Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho madhyakAlIna zvetAMbara jaina sAhityamAM, 'bhRgukaccha-vibhUSaNa', 'bhRgupurAlaMkAra', ane 'bhRgupuramaMDana' sarakhAM garimApUta vizeSaNothI samalaMkRta, bharUcanA purAtana ane paraMparApratiSThita jina munisuvratanA tIrtha saMbaddha ThIka ThIka saMkhyAmAM ullekho maLI Ave che. kharataragacchIya jinaprabhasUrinA kalpapradIpa(IsvIsanA 14mA zatakano pUrvArdha)mAM pazcima bhArata sthita prasiddha-mahimA zatruMjayAcala, ujjayaMtagiri, ane anya moTAM jaina tIrtho sAthe bharUcanA munisuvrata jinanI mabaddha mukhisuyaM kahI gaNanA karI che; ane prastuta graMthamAM caturazIti jaina mahAtIrtha saMbaddha kalpamAM bhRgupattane anarthyavUDa: zrImunisuvrata: kahI prastuta jinanA tIrthanuM gauravapUrvaka smaraNa karyuM che. 'azvAvabodha tIrtha' ane 'zakunikAvihAra'nAM joDiyAM abhidhAnathI suvizruta bhRgupuratIrthanAyaka suvratasvAmInAM tIrthAvatAra-mahimAsvarUpa-maMdiro pachIthI dhavalakakka (dhoLakA) ane zatruMjaya parvata para baMdhAyelAM`, je tenA madhyakAlIna mahimAnuM sUcana karI jAya che. solaMkIyuga ane prAphsolaMkIkALanuM A vikhyAta jaina yAtrAdhAma 13mA zatakanA aMta bhAga pachI sthapAyelA muslima zAsanane kAraNe vinaSTa thayuM, ane Aje to keTalIye sadIothI te tIrthanA asalI mahimAno viccheda thayo che. chatAM koI ne koI prakAre punaruddhAra dvArA te TakI rahyuM hovAnA IsvIsannA 14mA-15mA zatakanA ochAmAM ochAM be pramANo to upalabdha che H jemake nAgendragacchIMya devendrasUrinA caMdraprabhacaritra(saM 1264 / I. sa. 1208)nI saM. 1494 I. sa. 1438mAM lakhAyelI dAtAnI prAMtaprazastimAM bhRgupuratIrtha ane tenA adhinAyaka zrI suvratArhatano ullekha che : yathA : asti svasti padaM revAtaTa koTIrasannibhaM / puraM bhRgupuraM nAma tIrthaM zrIsuvratArhataH || 1 || ane tapAgacchIya devasuMdarasUriziSya jJAnasAgara viracita munisuvratastotra.(14mA zatakanuM AkharI caraNa)mAM prathama padyanA prathama caraNamAM ja bhRgupura-saMtiSThamAna jina suvratane vaMdanA dIdhI che : yathA : zrIkaivalyAvagamaviditAzeSavastusvabhAvabhAvadveSipramathanapaTuM doSanirmuktavAcam /
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho bhaktipratribhuvananataM suvrata zrIjinAhaM deva stoSye bhRgupuramahImaulimaule bhavantam // jinasuvratanuM pazcAtkAlIna, saMbhavatayA 17mA saikAnuM, sAdhAraNa kalA-koTInuM maMdira to atyAra sudhI bharUcamAM hatuM, jeno keTalAMka varSothI jIrNoddhAra zarU thayo che; paraMtu vaccenA gALAmAM tIrthanI purANI garimA punarjIvita karavAnA prayatno thayA hoya to te jANamAM AvyA nathI. purAtana evaM mahimna tIrtha hovAne kAraNe enuM mAhAtmya kathatAM paurANika DhaMganAM jaina kathAnako-AkhyAyikAo madhyakALathIye pahelAnA samayamAM ghaDI kADhavAmAM AvyAM haze, jenAM 12mA-13mA zatakamAM zilpita zilApaTTomAM Alekhano maLI AvyAM che; paNa e daMtakathAonuM aitihAsika mUlya zUnyavat hoI saMprati carcA evaM paryavalokanamAM te choDI dIdhAM che. bhRgukacchanA A jaina tIrthanA itihAsa saMbaddha je kaMI vizvasanIya mAhitI prApya che teno ahIM sapramANa sAra rajU karIzuM. A viSayamAM sauthI arvAcIna ullekho vAghelAyuganA che, jene gaveSaNAnuM AraMbhabiMdu banAvI AgaLa vadhIzuM. madhyakALa vAghelAyuga (IsvI 13mI zatAbdI) 1. sAMpratakALe 'jagaciMtAmaNi stotra' nAme prasiddhamAM rahela, paNa jene 'prabodhacaityavaMdanastotra' nAma paNa ApavAmAM AvyuM che. te, prAcIna prAkRta kRtimAM AraMbhe prakSipta apabhraMza-prabhAvita gAthAmAM zatruMjayagiri-sthita jina RSabha, ujjayaMtAcalAdhIza jina neminAtha, ane moDherapuramaMDana mahAvIra sAthe bharUcanA jina munisuvrata (tathA mahurInA pArzvanAthano) ullekha che : yathA :11 81 jayau sAmiu risahu settuMji I ujjita pahu nemi jiSNu ! jayau vI2 moheramaMDaNu 1 bharuvaccha muNisuvvau muhira pAsu duha-daMDa-khaMDaNu A gAthA vidhIpakSIya (aMcalagacchIya) pAThamAM nahIM paNa kharataragacchIya tathA tapAgacchIya pAThamAM maLe che. (gAthA alabatta 13mA zatakathI vizeSa prAcIna jaNAtI nathI.) 2. AgamagacchIya jinaprabhasUri (prAyaH IsvI 1240-1275) viracita ni ai bhA 2-11
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 sarvacityaparipATI-svAdhyAyamAM tIrthonI nAmAvalImAM bharUcano paNa samAveza che : soriyapuri vANArasi rammi sopArai bharuacchi purammi / vimalagirI-vebhAragirimmi tAmalitti-ujjeNI-rammi // 18 // 3. I. sa. 1231 ane 1253 vacce lakhAyelI AMcalika mahendrasiMhasUri kRta prAkRta aSTottarI tIrthamAlA aMtargata bharUcanA samaDIvihAra evuM azvAvabodhatIrtha, tathA sudarzanAdevIno ullekha karI tyAMnA jIvaMtasvAmItIrtha ane suvrata jinane namaskAra karyA che : bharuacche koraMTaga suvvaya jiyasattu turaga jAisaro / aNasaNa sura AgaMtu, jiNamahima makAsi to tahiyaM // assAvabohatitthaM jAyaM taM nAma puNa vi bIyamiNaM / sirisamaliyA-vihAro siMhaladhuya kAri uddhAro !! jiasattu Asa samalI, pAsa supAsA sudaMsaNA devI / niyaniya muttihiM ajjhavi, sevaMte suvvayaM tahiyaM / / ikAralaraka culasI sahassa varisa jassa tahiM / jIvaMta sAmi titthe bharuacche suvvayaM namimo / -aSTottI-tIrthayAtrA 77-80 4. bhRgupuratIrthanA caityavAsI adhiSThAtA vIrasUriziSya jayasiMha sUrinI "tejapAlaprazasti' (A I. sa. 1225-1230) anusAra prastuta sUrinA upadezathI tejapALa maMtrIe munisuvratanA (mUlaprAsAda tema ja tene pharatI jiNamAlA rUpa 24 devakulikAo mATe) 25 hemadaMDa karAvI ApelA tema ja tyAM pArzvanAtha ane jinavIranI pratimAo mukAvelI. A ghaTanAnI puSTi maMtrIzvara vastupAlanA eka anya samakAlika, harSapurIyagacchanA narendraprabhasUrinI prazastimAM maLe che'' : yathA : bhRgunagaramaulimaNDanamunisuvratatIrthanAthabhavane yaH / devakulikAsu viMzatimitAsu haimAnakArayad daNDAn // -narendraprabhasUrikRta vastupAlaprazasti, 82 tapAgacchIya jinaharSasUrinA vastupAlacaritra(saM. 1497 | I. sa. 1441)mAM upara kahI te hakIkata uparAMta bIjI paNa keTalIka vizeSa vigato prastuta upalakSamAM noMdhAyelI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho 83 che. vadhumAM vastupAle zatruMjayagiri para 'bhRgupurAvatAra'jina suvrata)"nuM 'acAvabodha' ane samalikA-vihAra caritrapaTTa' sAthe maMdira karAveluM tevuM samakAlika ane uttarakAlika lekhako kahe che. 5. vastupAla-tejapAlanA samakAlika, citrAvAlakagaccha(pachIthI kahevAyelA tapAgaccha)nA jagacaMdra sUrinA ziSya devendrasUrie bhRgukacchanA jina suvratane saMbodhIne prAkRta sudarzanAcaritra (prAyaH IsvI 1230-1260 vacce) racyuM che, jenA prAraMbhamAM samalikAvihArano paNa ullekha che : yathA : vaMdittu suvvayajiNaM sudarisaNAe puraMmi bharuyacche / jaha savaliyAvihAro karAvio kiM pi taha....!! -suvaMzAvariya, rche. .. A pramANothI eka vAta to nizcita che ke maMdiranuM I. sa. 1225-1230 pUrve astitva hatuM. A tathyanAM je vizeSa solaMkIyuga (IsvI 12mI zatAbdI) graMthasthAdi pramANo maLI Ave che te have kramavAra noMdhazuM. solaMkIyuga (IsvI. 12muM zataka) 6. vi. saM. 1238 | I. sa. 118ramAM bRhadragathvIya (vAdI) devasUrinA ziSya ratnaprabhasUrinI upadezamAlAprakaraNa-vizeSavRtti bhRgupure suvratajinanA azvAvabodhatIrthamAM rahelAM virajina samakSa samarpita thayelI tevo tenI prAMta-prazastimAM ullekha che : yathA : prakRtA samarpitA ca zrIvIrajinAgrato bhRgupure'sau / azvAvabodhatIrthe zrIsuvrataparyupAstivazAt // AthI prastuta tIrtha I. sa. 1182 pUrve astitvamAM hatuM tema siddha thAya che. 7. tejapAla maMtrInA samayamAM ane upara kathita saM. 1238vALA ullekhamAM hatuM te suvratasvAmInuM jinabhavana udayanamaMtrInA putra daMDanAyaka AMbaDa kiMvA AdmabhaTTa nirmAveluM evA nirdezo to upara kathita jayasiMhasUrinI prazastimAM ja che. pachInA caritakAro-prabaMdhakAroe paNa te ghaTanAnI daMtakathAnA saMbhAra sAthe savistRta noMdha lIdhI che. prabaMdhaciMtAmaNikAra merUtuMgAcArya (saM. 1361 | I. sa. 1305) ane anugAmI prabaMdhakAronA kathana anusAra udayanamaMtrInI maraNa samayanI adhUrI rahI gayelI emanI tIrthoddhAranI manokAmanA pUrNa karavA mATe putra vAmbhaTTa maMtrIe zatruMjaya para yugAdidevanA jUnA kAThamaya maMdirane sthAne, ane dvitIya putra AmabhaTTa gukacchamAM jina suvratanA purAtana
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 Alayane sthAne navIna bhavanonAM nirmANa karAvyAM. rAjagacchIya prabhAcaMdrana prabhAvakacarita(saM. 1334 / I. sa. 1278)nI noMdha anusAra bharUcanA suvratamaMdirane kASThanuM tema ja jIrNAvasthAmAM joI AMbaDe teno punaruddhAra karyo. paNa prabhAcaMdrAcAryathI 92 varSa pahelAM, ane AMbaDa daMDanAyakanA samakAlika, rAjagacchIya somaprabhAcArya potAnA jinadharmapratibodha(saM. 1241 / Isa 1185)mAM prastuta jinAlaya hemacaMdrAcAryanA AdezathI daMDanAtha AMbaDe karAvyuM tema kahe che5. je hoya te; daMDanAyaka AmrabhaTTe te maMdira karAvyuM teTalI vAta to siddha che ja. 84 prabaMdhomAM AmrabhaTTa kArita A jinabhavananI nirmANamiti saM 1220 / I sa 11646 ke saM. 1222 I.sa 116627 batAvavAmAM AvI che, je vizvasanIya jaNAya che. (be mitio vacce khAsa pharaka nathI. pahelI kadAca zilAnyAsanI ane bIjI kuMbhAdhiropaNanI haze.) zatruMjayeza AdIzvaranI vAgbhaTTa dvArA navanirmANanI miti saM 1110 vA 1112 I. sa. 1155 ke 1157 che. bharUcanuM AprabhaTTanuM navuM maMdira te pachI eka dazakA pachI baMdhAyuM hovAnuM mAnavAmAM koI ja bAdhA nathI. A maMdira vAstavamAM baMdhAyAno samakAlika abhilekhIya nirdeza dhoLakAmAM vAgbhaTTa maMtrIe karAvela udayanavihAranA khaMDita prazasta lekhamAM maLe che. vartamAne prastuta zakunIvihAranA avazeSo hi saM 721 / I sa 1321mAM baMdhAyelI9 bharUcanI jumA masjidamAM chupAyelA che. maMdiranA garbhagRhanI (ke gUDhamaMDapanI) jina-maMgala-mUrtivALI jabbara dvArazAkhA, svalpAlaMkRta staMbho, ane keTalAka nAnA moTA, alaMkArapracura ane khUbasUrata bhAtanA vitAno che2. AdmabhaTTanA maMdiranA raMgamaMDapano vizALa karoTaka lagabhaga 30 phITa vyAsano haze. Ama samagra dRSTie jotAM A maMdira sAruM evuM moTuM haze tema lAge che. prabhAvakacaritakAra mULa prAsAdanI avagAhanA (karNamAne) 17 hastanI batAve che. e hisAbe eno vistAra (bhadra-vyAsa) lagabhaga (17' x 1 x 2=51')=51 phITano haze, je pramANa zatruMjayanA vAgbhaTTa maMtrIkArita AdIzvaranA saMprati vidyamAna maMdiranA mAna najIka AvI rahe che. AthI prAsAda madhyamAnanA meru jAtino haze tevo aMdAja nIkaLI zake che. (masjidanI bhItaranA A maMdiranA upayogamAM levAyelA avazeSo A kvAsanuM samarthana kare che.) ema jaNAya che ke maMdiranI racanAmAM mULa prAsAda, gUDhamaMDapa, cha cokI ke navacokI, raMgamaMDapa, ane raMgamaMDapa pharatI 24 devakulikAo hatI, kuMbhAriyAnA mULa I. sa. 1135nA arasAmAM baMdhAyelA, pAsila maMtrInA neminAthanA maMdiranA taLachaMdanuM smaraNa karAve che. dekhItI rIte ja AprabhaTTe tIrthanA gauravane anurUpa ane udayana maMtrInA parivAranAM nAma, zAna, ane samRddhi sAthe susaMgata evuM udAra mAnanuM ane yathocita alaMkArasaMpanna maMdira baMdhAveluM.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho 85 AdmabhaTTe karAvelI A navaracanAne pUrve te sthaLe je maMdira hatuM teno nirdeza detAM paNa keTalAMka sAhityika pramANo maLe che, eka abhilekhIya paNa hAlamAM, sana 1987nA aMtima mahinAomAM prApta thayuM che, je viSe AgaLa jaIzuM. 8. eka apabhraMza bhASA nibaddha catuSkanA prathama padyamAM zrI munisuvrata ane bhRgukaccha sthita samalikAvihArane vaMdanA dIdhI che: siriNi suvyavasAmi kAmabANahi agaMjiya ! siddha pahunavaraMgi aMgi kuMkumatari raMjiya 11 nIluppaludala sAmipanna sobhAgasu suMdara ! bharucchi nayari samalIyAvihAri vaMde paramesaru 1 bhASA ane padabaMdha hemacaMdranA samayanI apabhraMzanuM smaraNa karAve che. 9. eka 23 kaDIyukta prAkRta bhASAmAM nibaddha munisuvratasvAmistotrano AraMbha A pramANe thAya che. bharuyacchalacchivavacchatthalaMtarai tArahArasAriccha / chaNahariNalaMchaNatthApavayaNa muNisuvvaya ! namo te // ahIM paNa bharUcanA hariNalaMchana vibhUSita munisuvratane namaskAra karyA che. A racanA 12mA zatakanA pUrvArdhanI hoya tema jaNAya che. 10. zakunikAvihArano ullekha karato saM1201 ( I. sa. 115pano eka pabAsaNa lekha jumA masjidanA samArakAmamAMthI prApta thayo che. prastuta lekhanI miti A prabhaTTa-kArita punarudvAra pUrvenI che. have 12mA zatakanA AraMbhanAM keTalAMka mitiyukta sAhityika pramANo joIe. 11. harSapurIya gacchanA zrIcaMdrasUrikRti munisuvratacaritra(prAkRta : saM 1193 | I. sa. 1137)nI prAMtaprazastimAM kahyA mujaba, prastuta caritra dhavalakakka(dhoLakA)nA munisuvratanA "bhRgukaccha-jinabhavana"mAM ( macchanAnAmavo) (eTale ke bhRgupurAvatAra suvatajinanA maMdiramAM), dhavala zrAvaka ane dhoLakAnA saMghanI vinaMtIne laIne (pachIthI) AzApallImAM raceluM. caritra lagabhaga 11,000 graMtha pramANa hoI tene banAvatAM ochAmAM ochuM be eka varSa to lAgyAM ja haze, e hisAbe I. sa. 1135mAM zrIcaMdrasUri dhoLakAmAM AvyA hovA joIe ane tadanvaye dhoLakAnuM prastuta bhRgupurAvatAranuM maMdira te mitithI keTalAka kALa pahelAM baMdhAI cUkyuM haze. avatAra-svarUpa maMdira Isa. 1135 pahelAnuM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 hoI bharUcano mULa zakunikAvihAra enAthI svAbhAvika rIte ja prAcIna hovo joIe; eTaluM ja nahIM paNa tenuM mahimAsvarUpa maMdira baMdhAvA jeTalI khyAti teNe jayasihadeva siddharAjanA kALa, ke te pUrve, prApta karI lIdhI hovI joIe, ane e vAta lakSamAM letAM maMdira sAruM evuM purAtana hovAno saMbhava che. 12. IsvIsanA 12mA zatakanA AraMbhamAM bharUcanA zakunikAvihAramAM samarpita thayelA ke lakhAyelA be graMthonI puSpikAo paNa A maMdira I. sa. 1135 pUrve hatuM tevuM nirvivAda siddha kare che. pahelI puSpikA anusAra caMdrakulanA devabhadrasUrie saM1168 | I. sa. 1112mAM munisuvrata ane vIranA bhavanathI maMDita bhRgukaccha nagaramAM AmradattanI vasatimAM pArzvanAtha caritra racyuM : yathA : sovanniMDayamaMDiyamuNisuvvaya-vIrabhavaNaramaNIe / bharuyacche tehiM Thiehi maMdire Amadattassa !! vaLI prastuta sUrie, chellI kahI te kRtithI eka dAyakA pahelAM, emanA ja kathana anusAra, "suvarNakaLazathI maMDita" munisuvratanA maMdiravALA bharUca nagaramAM saM. 1158 ! I. sa. 110ramAM kathAnakozanI (kahArayaNakosonI) racanA karI : yathA : kaMcaNakalasavihUsiyamuNisuvvayabhavaNamaMDiyammi pure / bharuyacche tehiM ThiehiM esa nIo parisamattiM // -AthAtnizoza-prati AthI maMdira prastuta miti-Isa. 1102-thI agAu paNa astitvamAM hatuM tevuM spaSTa rIte nirNata thaI jAya che. 13. saM. 1162 { I. sa. 1106mAM racAyela, ajJAtagacchIya vIracaMdrasUriziSya devasUri kRta jIvAnuzAsanamAM, mahAtIrthomAM azvAvabodhatIrthanI gaNanA thayelI che. solaMkIyuga (IsvI 11muM zataka) 14. zailInI daSTie 12mA zatakanuM hoI zake tevA eka ajJAtakartaka munisuvatajinastavanuM Adya kAvya bhRgukaccha jina suvratane uddeza che : zrIkaivalyA'vagamaviditA'zeSavastusvabhAvaM, bhAvadveSipramathanapaTuM doSanirmuktavAcaM / bhaktipraDaM tribhuvananataM suvratazrIjinA'haM deva ! stoSye bhRgupuramahImaulimaule ! bhavantam // 1 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho 15. A sivAya saMgamasUri kRta "caitya paripATI stavana (IsvIsan 1075-1106 vacce)mAM narmadA tIre bhRgukacchanA zakunikAvihAranA jinapati munisuvratano jaya gAyo che : yathA : harivaMzabhUSaNamaNibhRgukacche narmadAsarittIre / zrIzakunikAvihAre munisuvratajinapatirjayati // 11 // 16. pAchaLa ullikhita zrIcaMdrasUrinA munisuvratacaritramAMnA eka anya kathana anusAra kartAnA pragu-harSapurIyagacchanA abhayadevasUrinA-upadezathI dhakkaTavaMzIya varaNaga zreSThInA putra "satya" (suvikhyAta sAMtUmaMtrI) e bharUcanA samaliyA-vihAra para suvarNakalazo caDhAvelA5 : yathA : varaNagasuyaM saMtUyasacivaM bhaNiUNa bharuyacche sirisaMvaliyAvihAre hemamayA roviyA kalasA // 102 // abhayadeva sUri siddharAjanA zAsananA AraMbhanAM varSo sudhI vidyamAna hatA; ane prastuta ghaTanA Isa. 1100 ke tethI thoDuM pahelAM banI haze. ApaNe upara joyuM tema I. sa. 1102mAM to suvarNakaLazathI maMDita munisuvratanA maMdiranI noMdha maLe che ja. sAMtUmaMtrInA saMdarbhamAM "suvarNakaLazo" bahuvacanamAM prayoga hoI saMbhava che ke emanA samayamAM hatuM te maMdira paNa pachIthI AmrabhaTTa dvArA navanirmita vihAranI jema caturvizati jinAlaya hoya. 17. bappabhadisUrinI paraMparAmAM thayelA, yazobhadrasUri-gacchanA siddhasenasUri apanAma "sAdhAraNAMka'nA caityaparipATIstavana(IsvIsannI 11mI sadInuM trIjuM caraNa)mAM prasiddha jaina tIrthonI nAmAvalImAM bhRgukacchano samAveza che. AthI suvratajinanA tIrthanI khyAti te kALa pUrvanI mAnavI ghaTe. 18. prabhAvaka caritakAra (bhRgukacchanA munisuvrata jinAlayanA adhiSThAyaka) vijayasiMhasUrinA caritamAM prastuta AcArya purAtana Arya khapaTanI paraMparAmAM thayAnuM jaNAve che. prastuta maMdira bharUcamAM akasmAta lAgela AgathI kevI rIte bhasma thaI gayuM ane AgamAM bacI gayela tIrthanAyakanI pratimA mATe sUrie brAhmaNoe Apela phALAthI kevI rIte pharIthI baMdhAvyuM tenuM tyAM vRttAMta ApyuM che. prabhAcaMdrAcArya vijayasiMhasUrine bahu purANA AcArya mAnatA hoya tema lAge che. misamAhita dhiyAM. nAmathI zarU thatA neminAthanA manohara stotranA kartA A vijayasiMhasUri che ane temaNe te ujjayaMtagirIza ariSTanemine ubodhIne (yAtrA samaye) racyAnuM prabhAcaMdra kahe che. bIjI bAju kalyANavijayajInuM kahevuM che ke A sUri AmrabhaTTathI baso-aDhIso varSathI vizeSa purANA kALe thaI gayAnuM lAgatuM nathI. stotranI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 nirjhanya aitihAsika lekha-samuccaya-2 sucAru zailI, svAbhAvika chaMdolaya, tema ja oja ane prAsAdikatA jotAM te madhyakALanI AraMbhika sadIonuM to lAge che paNa ethI vizeSa prAcIna nahIM. A sUrinA kALane aitihAsika kAraNosara meM IsvIsanI 11mI zatAbdInA pUrvArdhano mAnyo che. solaMkIyuga (IsvI dazama zataka) 19. AnAthI prAcInatara pramANa kaDInI pArzvanAthanI madhyamUrtivALI jinatrayapratimAnA zasaM.910 I.sa 989nA lekhamAM maLe che. prastuta pratimA bhRgukacchanI "mUlavasatI"mAM sthApavAmAM AvelI. prastuta mUlavasatIthI suvratasvAmInuM purAtana maMdira ja vivalita hovAnuM mAnI zakAya. lekha A pramANe che : AsInnAgendrakule lakSmaNasUrinitAntazAntamatiH / tadgacche gurutaruyan nAmnA''sIt zIlaru (bhadragaNiH // ziSyeNa mUlavasatau jinatrayamakAryata / / bhRgukacche tadIyena pAcillagaNinA varam // zaka saMvat 910 prAkSmadhyakALa rASTrakUTayuga (IsvI navama zataka) 20. kRSNarSinA ziSya jayasiMha sUri svakRta dharmopadezamAlA-vivaraNa(saM. 915 | I. sa. 859)mAM lATadezacUDAmaNi, samaliyA-vihAra tathA tIrthakara munisuvratanI pratimAthI vibhUSita evA mahAnagara, bhRgukacchano ullekha kare che tathA prastuta maMdiranI siMhaladvIpanI rAjaputrI sudarzanAe karAvela evI tata saMbaddhanI prasiddha jaina paurANika kathAno paNa ullekha kare chev4 : yathA : asthi sirilADadesa-cUDAmaNibhUyaM aNega-divva-ccherayANugayaM sauliyAvihAra-hiTThiyasaNNihiya-pADihera-muNisuvvayatitthayara-paDimA-vibhUsiyaM bharuyacchaM nAma mahAnayaraM ti ! AthI e vAta siddha thAya che ke munisuvratanuM tIrtha IsvIsanA mA zatakanA madhyamAM paNa prasiddhimAM hatuM ane tene lagatI paurANika AkhyAyikA paNa jANItI hatI. te dhyAnamAM letAM tIrtha te samayathI paNa sAruM evuM prAcIna hovuM joIe. prApharASTrakUTa yugo labhyamAna sIdhA pramANono silasilo ahIM aTake che. prabaMdhomAM A tIrthanI vizeSa
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho 89 prAcInatA saMbaMdhe keTalAka izArAo che; paNa IsvIsananA chaThThA-sAtamA saikAmAM racAI cUkelI, ane e kAraNasara vizeSa purANI aitihAsika anuzrutio jALavatI, Agamika cUrNimAMthI samarthana maLI zake to ja te vAtono vizvAsa karI zakAya. paNa Agamika sAhityanAM maLe che te pramANo parokSa che. ApaNA muddAne te keTale aMze upakAraka thaI zake teno nirNaya ekadama to thaI zake tema nathI, paNa ahIM te joI javAM jarUrI che : 1. bharUca bauddhonuM eka mahattvanuM kendra hatuM. tyAM IsvIsanA AraMbhakALanA, arasAmAM eka stUpa hovAnI pAchotarA kALanA jaina sAhityanI sUcanA che. ane zAkyamuninuM tyAM eka maMdira paNa hatuM, je moTe bhAge mahAyAna saMpradAyanuM ane vAkATaka-raikUTaka kALanuM haze. bharUcanA be bauddha upAsakoe nAsika pAse manamoDImAM eka zaila-vihAra karAvelo tevI tyAMnI IsvIsananI bIjI zatAbdInA arasAmAM abhilekhamAM noMdha maLe che. bharUcamAM jaino paNa hatA ane temanI ane bauddho vaccenA TakarAvanA judA judA kALanA traNeka kissAo pRthapha pRthaka prAcIna-arvAcIna jaina sAhityamAM noMdhAyelA che, jenA saMdarbha ahIM kaMIka aMze upayukta che : *. bauddho sAthe vAdamAM abhibhUta thaI zvetAMbarAcArya jinAnaMdane bharukaccha choDavuM paDeluM ane teo saMgha sameta valabhImAM AvI rahyA. keTalAka kALa bAda temanA ziSya malle (pachIthI mallavAdI kSamAzramaNa) bhRgukacchamAM bauddhono parAbhava karyo. dvAdazAniyacakra sarakhA jaina nyAyanA gahana graMthanA racayitA, tema ja siddhasenAcAryanA sanmati-prakaraNa nAmaka prAkRta bhASA nibaddha dArzanika grantha (prAyaH IsvI paMcama zatI pUrvArdha) para saMskRtamAM vRtti, tema ja pramANa viSayaka koI prAkRta graMtha racanAra malyavAdIno samaya chellA prayAso mujaba I. sa. papa0-600nA gALAmAM mUkI zakAya. AthI spaSTa che ke gupta-vAkATaka-kalacuri kALa daramiyAna bharUca jaina kendra hatuM. e kALathI paNa pUrve jaina saMpradAyamAM pratimA-pUjana keMdrastha banI cUkyuM hatuM. saMbhava che ke jina munisuvratanuM bhavana pAMcamI-chaThThI zatAbdI pahelAM astitvamAM AvI gayuM hoya. (munisuvrata svAmInI salekha kuSANakAlIna pratimA mathurAmAMthI maLI che. eTale IsvIsananI bIjI strIjI sadIomAM vardhamAna, pArzva, ariSTanemi, jina RSabha, ane saMbhavAdi ahita jino sAthe jina munisuvratanI paNa upAsanA thatI hatI.) 2. AvazyakacUrNi(A I. sa. 600-650)nA kathana anusAra jainAcArya jinadevane bauddho sAthe thayelA bharUcamAM vAdamAM bauddhono parAjaya thayelo; ane be bauddha bhikSuo- bhadaMtamitra ane kuNAle-jinadevanuM ziSyatva svIkAreluM(c). A pahelAM paNa eka anya bauddha ni, ai, bhA. 2-12
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-2 bhikSu, nAme goviMdAcArya, temanA ziSya thayelA. hAla anupalabdha goviMdaniryuktinA kartA A goviMdAcArya manAya che. ane temano samaya IsvIsananI cothI-pAMcamI zatAbdIno ane ethI guptayugIna jaNAya chedeg. mallavAdInA samayathI A ghaTanAo vahelI banI hoya tema lAge che. 4. prabhAvakacaritamAM vIra nirvANathI 484 varSa bAda thaI gayelA manAtA Arya khapaTe bauddho pAsethI "bilADAnA moDhAmAMthI dUdhanuM vAsaNa choDAve tema" azvAvabodhatIrtha choDAvyAnI noMdha maLe che. jo ke A noMdha je samaya anuSaMge che tenAthI to ghaNI moDI gaNAya; paNa teno Anuzrutika AdhAra AcArya malayagirinI AvazyakavRtti (A. I. sa. 1140-1180nA gALAmAM) ane tethI thoDuM agAu AmradattasUrinI AkhyAnakamaNikoza-vRtti (saM. 1191 | I. sa. 1135) ane enAthI paNa jUnI bhadrezvarasUrinI kahAvali (prAya: IsvI 9501000) che : ane A sauno AdhAra AvazyakacUrNi che. sAtamA zatakanA pUrvArdha jeTalA, cUrNi jeTalA jUnA samayamAM paNa khapaTAcArya sAthe camatkArapUrNa kathAMza joDAI gayelo hoI sadarahu AcArya purAtana to hovA joIe. saMghadAsagaNi kSamAzramaNanA bRhatkalpabhASya(chaThThuM zataka, madhyabhAgomAM paNa khapaTAcArya mATe "vidyAbali" evuM vizeSaNa dIdhuM hoI khapaTAcArya saMbaddha kivadaMtIo AvazyakacUrNinA samayathI paNa eka zatAbdI agAu pracAramAM hatI eTaluM to sunizcita che. A anuSaMge ahIM be vAta para vicAravAnuM rahe che. vi. ni. 484 barAbara I. sa. pU. 43 yA to I. sa. 72 thAya. paNa 13mAthI 17mA zatakanA jaina sAdhanomAM-prabaMdhopaTTAvalIo ityAdimAM-purAtanAcAryo mATe je ekadama cokkasa mitio daI devAmAM AvI che te bahu vizvAsa karavA lAyaka nathI. chatAM upara kathita bhASya ane cUrNimAM prastuta AcAryano ullekha hoI A AcArya purANA che ane temano bharUca sAthe saMbaMdha che teTalI vAta to svIkAravA jevI che; ane prabaMdhakAranA "vIra nirvANa'nA varSane jo "vikrama saMvamAM ghaTAvIe to pUrvokta banAvanuM varSa IsvIsan 428nuM Ave, je emano saMbhAvita kALa hoI zake. Arya khapaTAcArye prastuta jinamunisuvratanuM maMdira baMdhAveluM evuM to koI ja kahetuM nathI. maMdira te pUrve koIka rUpe hatuM evo dhvani madhyakAlIna lakhANomAMthI UThe che. prabaMdho eka taraphathI maurya saMmati (I. sa. pU. 3jI zatAbdInuM cothuM caraNa) dvArA teno uddhAra thayAnI ane bIjI taraphathI pAlittasUri prathama ane sAtavAhana rAjA (I. sa. dvitIya zatakano uttarArdha) tema ja prasiddha dArzanika vibhUti siddhasena divAkaranA guru vRddhavAdisUri tema ja vikramAdityanI (IsvIsannI 4thI 5mI zatAbdI) sAthe paNa zakunikAvihArane sAMkaLe che. . nabhovAhana(kSatrapa nahapANa A0 Isa. 33-70)nA samayamAM bharUcchamAM uttama
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho (nirgantha) kavi (paNa kurUpa) evA Arya vajrabhUtino ahIM nivAsa hovAnuM AvazyakapUrNimAM noMdhAyeluM che. AthI IsvIsanI pahelI zatAbdInA trIjA-cothA caraNamAM, kSatrapayuganA AraMbhe, ahIM nigrantha saMpradAyanA anuyAyIono vAsa haze tema lAge che. (prastuta vajrabhUti Arya vajanA ziSya vajrasenanA ziSya haze ?) je hoya te, paNa A badhI vAto eka anuguptakAlIna noMdha ane pazcAtkAlIna kathAnakonI ja hoI enA para bhRgukaccha munisuvrata jinanA maMdiranI mULa sthApanAnA samaya saMbaddha koI paNa jAtano madAra bAMdhavA mATe ochAmAM ochuM maitrakakALa jeTalAM purANAM pramANonI apekSA rahe, je hAlamAM to kyAMya najare paDatAM nathI*. TippaNo : 1. vividha tIrthastva, prathama bhAga, siMdhI jaina graMthamAlA, saM jinavijaya, graMthAMka 10, zAMtiniketana 1934. 91 2. ejana, ''mathurApurIkalpa,' pR 19. 3. ejana. 4.vi. tI. vjha, pu 86. 5. dhoLakAnA prastuta jinAlayano ullekha ApradevasUrie AhvAnAiozanI prastimAM karelo che; jyAre maMtrIzvara vastupAle zatruMjaya 52 yugAdIzvaranA mukhya maMdiranI saMnidhimAM karAvelA 'bhRgupurAvatAra munisuvrata'nA maMdirano vastupAla saMbaMdha lakhanArA samakAlika tathA uttarakAlika lekhano, abhilekhAdi sAhityamAM maLe che. ahIM A muddo gauNa hoI tatsaMbaddha saMdarbhagraMtho TAMkyA nathI. 6. A noMdha 25 varSa pahelAM kayA kaeNTelogamAMthI utArI hatI tenuM vismaraNa thaI javAthI ahIM srotanI noMdha ApI zakyo nathI. vartamAne mane upalabdha hatI te hastaprata saMbaMdhanI badhI ja sUcio joI gayelo paNa uparyuktanI mAhitI temAMthI jaDI AvI nahotI. 7. ''zrImunisuvratasvAmi-stavanam,'' Ancient Jaina Hymns, Ed. Charlotte Krause, Scindhia Oriental Series No-2, p. 19. 8. A lekha prasiddha thaze tyAM sudhImAM to prastuta jinAlayanuM navanirmANa saMpanna thaI cUkyuM haze. 9. azvAvabodhatIrtha sAthe kunikAvihAranA rUpakane darzAvatA AvA zilApaTTo AbU (lUNavasahI), kuMbhAriyA, jAlora (suvarNagiri) Adi sthita jinAlayomAM jovA maLe che. A badhA ja paTTo 13mI zatAbdIthI prAcIna hoya tevuM jaNAtuM nathI. 10. A abhidhAna (sva) hIrAlAla 2. kApaDiyAe prayojyuM hovAnuM smaraNa che. emano mULagraMtha hAla mArI sAme na hoI teno saMdarbha daI zakato nathI. 11. juo zrI pratikramaNasUtra, saM. bhImasiMha mANeka, muMbaI 1888, pR. 59. A stotra ''jagaciMtAmaNistotra" tarIke paNa prasiddha che ane zrI paMcapratikramaNasUtrANi aMbAlA sITI 1937, sahita ghaNe sthaLe chapAyeluM che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-2 12. juo "AgamagacchIya A8 jinaprabhasUri kRta sarva-caitya-paripATI-svAdhyAya," saMramaNika zAha, Aspects of Jainology Vol. II, Pt- Bechardas Doshi Commemoration Volume, Eds, M. A. Dhaky and sagarmal Jain, Varanasi 1987, p. 111, gAthA 18 13. (sva) paM. bAbulAla savacaMda zAhe prastuta tIrthamAlAnI vizeSa hastapratonA milAnathI mudrita pAThane sudhArI taiyAra karelI mudraNayogya pratamAMthI A uddhata karyuM che. durbhAgye prastuta saMzodhita prata adyAvadhi chapAI nathI. 14. vigata mATe juo "zrInasikUpitA vastupAtrogapatiprati:," suphalIoibhicAri vastupAtra-pratisaMprada," saM. muni puNyavijaya, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 5, muMbaI 1961, pR. 38-39, paghakramAMka 63-73. 15. e ja graMtha, pR. 26. 16. vastupAtraztra, prastAva 4, saM. 50 hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara 1911, pR. 22-65, 228-229. 17. ejana. 18. juo samarasiMha kRta susaMvana, zrI jaina-AtmAnaMda-sabhA, bhAvanagara visaM. 1974 (I. sa. 1928), sarga 11, 12, pR. 96; narendraprabhasUri kRta "vastupAla prazasti," zlo. 34, 0 0 0 naM0, pR. 27. 19. suvaMza caritra, saMumaMgavijaya gaNi, bAlApura 1932, pR 1. 20. Catalogue of Palm-leaf manuscripts in the Santinatha Jain Bhandara, Pt.2, G.O.S. 149, Ed. Muni Punyavijayaji, Baroda 1966, p. 288. 21 jU0 0 0 v0 40, glo 66, pR. 38. 22. pramAvi ti, saM. muni jinavijaya, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 13, ahamadAbAda-kalakattA 1940, pR. 207. 23. pravAtALa, navIna saMskaraNa, durgAzaMkara ke. zAstrI phArbasa gujarAtI sabhA graMthAvali, aMka-1luM, muMbaI I. sa. 1988, pR. 142. 24. pra20, pR. 207. 25. DumArapAna catra saMda, saM. muni jinavijaya, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka-41, muMbaI I. sa. 1956, pR 101. 26-27. A vigato koI paTTAvalI ane vIravaMzAvaLImAMthI lIdhelI tevuM smaraNa che; paNa baMne sroto A paLe najara sAme na hoI tenI srota-saMbaddha noMdha laI zakAI nathI. 28. mULe A abhilekha pada lAlacaMdra gAMdhIe jaina satya prakAzanA koI aMkamAM chapAvelo, pachIthI dinezacaMdra sarakAra ane DaoN. maMjulAla majamudAre Epigraphia IndicanA koI aMkamAM carcA sameta puna:prakAzita karelo tevuM smaraNa che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho Re. God Mi2 24 Jas. Burgess, On the Muhammadan Architecture of Bharoch, Cambay, Dholka, Champanir And Muhmudabad in Gujarat, ASWI, Vol VI, Edinburgh 1896, pp. 20-22, and Pls. II- VT. temAM rajU thayelI chato paikInI thoDIka J. M. Nanavati and M. A. Dhaky, "The ceilings in the temple of Gujarat," Bulletin, Museum and Picture Gallery Baroda, Vol. XVI-XVII, Baroda 1963 i Pls. 35, 40, and 54 rUpe pragaTa thaI che. 30. Burgess, Pl. V. 31. Burgess, PI. II. 32. Burgess, Pls. X-XVI. 33.rUbarU mApa lIdheluM tene AdhAre. alabatta, aThThAMzanA mULa koTakane sthAne 14mI sadImAM alpAlaMkRta navA karATaka karelo che. 34. chatonAM kada uparathI evo aMdAja nIkaLI zake che. 34. "Munisuvrtasvami-stuti," The Government Collection of Descriptive Catalogue of the Manuscripts in Bhandarkar Oriental Research Institute, Ed. Hiralal Rasikdas Kapadia, Poona 1962, p. 61. 36. Ibid, "Munisuvratasvami stotra," p. 62. 37. DA. umAkAMta zAha sAthenI mArI AjathI soLeka varSa pUrvenI mulAkAta daramiyAna vaDodarAmAM purAtattva sarvekSaNa(ASI)nI kacerImAM e lekhayukta pabAsaNa ame joyeluM. DaoN. zAhe te lekha vAMcI utArI paNa lIdhelo, paNa temaNe pachIthI te prakAzita karyA ke kema tenI mAhitI prApta nathI. prastuta lekha munisuvrata jinanI karAvela devakulikA saMbaMdha hato evuM smaraNa che, 38. kemake AmrabhaTTanA punaruddhAranI miti I. sa. 1164 ke 1166 che. 36. A Discriptive Catalogue of Manuscripts in the Jain Bhandars at Pattan. Vol. I, G.0.S. LXXVI, Ed. C. D. Dalal, Baroda 1937, Page 322, zloka 81, YO. Catalogue of Palm-leaf Manuscripts in the Santinatha Jain Bhandara Cambay Pt.2, G.O.S. 149, Ed. Muni Punyavijaya, Baroda, 1966. P. 341. 41. Ibid, P. 384. 42. gItAnuna, hemacaMdrAcArya graMthAvalI : 17, saMzo. bhagavAnadAsa prabhudAsa vIracaMda, pATaNa vi. saM. 1984 { I. sa. 1928, pR. 11. 43. jaina stotra saMgha, vipAka dha, AgamoddhAraka graMthamAlA dvitIya maNako, saM. lAbhasAgara gaNi, surata vi. saM. 2040 | I. sa. 1984, pR. 90. 44. juo madhusUdana DhAMkI, saMgamasUrikRta saMskRtabhASAbaddha caityaparipATIstava nircantha 3, amadAvAda
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-2 I. sa. 2001, pR. 73thI 85. 45. hAla mULa srota hAthavaguM na hoI teno saMdarbha TAMkI zakyo nathI. 46 juo sAdhAraNAMka siddhasenasUri viracita prAkRtabhASAbaddha 'sakala-tIrtha-stotra'saM ha ma zAha, saMbodhi, pu7, aMka 1-4 amadAvAda eprila 1978 jAnyuArI 1979, pR. 95-100. 47. ejana. 48. ejana. 49 juo go 20 vinasahara ti" pR. 45. 50.juo "nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize," pro. ema. e. DhAMkI, svAdhyAya, pura 22.1, vaDodarA vi. saM. 2040 I. sa. 1984. 51. ejana. para, ejana. pa3, aitihAsika lekha saMgraha, zrI sayAjI sAhitya mALA, puma 335, kartA para lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI, vaDodarA 1963, 50 327-329. 54. dharNoddezamAtA-vivALa, saM. lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI, sidhI jaina graMthamAlA, graMthAMka 28, muMbaI I. sa. 1956, pR. 160. 55. juo go as "o maLavada pUri tama" pR. 78. pada hAla prastuta lekha chapAyo che te mota hAthavaguM na hoI ahIM te aMgenI noMdha laI zakayo nathI. 57. kha0 20 pR0 79. 58. juo, "vAdIndra malavAdI kSamAzramaNano samaya," DaoN. jitendra bI. zAha, nircantha, prathama aMka, amadAvAda 1995, pR. 1thI 11. 59. hAla A graMtha upalabdha na hovAthI saMdarbha TAMkI zakyo nathI. 60. mane evuM smaraNa rahyuM che ke svamunivara puNyavijayajIe AvuM kyAMka noMdheluM che. 61. kahAvalinA samaya-vinirNaya mATe juo mAro lekha "kahAvali-kartA bhadrezvara sUrinA samaya vize." saMbodhi, 50 12, aM. 1-4 amadAvAda- 1983-84. 62. A be gaNatarImAMthI pahelI, paraMparA anusAranI che ane bIjI harmanna thakobInI gaNatarI anusAra che. 3. Prakrit Proper Names - Part - II, L. D. Series No. 37, Com. Mohanlal Mehta, K. Risabh Chandra, Ahmedabad 1972, p. 662. + A tIrtha saMbaMdhamAM keTalIka upayogI carcA muMbaIvALA dhanaprasAda caMdAla munazInA "bhRgukaccha-bharucano zakunikAvihAra," nAmaka zrI jaina satya prakAza, varSa 7, kramAMka 73, 74, 75, aMka 1, 2, 3 (dIpotsavI aMka) amadAvAda vi. saM. 1997-98 ! I. sa. 1941, aMtargata prasiddha thayelI che.