Book Title: Bhautik aur Adhyatma Vigyan
Author(s): Rameshmuni
Publisher: Z_Kusumvati_Sadhvi_Abhinandan_Granth_012032.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211606/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna ke pariprekSya meM Aja bhautika vijJAna ke vikAsa ke caraNa bar3hate cale jA rahe haiM / usakA kArya kSetra aura karma kSetra AzAtIta vyApaka ho cukA hai / nitya naye-naye AviSkAroM aura anusandhAnoM ne sacamuca mAnava jagat ko camatkRta kara diyA hai / yahI kAraNa hai ki Aja hara eka gA~va, nagara, prAnta, rAjya, deza, samAja una naye-naye AviSkAroM (bhautika vijJAna ) ke sAtha jur3akara Age bar3hane ke lie lAlAyita hai | Aja kA pragatizIla tathA apragatizIla samAja na vaijJAnika sAdhana-prasAdhanoM se apane ko alaga-thalaga rakhanA cAhatA hai aura na apane ko unase vaMcita hI / kyoMki - " pratyakSe kiM pramANam" ke anusAra Aja bhautikavijJAna kI aneka vizeSatAe~ pratyakSa ho cukI haiM / kRta kAryakalApoM kI acchI yA burI pratikriyA upasthita karane meM vaha dera nahIM karatA / eka sekaNDa meM hajAroM-hajAra balboM meM vidya uta taraMgeM taraMgita hone lagatI haiM / kucha hI minaToM-ghaMToM meM hajAroM mIla kA phAsalA taya karavA detA | AMkha kI palaka jhapakate itane samaya meM hajAroM mIla dUra rahate hue ve gAyaka, vaktA, citra ke rUpa meM hI nahIM, AMkhoM ke sAmane nAcate, ghUmate, dikhane laga jAte haiM / gurutara saMkhyA vAle gaNita ke hisAboM ko dekhate-dekhate kampyUTara sahI sahI AMkar3oM meM sAmane AtA hai / upagraha ananta AkAza meM ur3AneM bhara rahA hai / usakA niyantA dharatI para baiThA-baiThA nirdezana de rahA hai, niyantraNa kakSa ( kaMTrola rUma) ko sambhAle baiThA hai / bIsa-paccIsa kadama dUra baiThA mAnava rimoTa kaMTrola ke mAdhyama se TI0 vI0 ko cAlU kara rahA aura banda bhI, bIca meM koI mAdhyama jur3A huA nahIM hai / vaijJAnika sAdhanoM ke kAraNa Aja jala, thala aura nabha mArgoM kI bhayAvanI yAtrAyeM sugama sulabha evaM nirbhaya sI bana gaI haiN| kaI vaijJAnika upakaraNa zarIra ke avayavoM ke sthAna para kAryarata haiN| eksare mazIna zarIrastha bImAriyoM ko pratyakSa batA detI hai / Aja aise bhI saMyaMtra upalabdha haiM, jo zArIrika santulana ko ThIka banAe rakhane meM sahAyatA karate evaM halana, calana, kampana, spandana, dhar3akana gati ko batAne meM sakSama hai / vaijJAnika sAdhanoM ke AdhAra para yaha patA lagA liyA jAtA hai ki amuka khanija bhaNDAra, dhAtu - gaisa, rasAyana yA tarala padArtha amuka sthAna para dharatI ke garbha meM samAhita hai| hajAroM mAnava yA pazu jagata jisa gurutara kAma ko karane meM mahinoM pUre kara dete haiM, kucha samaya meM hI pUrNa karane kI kSamatA vijJAna meM nihita hai / use 22 Immmmmnimm - pravartaka zrI rameza muni sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha bhautika aura adhyAtma vijJAna mmmmmmmmmmmmmmmi mmmmmmmmmmmmmm caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -85 - - aise bhI sAdhana upalabdha haiM jinakA yathAsthAna upa- amerikA ne eka aise makAna kA nirmANa kiyA yoga karane para baharA vyakti sunane meM, andhA dekhane meM hai, jisameM alaga-alaga cAra kamare haiN| cAroM meM aura laMgar3A-apaMga mAnava calane-phirane, ghUmane laga yantra lagAe gae haiN| prathama yantra ko cAlU karane para jAtA hai| mAraka aura hAnikAraka upakaraNa ke baTana usa kakSa meM vAyu bhara jAtI hai / dUsare yantra ko cAlU ko dabAyA ki hajAroM-lAkhoM mAnavoM, pazu-pakSiyoM, karane para usameM kRtrima bAdala chA jAte hai / tIsare || jAnavaroM kA jIvana khatare ke bindu ko chUne kI yantra ko prArambha karane para bijalI-garjanA aura ra taiyArI meM ho jAtA hai| unake mastaka para mauta cauthe yantra ke baTana dabAne para varSA hone lagatI hai| hai| maMDarAne lagatI hai| amerikA meM prAtaHkAla jo harI ghAsa thI, vaha aise yantroM kA bhI vaijJAnika parIkSaNa ho cukA chaH baje se nau baje ke bIca meM mazIna dvArA kAgaja hai jinakA yathAsthAna samaya para upayoga karane para ke rUpa meM aura presa meM chapakara akhabAroM ke rUpa meM prANiyoM ke svabhAva aura AdatoM meM tatkAla pariva- daniyA ke sAmane A jAtI hai| kevala tIna ghaNTe ke tana-parivardhana dekhA jA sakatA hai| aba svabhAva andara ghAsa kA akhabAra ke rUpa meM A jAnA vijJAna badalane kI bAta asambhava nahIM rhii| mAnavoM para kI kitanI yaDI karAmAta hai| 1. prayoga ho rahe haiM / pazuoM para aneka prayoga-parIkSaNa ilekTraoNnika 'raoNboTa' nAma ke mAnava kA o ho cuke haiM / bandaroM, meDhakoM, cUhoM aura per3a-paudhoM nirmANa kiyA gayA hai / yadyapi usameM AtmA (Soul) para prayoga hue aura ho rahe haiM / zarIrastha una kendroM kA sadbhAva nahIM hai parantu kRtrima AtmA rUpI l kA ThIka-ThIka patA lagAyA jA cukA hai,jinheM utte- vidya ta kA usameM saMcAra hai jisake sahAre vaha kaI 6 jita karane para prANI ke svabhAva meM parivartana A kAma karatA huA mAnava kI bar3I sahAyatA karane meM | jAtA hai| tatpara hai| do billiyA~ haiM-eka ke sira para ilekTroDa lagA yaha nirvivAda satya hai ki ilekTraoNnika jagat 8 kara usake bhUkha-kendra ko zAMta kara diyA gyaa| donoM AviSkAra aura anusandhAna ke taura para kAphI Ex ke sAmane bhojana rakhA gyaa| eka billI tatkAla UMcAiyoM ko chUne lagA hai| kalpanAtIta karizmeuse khAne lagI aura dUsarI zAnta baiThI rhii| karataba upasthita kara rahA hai| Aja vijJAna ne bandara ke hAtha meM kelA diyA, vaha khAne kI bhautika, rAsAyanika va jIvavijJAna Adi sabhI taiyArI meM thA ki usake sira para ilekToDa lagAkara kSetroM meM kAphI pragati kI hai tathApi niSpakSa dRSTi usake bhUkha-kendra ko zAnta kara diyA gyaa| usane se agara ciMtana kareM to hama usI niSkarSa para pahu~tatkAla kelA nIce DAla diyaa| AhAra, bhaya, nidrA cate haiM ki Aja pratyeka rASTra aura pratyeka mAnava aura vAsanAjanya kendroM ko vidya ta jhaTake dekara samAja pUrvApekSA atyadhika azAMta, udvigna aura zAnta kara diyA jAtA hai| vijJAna ne una sabhI Akula-vyAkula kI sthiti meM haiN| viSamatA, anaikendroM ko khoja nikAlA hai| tikatA se dama ghuTatA jA rahA hai / kleSa, dveSa, vaira, cUhe aura billI kA pArasparika janmajAta vaira virodha, vizvAsaghAtamaya pradUSaNAtmaka viSailI gaisa rahA hai, parantu donoM ke mastaka para ilekTroDa lagA se Aja sabhI bhayAkrAMta haiN| isa ilekTraoNnika yuga meM diye gaye / basa, na billI ke mana meM vaira, na cUhe Aja sabhI apane ko vinAza se arakSi ke mana meM bhaya paidA huaa| cUhA aura billI donoM samatA, sahiSNutA, sadbhAvanA, dhIratA, gambhIratA saprema Apasa meM khelane laga gae / isa taraha svabhAva kI paryApta kamI mahasUsa kara rahe haiM / sneha, zAnti, parivartana Aja sambhava ho gayA hai| samarpaNa bhAvoM kI taraMgeM kama hotI jA rahI haiN| caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma COAVAN 6 0 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha ? Per Private & Personalise al Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaTa ghara-ghara aura gA~va-gA~va meM zubha maMgala svarAja kA dRSTikoNa se vijJAna mAnava-samAja ke lie varadAna madhumAsa kyoM nahIM khilA ? jabaki bhautika sukha- nahIM abhizApa banatA jA rahA hai| sAdhanoM kI sabhI kSetroM meM pracuratA parilakSita ho isa vijJAna meM sundaratA hai kintu mUla tatva rahI hai| paga-paga aura Daga-Daga para sAdhana upalabdha ziva arthAt kalyANa kA abhAva rahA hai| prakRti ON haiN| kucha bhI ho, bhautika vijJAna kA sarvopari kA anveSaNa-anusaMdhAna karanA, nAzavAna vastuoM kA vikAsa ho jAne para bhI vijJAna apane-Apa meM apUrNa parivartana-parivardhana evaM navanirmANa karane taka hI aura adhUrA hI rahane vAlA hai| vaha isalie bhI vijJAna kI agaNita upalabdhiyA~ hastagata hone para ki bhautika vijJAna prANI jagat ke zArIrika, mAna- bhI Aja sAmAjika, rASTrIya aura pArivArika sika, vAcika, indriya, manaviSayaka evaM peTa, pari- jIvana nirAzA ke jhUle hI jhUla rahA hai / indriyajanya vAra,pada,pratiSThAoM kI kSaNika pUrti karane taka hI sukha-suvidhA ke sAdhanoM kI vipulatA hI saba-kucha saphala rahA hai| mAnA ki usane saMsAra ko kucha nahIM hai; cirasthAyI zAMti evaM AtmAnanda-Atmadhana sukha-suvidhA ke lie tIbragAmI vAhanoM kA vikAsa Atma-vikAsa sambandhI samasyA kA samAdhAna kara, yAtrA kI anukUlatA dI, taraMgoM para kaMTrola kara bhautika vijJAna meM khojane kA matalaba hogAda eka jvalaMta samasyA kA samAdhAna khoja nikAlA, riktatA se riktatA kI ora lakSyavihIna aMdhI dauDa rAkeTa-upagraha zaktiyoM kI zodha kara bhUgola, lagAne jaisI syiti! khagola sambandhI jAnakAriyA~ dI aura TelIphona, vastutaH yathArtha AtmazAMti ke liye pratyeka TI0 bI0 kA AviSkAra kara hajAroM mIla dU pipAsu mAnava ko adhyAtma vijJAna ke daravAje khaTasamAcAroM se avagata kiyA, kraayaa| khaTAne hoNge| adhyAtma vijJAna ke udgamadAtA, a dasare pahala se dekhA jAya to bhautika vijJAna se draSTA va saSTA bha0 RSabhadeva se mahAvIra prabhati 1301 prANI jagat kI hAniyAM kama nahIM haI haiN| vikAsa va rAma, kRSNa, gautama buddha Adi mahAtmAoM ne aura vinAza donoM pahalU bhautika ke rahe haiN| eka adhyAtma-vijJAnodadhi meM avagAhana kiyA, zanaiH-zanaiH bAjU para vikAsa aura sukha-suvidhA kA srsbj| sAdhanA-upAsanA kI gaharAiyoM meM unakI cetanA vAga kA lebala lagA hai to dUsarI ora vinAza aura aura pahuMcI, ciMtana kA maMthana huA, aMta meM sarvopari sarvottama Atma-vikAsa kA sAdhya phala mokSa prApta duvidhA kA jvAlAmukhI chipA huA hai| kiyA aura kaI kreNge| bhopAla meM ghaTita gaisa kANDa ke ghAva abhI taka __adhyAtma-vijJAna (Soul-Science) kA kAryabhare nahIM haiN| viSAkta gaisa risane se hajAroM nara kSetra, karma-kSetra ubhaya jIvana arthAta laukika nAriyoM, bAlakoM kI jyoti ko barbAda kara diyA, aura lokottara jIvana ko antarmukhI aura UrjAsAtha hI pazu-pakSI jagat bhI usase baca nahIM paayaa| rohaNa kI ora bar3hane kI preraNA detA hai| adhyAtma vastutaH vaijJAnika suvidhAjanya pravRttiyoM se vijJAna vikAsa ke avarodhaka indriyoM aura mana ke Aja mAnava-samAja suvidhAbhogI, adhika ArAmI viSayoM-~-zabda, rUpa, rasa, gandha, sparza para niyantraNa avazya banA hai kintu jIvana meM niSkriyatA-niSkarma- pAne ke liye dhyAnI-jJAnI pravRttiyoM aura yogAsana O NyatA kA vistAra huA hai, sAtha hI mAnava parA- kA vidhAna karatA hai| ahiMsA bhagavatI kI arcA COMpekSI paMgu banatA huA vyasana aura phaizana kI cakA- se sukha-zAMti ke srotoM kA prasphuTana, saMyamI vRtti se cauMdha meM apane ko bhalatA jA rahA hai| yaha saba kyA anaitikatA kA anta, tapArA zubhAzubha karmahai ? ise vijJAna kI dena samajhanA caahie| isa vargaNA kA AtmasvarUpa se pRthakkaraNa honA aura 3) |264 caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma 60 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AVAJ. FOOFREObva utane-utane rUpa meM Atma-svarUpa meM nikhAra AtA sAdhaka AtmA nahIM cAhatI ki mujhe bhautika ra calA jAtA hai| isa taraha supta Atmika zaktiyoM sampadA kI prApti ho tathApi ghAsa-phUsa nyAyavat ra ko jAgRta hone kA, Atmika UrjA-USmA ke udgama adhyAtma-sAdhanA kI badaulata anAyAsa kaI labdhiyoM kendroM ko sakriya hone kA avasara milatA hai| ke ajJAta kendra khula jAte haiN| sAdhaka ke caraNoM meM OM Atma-vijJAna ko anaThI vizeSatA bhAskara kI kaI siddhiyA~ lauTane lagatI haiN| jaise pAMcoM indriyA~ bhAMti tejasvitA prakharatA kA pratIka rahI hai| -zrotra, cakSu, ghrANa, rasanA aura sparzana eka-eka jisameM "satyaM-zivaM-sundaram" ina tatvoM kA samanvita viSaya ko apanA grAhya banAtI rahI haiM kintu jaba ra rUpa hI usakI sArthakatA, sampUrNatA aura zAzvatatA AtmavijJa sAdhaka AtmA ko saMbhinna zrota nAmaka | svayaMsiddha haiN| Atma-vijJAna jitanA satya hai, utanA labdhi kI prApti ho jAtI hai, taba zarIra ke de hI sundara aura jitanA sundara utanA hI zivadAyaka ajJAta kendra svataH khula jAte haiM aura vaha sAdhaka rahA hai / yaha vizeSatA bhautika vijJAna meM kahA~ ? AtmA sabhI indriyoM se sunane, dekhane, sUMghane lagatI adhyAtma vijJAna ne batAyA, tu AtmA hai| jo terA hai yA ina labdhi vAle sAdhaka ko rUpa, rasa, gaMdha || svabhAva hai, vahI terA dharma hai| jo kabhI mithyA aura sparzana kA jJAna-anubhava kisI bhI indriya se nahIM hotaa| tInoM kAla meM satya hI satya rahatA hai| ho jAtA hai, ukta vizeSatA bhautikavijJAna meM kahA~ ? cit kA artha caitanya rUpa; jJAna kA pratIka, jo kabhI prANaghAtaka bImAriyA~ jaise-jalodara, bhaMgadara, * jar3atva meM nahIM badalA, aura AnandarUpa jo kabhI kuSTha, dAha, jvara, akSizUla, dRSTi-zUla aura udarakI dukha meM parivartita nahIM huaa| AtmA kA apanA zUla ityAdi roga labdhidhArI sAdhaka ke muha kA dharma yahI hai| AtmA se bhinna vijAtIya karma ke thUka (amRta) lagAne mAtra se miTa jAte haiM / caudaha | mela ke kAraNa hI yaha saba dRzyamAna mithyA prapaMca pUrva jitanA likhita agAdha sAhitya Agama vAGamaya hai / yahI kAraNa hai ki saMsArI sabhI AtmAoM meM ko yadi koI sAmAnya jijJAsu svAdhyAya karane meM paryAya kI dRSTi se vibhinnatA parilakSita hotI hai| purA jIvana khapA de to bhI sampUrNa svAdhyAya nahIM | vibhinnatA kA anta hI abhinnatA hai / vahI AtmA kara pAvegA kintu ve labdhi prApta sAdhaka kevala 48 kA sarvopari vikAsa hai aura usa vikAsa kI buni- minaTa meM sampUrNa 14 (caudaha) pUrva kA anuzIlanayAda rahI hai-adhyAtma vijJAna / parizIlana karane meM saphala ho jAte haiN| aisI eka ___adhyAtma vijJAna ne jisa taraha jIva vidyA nahIM aneka siddhiyAM bha0 mahAvIra ke jyeSTha antevAsI vijJAna kA vizleSaNa prastuta kiyA hai usI taraha gautama-sudharmA gaNadhara ke alAvA aura bhI anekoM jar3a jagat kA bhI ati sUkSma rIti se zodhana-anu- mahAmuniyoM ko prApta thii| saMdhAna kara heya-upAdeya kA pratipAdana kiyA hai| adhyAtma-vijJAna-sAdhanA kI pRSThabhUmi jaba itanA hI nahIM adhyAtma-vijJAna kI dUsarI vizeSatA uttarottara zuddha-zuddhatara banatI calI jAtI hai, yaha rahI hai ki vaha punarjanma, paraloka, svarga-apavarga nikhAra ke carama bindu ko chUne lagatI hai, vahIM - AtmA-paramAtmA, puNya-pApa, saMsAra-mokSa, dharma-karma Atma-parikAra kI sarvottama kArya-siddhi ho jAtI dRSTi, dhyAna-jJAna, yoga-anuSThAna, jIva-ajIva aura hai, taba AtmA zanaiH-zanaiH madhyastha rAhoM kA atijagat isa taraha adhyAtma evaM bhautika viSayoM kA kramaNa karato huI sampUrNa vikAsa kI sImA taka talasparzI anusaMdhAna-anveSaNa karatA huA, vastu pahu~ca jAtI hai| sadA-sadA ke liye kRta-kRtya ho sthiti kA yathArtha nirdezana pratyakSa rUpa se karA detA jAtI hai| bhUta, bhaviSya, vartamAna ke samasta guNa hai| yahI nahIM AtmA ke una ajJAta sabhI guNa paryAyoM kI jJAtA-dRSTA banakara sarvajJa sarvadarzI prabhu zaktiyoM ke kendroM ko ujAgara meM le AtA hai| rUpa ho jAtI haiN| caturtha khaNDa : jaina saMskRti ke vividha AyAma 6 . sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha