya vikrama saMvat kI 11vIM zatI sunizcita hai| vardhamAnasUri kauna the? isa prazna kA bhI uttara DhU~DhanA Avazyaka hai| __ kharataragacchIya AcArya jinadattasUri dvArA racita gaNadharasArdhazataka [racanAkAla vi0 saM0 bArahavIM zatAbdI kA uttarArdha] aura jinapAlodhyAya dvArA racita kharataragacchavRhadgurvAvalo 1. desAI 'mohanalAla dalIcanda-jainasAhitya no saMkSipta itihAsa, pR0 241-42 / 2. vahI, pR0 248-49 / 3. vahI, pR0 283 / 4. vahI, pR0 321 / 5. gA~dhI, pUrvokta, bhAga 2, pR0 288 / 6. gA~dhA, pUrvokta bhAga 2, pR0 239-40 / 7. desAI, pUrvokta pR0 283-4 / 8. dekhiye-tAlikA na0 2 / / 9. gA~dhI, pUrvokta bhAga 2, pR0 339 / 10. kathAkozaprakaraNa-prastAvanA vibhAga, saMpAdaka-muni jinavijaya, pR0 2 / 11. nAhaTA, agaracanda-"vimalavasahI ke pratiSThApakoM meM vardhamAnasUri bhI the|" -jaina satya prakAza, varSa 5, aMka 5-6 pR0 212-214 / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ziva prasAda [racanAkAla vi0 saM0 terahavIM zatI kA aMtima caraNa] se jJAta hotA hai ki vardhamAnasUri pahale eka caityavAsI AcArya ke ziSya the, parantu bAda meM unake mana meM caityavAsa ke prati virodha kI bhAvanA jAgRta huI aura unhoMne apane guru se AjJA lekara suvihitamArgIya AcArya udyotanasUri se upasampadA grahaNa kii| gaNadharasArdhazataka kI gAthA 61-63 meM devasUri, nemicandrasUri aura udyotanasUri ke bAda vardhamAnasUri kA ullekha hai| pUrvapradarzita tAlikA naM0 1 meM devasUri, nemicandrasUri (prathama), udyotanasUri (dvitIya) ke bAda AmradevasUri kA ullekha hai| isa prakAra udyotanasUri ke do ziSyoM kA alaga-alaga sAkSyoM se ullekha prApta hotA hai / isa AdhAra para udyotanasUri (prathama) aura vardhamAnasUri ko paraspara gurubhrAtA mAnA jA sakatA hai| aba vardhamAnasUri kI ziSya paramparA para bhI prasaMgavaza kucha prakAza DAlA jaayegaa| vardhamAnasUri ke ziSya jinezvarasUri aura buddhisAgarasUri kA ullekha prApta hotA hai| jaisA ki pahale kahA jA cakA hai ki jinezvarasari ne caulakyanareza darlabharAja kI sabhA meM zAstrArtha meM caityavAsiyoM ko parAsta kara vidhimArga kA samarthana kiyA thaa| jinezvarasUri ke khyAtinAma ziSyoM meM navAGgavRttikAra abhayadevasUri, jinabhadra aparanAma dhanezvarasUri aura jinacandrasUri ke ullekha prApta hote haiN| inameM se abhayadevasUri kI ziSya paramparA Age clii| abhayadevasUri ke ziSyoM meM prasanna candrasUri, jinavallabhasUri aura vardhamAnasUri ke ullekha milate hai| prasannacandrasUri ke ziSya devabhadrasUri hue, jinhoMne jinavallabhasUri aura jinadattasUri ko AcAryapada pradAna kiyaa| jinavallabhasUri vAstava meM eka caityavAsI AcArya ke ziSya the, parantu inhoMne abhayadevasUri ke pAsa vidyAdhyayana kiyA thA aura bAda meM apane caityavAsI guru ko AjJA lekara abhayadevasUri se upasampadA grahaNa kii|' jinavallabhasUri se hI kharataragaccha kA prArambha huaa| yugapradhAnAcAryagurvAvalI meM yadyapi vardhamAnasUri ko kharataragaccha kA Adi AcArya kahA gayA hai, parantu vaha samIcIna pratIta nahIM hotaa| vastutaH abhayadevasUri ke mRtyoparAnta unake anyAnya ziSyoM ke sAtha jinavallabhasUri kI pratispardhA rahI, ataH inhoMne vidhipakSa ko sthApanA kI, jo Age calakara kharataragaccha ke nAma se prasiddha huaa| ____ abhayadevasUri ke tIsare ziSya aura paTTadhara vardhamAnasUri hue| inhoMne manoramAkahA [racanAkAla vi0 saM0 1140/I0 san 1083] aura AdinAthacarita [racanAkAla vi0 saM0 1160/I0 san 1. muni jinavijaya-pUrvokta pR0 26 / 2. vahI, pR0 8 / 3. desAI, pUrvokta pR0 208 / 4. desAI-pUrvokta pR0 217-19 / 5. muni jinavijaya-pUrvokta pR0 15 / 6. vahI, pR0 16 / 7. vahI, pR0 5 / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadgaccha kA saMkSipta itihAsa 1103] kI racanA kI / ' vi0 saM0 1187 evaM vi0 saM0 1208 ke abhilekhoM meM vaDagacchIya cakrezvarasUri ko vardhamAnasUri kA ziSya kahA gayA hai| isI prakAra vi0 saM0 1214 ke vaDagaccha se hI sambandhita eka abhilekha meM vaDagacchIya paramAnandasUri ke guru kA nAma cakrezvarasUri aura dAdAguru kA nAma vardhamAnasUri ullikhita hai| isI prakAra vaDagacchIya cakezvarasUri ke guru aura paramAnandasUri ke dAdAguru vardhamAnasUri aura abhayadevasUri ke ziSya vardhamAnasUri ko abhinna mAnA jA sakatA hai| jahA~ taka gaccha sambandhI samasyA kA prazna hai, usakA samAdhAna yaha hai ki candragaccha aura vaDagaccha donoM kA mUla eka hone se isa samaya taka AcAryoM meM paraspara pratispardhA kI bhAvanA nahIM dikhAI detI / gacchIyapratispardhA ke yuga meM bhI eka gaccha ke AcArya dUsare gaccha ke AcArya ke ziSyoM ko vidyAdhyayana karAnA apAramparika nahIM samajhate the / ataH bRhadgacchIya cakrezvarasUri evaM paramAnandasUri ke guru candragacchIya vardhamAnasUri hoM to yaha tathya pratikUla nahIM lgtaa| isa prakAra candragaccha aura kharataragaccha ke AcAryoM kA jo vidyAvaMzavRkSa banatA hai, vaha isa prakAra hai : aba hama vaDagacchIya vaMzAvalI aura pUrvokta candra gacchIya vaMzAvalI ko paraspara samAyojita karate haiM, usase jo vidyAvaMzavRkSa nirmita hotA hai, vaha isa prakAra hai aba isa tAlikA ke bRhadgacchIya pramukha AcAryoM ke sambandha meM jJAtavya bAtoM para saMkSipta prakAza DAlA jaayegaa| nemicandrasUri-jaisA ki pahale kahA jA cukA hai, vaDagaccha ke ullekha vAlI prAcInatama 1. vahI, pR0 14 / 2. saM[vat] 1187 [varSe] phAgu[lgu]Na vadi 4 some rUdrasiNavADAsthAnIya prAgvATavaMsA[zAnvaye zre0 sAhilasaMtAne palAdvaMdA [?] zra0 pAsala saMtaNAga devacaMdra Asadhara AMbA aMbakamAra zrIkumAra loyaNa prakRti zvAsiNi zAMtIya rAmati guNasiri praDUhi tathA pallaDIvAstavya aMbadevaprabhRtisamastazrAvakazrAvikAsamudAyena arbudacaityatIrthe zrIri[RSabhadevavibaM niHzreyase kAritaM bRhadgacchIya zrIsaMvijJavihAri zrIvardhamAnasUripAdapadmopa[sevi] zrIcakrezvarasUribhiH pratiSThitaM / / muni jayantavijaya-saMpA0 arbuda prAcIna jaina lekha sandoha, lekhAGka 114 / OM / saMvat 1208 phAguNasudi 10 ravau zrIbRhadgacchIyasaMvijJavihArI[ri]zrIvardhamAnasUriziSyaiH zrIcakrezvarasUribhiH pratiSThitaM prAgvATa vNshiiy......| muni vizAla vijaya, saMpA0 zrIArAsaNAtIrtha, lekhAGka 11 / 3. saMvat 1214 phAlguNa vadi 'zukravAre zrIbRhadagacchodbhavasaMvignavihAri zrIvardhamAnasUrIyazrIcakrezvarasUri ziSya""zrIparamAnandasUrisametaiH......"pratiSTitaM / muni vizAla vijaya, vahI, lekhAGka 14 / 4. dekhiye, tAlikA na0 3 / 5. tAlikA n04| 6. vizeSa vivaraNa ke lie draSTavya muni puNya vijaya dvArA sampAdita AkhyAnakamaNikoSa kI prastAvanA, pR0 6-8; desAI, mohanalAla dalIcanda, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa pR0 218 / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ziva prasAda prazastiyA~ inhIM kI haiM | inakA samaya vikrama samvat kI bArahavIM zatI sunizcita hai / inake dvArA likhe gaye 5 grantha upalabdha haiM jo isa prakAra haiM 1. AkhyAnakamaNikoSa [mUla] 2. Atmabodhakulaka 3. uttarAdhyayanavRtti [sukhabodhA] 4. ratnacUr3akathA 5. mahAvIracariyaM inameM prathama do grantha sAmAnya muni avasthA meM likhe gaye the, isI liye ina granthoM kI antya prazastiyoM meM inakA nAma devinda likhA milatA hai| uttarAdhyayanavRtti aura ratnacUr3akathA kI prazastiyoM meM devendragaNi nAma milatA hai, jisase spaSTa hai ki ukta grantha gaNi "pada" milane ke pazcAt likhe gaye / ukta donoM granthoM ke kucha tAr3apatra kI pratiyoM meM nemicandrasUri nAma bhI milatA hai| antima grantha mahAvIracariyaM vi0 saM0 1141/I0 san 1085 meM likhA gayA hai| ukta granthoM kI prazastiyoM se jJAta hotA hai ki inake guru kA nAma AmradevasUri aura praguru kA nAma udyotanasUri thA, jo sarvadevasUri kI paramparA ke the| municandrasUri'-Apa uparokta nemicandrasUri ke satIrthya the| AcArya sarvadevasUri ke ziSya yazobhadrasUri evaM nemicandrasUri the| yazobhadrasUri se inhoMne dIkSA grahaNa kI evaM nemicandrasUri se AcArya pada prApta kiyA / aisA kahA jAtA hai ki inhoMne kula 31 grantha likhe the| inameM se Aja 10 grantha vidyamAna haiM jo isa prakAra haiM 1. anekAntajayapatAkA Tippanaka 2. lalitavistarApaJjikA 3. upadezapada-sukhabodhAvRtti 4. dharmabindu-vRtti 5. yogavindu-vRtti 6. karmapravRtti-vizeSavRtti 7. Avazyaka [pAkSika] saptatikA 8. rasAulagAthAkoSa 9. sArdhazatakacUrNI 10. pArzvanAthastavanam jaisA ki pahale kahA jA cukA hai, inake khyAtinAma ziSyoM meM vAdidevasUri, mAnadevasUri aura ajitadevasUri pramukha the / vi0 saM0 1178 meM inakA svargavAsa huaa| vAdidevasUri-Apa municandrasUri ke ziSya the / AbU se 25 mIla dUra maDAra nAmaka grAma meM 1. parIkha, rasika lAla choTA lAla evaM zAstrI, kezavarAma kAzIrAma saMpA0 gujarAta no rAjakoyaane sAMskRtika itihAsa, bhAga 4, pR0 290-91; desAI, pUrvokta pR0 341-43 / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadgaccha kA saMkSipta itihAsa vi0 saM0 1143/I0 san 1086 meM inakA janma huA thaa|' inake pitA kA nAma vArinAga aura mAtA kA nAma jinadevI thA / AcArya municandrasUri ke upadeza se mAtA-pitA ne bAlaka ko unheM sauMpa diyA aura unhoMne vi0 saM0 1152/I0 san 1096 meM inheM dIkSita kara muni rAmacandra nAma rakhA / vi0 saM0 1174/I0 san 1117 meM inhoMne AcArya pada prApta kiyA aura devasUri nAma se vikhyAta hue| vi0 saM0 1181-82/I0 san 1124 meM aNahilapattana sthita caulukya nareza jayasiMha siddharAja kI rAjasabhA meM inhoMne karNATaka se Aye digambara AcArya kumudacandra ko zAstrArtha meM parAjita kiyA aura vAdidevasUri ke nAma se prasiddha hue| vAdaviSayaka aitihAsika ullekha kavi yazazcandra kRta "mudritakumudacandra" nAmaka nATaka meM prApta hotA hai| ye gujarAta meM pramANazAstra ke zreSTha vidvAnoM meM se the| inhoMne pramANazAstra para "pramANanayatattvAlokAlaMkAra" nAmaka grantha ATha paricchedoM meM racA aura usake Upara "syAdvAdaratnAkara" nAmaka moTI TIkA kI bhI racanA kii| isa grantha kI racanA meM Apako apane ziSyoM bhadrezvarasUri aura ratnaprabhasari se sahAyatA prApta huii| isake alAvA inake dvArA racita grantha isa prakAra haiM municandrasUrigurustuti, municandraguruvirahastuti, yatidinacaryA, upadhAnasvarUpa, prabhAtasmaraNa, upadezakulaka, saMsArodignamanorathakulaka, kalikuMDapArzvastavanam Adi / haribhadrasUri-bahadgacchIya AcArya mAnadeva ke praziSya evaM AcArya jinadeva ke ziSya haribhadrasUri caulukya nareza jayasiMha siddharAja ke samakAlIna the| inake dvArA racita granthoM se jJAta hotA hai ki dravyAnuyoga, upadeza, kathAcaritAnuyoga Adi viSayoM meM saMskRta-prAkRta bhASA meM inakI khAsa vidvattA aura vyAkhyA zakti vidyamAna thii| vi0 saM0 1172/I0 san 1116 meM inhoMne tIna granthoM kI racanA ko jo isa prakAra hai "baMdha svAmitva" SaTazIti karma grantha ke Upara vRtti; jinavallabhasUri dvArA racita 'Agamika vastuvicArasAraprakaraNa" para vRtti aura shreyaaNsnaathcrit"| vi0 saM0 1185/I0 san 1129 ke pATaNa meM yazonAga zreSThI ke upAzraya meM rahate hue inhoMne prazamaratiprakaraNa para vRtti kI racanA kii| ratnaprabhasUri -AcArya vAdidevasUri ke ziSya ratnaprabhasUri viziSTa pratibhAzAlI, tAkika, kavi aura vidvAn the| inhoMne pramANanayatattvAlokAlaMkAra para 5000 zloka pramANa ratnAMkarAvatArikA nAma kI TIkA kI racanA kI hai| isake alAvA inhoMne upadezamAlA para doghaTTI vRtti [racanAkAla 1. tripuTI mahArAja-jainaparamparA no itihAsa, bhAga 2, pR0 560 / 2. parIkha aura zAstrI-pUrvokta bhAga 4, pR0 294 / 3. vhii| 4. vahI / 5. muni catura vijaya-saMpA0 jaina stotra sandoha , bhAga 1, pR0 118 / 6. parIkha aura zAstrI-vahI; desAI, pUrvokta pR0 250 / 7. parIkha aura zAstrI,-pUrvokta pR0 303-4; Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zivaprasAda vi0 saM0 1238 / I0 san 1982 ], neminAthacarita [ racanAkAla vi0 saM0 mataparIkSApaMcAzata; syAdvAdaznAkara para laghu TIkA Adi granthoM kI racanA kI hai / hemacandrasUri' - Apa AcArya ajitadevasUri ke ziSya evaM AcArya municandrasUri ke praziSya the / inhoMne neminAbheyakAvya kI racanA kI, jisakA saMzodhana mahAkavi zrIpAla ne kiyA / zrIpAla jayasiMha siddharAja ke darabAra kA pramukha kavi thA / haribhadrasUri - inakA janma aura dIkSAdi prasaMga jayasiMha siddharAja ke kAla meM unhoM ke rAjya pradeza meM huA, aisA mAnA jAtA hai / ye prAyaH agahilavAr3a meM hI rahA karate the / siddharAja aura kumArapAla ke mantrI zrIpAla ko prArthanA para inhoMne saMskRta - prAkRta aura apabhraMza bhASA meM caubIsa tIrthaGkaroM ke caritra kI racanA kii| inameM se candraprabha, mallinAtha aura neminAtha kA caritra hI Aja upalabdha haiN| tInoM grantha 24000 zloka pramANa haiM / yadi eka tIrthaGkara kA caritra 8000 zloka mAnA jAye to to 24 tIrthaMGkaroM kA caritra kula do lAkha zloka ke lagabhaga rahA hogA, aisA anumAna kiyA jAtA hai / neminAthacariu ko prazasti se jJAta hotA hai ki isa grantha kI racanA vi0 saM0 1216 meM huI thI / apane granthoM ke anta meM inhoMne jo prazasti dI hai, usameM inake guruparamparA kA bhI ullekha hai jisake anusAra vardhamAna mahAvIra svAmI ke tIrtha meM koTika gaNa aura vajra zAkhA meM candrakula ke vaDagaccha ke antargata jinacandrasUri hue / unake do ziSya the, AmradevasUri aura zrIcandrasUri / inhIM zrIcandrasUri ke ziSya the AcArya haribhadrasUri jinheM Amra devasUri ne apane paTTa para sthApita kiyA / somaprabhasUra - AcArya ajitadevasUri ke praziSya evaM AcArya vijayasiMhasUri ke ziSya AcArya somaprabhasUri caulukya nareza kumArapAla [vi0 saM0 1999-1229 / I0 san 1942-1172 ] ke samakAlIna the / inhoMne vi0 saM0 1241 / I0 san 1984 meM kumArapAla kI mRtyu ke 12 varSa pazcAt ahilavAr3a meM 'kumArapAla pratibodha" nAmaka grantha kI racanA kI / isa grantha meM hemacandrasUri aura kumArapAla sambandhI varNita tathya prAmANika mAne jAte haiM / inakI anya racanAoM meM "sumatinAtha - carita", "sUktamuktAvalI" aura "sindUraprakaraNa" ke nAma milate haiM / nemicandrasUri-ye AmradevasUri [ AkhyAnakamaNikoSavRtti ke racayitA ] ke ziSya the / inhoMne " pravacanasAroddhAra" nAmaka dArzanika grantha jo 1199 zloka pramANa hai, kI racanA kI / 1233 / I0 san 1176], anya gacchoM ke samAna vaDagaccha se bhI aneka zAkhAyeM evaM prazAkhAyeM astitva meM AyIM / vi0 saM0 1149 meM yazodeva - nemicandra ke ziSya aura municandrasUri ke jyeSTha gurubhrAtA AcArya candraprabha 1. desAI, mohanalAla dalIcanda - pUrvokta pR0 0 35 / 2. gAMdhI lAlacanda bhagavAnadAsa - "aitihAsika jaina lekho" pR0 133 / 3. vahI pR0 133 // 4. vahI pR0 134 // 5. muni puNya vijaya saMpA0 AkhyAnakamaNikoSavRtti, prastAvanA pR0 8 / 6. desAI, pUrvokta pR0 275 / 7. munipuNyavijaya, pUrvokta pR0 8 / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadgaccha kA saMkSipta itihAsa sUri se pUrNimA pakSa kA AvirbhAva huaa|' isI prakAra AcArya vAdidevasUri ke ziSya padmaprabhasUri ne vi0 saM0 1174/I0 san 1117 meM nAgaura meM tapa karane se "nAgaurI tapA" virud prApta kiyA aura unake ziSya "nAgorItapagacchIya" kahalAne lge| isI prakAra isa gaccha ke anya zAkhAoM kA bhI ullekha prApta hotA hai| zvetAmbara jaina sampradAya se sambaddha prakAzita jaina lekha saMgrahoM meM vaDagaccha se sambandhita aneka lekha saMgrahIta haiN| ina abhilekhoM meM vaDagacchIya AcAryoM dvArA jina pratimA pratiSya jinAla kI sthApanA Adi kA ullekha hai| ye lekha 12vIM zatAbdI se lekara 17vIM-18vIM zatAbdI taka ke haiN| isa prakAra spaSTa hai ki vaDagacchIya AcArya sAhitya sRjana ke sAtha-sAtha jinapratimA pratiSThA evaM jinAlayoM kI sthApanA meM samAna rUpa se ruci rakhate rahe / vartamAna kAla meM isa gaccha kA astitva nahIM hai| (kramazaH pR0 114 para tAlikA hai ) zodha sahAyaka pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna vArANasI 1. nAhaTA, agaracanda-"jaina zramaNoM ke gacchoM para saMkSipta prakAza" zrIyatIndrasUri abhinandana anya pR0 153 / 2. vahI pR0 151 / 3. vahI pR0 154 / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlikA naM01 AkhyAnakamaNikoSa ko prastAvanA meM do gayo bRhadgacchoya AcAryoM ko tAlikA bRhadgacchIya devasUri ke vaMza meM ajitadeva sUri AnandasUri ( paTTadhara ) nemicandrasUri (paTTadhara) [AkhyAnakamaNikoSa (mUla) ke kartA] pradyotanasUri (paTTadhara) jinacandrasUri (paTTadhara) AmradevasUri (ziSya) [AkhyAnakamaNikoSa ke vRttikAra] zrIcandrasUri (ziSya) haribhadrasUri (ziSya) haribhadrasUri ' vijayasenasUri (mukhya-paTTadhara) (ziSya-paTTadhara) samantabhadrasUri nemicandrasUri (ziSya-paTTadhara) yazodevasUri (ziSya-paTTadhara) guNAkarasUri (ziSya) pArzvadeva (ziSya) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlikA naM02 vaDagamchIya AcArya municandrasUri ke guru-ziSya paramparA kI tAlikA udyotanasUri (prathama) sarvadevasUri devasUri ( vihAruka) udyotanasUri (dvitIya) ke samakAlIna 5 AcArya nemicandrasUri ( prathama ) udyotanasUri (dvitIya) yazodevasUri pradyumnasUri mAnadevasUri devasUri ( sarvadevasUri ) AmradevasUri ( prathama ) yazobhadrasUri nemicandrasUri devendragaNi aparanAma nemicandrasUri (dvitIya) municandrasUri ajitadevasUri vAdidevasUri vi0 saM01174-1225 mAnadevasUri ajitadevamUri . bhadrezvarasUri ratnaprabhasUri . vijayadevasUri jinadevasUri hemacandrasUri . vijayasiMhamUri (paTTadhara ) vi0 saM0 1238 meM vi0 saM0 1180 meM vi0 saM0 1226 upadezamAlAvRtti kI racanA neminAbheyakAvya kI racanA paramAnandasUri haribhadrasUri somaprabhasari khaNDana-maNDana nAmaka grantha ke vi0 saM0 1185 meM vi0 saM0 1241 meM kumArapAlapratibodha praNetA kSetrasamAsavRtti kI racanA kI racanA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.iainelibrary.org upadezapada [ haribhadra ] TIkA upadezamAlA bRhaTTIkA upamitibhava prapaMca nAmasamuccaya Adi granthoM ke praNetA vi0 saM0 1088 meM AbU sthita vimalavasahI meM pratimA pratiSThApaka pramAlakSaNa [ saTIka ] paJcaliMgIprakaraNa nirvANalIlAkathA vIracaritra haribhadrasUri ke aSTakoM para TIkA SaTasthAnaprakaraNa kathAkoSaprakaraNa Adi granthoM ke praNetA tAlikA naM0 3 candrakula ( candragaccha ) ke AcAryoM kA vidyAvaMzavRkSa udyotanasUri I vardhamAnasUri jinezvarasUri jinacandrasUri [paTTadhara] saMvegaraMgazAlA ke racanAkAra [vi0 saM0 1125] prasannacandrasUri T devabhadrasUri candragacchIya buddhisAgarasUri [vi0 saM0 1080 meM paka graMthIvyAkaraNa kI racanA ] kharataragaccha prArambha abhayadevasUri [paTTadhara] jinavallabhasUri } jinadattasUri bRhad gacchIya jinabhadra aparanAma dhanezvarasUri surasundarIkahA [vi0 saM0 1095] I vardhamAnasUri cakrezvarasUri paramAnandasUri ( [ abhayadevasUri ke paTTadhara ] vi0 saM0 1940 meM manoramAkahA (vi0 saM0 1960 meM AdinAthacaritra [vi0 saM0 1987-1288 abhilekhAnusAra ] vi0 saM0 1214 [ abhilekhAnusAra ] Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlikA naM04 vaDagacchIya vaMzAvalI aura candragacchIya vaMzAvalI ke paraspara samAyojana se nirmita vidyAvaMzavakSa udyotanasUri [prathama] sarvadevasUri devasUri [prathama] nemicandrasUri [prathama] udyotanasUri [dvitIya] ajitadevasUri yazodevasUri pradyumnasUri mAnadevasUri devasUri [sarvadevasUri] vardhamAnasUri AmradevasUri AnandasUri [prathama] yazobhadrasUri nemicandrasUri jinezvarasUri buddhisAgarasUri nemicandrasUri pradyotanasUri jinacandrasUri | [dvitIya], [AnandasUri municandrasUri ke paTTadhara]hai jinacandrasUri abhayadevasUri jinabhadra aparanAma (paTTadhara] [paTTadhara] dhanezvarasUri AmradevasUri [dvitIya] zrIcandrasUri prasannacandrasUri jinavallabhasUri vardhamAnasUri [dvitIya] haribhadrasUri vijayasenasUri nemicandrasUri yazodevasUri guNAkarasUri haribhadrari [mukhyapaTTa dhara] [ziSyapaTTadhara] [dvitIya] [ziSya] [ziSya] [AmradevasUri [zrIcaMdrasUri ziSya] [ziSyapaTTadhara] dvitIya ke paTTadhara] devabhadrasUri hai jinadattari cakrezvarasUri ajitadevasUri mAnadevasUri vAdidevasUri [mukhya paTTadhara] vijayasiMhasUri hemacandrasUri jinadevasUri vijayasenasUri ratnaprabhari bhadrezvarasari paramAnandasUri somabhadrasari haribhadrasUri kharataragaccha prArambha vaDagacchIya