Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNazramaNa dhruvajI [9] gujarAtamAM dhruva dhaNA che ane hatA, paNa vajI te eka ja. jema gAMdhI ghaNA paNa gAMdhIjI eka. mAlavIya dhaNA paNa mAlaviyajI eka manamohana. tema dhruvajI kahetAM ja AnaMdazaMkarabhAI nA khAdha saune thaI jAya. A che " padanuM mahattva dhruvasAhebanA jIvanamAM je jovA maLe che, te ahIM batAvavAne uddeza che. dhruvajI janme brAhmaNa ane temAMya mutsaddI nAgara eTale vidyAvRtti, DahApaNa ane bhASAsauva paraMparAgata hoya e tA sAmAnya tattva thayuM, paNa emaNe e tattvanA bIjAee nahi sAdhela evA asAdhAraNa vikAsa sAdhyA hatA. zramadIkSA le tenAmAM kamakAMDI ahiMsAvRtti UtaravA ma che ane para'parAgata tapAtratA paNa saheje heAya che. paNa dhruvajInI ahiMsAvRtti ane tapAvRtti judA prakAranI hatI te aMdarathI UgelI ane brAhmaNudarzanathI parimArjita thayelI hatI, jene lIdhe temanuM vyaktitva ghaDAyuM. f 2 * lagabhaga trIsa varSa pahelAM adhyayana karI pahelavahelA huM kAzIthI gujarAtamAM gayA tyAre * vasata 'mAMnAM thoDAMka dhruvajInAM lakhANo joyAM ane emanA tarapha kheMcAyA. krame krame emanAM nItizikSaNa ', hindu dharmanI khaLAthI, ' dha varNana, ' ApaNA dhama, ' ' hindu vedha'' Adi pustakA joyAM, ane temanI mArA upara evI UMDI asara thaI, je adyApi kAyama che, ke pachI te mane kAI paNa dhArmika pAThyakrama khakhata pUche tyAre huM dhruvacchanAM e pustakA sarvaprathama sUcavuM chuM, te ke ghaNA sAMpradAyika jaino mArI saMpradAya bahAranAM pustakAnI AvI sUcanAthI navAI pAmatA. paNa mArI teA jANe e vyavasAya ja thaI paDele. te eTale lagI ke gujarAta ahAranA prAMtAmAM paNa huM dhrujInAM pustakAnI sUcanA karavAnuM cUkatA nahi. bIjI bAju te vakhate kAI chApAmAM dhruvajI vize ema lakhAyeluM vAMcyAnu yAda che ke dhrujI khezaka aha~ga abhyAsI ane DhagalA"dha vividha viSayenAM pustakAnuM satata avalokana karanAra che tema ja suyogya adhyApaka che, paNa te eTalA badhA milanasAra nathI. emanAmAM nAgarasulabha ataDApaNuM, ane '
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhya vaiyaktika mulAkAtamAM kAMIka khApaNuM che.' ityAdi. AvI matalabane e lakhANe huM ema mAnatA thayo ke tyAre te dhruvajIne maLavA ghera na javuM.. A mAnyatAthI prerAI huM te vakhate amadAvAdamAM ja Avate ane rahe, chatAM dhruvane maLe nahi. emane vize e pUrvagraha badhAyA chatAM emanI: vidvattA pratye te uttarottara bhAre Adara vadhye ja jato hato, ane sAthe sAthe temanAM lakhANanA vAcanane pracAra paNa karyuM ja hatuM. daramiyAna 1920-21 AsapAsa pharI huM kAzImAM AvyuM, ane mArA utArA pAse ja Avela digaMbara jaina vidyAlayamAM pramukhasthAnethI. yuvajInuM bhASaNa thaI rahyuM che e jANatAM ja te sAMbhaLavA gayo. dhruva ahiMsA ane tapanA mahatva vize temanI vikasita vicArasaraNImAM paNa gujarAtI Tena-laya-vALI hindImAM chelle jatA hatA, ane prasaMge uttarAdhyayana' tema ja "AcArAMgasUtra no AdhAra letA. temanI madhura, vANI ane spaSTa vicArasaraNIthI huM vadhAre AkarSa. sabhA pUrI thatAM ja temane huM maLe. ane sAdara namaskAra karI meM kahyuM ke "huM Aja lagI Apane parela ziSya hate. have pratyakSa ziSya banIza." temaNe smita sAthe. kahyuM, "tame gujarAtI che ? ane baMgale jarUra Avaje.' e "jarUra zabda mArAmAM baMdhAyela temanA vizenA pUrvagrahane bahu zithila karI nAkhyo.. jyAre huM temane baMgale game tyAre teo eTalI sahRdayatAthI maLyA ane vAta karI ke pelA pUrvagrahane rahyo sahyo aMza paNa mArA manamAMthI taddana vilIna. thaI gayuM. temaNe ahiMsA vizenI carcAmAM te vakhate mane kahyuM ke "gAMdhIjI dezamAM ahiMsAnA pAyA upara sarakAra sAthe bAtha bhIDavAno vicAra kare che, paNa zuM dezamAM prajAnI ahiMsAvRtti eTalA badhA pramANamAM keLavAI che ke jethI te gAMdhIjIne pUre sAtha Ape?" temaNe ja e praznanA javAbamAM kahyuM ke "hajI te dezane vadhAre tAlIma ApavAnI jarUra che, hajI zikSaNa najIvuM che." ItyAdi. huM jJAnayogI dhruvajInA kathanane dhvani ema samajyo hato ke dezavyApI, sayi hilacAla karyA pahelAM AdhArabhUta siddhAMtanI bAbatamAM samagra dezane tarehatarehathI zikSaNa ApavuM joIe. ane dezane e siddhAMta vize pratIti thaI che ema khAtarI thAya tyArabAda ja tevI hilacAla pAyAdAra nIvaDe. jyAre kamalegI gAMdhIjInI nema te vakhate ane Aja paNa e rIte samajuM chuM ke A dezane te hajAre varSa thayAM ahiMsAnI tAlIma eka
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12] darzana ane ciMtana athavA bIjI rIte maLatI ja AvI che. dezanI manobhUmikA ane khIjI paristhiti evI che ke dezavyApi sakriya pagaluM bharavA sAthe ja enI kharI tAlIma zarU thAya che. eTale eka bAju pratyakSa kriyA dvArA ane bIjI bAju tenI samajUtI dvArA ja AkhA dezamAM ahiMsA vizenI jAgarita zraddhA ane apekSita ahiMsA samajutI utpanna karI zakAya--paheluM zAbdika zikSaNa ane pachI kriyA, e krama AkhA deza mATe vyavahAru nathI. huM te emane sAdara sAMbhaLavA ja gayA hatA. amArA vizeSa paricayanA zrIgaNeza thayA. A huM amadAvAda gujarAta purAtattvamaMdiramAM sanmatitaka"nuM sapAdana karate, enA pahelA bhAga dhruvajIne manyA tyArakhAda teo jyAre amadAvAda Ave tyAre moTA bhAge purAtattvamadiramAM Ave ane maLe. huM saMzAdhana vize emane pUchyA paNa karatA. eka vAra aneka pratA phelAvI huM mArA khaMDamAM kAma karI rahyo hato ane aNudhAryAM ja dhrujI padhAryAM ane caTAI upara esI gayA. thatuM kAma joI rahyA hatA. daramiyAna eka adhyApaka tyAM AvI caDyA. vAtacIta zarU thatAM ja e AvanAra adhyApake nikhAlasa dile paNa zaSapUrvaka dhruvaLane tIkhuM tamatamatuM saMbhaLAvyuM. huM to mUMjhavaNamAM paDyo. eka tarapha AvA divya atithi ane khIjI bAju sahavAso adhyApaka, e adhyApaka te cAlyA gayA, paNa pAchaLathI meM oyuM ke dhruvajI e kaDave chUTA eTalI kunehathI pI gayA ane pacAvI gayA ke tenI asara ja temanI pAchaLanI vAtacItamAM meM na joI. mane lAgyuM ke dhruvaLamAM ahiMsAvRtti sthirapada che, kayAreka gujarAtanA eka jANItA kavie yahrAtaddA kaheluM ke lakheluM tene javAba ApatAM temaNe peAtAnI vyagavANImAM evI matalabanuM lakheluM yAda che ke dhammapada'nuM nitya parizIlana karavAthI paNa emaNe kahelA zabdo bhulAya tevA nathI. AvA kAMIka upakrama sAthe je javAba temaNe lakhelA che te emanI mAnasika ahiMsAnA spaSTa purAvA che. 1935 mAM kAzImAM ja temanI sAthe mAre amuka muddA nimitte patravyavahAra karavA paDyo. temAM kayAreka huM temanA upara prA-vAIsa-censelara tarIke lakhatA ane kayAreka vyaktigatarUpe. e patravyavahAramAM meM bahu ja namrabhAve paNa taddana spaSTa rIte yunivarsiTInA vyavahAra vize TIkA karatAM temane lakheluM ke ' Apa jevA paNa amuka bAbato nabhAvye jAe che.' temaNe te ja kSaNe javAba lakhI paTAvALA sAthe mArA upara mokalAvI dIdhA. emAM emaNe lakheluM ke 6
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya [63 A bAbata have huM udAsIna chuM." prasaMge ame bane jyAre malyA tyAre emaNe mane kahyuM ke "tamArA patramAM kAMIka roSanI chAMTa mane lAgI. meM kahyuM, 'jarAya nahi. Apa e ja patramAM mAruM e lakhela yAda kare ke je Apa gujarAta javAnA ane gujarAta vAste kAMIka karavAnA che te Adeza maLatAM huM Apane ziSyabhAve anusarIza ane kAzIne moha choDIza." teo ekadama khIlI UThayA. sArAMza e che, ke teo potAnA taraphathI kaI zatru banavAnuM nimitta pUruM na pADavA pUratA ajAtazatru hatA. e ja rIte emaNe ahiMsAvRtti vikasAvI hatI. A kathananI puSTi mATe eka prasaMga noMdhapAtra che. thoDAM varSa agAu dakSiNamAM kyAMka yajJa thayela, temAM bakarAMone zAstrIya vadha paNa thayeluM. A vizenI carcAmAM eozrIe mane saMbaMdhI kahyuM, ke "have te amAre bauddha yA jena thavuM ke zuM ?" dhruva jI vaidika ane temAMya sanAtanI hatA. temanuM vedavedAMta vizenuM jJAna agAdha hatuM. temanI zraddhA paNa vyApaka arthamAM vedAMtagAminI ja hatI. paraMtu dhruvajI tema chatAM spaSTapaNe aitihAsika baLane jANatA. teo samajatA ke bauddha, jaina Adi ahiMsaka prabala hilacAlane pariNAme jUnA hiMsApradhAna vaidika karmakAMDanI bhUmikA nAmazeSa thaI che ane ene sthAne vyavahAramAM ahiMsaka vedika dharmanuM rUpAntara thayuM che, je kAla ane mAnavajAtinA vikAsane anurUpa che. have AvI siddha thayela ahiMsAnI bhUmikAmAMthI vaidika karmakAMDIo prAcInatAne mehe pAchI pAnI karI hiMsA tarapha vaLe, te jeo mAnasika ahiMsAnI bhUmikAvALA paraMparAthI vaidika dharmAvalaMbIo che temaNe zuM karavuM? zuM buddhigamya ahiMsAnI bhUmikAne cheDI temaNe kALajUnA hiMsApradhAna karmakAMDa tarapha vaLavuM, ke kuladharmane meha choDI ahiMsApracAraka sudhAraka paMthamAM bhaLI javuM? huM dhruvajInA saMkSipta thanane e pramANe artha samaje. je mArI samaja ThIka hoya te dhruvajInI ahiMsAvRttinI samaja ane zraddhAnA vikAsa vize vadhAre bhAgye ja kahevAnuM rahe che. A temanI taniSThA paNa judI ja hatI. meM temane ekavAra pUchyuM ke, Apa kAzI cheDI javAnA che ema saMbhaLAya che. temaNe kahyuM, "prabhu IcchA haze tema banaze.' meM kahyuM, "Apa gujarAtamAM kAMIka mahatvanuM kAma te karavAnA ja.' temaNe kahyuM, "huM hajI lagI gujarAta mATe kAMI karI zakyo nathI enuM duHkha te che ja, paNa kAMI zarU karavuM te pahelAM mAre
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64] darzana ane ciMtana gAMdhIjInA AzIrvAda joIe. huM tapasvInA AzIrvAdamAM mAnanAra chuM.' ityAdi. kyAM janme nAgara brAhmaNa ane zikSaNe tathA kAryo navA raMgathI raMgAyela ane kyAM AvI tapasvInA AzIrvAdanI buddhizuddha zraddhA ! ahiMsA ane tapanI buddhizuddha bhUmikAmAMthI ja temanAmAM samanvayavRtti ke jaina paribhASAmAM anekAMtavRttine udaya thayeluM. temanAM game te viSayanAM lakhANa ke game te viSaya paratvenAM bhASaNe jue te tarata samajAze ke emaNe pitAnA vicAramAM pitAnI ja Dhabe anekAMta dhaTale hatuM, jema gAMdhIjIe pitAnA vicAra ane kAryamAM pitAnI Dhabe ghaTAle che. dhruvajIe kulaparaMparAgata vidyAsaMskArane keTalA vizALa pramANamAM ane keTalI vizada rIte vikasAvyo hato e temanA paricayamAM AvanAra ane temanuM sAhitya vAMcanAra sau jANe che. paNa temanI saMskArazuddhi ane bhASAsauSThava vize kAMIka lakhavuM Avazyaka che. khAsa karI jeo navAM vaheNamAM vagara vicAryuM ghasaDAI jAya che, temane vAte te lakhavuM savizeSa prApta. thAya che. dhruvajI kaeNlejamAM bhaNyA, kolejamAM ane yunivarsiTImAM UMcA hadAo upara rahyA. mAtra aMgreja ja nahi paNa gavarnara ane vAyasaroya jevA UMcA adhikArIone paNa maLavAnA emane aneka prasaMga AvyA. dezadezanA vidvAna paNa bhaLatA ja. keTa-pATalUna ane TopInA A nakhazIkha dezI-paradezI vAtAvaraNamAM teo Ajanma rahyA, chatAM huM nathI dhAro ke koIe temane potAno nakkI karela gujarAtI veza badalI bIjA vezamAM sajaja thayela joyA hoya. jema pilAkanuM temanuM pitAnuM ja lAkSaNika sauSThava hatuM, tema temane khAnapAna ane pUjAvidhine paNa eka khAsa saMskAra hatA. A saMskAre bIjA brAhmaNonI piThe emaNe aMdhapaNe piSyA na hatA. kemake pitAnAthI judI rIte vartanArane teo kadI patita ke UtaratI koTinA mAnatA nahi. bhASAsauSThava vize te eTaluM ja kahevuM basa thaze ke teo jyAre vAtacIta karatA hoya ke bhASaNa ApatA hoya tyAre anubhava evo thAya ke jANe kAnamAM amRtasiMcana thaI rahyuM che. gujarAtI bhASAsauSThavana saMskAra te emanAmAM eTalI hada sudhI vikasele hatuM ke kyAreka gAMdhIjIe paNa kaheluM ke have dhruvajInuM madhura-prasanna gujarAtI bhASaNa tame sAMbhaLe. dhruvajInI vAta karavAnI ane javAba ApavAnI eka khAsa Dhaba hatI. te bele tyAre temAM bahuzrutatva chalakAtuM hoya, kaDavAmAM kaDa javAba paNa te evI anyakti ane madhura bhASAmAM Ape ke sAMbhaLanArane repano prasaMga ja na Ave.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhya [pa jyAre temaNe hiMdu yunivarsiTImAMthI vidAya lIdhI tyAre paDito ke prophesarA, vidyArthI e, karmAMcArI e badhAne evA anubhava thaye! ke have AvA mANasa yunivarsiTImAM maLavA sulabha nathI, moTA hAdArane tyAM game te mApyusa saraLatAthI jaI zakatA nathI, paNa dhruvaccha vize ema na hatuM. jyAre jAo tyAre emanI beThaka muktadrAra. kAI paTAvALA ke ja noMu; janAra sAdhAraNa vidyArthI hoya, paDita hoya ke prophesara hAya. bhArA kADhI AvyA pachI te lagabhaga pAMceka varSa ahIM rahyA. yunivarsiTImAM aneka kaoNlejo, aneka nAnI moTI saMsthAo ane aneka vidyArthI maMDaLo, jAtIya maLe ane sAMpradAyika maMDaLA. jyAre tyAre miTiMgono pravAha cAlato ja hoya ane haMmezAM prophesarAnI kalabamAM te kAMIka ne kAMIka hAya ja. paNa eka divasamAM thatI aneka miTiMgomAM paNa dhruvacha te! hAya ja ane te moTe bhAge pramukhasthAne ja hoya, temane aneka viSayomAM prasaMgAnurUpa khelavAnuM paNa hoya. paraMtu meM kadI joyuM ke sAMbhaLyuM nathI ke dhruvajI kAMI aprastuta khelyA hoya agara vadhAre paDatuM elI nAkhavAnA A yuganA abhUkharAne vaza thayA hoya. A brAhmaNasulabha vidyAvRtti ane zramaNusulabha vikasita saMyamatti e ja dhruvajInI vizeSatA che ane tethI ja te cha? paDhe paheAMcyA. chelle temanI milanasAvRtti vize thoDuMka lakhI dauM, kAraNa enI viruddha mAre mithyA pUrvagraha baMdhAyA hatA. jyAre tee amadAvAda Ave tyAre potAnA badhA ja paricitone maLe ane kAi na maLyuM hoya to yathAsaMbhava temane tyAM paheAMce. teo ghaNI vAra bhAre tyAM brahmakSatriya sosAyaTImAM acAnaka AvI caDhe. ekavAra me kahyuM, * Apa zA mATe padhAryAM ? huM AvavAnA ja hatA.' temaNe kahyuM, ' ahIM eka mArA paricita mitranAM vidhavA che. temane te maLavuM ja hatuM. te pachI tamane zA mATe takalIpha ApuM ?' mArA kAzI AvyA pachI te me' evuM joyeluM ke jyAre paNa rajAmAM amadAvAda hAie tyAre teozrI dhera DeDakiyuM karI ja jAya. huM 1938 mAM AparezanamAMthI UDI amadAvAda AvyA ane kAMIka svastha thayela dhruvajIne baMgale javA nIkaLyo. rastAmAM mane joI kahyuM ke tame kayAM jA che! ? huM ja tamane maLavA AvavAnA hatA.' meM kahyu, have ApaNe ahI ja maLI lIdhuM. eTale takalIph na leze.' temaNe kahyuM, 'nA, huM te mArA sakalpa pramANe khIjI vAra tamAre ghera ja AvavAne. rastA upara ' 5
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66] darzana ane ciMtana maLyA che te tame maLavA AvyA, kAMI huM ceDe Avyo chuM?' ityAdi. chevaTe bIje divase teo ghera AvyA ane yunivarsiTI vize tathA amadAvAdanI saMsthAo vize mukta mane khUba ja vAta karI. meM kahyuM, "Apane samaya amadAvAdamAM sArI rIte jato haze." temaNe kahyuM "badhA ja mitre sahRdaya maLyA che. huM mAre karavuM joIe teTaluM karI zakatuM nathI e ja mane duHkha che. paNa bauddhika vAtAvaraNa ThIkaThIka jAmeluM hovAthI mane saMtoSa che." dhruvajInA milanasArapaNAnuM AvuM mAdhurya anubhavavAnuM mane sadbhAgya prApta thayuM hatuM. -AcArya zruva samAraka graMthamAMthI udbhuta