Atmanand Prakash Pustak 087 Ank 05 06

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531983/1

Page #1

આત્માનં પ્રકાશ
‘ જે દેવાના પણ દેવ છે, જેને દેવે હાથ જોડીને વદે છે, તે દેવાધિદેવ મહાવીર પરમાત્માને મસ્તક નમાવી વંદુ છું'.”
જે શાશન મોક્ષમાર્ગનું પ્રતિપાદન કરનાર છે. જે વિશ્વમાં વ્યાપેલ સર્વ પદાર્થોનું નિરૂપણુ કરનાર છે. એવા વીર પ્રભુનું’ શાસન સદા જ્યવંત વર્તા,
પુસ્તક : ૮૭ અ ક : પન્દુ
ફાગણ-ચૈત્ર માર્ચ-એપ્રિલ
૧૯૯૦
આમ સંવત ૯૪ વીર સંવત ૨૫૧૫ વિક્રમ સંવત ૨૦૪૬

Page #2

પૃષ્ઠ
ક્રમ (૧)
૭૭
છે
૭૧.
જ
અ નુ કે મણિ કા લેખ
લેખક શ્રી વીરજિનેશ્વર સ્તવને
શ્રી જમૂવિજયજી મહારાજ સાહેબ એવા મુનિવર ક્યાં મળશે ? ચરમ તીર્થાધિપતિ મહાવીર સ્વ. શ્રી હીરાલાલ બી. શાહ પરમાત્મા મંગળાચરણ-મહાવીર પ્રભુને સ્વ. શામજી હેમચંદ દેસાઈ સમજીએ ચૌદ સુપનનું જ્ઞાન નારાયણ ચત્રભુજ મહાવીરનો ધમ” : ક્રાતિને ધમ” ડા. શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ મહાવીર સ્વામી-ચરિત્ર
શાહ લતાબહેન અરવિંદકુમાર પરમ કરૂણાનાં અવતાર ભ. મુનિ ધમ ધ્વજ વિજય ગણી શ્રી મહાવીર શ્રી નવકારની આરાધના ૫. પુ, મુ. શ્રી વાસેનવિજયજી
મહારાજા સાહેબ
૭૩
૭૪.
: આ દ
૭પ
5
જ
| પરમ પૂજ્ય ગુરૂદેવશ્રી આત્મારામજી મહારાજનો ૧૫૪ મી
જન્મજયંતિ મહોત્સવ શ્રી સિદ્ધાચલજી તીર્થ પાલીતાણા મુકામે સંવત ૨૦૪૬ના ચૈત્ર સુદી ૧ ને મંગળવાર તારીખ ૨૭-૩-૯૦ના રોજ શ્રી જૈન આમાનંદસભા ભાવનગર તરફથી ઉજવવામાં આવ્યા હતા શ્રી સિદ્ધાચલજી તીર્થ ઉપર શ્રી આદીશ્વર ભગવાનની માટી ટૂંકમાં નવાણ પ્રકારી પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. શ્રી આદીશ્વર ભગવાનની માટી ટૂંકમાં જ્યાં પરમ પૂજય ગુરૂદેવ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની દેરી છે ત્યાં પરમ પૂજ્ય ગુરૂદેવ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની મૂતિની ફૂલાની અ'વરચનાકરવામાં આવી હતી. સવાર સાંજ ગુરૂભકિત તેમજ આવેલે સભાસદોની સ્વામીભકિત કરવામાં આવી હતી,
યાત્રા પ્રવાસ-૩ શ્રી જૈન આમન‘દ સભા તરફથી સંવત ૨૦૪૬ ના મહા વદ અમાસને રવિવાર તારીખ ૨૫-૨-૯૦ ના રોજ શ્રી સિદ્ધાચલજી તીર્થ ઉપર યાત્રા કરવા ગયા હતા. સારી સંખ્યામાં સભ્યો આવેલ હતાં સવાર-સાંજ ગુરુ ભકિત તેમજ આવેલ સભ્યની ભકિત કરવામાં આવી હતી શ્રી ગિરીરાજ ઉપર દાદા જુના રંગ મંડપમાં નવ્વાણ પ્રકારી પૂજી ભણાવવામાં આવી હતી.

Page #3

શ્રી આત્માન‘દ પ્રકાશ ચૈત્ર સંવત ૨૦૪૬
શ્રી મહાવીર વિઝીઝ
શ્રી દાદાસાહેબ જિનાલય મંડન
શ્રી મહાવીર સ્વામી

Page #4

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ચૈત્ર સંવત ૨૦૪૬
શ્રી આત્મારામજી મહારાજ સાહેબ

Page #5

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
માનહત ંત્રી : શ્રી પ્રમાકાંત ખીમચંદ શાહુ એમ. એ. બી. કામ. એલ. એલ ખી.
માન સહતંત્રી : કુ. પ્રફુલ્લા રસિકલાલ વારા એમ.એ.; એમ.એડ.
શ્રી વીરાજનેશ્વર સ્તવન
રચિયતા
-: શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ સાહેબ :સદા ગુણ ગાઉં મૈં તેરા, પ્રભુ મહાવીર જિનરાયા; કરું મેં ભકિત સે સેવા, ભજૂ" વીતરાગ ! તુઝ પાયા, ન દેખી એસી મુખમુદ્રા, જગતમે' તુ ક્ યા; પ્રભુ ! તુજી મૂર્તિ દર્શનસે, અતિ આનંદ દિલ છાયા. જિણ’દા ત્રિશલાન’દા ! મુઝે તુ એક દિલ ભાયા; જપૂ' મૈં નામ નિત તેરા, નમૂ` મૈં નિત્ય તુષ્ઠ પાયા. જગાકે આત્મ જ્યેાતિકા, હટા દે। મેહકી માયા; છુડ઼ા દે। દુ:ખ હે સ્વામી ! અતિ મૈં દુઃખ સખ પાયા. મિટા દે। જન્મ-મરણાકી, અનાદિ ફ્રી જિનરાયા; કરો ઉદ્ધાર જ બૂકા પ્રભુ ! તેરે શરણ આયા.
Camera mahes
68380688028981276
te

Page #6

એવા મુનિવર કયાં મળશે? (અરણિક મુનિવર ચાલ્યા ગોચરી....એ રાગ) એવા મુનિવર કયાં મળશે હવે, શ્રી ગુરૂ આતમરામ રે જંગમ તીરથ સુરતરૂ કયાં ગયો, સંઘસકળ વિસરામ રે...એવા. શાસન રે ઉઠી ચાલી જે સુવિહિત અણગાર રે પરમતવાદી રે સિંહ શિરોમણી, નિરાધાર આધાર રે....એવા. પૂછયા પ્રતિઉત્તર કેણ આપશે, સંઘસાય કેણ કરશે કરૂણાસાગર કયાં મળશે હવે, ક્યાં જઈ સંશય ટળશે રે.એવા ધર્મધુરંધર ધરી ભાગી, જ્ઞાન-દિવાકર ડૂબે રે શાસનમાંથી સિંહ સિધાવીયે, સુરલેકે ગુરૂ પૂગે રે....એવા. આતમરામ સુનામ પ્રસિદ્ધ છે, આનંદવિજય સંવેગી રે શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સૂરીશ્વર, જગપંડિત સુવિવેકી રે...એવા ભવ અટવીમાં શીતલ સુરતરૂ, જળનિધિમાં જેમ જહાજ રે અશરણુશરણ કૃપાકર મુનિવરૂ, આલંબન ગુરૂરાજ રે..એવા. તે ગુરૂ નિશદિન સૌને સાંભરે, જે અતિશય ઉપગારી રે પદપંકજ મન મધુકર મેહી રહ્યા સાંકળચંદ સંભારી રે...એવા. પરભાતે ઉઠી ગુરૂગણ ગણે, ધ્યાન ગુરૂનું ધારે રે આતમરામ રટણ જે નીત કરે, દુરગતિ દૂર નિવારે... એવા.
LE
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #7

步步步步步步步步步步带带带步步步步步带轮带的书法的佛法的密的 ચરમ તીર્થાધિપતિ મહાવીર પરમાત્મા
સ. શ્રી હીરાલાલ બી. શાહ 统体步步法的法先出街先先出法步法本体的非特许许进出出出出出
ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીજીને આત્મા પ્રકારના છે. શ્રી મહાવીર દેવે કરેલા નિમ્નત પ્રાણુત નામના દશમા દેવલોકમાં વીસ સાગરોપમનું પાંચ અભિગ્રહ અધિક છે. આયુષ્ય પૂર્ણ કરી આ જંબુદ્વીપના દક્ષિણાર્ધ ભરત- ૧, રહેવાથી અપ્રીતિ ઉત્પન્ન થાય તેવા ગૃહક્ષેત્રમાં અષાડ સુદ ૬ના મંગળ દિવસે માતાની
સ્થને ઘેર કે કઈ પણ સ્થળે નિવાસ કરે નહિ. કુક્ષીમાં આવ્યા. પૂર્ણકાળે શ્રી સિદ્ધાર્થ મહારાજાના શ્રી ત્રિશલાદેવિ મહારાણીની કુક્ષીએ ચૈત્ર સુદ 9
૨. અપ્રતિબદ્ધ વિહાર ૩. મૌનપણે આત્મધ્યાનમાં
સ્થિર રહેવું. ૪ હસ્તકર પાત્રમાં આહાર લે. ૧૩ની મધ્યરાત્રીએ જન્મ થયો. જન્મ થતાં પ૬ દિકુમારીઓએ શુચિકર્મ કર્યું. ૬૪ ઈન્દ્રોએ
૫. ગૃહસ્થના અભ્યસ્થાનાદિ વિનય કરવો નહીં. પ્રભુને મેરૂગિરિવર ઉપર લઈ જઈને અભિષેકાદિ
શ્રી ચંદનબાળાને હાથે પારણુ થયું તે તપના કરીને જન્મ મહોત્સવ કર્યો.
અભિગ્રહને મહાઅભિગ્રહ કહેલ છે. તે અભિગ્રહ
લગભગ નીચે મુજબ હતે. જન્મથી પ્રભુ ત્રણ જ્ઞાનના જાણકાર હતા. પ્રભુનું જ્ઞાન, વીર્ય, પરાક્રમ વગેરે અદ્ભુત હતાં.
“રાજકુમારી કુંવારી કન્યા, અઠ્ઠમતપ, હાથે પ્રભુની તેજકાંતિ કઈ અલૌકિક સૂર્યને ટપી જાય
પગે બંધન, માથે મુંડન, આંખમાં આંસુ, અને તેવી હતી. ભેગાવલી કમેને ઉચ્ચ કેટિના વિરાગ
ઉબરમાં બેઠેલી હોય તેવી કન્યાના હાથેથી ભિક્ષા ભાવે ભેગવી જાણ્યા.
લેવી.” પ્રભુને આ મહાઅભિગ્રહ પાંચ માસ
અને પચીસ દિવસના તપને અને પૂરે થે માતાપિતાએ પ્રભુનું નામ વર્ધમાનકુમાર રાખ્યું. દેથી પણ પ્રભુ ભય નહિ પામવાથી પ્રભુનું નામ હતા. શ્રી મહાવીર દેવને આ અભિગ્રહ દા. દેવેએ મહાવીર રાખ્યું. ઘેર પરિષહ અને ઉપ. વાહન રાજાની કુંવરી ચંદનબાળા દ્વારા પૂરો થતાં સર્ગો સહન કરવાથી શ્રમણ પણ કહેવાયા. માતા- પ્રભુ મહિમાએ તે સ્થળે પંચદિવ્ય પ્રગટ થયા. પિતા સ્વર્ગસ્થ થતાં સંયમ માટે તૈયાર થયા. વડિલ ચંદનબાળાના હાથપગના બંધનો દેવ સહાયે દિવ્ય બંધુ નંદિવર્ધનના આગ્રહ ઔચિત્ય સાચવીને બે અલંકાર થયા હતાં. મુંડિત મસ્તક પર દેવ સહાય વરસ નિરાંભણે મહેલમાં રહ્યા. ૩૮૮ કોઢ ૮૦ સુંદર દિવ્યવાળ ઉત્પન્ન થયાં હતાં. ચંદનબાળા લાખ દિનારનું અદ્ભુત વષીદાન દઈ ત્રીસમાં વર્ષે શ્રી મહાવીર ભગવાનના પ્રથમ પ્રવર્તિની સાધ્વી કારતક વદ ૧૦ના પવિત્ર દિવસે શ્રી મહાવીર બન્યા અને અનુક્રમે સઠલ કર્મક્ષયે અનંત શિવસ્વામીજીએ સંયમનો સ્વીકાર કર્યો. સાડાબાર સુખના ભોક્તા બન્યા. વરસ સુધી અતિ ઘેર આશ્ચર્યકારી તપશ્ચર્યા કરી શાસન નાયક ચરમ તીર્થપતિ દેવાધિદેવ અનેક ઉપસર્ગો પરિષહ અદીનષણે સહન કર્યા. શ્રી મહાવીર ભગવાનના બાર વરસ અને સાડા એ વિશે તીર્થકર ભગવંતોએ કરેલા અભિગ્રહો છ માસના છઘરદ કાળમાં થયેલ તપ નીચે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની અપેક્ષાએ બહુવિધ મુજબ છે.
માર્ચ-એપ્રીલ-૯૦]

Page #8

છમાસી તપ
બે પ્રકારના ધર્મ બતાવ્યા સાધુધર્મ અને પાંચ દિવસ ન્યૂન છમાસી તપ
ગૃહસ્થ ધર્મ, સાધુ ધર્મ માટે પાંચ મહાવ્રતનું, ચાર માસી તપ
પાલન કરવું. ગૃહસ્થ ધર્મ માટે પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ માસી તપ
ત્રણ ગુણવ્રત, અને ચાર શિક્ષાવ્રતનું પાલન કરવું.
બને ધર્મના મૂળમાં સત્યની ચાહના સત્યની અઢી માસી તપ
ઓળખ, સત્યનું પાલન થાય એટલેસમ્યગ દર્શનની બે માસી તપ
પ્રાપ્તિ થાય એટલે જીવાદિ નવતમાં શ્રદ્ધા દોઢ માસી તપ
થાય, પછી સમ્યગૂજ્ઞાન અને સમ્યગુચારિત્ર પામીને મા ખમણ તપ
આત્મા મોક્ષે જાય. ૧૫ દિવસનું તપ
ગૌતમ ગોત્રીય ઈન્દ્રિભૂતિ આદિ ૧૧ પંડિત ભદ્ર. મહાભદ્ર અને સર્વતે ભદ્ર ૧
વિપ્રેને વેદના શુદ્ધ અર્થ બતાવી અને મનની તપસ્યા બે-ચાર–દશ ઉપવાસની
શંકાનું નિરાકરણ કરી ૧૪૪૪ છાત્રો સાથે દિક્ષા
આપી. અગીયારે વિપ્રેને ગણધર બનાવ્યા અને અઠ્ઠમ તપ
૧૨
છાત્રો તેમના શિષ્ય બન્યા. શ્રી ચતુર્વિધ સંઘની છઠ્ઠ તપ
૨૨૯ સ્થાપના કરી. “ઉપનેઈ વા વિગમેઈ વા ઘઈવા” જણસો ઓગણપચાસ પારણાના દિવસો આ ત્રિપદી પ્રભુ પાસેથી સાંભળીને બીજ બુદ્ધિના હતા,
પ્રતાપે ગણધર ભગવંતએ દ્વાદશાંગીની રચના કરી. અપૂર્વ પુરૂષાર્થ કરતાં શુકલ ધ્યાનનું ધ્યાન
જેમાં વિશ્વ સમસ્તનું સર્વ પદાર્થનું મહાવિજ્ઞાન કરતા ચારઘાતી કર્મોને ક્ષય થતા વૈશાખ સુદ
વિગેરેનું તત્વજ્ઞાન જણાવ્યું શ્રી મહાવીર દેવના
કર દશમને પવિત્ર દિવસે જાંભકાનગરીની બહાર, ”
ગણધરના નામ નીચે મુજબ છે, જુવાલુકા નદીને કિનારે, શાલવૃક્ષ નીચે ૧. ઇન્દ્રભૂતિ ( ગૌતમસ્વામી મહારાજ ) ૨ પ્રભુને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થઈ. વૈશાખ સુદ અગ્નિભૂતિ. ૩. વાયુભૂતિ ૪, વ્યકત. ૫. સુધમાં. અગીયારસને દિવસે અનંત ઉપકારક મહાશાસનની ૬. મકિતપત્ર ૭. મૌર્યપુત્ર. ૮, અકપિત ૯ સ્થાપના કરી, સમગ્ર જગત સમક્ષ મહા સંસ્કૃતિ અલભ્રાતા. ૧૦ મેતાર્ય. ૧૧, પ્રભાસ. વહેતી મૂકી. “આત્મા છે” “અનાદિ કર્મસાગ શ્રી જિનેશ્વર દેએ પ્રવર્તાવેલ શાસન એ છે. પુણ્ય-પાપને ભકતા છે. કર્મોને ફુગાવી એક જ જગતમાં તારક તીર્થ છે જે જગતના શકે છે. કર્મોને ફગાવીને ચિદાનંદ સ્વરૂપ બની જવા માટે અતિ જરૂરી શાસન છે. જગતમાં
પ્રવતતા અનેક શાસનમાં શ્રી જિનશાસન _બ ધન મમતાનું છે. મમતા, ધન, કુટુંબ, આત્મ-તારક શાસન છે અને જિનેશ્વર દે પરિવાર, સત્તા આદિની હોય છે તે આત્માને તારકદેવ છે. તેવી સાચી સમજણ પૂર્વક વ્યંતર મારક છે. સંસારમાં પરિભ્રમણ કરાવનાર છે. દેવ નિકાયના યક્ષ વિભાગના દેવદેવીએ શ્રી વિષય કષાય એજ સંસાર, પાંચે ઈન્દ્રિયોના જિનશાસનનું સેવાકાર્ય અતિ હર્ષ પૂર્વક સંભાળે વિષયેની ઇચ્છામાંથી કષાય પ્રગટે છે માટે છે. જે શાસન જરૂરી છે તેનું જતન કરવાનું ભૌતિક સુખ સુખેચ્છા, સુખપ્રાપ્તિ, સુખરક્ષણ પણ જરૂરી છે એમ માનીને શાસન રક્ષક યક્ષ આ બધું ભૂ ડું લાગે તે સર્વદા સુખી બને. અને યક્ષિણીઓ શાસન પર આવતાં વિન્નેિ દૂર ૭૨]
[આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #9

કરે છે. મહાવીર તીર્થકર ભગવંતના શાસન સંપૂર્ણ આયુષ્ય પૂર્ણ કરી શૈલેશીકરણ કરી સર્વ રક્ષક યક્ષનું નામ માતંગ હતું અને શાસન કર્મ મુકત, સિદ્ધ, બુદ્ધ, નિરંજન નિરાકાર બન્યા. રક્ષક યક્ષિણીનું નામ સિદ્ધાયિકા હતું.
આસો વદ અમાસની રાત્રીએ પ્રભુ નિર્વાણ પામ્યા અંતીમ સોળ પ્રહર સુધી પ્રભુએ અખંડ
હતા પ્રભુએ બતાવેલ મુકિતપુરીને માર્ગ હજુ દેશના આપી ભાવિ ભાવ
ચાલુ છે અને અનેક આત્મા પ્રભુએ ઉપદેશેલા | પ્રદશિ
ધર્મનું પાલન કરતાં આત્મ કલ્યાણ સાધી રહ્યા છે. આગામીકાળનું સ્વરૂપ જણાવી ૭૨ વર્ષનું કોડ કોડ વંદન હૈ શ્રી મહાવીર સ્વામિને
મંગળાચરણું – મહાવીર પ્રભુને ત્રિશલાન દન જગદાનંદન, કર્મનિકંદન શ્રી મહાવીર ભવભયભંજન જય અગિજન, જગજનરંજન શ્રી મહાવીર. સિદ્ધારથ કુળભુષણ વર્જિત- દૂષણ જગ આભૂષણ વીર, નવીન વર્ષમાં નવીન હર્ષને, સુખ શાંતિ આપ શ્રી વીર. જૈન ધર્મ ઝળહળતે જગમાં, એક દિવસ સઘળે શ્રી વીર; આજે સુસ્ત થઈને બેઠા, સહુ સંતાન તમારા વીર, નસ નસમાં બળ અપી અમને, “વીર’ બનાવે શ્રી મહાવીર નવીન વર્ષમાં નવીન હર્ષને, બળ બુદ્ધિ આપ શ્રી વીર. ગયું પ્રભુ કયાં શૌર્ય અમારૂં, તે અમને બતલા વીર, અંધકારમય અમ અંતરમાં, તિ એક જમા વીર. સત્ય ધર્મને ફેલાવાની શક્તિ અમને આપો વીર નવીન વર્ષમાં કૃપા કરીને, ક8 અમારા કાપિ વીર.
– સ્વ. શામજી હેમચંદ દેસાઈ
માર્ચ–એપ્રીલ-૯૦

Page #10

=
સમજીએ ચૌદ સુપનનું જ્ઞાન
(રાગ : આશાવરી) ચૌદે સ્વપનાં ચૌદ પગથિયા ગુણના પ્રતીક સમાન સિદ્ધ પ્રભુના દૂત કહાવે શાસનમાં સનમાન – સમજીયે ગુણ સ્થાનક આતમ પરિણામે તિથિમાં અનુષ્ઠાન બેઉ બતાવે એકજ દર પણ ચિત્ર સુપન સમાન – સમજીયે જે આતમને મુક્તિ ચોકસ તેનાં જીવન કલ્યાણ જેના માતા પ્રતિક નિહાળે ત્રેસઠ પુરૂષ પ્રમાણ - સમજીયે સ્વપન અસંખ્ય આ સંસારે મધ્યમ નબળા જાણ ઉતમતમ તે શાશ્વત ચૌદે જેના રૂપ મહાન – સમજીયે સિદ્ધ પ્રભુનાં જીવન ચરીત્ર તે ચૌદ ગુણસ્થાન ભવ્ય જીવનું રૂપ બતાવે આપે આતમ જ્ઞાન – સમજીયે તદભવ મેક્ષે જાતા આતમ ચડતાં ચૌદે ધામ ચૌદે સુપના દીવ્ય કે ઝાંખા ચકી કે જનનામ – સમજીયે સાતે વિણું એકે મંડલિક સ્વપનાં સાધે નિશાન ચાર જ સાથે જેમાં નીરખે તે આવે બલરામ – સમયે સર્વ નિશાની સ્વપનાં આપે ઓળખવાનું જ્ઞાન કયારે એ મુક્તિને વરસે આતમ એગ્ય પ્રમાણે -- સમજીયે પગથી પગથી ચીમ પરખીયે ગુણ વિકસે શુભધ્યાન મિથ્યા ઘરથી અલગ થાતે ચૌદે અગ્નિ નિધાન – સમજીયે પ્રથમ ત્રણેમાં તીર્થંચ જે થે દેવ સમાન સાતમા ઘરથી મારગ સુધી તેર ચૌદ ભગવાન – સમજીયે ચલન અને જીવનનું દરપણ તે સુપનાનાં જ્ઞાન, નારાયણ શાસનમાં એનું અધ્યાતમ બહુમાન
– નારાયણ ચત્રભુજ
૭૪ |
(આમાનંદ પ્રકાશ

Page #11

ન મહાવીરનો ધર્મઃ ક્રાતિનો ધર્મ છે 基本法步法步步步步步法步步学生
લે. ડે. શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ ભગવાન મહાવીરના એ સંદેશનો વિચાર હતું પણ હવે પંડિત કહે તે શાસ્ત્ર અને શાસ્ત્ર કરીએ તે પહેલાં એમણે કરેલી કાંતિને જોઈએ, કહે તે પ્રમાણે, એમ માનવાનું રહ્યું નહિ. મહાએમણે શાસ્ત્રોને આમજનતા માટે ખુલ્લો મૂક્યાં. વીરને ઉપદેશ સહુને સમજાય અને બધાને માટે એ જમાનામાં આવી જ્ઞાનવાર્તા દેવગિરા સંસ્કૃત આત્મકલ્યાણનાં દ્વાર ખુલ્લાં થયાં. ભાષામાં થતી હતી. સામાન્ય લકે એ સમજી
ભગવાન મહાવીરે સ્ત્રીને સ્વતંત્રતા બક્ષવા શકતાં નહિ અને એમાં જ એની મહત્તા લેખાતી.
માટે બે મહાન સુધારા કર્યા એક તે વ્રતમાં બ્રા. સમજાય એ તે સામાન્ય વિદ્યા કહેવાય, ને સમ. ચયને સ્થાન આપ્યું અને બીજું સ્ત્રી સંન્યાસીની જાય એ જ મહાન વિદ્યા દેખાય. એ ભ્રમ સર્વત્ર
થઈ દીક્ષિત થાય તે સર્વ બંધનોમાંથી મુક્ત બને વ્યાપેલો હતે. ધર્મ, કર્મ અને તત્વની ચર્ચા
' એમ કહ્યું. જાતિ અને વર્ણના મહત્વને કાઢી નાખ્યું લેકભાષામાં કરવી એ હીનકર્મ લેખાતુ. લેક
છે અને ચારિત્ર્યની મહત્તા સ્થાપી. એમણે કહ્યું, ભાષામાં બેલનારને કેઈ સાંભળતું નહિ અને શિષ્ટ લેખતું નહિ. એનું કોઈ સન્માન કરતું નહિ રમુખr fમ દેg, મુળr હે ઉત્તમ કેટલાક કહેતા કે આવી ઉચ્ચ વાતે કઈ જનપદની યR મુળા હૈ, યુકો દારૂ મુખT | ભાષામાં સારી લાગે ? ઊંચી વાત માટે ભાષા પણ ( કર્મથી બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય વૈશ્ય અને શુદ્ર ઊંચી અને અઘરી, ભારેખમ હોવી જોઈ એ
થવાય છે.) લોકભાષો અને નારી સન્માન આમ એમણે શુદ્રોને ગુલામીના અંધકારભગવાન મહાવીરે પહેલે પગલે ભાષાની કાતિ માંથી બહાર કાઢયા અને પશુતામાંથી પ્રભુતા કરી એમણે કહ્યું જ્ઞાન માત્ર જ્ઞાની માટે નથી, આપી. કઈ પણ વર્ણનો સ્ત્રી-પુરુષ ધર્મ સ્વીકારી સામાન્ય માનવી માટે પણ છે. સામાન્ય લેકે શકે છે તેમ કહ્યું. હકીકતમાં એમણે શ્રમણને કુળ, સમજે એ રીતે એમની ભાષામાં બોલવું જોઈએ. રૂપ, જાતિ, જ્ઞાન, તપ, શ્રત અને શીલને જરાપણું આથી એમણે એ કાળની મગધ દેશની લોક- ગર્વ ન કરનાર કહ્યો. ભગવાન મહાવીરની આ ભાષા અર્ધમાગધીમાં ઉપદેશ આપ્યોએમાં એક મહાન સામાજિક ક્રાંતિ ગણાય. એમણે સંસાર અને ધર્મનાં ગૂઢ રહસ્યો પ્રગટ કરવા આખીયે પરિસ્થિતિમાં પરિવર્તન આવ્યું. આત્માના માંડ્યાં જીવ શું, અજીવ શું? લેક છે, અ લેક ઊંડાણમાંથી ઉગેલા આ સત્ય વિચારે સમાજમાં શું? આસ્રવસંવર શું, બંધ મોક્ષ શુ ? તિર્યંચ સ્થાયી રૂપ લીધું. ભગવાન મહાવીરે નીડરતા ગતિ શું ? મનુષ્યભવ શું ? એ બધુ લેકભાષામાં અને દઢતાથી પિતાના વિચારો પ્રગટ કર્યા અને કહેવા લાગ્યા. લોકોને પિતાની જબાન અને પિતાની અમુક વર્ગના અસાધારણ પ્રભુત્વ, હિંસાચાર અને ભાષા મળી. પડિતાને ભારે બેજવાળો જ્ઞાનબોધ માનસિક ગુલામીમાંથી લેકેને મુક્તિ અપાવી. તે એમને માટે આંખનું કાજળ ગાલે ઘસ્યા જેવું વર્ણાશ્રમની જડ દીવાલમાં કેદ થયેલા સમાજને
માર્ચ એપ્રીલ-૯૦]

Page #12

બહાર લાવ્યા. ઊંચનીચની કલ્પનામાં સમૂળી ક્રાંતિ પ્રતિષ્ઠા કરી. પિતાને સારું લાગે તેને સ્વીકાર કરી. સ્ત્રીને બાળપણમાં પિતા પાળે, યુવાનીમાં કરવાની નીડરતા બતાવી. પતિ પાળે અને ઘડપણમાં પુત્ર પાળે એ વિચાર સાધની સાથોસાથ ગૃહસ્થને પણ એના ધર્મો પર કુઠારાઘાત કર્યો. જાતિ કે લિંગના ભેદો આત્મ- હોય છે. એમણે કહ્યું, ધર્મ સાધુ માટે છે, ને વિકાસમાં કયાંય કદીય બાધારૂપ બનતા નથી, તેમ ગૃહસ્થ લીલાલહેર કરવાની છે, એ માન્યતા સાવ કહ્યું, આત્મતત્ત્વની દષ્ટિએ બધા સરખા છે. બ્રાહ્મણ ભૂલભરેલી છે. સાધુની જેમ સંસારી ગૃહસ્થના કે શુદ્ર, સ્ત્રી કે પુરુષ, યુવાન કે વૃદ્ધ, રાય કે રંક પણ ધર્મ છે, સાધુ સર્વાશે સૂવમ રીતે વ્રતજે પુરુષાર્થ કરે તે મોક્ષનો અધિકારી છે. આના નિયમ પાળે. ગૃહસ્થ યથાશક્તિ સ્થૂલ રીતે પાળે. સમર્થનમાં જ તેમણે ચંદનબાળાને પ્રથમ સાથ્વી એ માટે સાધુએ પાંચ મહાવ્રત, ને ગૃહસ્થ બનાવી. ઇશ્વરકૃપા પર આધાર રાખીને પ્રારબ્ધને પાંચ આણ વ્રતને સાત શિક્ષા વ્રત-એમ બાર સહારે જીવતા માનવની ગુલામી રે
માં એમણે દૂર કરી, વ્રતવાળા ધર્મથી જીવનનું ઘડતર કરવું જોઈએ. પુરુષાર્થને ઉપદેશ આપ્યો અને કહ્યું,
એમ કરે તે માણસનો બેડો પાર થઈ જાય. આ ‘દેવ ભલે મોટો હોય, ગમે તેવું તેમનું ઉપરાંત યજ્ઞમાં પશુહિંસા ન કરો. શાસ્ત્રને છુપાવો સ્વર્ગ હોય, પણ માણસથી મોટું કઈ નથી નહિ. શુદ્રને તિરસ્કાર નહિ.” માણસ માનવતા રાખે તે દેવ પણ એના ચરણમાં ભગવાન મહાવીરે મત અને મજહબની લડાઈ રહે ?
ગૌણ પદે સ્થાપી. સંસારના પ્રત્યેક મતને સાપેક્ષ માણસે આ માટે સત્ય અને પ્રેમને આગ્રહ સત્યવાળા ઠરાવ્યા, આચારમાં અહિંસા આપી, રાખવો જોઈએ. પ્રત્યેક માણસ પોતાના કાર્યથી, વિચારમાં અનેકાન્ત આ વાણીમાં સ્યાદ્વાદ પોતાના ગુણથી અને પોતાના પરિશ્રમથી મહાન આ સમાજમાં અપરિગ્રહ સ્થાપે. એમણે થઈ શકે છે, એ માટે જાતિ, કુળ કે જન્મ કહ્યું, નિરર્થક છે.”
धम्मो मगलमुक्किट्ठ, अहिंसा मय मे। तवो। આત્મિક સંયમની સાધન સેવા ક ત નમ વંfa પણે ના મળે || ભગવાન મહાવીરે બ્રહ્મચર્યમાં પરિગ્રહવિરમણ [ધર્મ ઉત્કૃષ્ટ મંગળ છે. અહિંસા, સંયમ વતથી વિશેષ જોયું. બ્રહ્મચર્ય એ માત્ર બીજી અને તપ એના લક્ષણ છે. જેનું મન ધર્મમાં બહારની વસ્તુઓ ગ્રહણ કરવી કે છોડી દેવી એવો હંમેશાં રમ્યા કરે છે તેને દેવે પણ નમે છે, ફકત બાહ્ય વેપાર નથી, પરંતુ એ તે આમિક ભગવાન મહાવીરે આત્મકલ્યાણ સાધવા માટે સંયમને પ્રશ્ન છે. એ જ રીતે કમરના બંધનનો કેટલાક નિયમો પાળવાનું કહ્યું. નિયમ એટલે છેદ કરવાને એક અને અદ્વિતીય ઉપાય તપ છે. વ્રત આવા પાંચ મહાવ્રત એટલે કે પાંચ યામ છે. એમ કહીને જીવનમાં તપના મહત્તવને અસાધારણ
પરમ ધર્મ – અહિંસા પ્રતિષ્ઠા આપી. આમ ભગવાન મહાવીરે ગુલામ મનોદશામાંથી માનવીને મુક્તિ અપાવી. પ્રારબ્ધને આમાં પહેલું મહાવત છે : અહિંસા ભગવાન બદલે પુરુષાર્થથી એને ગૌરવ અપાવ્યું શુષ્ક મહાવીરે કહ્યું કે “જેને તું હણવા માગે છે તે પાંડિત્ય સામે સક્રિય પ્રયત્નનું પ્રતિપાદન કર્યું. તું જ છે. જેના પર તું શાસન કરવા માગે છે તે વર્ષોથી ચાલી આવતી રૂઢ માન્યતા અને અંધ તું જ છે, જેને તું પરિતાપ ઉપજાવવા માગે છે તે વિશ્વાસને દૂર કરીને મહાવીરે વિચાર-સ્વાતંત્ર્યની તું જ છે. જેને તું મારી નાંખવા માગે છે તે પણ
[આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #13

તુજ છે. આમ જાણી સમજુ માણસ કોઈ ને હણતા નથી કાઇના પર શાસન ચલાવતા નથી કે કેઇને પરિતાપ આપતા નથી. અહિંસા એ જૈન. ધર્મના પાયેા છે. બીજા ધર્મોંએ અહિંસા સ્વીકારી છે, પણ જૈનધમ જેટલું પ્રાધાન્ય એને આપ્યુ નથી. આ અહિંસાની જેટલી સૂક્ષ્મ વિચારણા જૈનધર્મમાં કરવામાં આવી તેટલી વિચારણાં અન્ય ધર્માંમાં થઇ નથી. આ અહિંસાના ઉદ્ગમ તાત્ત્વિક વિચારણા અને અનુભવમાંથી થયા છે. બધા જીવની સમાનતાના સિદ્ધાંતમાંથી અહિંસાને આવિષ્કાર થયા છે એવી જ રીતે સર્વ જીવ જીવવા ઈચ્છે. છે કોઇને મરવુ' ગમતું નથી. સહુ સુખ ઇચ્છે છે. કેઇ દુઃખ ઇચ્છતુ નથી. હિંસા કરવાના વિચારથી જ કખ ધ થાય છે આથી જૈનધમાં હિંસા અને અહિંસા એ કર્તાના ભાવ પર આધારિત છે જયાં પ્રમાદ છે ત્યાં નિત્ય હિં`સા હાય છે, અસત્ય વાણી અને વન એ ડિસા છે. બીજાને આઘાત આપવે કે ભ્રષ્ટાચાર કરવા એ પણ હિંસા છે, અને આ અહિંસામાંથી જ સત્ય, અસ્તેય બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ પ્રગટ છે. પહેલાં વિચારમાં હિં’સા આવે છે અને પછી વાણી અને વનમાં હિંસા આવે છે. આથી જ કહેવાયુ છે.
War is born in the hearts of men "
જૈનદર્શનમાં અહિંસાને પરધમ કહ્યો છે. અને હિંસાને બધાં પાપ અને દુ:ખનુ* મૂળ માન્યું મહાવીરની અહિંસા એ મનુષ્ય પૂરતી જ મર્યાદિત નથી, પરંતુ પ્રાીમાત્રને આવરી લે છે જીવનની એકતા ( Unityf life ) માં માને છે. સ` જીવને એ સમાન ગણે છે અને એના પ્રત્યે સમાન આદર રાખે છે. જે પ્રાણી પ્રત્યે કર થાય, તે માનવ પ્રત્યે પણ કર થઇ શકે ક્રૂરતા એ માત્ર બાહ્ય આચરણ નથી પરંતુ આંતરિક દુવૃત્તિ છે, જેના હૃદયમાં કરતા હશે, તે પ્રાણી હાય ' મનુબ્યાસ પ્રત્યે કર વન કરશે. જેના હૃદયમાં
માંચ --એપ્રીલ ૨
કરુણા હશે તે ખધા પ્રાણી પ્રત્યે કરુણાભર્યું વર્તન કરશે. વળી જૈનધમ પુનર્જન્મમાં માને છે. જીવ આજે એક ચાનમાં હેાય એટલે મીજી યાનિ! પણ હાય. આજે માખી હૈય તે કાલે મનુષ્ય હાય: આવુ' હાવાથી મનુષ્યને મનુષ્યેતર પ્રાણીસૃષ્ટિને પણ દુઃખ આપવાને અધિકાર નથી. સુ’સારના સર્વ પ્રાણીએ પ્રત્યે, પછી તે શત્રુ હાય કે મિત્ર, સમભાવથી વર્તવું ોએ. અહિંસાનુ જૈનદર્શનમાં આવુ' મહત્ત્વ છે
तुरंग' न मंदराओ, आगालाओ किसालय' ઉત્થા जह तह जयमि जाणसु, घम्ममहिंसासम સ્થિ ડા
(મેરુ પર્વતથી ઉંચુ અને આકાશથી વિશાળ જગતમાં કશુ· નથી. તેવી જ રીતે અહિંસા સમાન જગતમાં, બીજો કોઇ ધર્મ નથી ) સત્ય એ ઇશ્વર
ખીજુ મહ!ત્રત તે સત્ય. હું અસત્ય નહિ આચરુ, બીજા પાસે નહિં આચરાવુ અને આચ તા હોય તે તેને અનુમેદન નિહ આપું. પ્રશ્ન વ્યાકરણ' માં સત્ય એ જ ભગવાન છે એમ કહેવિચારની અહિં સાના ઉદ્ઘોષ અનેકાંતમાં સાંભળાશેવામાં આવ્યુ છે. જ્યારે ‘ આચારાંગ સૂત્ર' માં કહ્યું છે કે ‘સત્યની આજ્ઞા પર ઉભેલે બુદ્ધિશાળી મૃત્યુને તરી જાય છે.' આ સત્યને અનુભવ માનવીના અંતરમાં થતા હૈાય છે. મહાવીરનુ 2- વન જ સ્વયં સાધનાથી પ્રાપ્ત થયેલા અનુભવ પર આધારિત છે. આથી જ તે કહે છે કે પુર્ણજ્ઞાની છું અને તે તમે સ્વીકારો તેમ નહિં પણ દરેક જીવ સાચી સાધના કરે તે એ પદને પ્રાપ્ત કરી શકે છે એવા એમના ઉપદેશ છે ખુદ ભગવાન મહાવીરે પણુ અગાઉના ૨૭ ભવની સાધના અને એ પછી સાઢાબાર વર્ષની તપશ્ચર્યાં ખાદ્ય તી'' પદની પ્રાપ્તિ કરી હતી આથી એમણે કહ્યુ કે જાગ્રત રહીને અસ્ત્યને ત્યાગ
99

Page #14

કરવા જોઈ એ.
અસત્ય વચન બેલનાર
સદા
ક્યાંય
અવિશ્વાસને પાત્ર બને છે. વાણીમાં પણ અસત્ય કથન ન આવે તેની તકેદારી ખવી જોઇએ, માપસર અને દેષ વિનાનાં વચને ખેલવા જોઇએ. કટુ કે કઠાર ભાષાથી દૂર રહેવુ જોઇએ. તેએએ નિ' વિશે કહ્યું કે, એ નિ થ વિચારીને એલશે કારણ કે વગર વિચાયુ ખેલવા જતાં જૂઠું ખેલાઇ જાય. એ કાધના ત્યાગ કરશે કારણ કે ગુસ્સામાં આવીને અસત્ય બેલાઇ જાય, એ લાભને ત્યાંગ કરશે કારણ કે પ્રલેાભનમાં આવીને જૂડું ખેલાય જાય. એ ભયના ત્યાગ કરશે કારણ કે ભયમાં આવીને અસત્ય એલાઈ જાય, એ હસી-મજાકના ત્યાગ કરશે કારણ કે ટીખળ-મશ્ક રીમાં અસત્ય એલાય જાય.'
આવી સત્યપાલનની જાગૃતિ જેના મનમાં હોય તેની શુ વાત કરવી ? સત્ય ખેલનારને અગ્નિ સળગાવી શકતા નથી, કે પાણી માડી શકતુ નથી. જૈનદને સત્યની વ્યાપક વિચારણા કરી છે. *હું કહું છું તે જ સત્ય' એવા આગ્રહ, દુરાગ્રહ કે પૂર્વ ગ્રહમાં વિચારની હિં‘સા સમાયેલી છે જ્યારે બીજાના કથનમાં પણ સત્યનાઅંશ હાઈ શકે તેવી ઉદ્વાર ષ્ટિ તે અનેકાંત, કારણ કે સત્ય સાપેક્ષ છે. તમારી નજરનુ` સત્ય અને તેના પરની તમારી શ્રદ્ધા તેમ જ મીતની નજરનુ` સત્ય અને તેના તરફની વિચારણા. આમ જીવનની સર્વષ્ટિને અનેકાંતમાં સમતા છે સહિષ્ણુતા છે. સમન્વય છે અને સહઅસ્તિત્ત્વની ભાવના છે. સત્યશેાધ માટેના અવિરત પ્રયાસની આ એક સાચી પદ્ધતિ છે. બધી વસ્તુને સાપેક્ષભાવે વિચારવી અને દરેક સ્થિતિમાં રહેલા સત્યના અંશને જોવા એનુ નામ અનેકત છે. ‘મારુ જ સાચુ' એમ નહિં પરંતુ સાચુ તે મારુ ’ એવી ભાવના પ્રગટ થઈ. ભગવાન મહાવીરના જીવનમાં સાચુ તે ' મારું બતાવતા અનેક પ્રસંગે મળે છે, એમણે એમના પટધર જ્ઞાના ગૌ મને આન ́દ શ્રાવકની ક્ષમા માગવા કહ્યું હતુ... ભગવાન મહાવીરના સમયે અનેક વિવાદા
૭૮]
ચાલતા હતા. દરેક પેાતાની વાત સાચી ઠેરવવા
ખંડન કરે, ખીન્દ્રના
માટે બીજાના વિચારનું વિચારના ખંડનને બદલે મડનની ભાવના ભગવાને ખતાવી, એમણે કહ્યું,
તમારી એકતી અનેલી દૃષ્ટિને અનેકાન્તી
અનાવેા. એમ કરશે તે જ તમારી દૃષ્ટિ ઢાંકી દેતા ‘સથા' શબ્દના બનેલા કદાગ્રહરૂપી પડદે) હઠી જશે. અને પછી તરત જ નમને શુદ્ધ સત્યનું સ્પષ્ટ અને સુરેખ દર્શન થશે,'
આમ ભગવાન મહાવીરે મત, વાદ, વિચાર સરણી અને માન્યતાના માનવીના હૃદયમાં ચાલતા વિવાદયુદ્ધને આળવાના પ્રયાસ કર્યો આને માટે એમણે સાત આંધળા હાથીને જે રીતે જુએ માનવી મીન્તની દૃષ્ટિએ વિચારતા થઇ જશે અને છે તેનુ દૃષ્ટાંત આપ્યું. આ અનેકાન્તવાદથી આમ થાય તે જગતના અર્ધો દુ:ખા એછા થઈ જાય અનેકાન્ત સમન્વય અને વિરોધ પરિહારના માગ બતાવે છે, વિનેબાજી કહે છે કે અનેકાન્ત દિષ્ટ એ મહાવીરની જગતને વિશિષ્ટ દેન છે, અસ્તેય વ્રત
ભગવાન મહાવીરે કહેલું ત્રીજું મહાત્રત અસ્તેય છે. માણસે સ` પ્રકારની ચેરીના ત્યાગ કરવા જોઇએ. અણહકનુ' વધ્યુ કાઇનુ કશું લેવુ જોઇએ નહિં, કોઇની પાસે લેવડાવવુ જોઇએ પણ નહિ અને અવા કામમાં સહાય કે ટેકા પણ આપવાં જોઇએ નહિં. એમણે તે એમ પણ કહ્યું કે દાંત ખેાતરવાની સળી જેવી તુચ્છ વસ્તુ પણ એના માલીકને પૂછ્યા વિના સયમવાળા મનુષ્યા લેતા નથી, ખીજા દ્વારા લેડાવતા નથી કે તેની સતિ આપતા નથી. આવે વખતે માટી મેટી વસ્તુઓની તા વાત જ શી ? સયમીએ પેાતાને ખપે એવી નિર્દોષ વસ્તુઆ શેાધી શેાધીને લેવી જોઈએ. આના અર્થ એ કે પ્રત્યેક વસ્તુ લેતી વખતે એની નિર્દોષતા --સદેષતાને વિચાર કરવા જોઇએ.
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #15

સાહજિક અને પ્રસન્ન સંયમ ચેાથું મહાવત તે બ્રહ્મચર્યાં. ભગવાન મહાવીરે
શ્રી પાર્શ્વનાથના ચાર યામમાં પાંચમા બ્રહ્મચર્ય
યામ ઉમેરીને એનુ... આગવું મહત્ત્વ પ્રગટ કર્યુ એમણે કહ્યું કે સ્વ”માં અને આ લેકમાં જે કાંઇ શારીરિક કે માનસિક દુઃખ છે તે બધા કામભાગે ની લાલચમાંથી પેદા થયેલાં છે. કારણ કે ભાગે ભાગ અંતે તા દુઃખદાયી છે. નદી વહેતી હોય પણ એને બે કાંઠા જોઈ એ તે રીતે જીવનપ્રવાહને વહેવા
માટે સયમ જોઇએ. આ સયમ સ્વેચ્છાએ સ્વીકા
રવામાં આવે ત। સ્વસ્થતા અને પ્રસન્નતા અપે છે આથી જ ભગવાન મહાવીરે કહ્યું કે, ‘તું
પાતે જ પેાતાની જાતના નિગ્રહ કર.
આત્માનું
દમન કર, વાસના, તૃષ્ણા અને કામભાગેામાં જીવ નારી અંતે તે। દી ́કાળ સુધી દુ:ખ પામે છે
એમણે કહ્યુ દુરાચારમાં પ્રવૃત્ત આત્મા જેટલખીન્તને પેાતાનું અનિષ્ટ કરે છે તેટલુ' તેા ગળુ કાપવાવાળા દુશ્મન પણ કરતા નથી. આથી સુખ, શાંતિ અને સમાધિનું મૂળ કારણુ સાહજિક અને પ્રસન્નતાપુ ક
સ્વીકારેલા સયમ છે
અપરિગ્રહ અને પરમ આનંદ
માર્ચ-એપ્રીલ-૯૦
પાંચમું મહાવત છે અપરિગ્રહનુ પરિગ્રહ એ પાપનું મૂળ છે. માત્ર કોઇ વસ્તુની પ્રાપ્તિ કે સંગ્રહ એ જ પરિગ્રહ નથી, પરંતુ કોઇ વસ્તુ માટેની મૂર્છા અને આસકિત એ પણ પરિગ્રહ છે અને આસકિત એ પાંચેય પાપાની જડ છે. આજે આ પરિગ્રહ એ હિંસા, અસત્ય, ચારી, મૈથુન આપણે જોઇએ છીએ કે વમાન જગતની અસીમ યાતનાઓનું મુખ્ય કારણ માનવીની મહેકેલી પિરગ્રહવૃત્તિ છે માણસ એમ માને છે કે પરિગ્રહથી સુખ મળે છે પરંતુ હકીકતમાં પરિગ્રહ જ એના દુ:ખનુ અને બંધનનુ કારણ બને છે. માનવીને બાહ્ય વસ્તુઓને ગુલામ બનાવે છે. આથી ભગવાન મહાવીર કહે છે કે જેમ ભમા પુષ્પમાંથી રસ ચૂમશે. પરંતુ પુષ્પના નાશ કરતા નથી, એ જ રીતે શ્રેયાથી મનુષ્ય પેાતાની વ્યવહારિક પ્રવૃિત્તમાં
એછામાં ઓછા કલેશ કે પીડા આપે છે.
આમ પાંચ યામનુ' નિરુપણ કરીને ભગવાન મહાવીર કહે છે,
જેએ આ રીતે જીવશે, તેઓ જેમ વાયુ ભડભડ સળગતી જ્વાલાઓને એળગી જાય છે, તેમ એવા આદશ માનવી પણ સ`સારની જવલાઆને આળગી, પરમ આનદના ભાગી થશે.’
斑
કરૂણામૂતી મહાવીર પરમાત્માની
અ મૃ ત વા ણી
બધા પ્રાણીઓને પેાતાનુ જીવન પ્રિય છે, બધાને સુખ અનુકૂળ લાગે છે, બધા વેા લાંબા જીવનની કામના કરે છે, બધાને પેાતાનુ જીવન પ્રિય લાગે છે, આ સમજીને કોઇપણ જીવની હિંસા ન કરવી જોઇએ કોઈ જીવને ત્રાસ ન આપવા જોઇએ, ક્રાઇ જીવતરફ વેર અને વિરોધ રાખવા ન જોઇએ, અધા જીવે। તરફ મૈત્રી ભાવ રાખવા એઇએ.
{ ૭૯

Page #16

建设的必然性说说带带我
મહાવીરસ્વામી-ચરિત્ર
W
શાહ લતાબહેન અરવિંદકુમાર “જાઈ જગજીવ જે. વિયાણુઓ જગગુરૂ દેવ સર્વગુણ સંપન્ન વીતરાગ હેય, ધર્મ
જગાણું દે, અહિંસાથી વ્યાપ્ત સર્વજ્ઞ પ્રણિત દયામય હોય જગનાહ, જગબધુ, જયજગયા ભયકં, સંસ થી વિરકત ન બને સંસાર તરફની આસક્તિ જય સુયાણું પભો તિથ્થયરાણું અપ૭િમે મંદ જ કરે ને સયમ તરફના સારો પ્રેમ જાગે
જ્યઈ ત્યારે સત્કવદિકની રેખરી પિછાન થઈ શકે. જઈ ગુરૂગાણું, જયઈ મહપ્પા મહાવીર.” શ્રી મહાવીર ભગવાનને આત્મા સમ્યકત્વ
આપણે સાચા મહાવીરના પૂજારી છીએ અને કઈ અવસ્થામાં પામ્યો ? નયસારના ભવમાં તેઓ તેમને પૂજીએ તો જ કલ્યાણ થાય, એટલા માટે કટ લેવા માટે અટવીમાં ગયા છે ગ્રીષ્મઋતુ છે જ આપણે તેમને બરાબર ઓળખવા જોઇએ. ભેજન કરવા બેસે છે ત્યાં તેમને એ ભાવના આવે તેમના જીવનને અને તેમના ઉપદેશો ને સારી છે કે કેઈ અતિથિ આવે તે દાન દઈને પછી રીતે જાણે તે જ તેમની આજ્ઞાનું પાલન ભજન કરૂ.” અટવીમાં તે મહાનુભાવને આ થાય, અને તેમની આજ્ઞાનું બરાબર પાલન થાય વિચારો આવે છે. જે આજે ઘણાંને ઘરમાં પણ તે જ તેમની બરાબર પૂજા કરી કહેવાય. આવતા નહિ હોય, સદ્ગુણની પ્રાપ્તિ કરવા માટે
સમયફતવ : ભગવાન મહાવીરનું જીવન યોગ્યતા જોઈએ અને એ ગ્યતાને ખ્યાલ કરવા સમજવા પહેલું સમ્યકત્વ સમજવું જોઈએ તેમના માટે “આ નયસાર” નું દષ્ટાંત વિચારવા જેવું છે જીવનને પહેલા બોધપાઠ સમ્યક્ત્વ છે. એની આત્મા પુવાન હતું અને પુષ્યાન જે ઈચછે મહતા કેટલી ? શ્રી તીર્થકરના ભવની ગણના તે મળે' એ ન્યાયે ત્યાં સાર્થથી ભૂલાં પડેલાં પણ સભ્યત્વ પામ્યા પછી જ થાય ભગવાન મહા- મહાતમાં મને નયસારે ઉલ્લાસથી વહોરાવ્યું વીરના “સત્તાવીશ” જેવો જ કેમ ? શું બીજા નયસારે જહાત્માને માગે ચઢાવ્યા, મહાત્માએ ભો નથી થયા? મુદ્દો એ છે કે સભ્યત્વ પામ્યાથી ચોગ્ય જાણી ધર્મ સંભળાવ્યો. અહિ તેમને મોક્ષે જતાં સુધીના સત્તાવીશ ભા થયા છે પરંતુ “બોધીનીજ” (સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થયું અને ત્યારથી તેની ગણના સમ્યક્ત્વ પામ્યા પુના તો અનંતા તેમના ભવેની ગણના થઈ. સત્વ ગુણ પામ્યા ભવ થયા છે પણ તેની ગણના જ નથી કરાતી. પછી આખી જીંદગીમાં પલટો થઇ જ જોઈએ, આપણા ભવનીચે સફળતા કયારે ગણાય? કે જયારે એ આત્માને સ્વભાવ અને વર્તન જ કાંઈ અનુપમ સફવા હોય ત્યારે જ સમ્યક્ત્વ વિનાનું અનંત હોવા જોઈએ તેનું નામ જ એ છે કે “સંસારમાં કાળનું ભવભ્રમણું પણ નિષ્ફળ અને ગણના અનાસકિત મોક્ષની જ ઈચ્છા અને દુનિયાદારીના વિનાનું છે,
જગભરના કાર્યો પ્રત્યે ઉદાસીનતા આ મહાન ચીજની પિછાન પણ ક્યારે થાય! નયસારના ભવ પછી ભગવાન સૌધર્મ* નામે સંખ્યત્વ એટલે શુદ્ધ દેવને દેવ તરીકે માનવા દેવલેકમાં દેવપગ ઉત્પન્ન થયા પછી ત્યાંથી બીજા
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #17

મરિચિના ભવમાં આવ્યા. મ.શિ ભગવાનના શ્રી શ્રી ત્રાષભદેવ સ્વામીને પુછયું કે ભગવાન, અહિ બાષભદેવ સ્વામીના પૌત્ર અને ભરત ચક્રવતિના ભાવિ તીર્થ પતિ થનાર કેઈ આમાં છે ? પુત્ર હતા શ્રી ઋષભદેવ સ્વામીને કેવળજ્ઞાન થયા ભગવાને જણાવ્યું છે કે મરિચિ નામને તમારે પછી તેમણે જ પ્રભુ પાસે દિક્ષા ગ્રહણ કરી. શ્રી પ્રત્ર આ ભરતક્ષેત્રમાં અંતિમ તીર્થપતિ મહાવીર મહાવીર દેવના ભવમાં જેમણે ઘર સંયમ પાળ્યું નામે થશે આ ભરતખંડમાં પ્રથમ વાસુદેવ થશે. તેમનો આત્મા મરિચિના ભાવમાં સંયમ્ પાળવા આ સાંભળી ભરત મહારાજા મરિચિને ભાવિ તીર્થ માટે ચારિત્ર વરણીય કર્મના ઉદયથી અશકિતમાન પતિ થનાર જાણી પ્રમોદથી વંદન કરવા આવ્યા. નીવડે કેવી કર્મની ગતિ છે 2ષભદેવ સ્વામી વંદન કરીને ગયા પછી મીચિને કુળને મદ થયા. તે કેવળ જ્ઞાની હતા તેઓ જાણતાં હતાં. કે મરિચિ અહો કેવું મારું કુળ” દાદા પ્રથમ તીર્થ પતિ પરિત થશે છતાં ભગવાને જાણીને તેને દિક્ષા કેમ પિતા પ્રથમ ચક્રવર્તિ અને હું પ્રથમ વાસુદેવ આપી ? સંયમના પરિણામથી જે સંયમ લેવાય થઈશ બસ જે પામવાનું હતું તે બધું પામી લીધું છે અને તેનું પાલન થાય છે તે કઈ નકામું આ રીતે જાતિ મદમાં આવી જતાં તેમણે ઘેર જવાનું નથી. અરે ! તેમાં તે એ અ માએ નીચ ગોત્ર બાંધ્યું કે છેક સતાવીશમાં ભવમાં તે પિતાનું કામ કાઢી લે છે. મરિચિથી સંયમ નષ્ઠિ ઉદય આવ્યું. પળાતા તેણે સંયમ ગુમાવ્યું પણ તેનું દર્શન પાંચમાં ભવમાં કોલાગના વેષમાં કૌશિક સમ્યકત્વ ગયું નહિ મરિચિથી સંયમ ન પળાયું નામના બ્રાહ્મણ થયા. એસીલાખ પૂર્વને અનુસરીને એટલે ઘેર તો પાછું જઈ શકાય તેમ નહોતુ.
- પુણુપુરીમાં છઠ્ઠો અવતાર થયે. અને વિપ્ર નામને જેથી તેણે વેષનું પરિવર્તન કર્યું આ વેષ પરિ
આ વિડિક વેષ ધારણ કર્યો સાતમાં ભવમાં મધ્ય
છે વતનમાં તેમણે એ વિચાર કર્યો કે “મુનિઓ સ્થિતિમાં સૌધર્મ નામે દેવ થયા. આઠમાં ભાવમાં ત્રણ દંડથી રહિત છે અને હું મને વચન, કથા એ ય સનિ વેષે ગયા દશમાં ભવમાં અગ્નિભૂતિ ત્રણ દંડથી દંડાયેલો છું માટે મારો ત્રિદોષ
થયા અગ્યારમામાં ત્રીજે સ્વર્ગમાં રહ્યા બારમાં ભાવમાં હો મુનિએ તો શીલ-સુગંધ કરીને સદા સુગંધી ત પુરી થયા, તેરમાં ભાવમાં સ્વર્ગમાં રમીને માન છે અને હું તે નથી માટે મને ચ દ નું પણ સંસારમાં ભણ્યા ચઉદમાં ભવમાં રાજગહી વિલેપન હે જગતમાં ભ્રમ થયા અને આપણે પણ ગયા ત્યાં ત્રીસ લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય જીવ્યા. કહીએ કે પડ્યા પડ્યા પણ વેષ ન લજાવ્યો મુનિ ત્યાં થાવર નામના ત્રિદંડી બ્રાહ્મણ થયા. ત્યાં હોવા છતાં મુનિપણને દંભ ન કર્યો
પાંચમે ગે ગયા. તેમાં ભાવમાં રાજકુમાર આ મરિચિને સમ્યક્ત્વમાંથી હાની પહોંચાડ. વિશ્વભૂતિ થયા સંભૂતિમુનિ પાસે વરસ દુકકર નાર “કપિલ' મન્ય મરિચિ એક વખત બીમાર તપ કર્યું મથુરામાં મા ખમણનું પારણું કરવા પડયા મુનિઓએ સેવા ન કરી તેમને મનમાં તુરતજ માટે ગેચરી લેવા ગયા ત્યાં ગાયે ભગવાનને વિચાર્યું કે તેઓ સંયમી છે અને હુ અસ યમી છું હણ્યા કે પાડ્યા ત્યારે તેમના પિતરાઈ ભાઈ અસંયમીની સેવા સંયમી શી રીતે કરી શકે? વિશાખાનંદી ખુબજ હસ્યા ત્યારે ભગવાનને ગર્વ મરિચિએ જ્યારે કપિલને ભગવાન પાસે જવા થય ને આકાશમાંથી ઉછળીને ધરતી ઉપર પડયા સૂચવ્યું ત્યારે તેણે કહ્યું કે શું ? તમારી પાસે અને કીધું કે બધાથી વધારે બળ મારામાં જે ધર્મ નથી. મરિચિએ જાણ્યું કે આ ઠીક કેઈક એવું વિચારતા ત્યાં “નિવાણું” બાંધ્યું સતરમાં મારે યોગ્ય લાગે છે. ત્યાં જ મરિચિએ કોટાકોટી ભવમાં મહાશુક નામના દેવ થયા અઢારમાં ભાવમાં સાગરોપમ સંસાર વધારી નાખે ભરત ચક્રીએ પિતનપુરમાં રાણી મૃગાવતીને ત્યાં ત્રિપુષ્ઠ નામે
માર્ચ–એપ્રીલ ૯૦]
[૮૧

Page #18

વાસુદેવ થયા ત્યાં ઘણુ' પાપ કરીને સાતમી નરકમાં ગયા વીશમાં ભવમાં સિદ્ધ થયા ત્યાંથી એકવીસમાં ભવમાં સંસારે આવ્યા ખાવીશમાં ભવમાં નરભવ લકી પુણ્યદશાને વર્યાં ત્રેવીશમાં રાજધાની મુકામે સંચર્યાં ત્યાં ધનય ધારિણીને ત્યાં જન્મ થયે. ચારાશી પૂર્યાંનુ આયુષ્ય જીવીને પ્રિય મિત્ર પાસે ચક્રવર્તિની દિક્ષા લીધી. ત્યાં કેડી વરસ ચારિત્ર પાળ્યું મહાશુક દેવ નામના દેવ થઈ ભરતક્ષેત્રમાં આવ્યા ત્યાં છત્રિકા નગરીમાં જિતશત્રુ નામે રાજવી થયા. અગીયાર લાખને એશી હજાર ને છસ્સો વળી ને ઊપર પીસ્તાલીશ દિવસ વધારે એટલે કે જયાં સુધી જીવ્યા ત્યાં સુધી વીશ સ્થાનક માસખમણુ કરી એટલે કે માસખમણુના પારણે માસખમણ કરી “તીર્થંકર” નામ ક" નિકારયું ત્યાંથી લાખ વરસ દિક્ષા પાળીને છવ્વીશમાં ભવમાં દેવતિમાં
આવ્યા.
ત્યાંથી સતાવીશના ભવમાં માહણકુંડ નગરમાં ઋષભદત્ત નામના બ્રાહ્મણ અને દેવાનંદા નામની તેમની ભાર્યો રહેતાં હતાં દેવાન દાન કુક્ષીમાં પ્રભુ મહાવીરના જીવ ઉત્પન્ન થયા મિરરચના ભવમાં કુળના ગવ કર્યાં હતા તેથી બ્રાહ્મણના કુળમાં આવ્યા. દેવાન દાએ તે જ રાત્રે ચૌદ સ્વપ્ના જોયા, સૌધમેન્દ્ર દેવે બ્રાહ્મણીની કુક્ષીમાં ભગવાનને
જોયા પછી તરત જ ત્યાંથી ઈન્દ્ર મહારાજાનું સિંહા
સન ચલાયમાન થયુ... અને ત્યાંથી નીચે ઉતરીને ભગવાનની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા તિર્થંકર દેવના આત્મા કોઇ દિવસ બ્રાહ્મણ કુળમાં આવે નહિ પછી ઇન્દ્ર મહારાજા સુરકગિમેષી દેવન એલાવે છે અને કહે છે કે ભગવાનના ગર્ભનું અપહરણ કરીને ત્રિશલાની કુશીમાં સ્થાપન કરો.
ક્ષત્રિયકુંડ નામે નગર હતું. સિદ્ધાર્થ નામે રાજા હતા ત્રિશલા નામની પટરાણી હતી. તેની કુલીમાં પુત્ર નામે ઉત્પન્ન થયા અને તેજ રાત્રીએ મહા ચૌદ સ્વપના આવ્યા અને સવારે પ્રભાતમાં રાજાને કહી સ ભળાવ્યા રાજા એ જોષીને એ લાવીને સ્વપ્નના અથ કર્યાં ભગવાન જયારે માતાની
૮૨
કુક્ષીમાં આવ્યા ત્યારથી ધન, ધાન્ય, કનકાદિક વૈભવથી વૃદ્ધિ પામ્યા છીએ, તેથી જયારે જન્મ થશે ત્યારે આપણે વધુ માન’એવુ નામ આપીશુ’. ભગવાન જયારે માતાની કુક્ષીમાં હલનચલન કરતા હતાં ત્યારે એમ થયુ કે મારી માતાને દુઃખ થશે એટલે 'સ્થિર'' રહ્યાં ત્યારે માતા કલ્પાંત કરવા લાગ્યા અને કહે છે કે મારા ગર્ભ કોણે હરી લીધા હશે ? એવી રીતે ઘણા કલ્પાંત કરે છે પછી ભગવાને અધિજ્ઞાને '' જાવું અંગ હલાવે છે ત્યારે માતા ખુબ જ ખુશ થાય. ઇં ભગવાને માતાની કુલ્લીમાં અભિગ્રહ કયા કે માતાપિતા જીવતાં સયમ ગ્રહણુ નહિં કરૂ,
66
તેરશના દિવસે ભગવાનના જન્મ થયેા જન્મ થતાં નવ મહિના અને સાડાસાત દિવસે ચૈત્ર સુદ ઇન્દ્ર મહે’રાજાનુ* સિહાસન ચલાયમાન થયુ. અને તરત જ માતા પાસે ઇન્દ્ર મહારાજા “ ધારણ કરીને ભગવાનને મેરૂ પર્વત ઉપર નવરાવવા પાંચરૂપ '
લઈ જાય છે. ત્યા એક કાર્ડને આઠ લાખ કશ જાના ભરેલાં છે ત્યારે ઇન્દ્ર મહારાને સંકલ્પ
થયે ૩ ભગવાનની માથે આટલા બધાં જળનાં કળશ રેડીશુ તે સહન કેમ કરશે ? પછી તરત જ 'ગ્લો ચાંપીને મેરૂપર્યંતને ગગડાવી નાખ્યા. અન’તગણું બળ જાણીને ઇન્દ્ર ખમાવ્યા અને ચાર વૃભનુ રૂપ કરીને ભગવાનનું ન્હવણ કર્યુ પછી પૂજા અર્ચના કરીને માતા પાસે મૂકી આવ્યા ભગવાન આઠ વરસના થયા ત્યારે નિશાળે બેસાડયા, ઈન્દ્ર આવીને પરીક્ષા કરી તે નવે વ્યાકરણના જવાબ આપી દીધા આળ કિડા કરે છે ત્યારે સપે આવીને ખવરાવ્યા ત્યારે ભગવાને ક્‘ગાળી નાખ્યા ત્યાં દેવે સાતતાડનું રૂપ ધારણ કર્યુ. તે! ભગવાને સૃષ્ટિ નાખીને જાળી રાખ્યા પછી દેવતાએ ભગવાનને ખમાવ્યા ને ‘‘મહાવીર” એવુ... નામ પાડયું પછી ભગવાન મા થાં માતા-પતાએ પાણીગ્રહણ કરવાનુ કહ્યુ જયારે માતા કહે છે કે ભાઈ તું વિરાગી છે, તારી આગળ સસરના કીચ્ચડતી વાત કરવી ના ઘટે ! પશુ અમારા માનની ખાતર
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #19

અમારી એક ઇરછા છે તે પૂરી કર અને કન્યા પછી બાર વર્ષ અને સાડા છ મહિના જેટલાં ઇદેયશોદા સાથે પાણીગ્રહણ કરે ત્યારે ભગવાને વિચાર્યું મ0 કાળમાં કોઈ દિવસ જમીન ઉપર પલાંઠી કે “ભેગાવળી બાકી છે. તો પછી એમાં માતા- વાળીને બેઠા નથી, આરામ લીધો નથી. શરીરનું શું પિતા ખુશી કરાતા હોય અને તેમની આજ્ઞાનું થાય છે. એની તેક દા પરવા જ કરી નથી. “શરીર તે પાલન કરી શકાતું હોય તો એમાં ખોટું શું છે! આત્માનું મંદિર છે” એનાથી ઉપકાર કરી રહ્યો આ વિચારથી ભગવાનનું પાણી ગ્રડણ થઈ શકય એટલે તેને સાચવવા માટે દૂધ, દ્રાક્ષ નારંગી વગેરે છે. “યાદાને નિરાશ નહિ કરવી” માતા-પિતાને બધુ જોઈએ પ્રભુએ આવો વિચાર કદી કર્યો નથી. નારાજ નહિ કરવા. “ભેગાવળી બાકી છે ” એ સંગમ નામના અસુરે ભગવાનને ખૂબ જ ઉપસર્ગો વિચારો હતાં જયારે આજે એ સંસારમાં ફ દામાં કર્યા છે. એક દિવસ સુધર્મા ઈન્દ્ર દેવસભામાં પિતાના સંતાનો ને ફસાવતાં કઈ માતાપિતાદિકને આવી ભગવાનના દૌર્યની પ્રશંસા કરી ત્યારે અધકાંઇએ ચિંતા કરવી પડે છે ! ત્યારે છોકરાવમાં મતિના સંગમથી સહેવાયું નહિ. તેથી તેણે હિંમત હોય તો ના તે ન કરે પણ આનાકાની પ્રતિજ્ઞા કરીને ભગવાનને ચલાયમાન કરવા આવ્યા, કરે એટલે આજના માબાપ તે તરત કહી દેશે કે તેમને ચલિ કરવાની આશામાં સંગમે એટલા કેમ ન પરણે ! ખબર લઈ નાખું મારી આજ્ઞા બધા તો ઘર ઉપસર્ગો કર્યો કે લગભગ છ-છ કેમ ન માને ! આજે આ સંસારમાં ઝઘડાએ મહિના સુધી ભગવાનને આહાર પાણી પણ મળવા ચાલતા હોય છે તે તે એના જ છે કે “ માબાપે ન દીધા, સાડાબાર વરસ સુધી ઘોર પરિસહ સહન માબાપ બનવું નથી” અને દિકરાઓને દિકરાઓ કર્યા અને ઘોર અભિગ્રહ કર્યા ખૂબ જ તપશ્ચયો બનવું નથી. ભગવાને ખૂબ જ વિચારથી તેમ જ કરીને કમ ખપાવ્યા. માબાપની આજ્ઞાથી યશોદા સાથે લગ્ન કર્યા પછી વૈશાખ સુદ દશમના દિવસે શાળી નામના પ્રિયદર્શન નામે દિકરી થઈ
વૃક્ષ નીચે ભગવાનને કેવળજ્ઞાન થયું એટલે કે ભગવાન અઠ્ઠાવીસ વરસના થયા ત્યારે માતા
- જ્ઞાન, કમના ચારણો નીચે તીરભૂત હતું એ પિતા સ્વર્ગે સિધાવ્યા. પછી લોકાંતિક , વરે છે પસી જતાં અવિભૂન થયું જયારે કેવળ આવીને પ્રભુને પ્રાર્થના કરે છે કે હેર હર જ્ઞાન થયું ત્યારે કેઈ હાજર ન હતુ ફક્ત દેવતા કરે, ત્યારે મોટાભાઈ પાસે દિક્ષા લેવાની રજા
હતા, જયારે ભગવાને પહેલી દેશના આપી ત્યારે
: માંગે છે ત્યારે ભાઈએ બે વરસ સંસારમાં રહેવા
નિષ્ફળ ગઈ ભગવાનની દેશના નિષ્ફળ ગઈ તેને આજ્ઞા કરી, પછી એક વર્ષ સુધી પૃથ્વી તલ ઉપર
અચ્છેરુ કહેવાય ભગવાનનું અપહરણ કેઈ દિવસ સૌનૈયાની અવિરત વૃષ્ટિ વર્ષાવી છે. એટલે કે વરસી
થાય નહિ પણ થયું તે પણ અચ્છેરુ કહેવાય ભગ દાન દે છે અને કહે છે કે શ્રાવક અનુક પદિાન
વાનને ગે શાળા નામને ચેલે થયો હતો. તેને
તેને લેડ્યા” નામ ઉપસર્ગ કર્યો. ભગવાનના આપે તેમાં તેની ભાવદયાને કરો તે વહેતે જ કવિ અને એજ પાઠ પ્રભુના વરસીદાનમાં અપાય છે. વખતમાં સૂર્ય ચંદ્ર, પોતાના વિમાનમાં આવીને
વંદન કરવા આવ્યા તે પણ આછેરૂ કહેવાય. ચમકારતક વદ દશમના દિવસે ભગવાને દિક્ષા રેન્દ્ર નામનો દેવ સૌધર્મ લેકમાં ગમે તે પણ લીધી તે દિવસેથી ભગવાન ચારજ્ઞાનના “ ધણું ” આછેરૂ કહેવાય આમ પાંચ અચ્છેરા ભગવાનના થયા. ઘેર પરિષકા અને ઉપસર્ગો સહી કેવળજ્ઞાન વખતમાં થયા. ઇન્દ્રભૂતિ નામના અગિયાર ગણધરો ઉપાજીને ધર્મતીર્થ ની સ્થાપના કરી. મોક્ષ માગ થયા. જે તે દિપક પ્રગટાવ્યો છે. પ્રભુએ સંયમ લીધા ભગવાનના છદમસ્થ વિહારમાં ઘણું પ્રસંગોનું માર્ચ–એ પ્રીલ ૯]
[૮૩

Page #20

વન છે. તેમાં ‘ચૂંડ કૌશિક' ના પ્રસ`ગ (દૃષ્ટાંતનું) વર્ણન કરૂ છું. ભગવાન વિહાર કરતા એક વનમાં ગયા જયાં ચડકૌશિકનું દર હતુ ત્યાં ભાગળ કાય્સ'માં ઉભા રહ્યા. ચંડકૌશિકને ઉપકાર થવાના જાણીને ભગવાન ગયા હતા. તેમણે એકદમ ઉપદેશ આપવા કેમ ન માંડયા ? કહે છે કે જયાં સુધી એનાં કષાય શાંત થાય નહિં જિજ્ઞાસાવૃત્તિ જન્મ નહિ અને કહેનાર કોઇક મહાન છે એ બુદ્ધિ જાગે નહિ ત્યાં સુધી તેને ઉપકાર થઇ શકતો નથી ચડ કૌશિક એક દૃષ્ટિવિષ સર્પ હતા ભગવાન ઉપર દૃષ્ટિ ફેકી ફૂંકીને તે આધે! ખસી જાય છે છતાં પણ પ્રભુને સ્થિર ઉભેલાં જોઈ પગ ઉપર ડંખ મારે છે અને જયાં ખસવા જાય છે. ત્યાં તે તેણે ડંખની જગ્યામાંથી ક્ષીર ધારા નીકળતી જોઇ પ્રભુનું લાહી દુગ્ધવણી ક્ષીરની ધારા સરખુ હોય છે. એ મધાં પુણ્યના પ્રકારે છે. અને ઉત્તમ પુણ્યના પ્રભાવે કશુ અસ ભવિત નથી. દૂધની ધારા નીક ળતી જોઇ ત્યારે સપને આશ્ચય થયુ ‘નૂતન મેતત’ એમ લાવ્યું પૂર્વની આરાધના યાદ આવી, જાતિ સ્મરણ થયું પૂર્યાંના ભવમાં એ મહાત્યાગી મહાત્મા હતા. પ્રભુને પીછાન્યા, શાંત પડયા અને નમ્યા. ચડકૌશિક આમ ખચકું ભરીને એધિ પામ્યું. હવે પ્રભુ સર્પને ઉદ્દેશીને કહે છે કે “બુર્ઝ બુઝ ચ’કૌશિઆ બસ આનાથી વધારે કાઈ માલ્યા નહિ કેમકે પ્રભુના મરથ કાળ હતા. ભગવાનના ટુંકા શબ્દો સાંભળીને સર્પ તે અમૃ તથી સ'ચાયા એ જ દરમાં તે મુળ નાખી પાછલે ભાગ બહાર રાખી અનશન કરાને રહ્યો. પ્રભુના ચેગ પામીને નાગે તા નિશ્ચય કર્યાં કે શરીર મારું નથી લોકો નાગ પૂજા કરવા લાગ્યા અને કીડીએએ આવી શરીરને ચાલણીવત્ કરી નાખ્યું પણું વ્રત માંથી તે ચલાયમાન ન થયે।. તીર્થંકર ધ્રુવનુ શાસન પામ્યા.
""
ચંદનમાળાનું દૃષ્ટાંત :— ચંદનબાળા દધિવાહન રાજાની પુત્રી હતી,
૮ ૪ |
દુશ્મનેતાએ રાજ્ય લઈ લીધુ` હતુ` ચંદનાને વેચી દેવામાં આવી હતી. તેને નગરના શેઠે લીધી હતી, નગરના રાજા શતાનીક અને રાણી મૃગાવતી નામની હતી. શેઠ એક વખત કઈ કા" પ્રસંગે બહાર ગયા, એ વખતના લાભ લઇ શેઠની પત્નિએ ચદ નાને ખાટા દ્વેષથી અને ઇર્ષ્યાથી માથું મૂંડાવી હાથ પગમાં બેડી નખાવી ભેાયરામાં પૂરી આ સમયે પ્રભુના અભિગ્રહ હતા, “માથું મૂંડાવેલુ હાય, ઉપવાસી હાય, હાથપગમાં બેડી નાખેલી હેય, આંખમાં આંસુ જતાં હાય, એવી સ્ત્રી ઉમ્મર બહાર બેઠેલી હાય, સૂપડામાં એક ખૂણા ઉપર રહેલાં બાકુલા વહેારાવે તે તે ખપે ’' ભગવાન ચાર ચાર મહિના સુધી નગરમાં ફરે અને પાછા જાય છે આખુ નગર મૂઝાય છે. રાજા વગેરે શેક કરે છે ભગા તેના અભિગ્રહ પૂરા શી રીતે થાય ? ત્યાં ફરતાં કરતાં પાંચ માસ અને પચીસ દિવસના ઉપવાસી ભગવાન ચંદના પાસે આવ્યા અભિગ્રહમાં એક
યાતની યૂનતા જોઈ પાછા વળી ગયા. ચંદનાને આંસુ આવ્યાં. ભગવાન પાછા ફર્યાં અને પારણામાં બાકુલા વહાર્યાં. આમ ચંદનબાળાનુ' દુ:ખ દૂર થયું. અને ભગવાનની ચેલી થઇ.
ભગવાન કેવળી થયા. પછી સંઘ ચતુર્વિંધ સ્થાપ્યું. કેવળજ્ઞાનને પામ્યા પછી અનેક ગામ નગરને પાવન કર્યુ અહેમંતેર વરના આયુષે દિવાળીના દિવસે શિવને પામ્યા. એટલે કે મે ક્ષે ગયા.
અતિમ મનોકામના :- સદ્ભાગ્યે આપણ ભગવાન શ્રી મહાવીર દેવનાં સ'તાન છીએ પાપનુ દેનન કરી ત્યાગ માનની સેવા કરવી એજ આપણુ હુ મેશનુ રટણ હાવુ જોઇએ. ભગવાન શ્રી મહા વીરદેવના કલ્યાણકને આગમાના અને સમસ્ત શાસનના સાર શે ?
" संघमे सहासुख संसारे महादुख “સયમમાં મહાસુખ છે અને સંસારમાં મહાદુઃખ છે, '' બધાંના સાર છે એટલે જ જ્ઞાનીએ કર્યું
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #21

છે કે જે આત્માને તે શાસનની અંદર છે, અને ચંડકૌશિક જેવા સર્પને તાર્યો, જે ન માને તે શાસનની બહાર છે આપણે ઈચ્છીશું
ચંદનબાળાને પારણું કરાવ્યું, કે પ્રભુને આ અનુપમ માર્ગ પામીને કોઈ પણ આત્મા પિતાનું કલ્યાણ સાધવામાં પ્રમાદ ભુલ કે
એને વત્યે જ્યકાર.. કદાગ્રહ ન કરે, મલીન આશય તજીને જે એની
પ્રભુ મારે તારા દરિશન કરવા છે. એની સમ્યગુ આરાધના કરશે. તેઓ શિવસંપદાના પાવાપુરીમાં ગૌતમ બેલે, અનંત કલ્યાણના શીધ્ર બેંકતા થશે.
કેઈ નહિ મારા વીરજીની તોલે, “તને કેઈ ન મળ્યું કહેનાર,
એ ગૌતમને વિલાપ... પ્રભુ મારે તારા દરિશન કરવા છે,
પ્રભુ મારે તારા દરિશન કરવા છે. મને બીક નથી રે લગાર,
સિદ્ધચક” મંડળની બહેને આજે, પ્રભુ મારે તારા દરિશન કરવા છે.
ભક્તિભાવથી ગુણલા ગાવે, અંધારી રાતે ખીલા ખેડાણ,
અમને ઊતારો ભવપાર..... બે પગ વચ્ચે ખીર ધાણી,
પ્રભુ મારે તારા દરિશન કરવા છે. તોયે સમતાના ધરનાર...
જ્ય હો પ્રભુ મહાવીરની જય હો.” પ્રભુ મારે તારા દરિશન કરવા છે.
13
密密窗窗密密密密密窗密窗密密密密密密密密密密密密密密
શ્રી અરિહંત પરમાત્માએ મોક્ષમાર્ગના સ્થાપક છે અને પ્રરૂપક છે શ્રી સિદ્ધ ભગવંતે મેક્ષમાં રો રો સિદ્ધથવાની પ્રેરણા આપે છે. શ્રી આચાર્ય ભગવંતે મોક્ષ પામવા માટે કયા કયા આચાર પાળવાના છે તે દર્શાવનાર છેશ્રી ઉપાધ્યાય ભગવત મોક્ષમાર્ગના શાનું રસપાન કરાવનાર છે શ્રી સાધુ ભગવંતે મેક્ષમાર્ગના સહાયક છે. પાંચે ય પરમેષ્ઠી ભગવતે મોક્ષની જ પ્રેરણ આપી ઉપકાર કરે છે.
IS
BIEBE
માર્ચ-એપ્રીલ-૯૦)
| ૮૫

Page #22

卖出步步连击染法先生书法步法
પરમ કરૂણાનાં અવતાર મશીમહાપાર!
*
**
*
*
લેખક : મુનિ ધર્મદેવજવિજ્ય ગણી. ચૈત્ર સુદ ૧૩ને અપૂર્વ દિવસ એટલે ભવ્યા. ગીતડા મધુરાં ગાઓ ગુણવંતના ત્મા સજજન જેને માટે આત્મખેજને મુલ્યવાન
મેળવવા મુક્તિના રાજ અવસર...
પારણીયે ઝુલે આજ, આ મંગલ દિવસે વિતરાગ પ્રભુ મહાવીર
મહાવીર પ્રભુ પારણીએ ઝુલે રે આજ... દેવના જીવનને વાંચીએ, સાંભળીએ અને આપણે પણ મહાવીર બનવા પુરૂષાર્થ કરીએ. પ્રભુ શ્રીવીરે
દેવાધિદેવ મહાવીર પરમાત્મા સ સારના રખડતા જીવેને તે પ્રેરણું પીયુષ પાયા તેવા પ્રકારનો માર્ગ ચિંધે કે અનાદિકાલથી કમજ જીરથી જકડાયેલા સર્વ કેઇ છો જે યથાર્થ પુરૂષાર્થ કરે છે તે પણ પિતાના જેવા વીર મહાવીર બને.
શાશ્વત સુખના રાહે જવા તે પરમ વિભૂતિએ આપણને અજોડ સિદ્ધાંતની ભેટ દીધી.
(૧) અહિંસા...... (૨) અપરિગ્રહ.... (૩) અનેકાંતવાદ...(સ્યાદવાદ)
અહાહા ! આ ત્રણેય માર્ગને અનુસરનારને જગતમાં કઈ વેરી જ ન રહે....એ પણ કેઈનેય શત્રુ ન બને.
લોકોત્તર પ્રચંડ ગુણ નિધિ વિશ્વ કલ્યાણકર શ્રી વીતરાગ પ્રભુ મહાવીર સ્વામીના જન્મ કલ્યાણકને મહા મંગલ દિન. અનંત ગુણસાગર પ્રચંડ સામર્થ્યશાળી એ વિરાગમૂર્તિ પરમાત્માના અનંતશઃ ગુણવૈભવમાંથી એક માત્ર પણ સ પુર્ણ યથાર્થ અભિવાદન કરવા કેણું સમર્થ હોઈ શકે ! લેકા- જે પ્રભુના અવતારથી અવનીમાં, શાંતિ બધે વ્યાપતી લેક પ્રકાશક કેવલી ભગવંત પણ અસમર્થ....... જે પ્રભુની સુપ્રસન્નને અમીભરી, દષ્ટિ દુખે કાપતી,
તેમ છતાં પ્રભુકીતનમાં મસ્ત એક ઠાકરે જે પ્રભુએ ભર યોવને વ્રત ગ્રહી, ત્યાગી બધી અંગના, ભકત શિરોમણે આત્માએ ખરે જ ! ગાયું છે. જે તારક જિનદેવના ચરણમાં, હો સદા વદના,
[ આમાનદ પ્રકાશ

Page #23

અનંતાનંત જન્મોના મહાન પ્રબળ પુણ્યના આદ્ર ભાવનાથી પ્રચંડ ભાવિત એ મહાત્મા ઉદય ક્ષત્રિયકુંડ નગરનામ હારાજાધિરાજ સિદ્ધાર્થ. સંસાર સુખનો અનુરાગી શે બને ! અવનવી રાજાની મહારાણી જગતમાતા ત્રિશલાદેવીની રત્ન- સંયોગોની વેલીએ બંધાએલા એ મહાયોગી ત્રીસ કુક્ષીએ વિપકારી પ્રભુ મહાવીરને જન્મ થયેલ વર્ષના સંસાર કાળમાં પણ જળકમળવત અલિપ્ત મહા ભાગ્યવંતા એ અદ્દભુત બાળના જન્મથી તે જ રહેલા તદ્દન નિર્મોહી એ મહાત્મા કયાં ! અને ઈન્દ્રના મહા આસનેય કંપી ઉઠેલા કેડો દેવ. મોહમાં ચકચુર બનેલા ભાન ભૂલ્યા આપણે કયાં ! રાણીઓ ઈન્દ્રોની અપ્સરાઓને પણ શરમાવે તેવું મહાવીર એ મહાસાર્થવાહ ! અમને પરમ પંથ મંગળ સૌભાગ્ય એ મહારાણને પ્રાપ્ત થયેલ બતાવે. મહામાતા ત્રિશલાદેવીની પરમપાવની કુક્ષીએ આ » ભોગ એજ મહારગ છે. ' એ મહામૂલા બાળનું આહવાન થતાં જ મહારાજા સિદ્ધાર્થને તારા વચનામત અમને હદયે કેમ જચતા નથી ! રાજ્ય ભંડારે કુબેર ભંડારની સરસાઈ કરતા હતા. તેમાં તારો કે દેષ – ના ના તારા અનુયાયીની અને તેથી જ તે વર્ધમાન કહેવાયા.
જલાલસાએ પ્રતિની આશકિત જ કારણભૂત મહાતારણહાર ! મહાસાર્થવાહના જન્મના પરમ કા વ, ૧૦ ના મંગળત્તમ દિને એ ભીષણ પ્રભાવ રૂપે ત્રણે લોકમાં આનંદ આનંદ છવાઈ ત્યાગી મહાત્માએ સર્વ મહત્યાગી પ્રવજયા ગ્રહણ ગયો જન્મતાની સાથે જ એ મહાબાળ ત્રણજ્ઞાનનાં કરેલ નસેનસમાં વ્યાપેલ પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યે આત્મધણુ હતા ત્રણેય લેકની સર્વ સમૃદ્ધિ એના ચરણે કલ્યાણની વિરાટ ભાવનાઓને સાકાર કરવા કાજે. આળોટતી હતી. બાળપ્રભુ મહાવીરના અદ્ભુત સ્તો ઘનઘોર ઘાતી કર્મોનું પ્રણશન કરી કેવળજ્ઞાની સામર્થ્ય પાસે તે એકવાર ઇન્દ્રાધિરાજ ખુદ રાકરી મહામંગલા પ્રાપ્ત કરવા કાજે ને... ભગીરથ ખાઈ ગયેલ. જન્મતાની સાથે જ અડગ આકંય આત્મ પુરુષાર્થ એ જ ક્ષણે વિના વિલંબે શરૂ થઈ મેરૂશિખરને નાનકડા પગના અંગુઠાના સ્પર્શ
ચુકા . માત્રથી ચલાયમાન કરનાર વિરાટ સામર્થ્યનિધિએ પરમાત્માની પાસે ઈન્દ્ર મહારાજા પણ એવારી
રાજમહેલમાં રહી લાખો સ્નેહ ઝરણાંઓને
પતે એ લાડકવાયો રાજ કુમાર ત્રિશલાદેવીને ગધેલા અને બળવંત પ્રભુ મહાવીર ! શાસનના શુભ કાર્યો કરવા અને એવા અપાર બળ સે
નંદન આજે એકલોઅટુલે ચાલ્યા વન જગલની
ઘનઘેરે વાટે... વિરાટનીએ વિરાગ વિરલ પળને નસમાં આપજે.
નિહાળનારા સહુ કેઈના રૂદનની સીમા ન રહી અનંત શકિત સામર્થ્ય જ્ઞાનાદિકના શુભયોગ નેહીઓના હૈયાફાટ રૂદન છતાં સંસારના સર્વ છતાં રાજવીય વિરાટ સંપત્તિ સન્માનતા ભક્તાં સંબંધને વિનાશવંત સમજનાર દુન્યવી સનેહને છતાં પ્રભો મહાવીર સાગરવર ગંભીર હતાં, જળ- જ પરંપરાએ દુઃખનું મૂળ સમજનાર અનંતના કમળવત અલિપ્ત જ હતાં અને આપણે એણે પ્રવાસીએ મહાયાત્રિકે આજે વિરાટ ભણી દેટ જેને ત્યાગું ફગાવ્યું તે લેવા તલપાપડ ! ત્રણેય મુકી આત્મ સાધનાના મહાદુષ્કર પથ પર.. લેકની સંપત્તિના અધિપત્ય છતાં વિરાટ વિરાગ
પ્રભુ ગુણ ભાવીત ભકત ઈન્દ્ર પ્રભુના ચરણે મૂર્તિ એ મહાત્માના રોમ રોમમાં વ્યાપેલી હતી.
પકડી કહેવા લાગ્યા... પ્રત્યે સાધના કાળ દરમ્યાન વિશ્વનાં પ્રાણીમાત્રની આત્મ કલ્યાણની મહામંગલ આપના ઉપર ભયાનક ઉપસર્ગોની ઝડી વરસશે. કામના.
મહાકૃપાળુ ! ભક્તિ અથે સાથે રહેવાની મને “ સવિજીવ કરૂં શાસન રસી ” ની વિશ્વ અનુમતી આપે....પણ મહાવીર તે મહાવીર હતા
માર્ચ-એપ્રિલ-૯૦)

Page #24

સ્વયં પુરૂષાર્થ દ્વારા જ કમનો ચૂરો કરીને લોકા- અને વિરાટ પુણ્યબળથી પ્રાપ્ત થયેલ રાજવૈભવને લાક પ્રરૂપક બનનાર હતા તેથી જ એકલવીર બની સર્ષકાંચળી માફક ફગાવી પ્રાણીમાત્રના શાશ્વતભવ્ય પુરૂષાર્થ સાથે સામે ચડીને કમેના હિસાબ કલ્યાણની મનોભાવના કાજે સાડા બાર વર્ષ સુધી ચુકવવા નીકળેલા.... જગતાલંબન પ્રભુને તે વળી ઘેર કષ્ટો સહેનાર તું કયાં ! કોનાં આલંબનની આવશ્યકતા ! કેણું કલ્પી શકે મહાવીર ! મહાવીર! વિશ્વકલ્યાણકર એ વીર ! એ વિરાટ વીરની પ્રચંડ આત્મ સાધનાને !
માનગની મદ્યપાથી તીણ તલવાર ચાટવા સાડા બાર વર્ષના વિરાટ સાધના કાળ દરમ્યાન દેતા હોય ઝાંઝવાના નીર પાછળ ભ્રમણના તરંગ એ વિરાગમૂર્તિએ માત્ર અડતાલીશ મિનિટ જ દેડનાર મૃગલાઓની નિભંગી લેખાવતાં. અમારા નિદ્રા લીધેલ. અને તેય દેહીકા આસને બેઠાં જેવા અજ્ઞાન શિરોમણી આત્માઓને એ મહાવીર
તું બેલી કયારે બનીશ? સંસાર વિનાશી પદાર્થોની મોહજાળમાં લય તારૂ આજનું મહામંગલકારી જન્મકલ્યાણક લબ્ધ બનીને આત્મશ્રેયના જ મહામંગલ મહામૂલાં અમને જરૂર પ્રેરણાદાથી બને અને માત્ર ક્ષત્રિય પંથને ઠોકરે ચડાવતા અમે મુખ શિરોમણી કુડ નગરજ નહિ, માત્ર ભારતવર્ષ જ નહિ પરંતુ નિબળાત્માઓને આ અનંત બની મહાવીર તું આ સમસ્ત વિશ્વ કલ્યાણકર તારા જન્મના મધુર કઈ પ્રેરણા આપશે ! તારા પ્રચંડ પુરૂષાર્થને સરવાદન કરનારૂં શુદિ તેરસનું મહામંગળકારિ પામીનેય અમારી તુછ મનાવૃત્તિ નાશ પામશે પ્રૌઢ પ્રભાવી પ્રભાત આ જગતના વિશ્વના સકળ ખરી ! વીરાગી પ્રભુ મહાવીર ! તારા શાસનના જીવજંતગણુનું કલ્યાણપ્રદ કલ્યાણને ઇચ્છિત મહામંગળgણ કાર્યો કરતાંય વિનાશી વેશ્યા લક્ષ્મી) લક્ષમીને અર્પનારૂં બને એજ એક મહામંગળ ને વહાવી માનતા અમો તારા અનુયાયીઓ કયાં! મનેકામના
બેઠાંજ ..
惡寒家跟班豫豫斑斑斑癌癌癌癌療療盘设密疼疼疼療癌疫球海
દુઃખ ગમે તેટલું આવે તો પણ પિતાની દુઃખ પામવાની યેગ્યતાથી તે ઓછું છે, એમ માને. સુખ ગમે તેટલું થોડું હોય તે પણ તે પિતાની સુખ મેળવવાની યોગ્યતા છે. તેના કરતાં વધુ છે, એમ માને, તેથી તે આધ્યાનનું કારણ ન બનતાં ધર્મધ્યાનમાં
વૃદ્ધિ કરનાર થાય છે, 密密密密密密密窗密密密密密密密密密密密密密密密密密密
| આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #25

શ્રી નવકારની આરાધના
-; સપાદક :
પરમ પુજ્ય મુનિરાજશ્રી વજ્રસેનવિજયજી મહારાજ સાહેબ
નવકાર મહામત્ર જેના :તકરણમાં વાસ કરે તેની અંદર પાપરૂપી ક્રિયાએ આવી શકતી નથી.
જે જગલમાં કેસરી સિંહ હાય ત્યાં હરણીયાં આવી શકતાં નથી, જ્યાં ખિલાડી હેાય ત્યાં હેરહીયા આવી શકે, તેવી જ રીતે નવકારરૂપી સિંહ જ્યાં હાય, ત્યાં પાપરૂપી હરણીયા રહી ન શકે નવકારના પ્રભાવ જ એવે છે.
સાચવનારોજ પદ જ કહે છે, કે નવકાર એ સ` પાપાને નાશ કરે છે, પણ હૃદયમાં સાચી શ્રદ્ધા જોઇએ. તે અચિંત્ય શ્રદ્ધા લાવવા માટે જ નવકારની આરાધના કરવાની છે
હવે એ નવકારની આરાધનાનું સ્વરૂપ અને શ્રી નવકારના અચિંત્ય પ્રભાવ વિગેરે આપણે વિચારીએ
આ જગતમાં જેટલું જ્ઞાન ફેલાયુ' છે, તે શ્રી નવકારના કુંવારા રૂપ છે. આપણે આ વાત રીએ તે છીએ પણ પરેક્ષ રીતે સ્વીકારીએ છીએ.
શ્રી નવકારના ગણનારા લાખા છે, પણ તેના પ્રભાવની પ્રગટ પ્રતીતિ નથી. તે પ્રતીતિ કયારે થાય ? જ્યારે નવકાર મહામત્ર પ્રત્યે અચિંત્ય શ્રદ્ધા પ્રગટ થાય, ત્યારે જ તેના પ્રભાવની પ્રતીતિ
થાય.
શ્રી નવકાર મનમાં આવ્યા પછી સઘળી ઇચ્છાઆ પૂરી થાય છે. નવકારથી માક્ષસુખની પ્રાપ્તિ થાય છે અને મેાક્ષસુખની પ્રાપ્તિ કરાવનાર શ્રી નવકારથી અન્ય સુખાતે અવશ્ય મળવાનાં જ છે,
મા --એપ્રીલ ૯૦]
ફકત શ્રદ્ધા જોઈએ, અન્ય સુખા માટે નવકારનુ ધ્યાન નથી કરવાનુ, ધ્યાન કરવાનુ છે મેાક્ષપ્રાપ્તિ માટે જ પણ નવકારનુ અચિન્હ સામર્થ્ય તે નવકાર સ્મરણુ કરનારના સર્વાંસ'કટ ચૂરે છે, સ વાંછિતને પૂરે છે, આ રીતે તેના પ્રભાવની પ્રતીતિ થાય તા જ નવકાર પ્રત્યે શ્રદ્ધા વધુ દૃઢ બને.
શિવકુમારને મહાસંકટમાંથી પાર ઉતારનાર નવકાર મહુમંત્ર છે. અમરકૂમારને પણ નવકારમંત્રે જ રક્ષણ આપ્યું છે. શિવકુમાર મહાનુગારી હતા, સ્વીકા-પિતાએ તેને કહેલુ કે મહાસ'કટ વખતે નવકારને યાદ કરજે. આ વાત યાદ રાખી તેને સકટ સમયે
શ્રી નવકાર સાચા ભાવે હૃદયમાં આવે એટલે બુદ્ધિ ચલિત હાય, તે પણ શુદ્ધ થઇ જાય છે. જે નવકારમાં મુકિત આપવાની શિત છે, તે નવકારનું અચિન્હ સામર્થ્ય છે, તે સ` ઇચ્છિતાને પૂર્ણ કરે જ છે. કોઈપણ કાર્યોંમાં શ્રી નવકારમંત્ર સિદ્ધિ ન આપે, તે વાત બને જ નહિ.
નવકારને ગણ્યા તા તેનું સકટ દૂર થયું. શિવકુમારની કથા કહે છે કે શ્રી નવકાર ધનના અથીને ધન, કામના અર્થીને કામ અને મેાક્ષના અર્થીને મેક્ષ આપે છે આ વાત નવકારના અચિન્હ સામર્થ્ય સૂચવવા માટે કહેલ છે. આમ માનવુ' એ પાપ નથી પણ મેક્ષ આપનાર પાસે તુચ્છ વસ્તુ માંગવી તે પાપ છે.
માણસનું મન પેાતાની ઈચ્છાની પૂર્તિ ઊપર ખાસ ચાટી રહે છે. તે કઈ ઈચ્છા રાખવી ? શ્રી
[૮૯

Page #26

નવકાર પાસે શું ઇચ્છવુ ? જ્ઞાની તા કહે છે કે શ્રી નવકાર પાસે મેાક્ષની જ માંગણી કરેા.
શ્રી નવકાર પાસે નવકારના ફળ તરીકે નવકાર માંગવા જોઈ એ . બાકીની તમામ ઇચ્છા તેા તેનાથી પૂર્ણ થવાની જ છે
શ્રી તીથ'કરદેવે સયમ ગ્રહણ કરવાના ખાર મહિના પહેલાં જેને જે જોઇએ તે આપે છે પણ ભગવાનની પાસે આવતાં-આવતાં જ યાચકની ઇચ્છાએ ઓસરી જાય છે. આ વાતના ખ્યાલ હાય તા ભૌતિક ચીજે માંગવાની ઇચ્છા જ મરી
જાય.
દરેકનાં સ'કટ એટલે કે મુશ્કેલીઓ જુદા-જુદા પ્રકારની હેાય છે, તે વખતે મેક્ષાભિલાષ રહે પણ આવેલુ' સ'કટ નિવારવાની ઈચ્છા થાય જ નહિ તે તે મહાપુરૂષ ગણાય. સાચા ભાવથી નવકારમત્ર ગણુનારના સસ'કટો દૂર થાય જ છે. તે માટે શાસ્ત્રમાં અનેક દૃષ્ટાંતે આવે જ છે. મયણાસુંદરી ના વચનથી શ્રીપાળ મહારાજાએ નવપદને સેવ્યાં તા રોગ દૂર થયા, સંપદા પામ્યા અને ઉત્તરોત્તર નવમાં ભવે મેાક્ષસુખને પ્રાપ્ત કરશે. આ રીતે નવકારમંત્ર સ`સંકટાને દૂર કરી અને મેાક્ષસુખને પ્રાપ્ત કરાવે છે. અમે તે કહીએ છીએ કે નવકાર પાસે મેાક્ષસુખ માંગા, રત્નત્રયી માંગેા ચારિત્રકારી માંગેા–સિવાય કશું જ નહિ.
શ્રી નવકારમાં એક શ્રી આદિનાથ દાદા કે એક શ્રી મહાવીરસ્વામી પરમાત્મા જ નથી, પરંતુ તેવા અનતા શ્રી તીર્થંકર દેવા છે, માટે તેના ( શ્રી નવકારના ) પ્રત્યેક અક્ષરનુ' ભાવથી શુદ્ધ ઉચ્ચારણ કરવુ જોઈ એ.
નવકાર ગણવા બેસતા પૂર્વે નિર્વિઘ્ને ગણી શકાય અને તેમાં આવતાં વિઘ્નનુ નિવારણ કરી શકાય એટલા માટે રક્ષણ પાંજરારૂપે વપજર સ્તેાત્ર ગણીને શ્રી નવકાર ગણવાનુ વિધાન છે. શકિતને અતિક્રમ્યા સિવાય કે ગેાપવ્યા સિવાય
૯]
ધર્મારાધના કરીએ તે તેનું પૂરેપૂરું ફળ મળે છે. શ્રી નવકારના એક એક અક્ષરમાં અનતા અથ છે.
શાસ્ત્રમાં લખ્યું છે કે શ્રી નવકારના પ્રત્યેક અક્ષર ઉપર ૧૦૦૮ વિદ્યાઓ છે. તે સિવાય બીજી ઘણી શકિતઓ છે. જેમ મેામાં કેળિયા નાખીને ચાવતી વખતે બીજો કેાઇ વિચાર કરતા નથી, તેમ શ્રી નવકાર ગણતી વખતે બીજે કોઇ વિચાર ન
કરવા.
આરાધનામાં એકાગ્રતા કેળવવા માટે શ્રી પરમાત્માની પ્રતિમાજી સામે ઉભા રહી, એસી, આસન ગઢવી, શુદ્ધ ઉચ્ચારપૂર્વક શ્રી નવકારને જાપ કરવા. આમ તેઓશ્રીની પ્રતિમાજીના આલ અને શ્રી નવકારની આરાધના એકદમ પ્રાણવ ́તી અને છે.
નવકારમંત્રની સાચી આરાધના ઉપધાન તપ કરવાથી થાય છે અને ઉપધાન કરવાના સાચા અધિ સભ્યગૂષ્ટિ આત્મા છે. ત્રણે લેકમાં સભ્યષ્ટિ જીવનું અસાધારણ તાત્ત્વિક મહત્વ છે. પ્રથમ ઉપધાન તપમાં મુખ્યત્વે નવકારમંત્રની જ આરાધના છે. ઉપધાન તપ કરેલ આત્મા જ નવકાર
ત્રના સાચા અધિકારી બને છે,
શ્રી નવકારમાં પંચપરમેષ્ઠિ ભગવ તાની આરાધના છે. પાંચપરમેષ્ઠિને નમસ્કાર કરવામાં આવેલ છે.
શ્રી પ'ચ પરમેષ્ઠિ નમસ્કારને મહાશ્રુતસ્કંધ કહ્યો છે. ખીજા બધા કેવળ શ્રુતસ્કંધ છે. બીજા સુયેાગ્ય મત્રા સેાનાની પેટી જેવાં છે. જ્યારે શ્રી નવકાર એ ૬૮ અણુમેાલ રત્નાની પેટી છે.
એટલે શ્રી નવકારના પ્રત્યેક અક્ષરને અક્ષરપદ તુલ્ય ભાવ આપીને ઉપયેગપૂર્વક ભજવા જાઇએ.
ગમે તે પદાર્થીનુ” નામ ખેાલતા ‘અ' ‘રિ' ‘હુ’ 'તા' કે 'ણ'' વગેરે અક્ષરા પૈકી એક પણ અક્ષર ખેલવામાં આવે ત્યારે તમારા ઉપયોગ શ્રી અરિ હૈ'તાદિ પંચ પરમેષ્ઠિ આમય બને, એટલે માનવું
[આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #27

કે શ્રી નવકાર તમને લાગુ પડે છે. જીવના જાપ માટેના જુદાં રાખેલાં વસ્ત્રો વારંવાર ન ધાવો સંસારના ક્ષયની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ છે.
વારંવાર ધોવાથી જાપજન્ય જે શુદ્ધ શકિતથી તે શ્રી નવકારના અડસઠે અક્ષર જાપ માટે અને વસ્ત્રો વાસિત થયેલાં હોય છે, તે શકિત તે વસ્ત્રોને કૂળ છે, તેમ ધ્યાન માટે પણ અકળ છે. ચાર ધાવાથી નાશ પામે છે. એટલે જાપ માટેના વસ્ત્રો દિશા અને ચાર વિદિશા (ખૂણા) એમ આ મેલાં ન થાય તેની કાળજી રાખવી જોઈએ. કમલમાં ચૂલિકા સહિત શ્રી નવકારની વિધિ બહ- કાળજી તે પૂજાનાં વસ્ત્રો મેલાં ન થાય તેમાં માનપૂર્વક સ્થાપના કરીને ગણવાથી એકાગ્રતા, રસ પણ રાખવાની જ છે, તેમ છતાં તેને જોવામાં પ્રીતિ, તન્મયતા વગેરેમાં ઝડપથી વૃદ્ધિ થાય છે. હરકત નથી. એટલે એમ ન માનવું કે દેવાધિ જેમને આ રીત ન ફાવે, તેઓ નવકારવાળીથી શ્રી દેવની પૂજા-ભક્તિ વગેરે શ્રી નવકારની આરાધના નવકાર ગણી શકે છે.
કરતાં ગૌણ છે. પણ જે આરાધના જે વિધિએ સૂર્યના પ્રત્યેક કિરણમાં તિમિરને દૂર કરવાની કરવાથી વધુ આત્મલાભનું શાસ્ત્રોક્ત વિધાન છે, સ્વાભાવિક શક્તિ રહેલી છે. તેમ શ્રી નવકારના તેને તે સંદર્ભમાં આદર કરે તે આપણે ધર્મ પ્રત્યેક અક્ષરમાં પાપરૂપી મળને ક્ષય કરવાની છે સવાભાવિક શકિત રહેલી છે. એટલે શ્રી નવકારને જાપ માટેના સમય અને સ્થાન એક રહે છે, જાપ શરૂ થતાની સાથે તેમાંથી પ્રગટતા ઇવનિ– તે વધુ બળ મળે છે. દિશા ઊત્તર યા પૂર્વ રાખવી તરંગ પાપક્ષય કરવા માંડે છે.
અથવા જે દિશામાં દેવાધિદેવની પ્રતિમાજીનું મુખ શરીરના કેઈ અવયવને હલાવ્યા સિવાય કે ના હોય તે રીતે બેસવું. વિધિનું બહુમાન કરવાથી મનથી જ શ્રી નવકારનો જાપ કરવાથી વધારે
શ્રી જિનાજ્ઞા તરફ વિધેયાત્મક વલણ કેળવાય છે, પાપનો ક્ષય થાય છે. જાપમાં આસનને આગવા તેમ જ ભાવદીપન સારી રીતે થાય છે. મહત્વ છે મેરૂ દંડ સ્થિર રહે તેવા આસને શ્રી આરાધક આત્માએ, આત્મ સ્વભાવના આરાધક નવકાર ગણવાથી જાપ જન્ય શકિતનું ઉર્ધ્વીકરણ બનવાનું છે, તે લક્ષ્યમાં રાખવું. એટલે આત્માના થાય છે. જે ભાવમળને ક્ષય કરવામાં અપાર મદદ સ્વભાવ વિરૂદ્ધના સર્વ પ્રકારના વલણનું જીવન
ઉપરનું ચલણ ધીમે-ધીમે નાબુદ થશે. પૂજાનાં વસ્ત્રો ધોયેલા તથાઊંચી જાતના રાખવાં. “નિત સમરે નવકાર માંથી સાભાર
પરહિતની વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિમાં સ્વહિતનું સંવેદન થવું– | એ સાધના શુદ્ધ રીતે થઈ રહી છે, એનું પ્રમાણ છે. મારા પ્રયત્ન સિવાય મને કેઈ સુખી કરી શકે નહિ, એવા એકાંત વાદમાં જીવરાશિની હિતચિંતા કરનારા મહાન આત્માઓની અવગણના થાય છે, તેમજ મહાન આત્માઓનું અસ્તિત્વ જ નથી અથવા છે તે પણ તે આત્માઓ પણ પોતા સિવાય અન્યનું કશું ય શુભ કરી શકતા નથી, એવી મિથ્યા માન્યતાનું પોષણ
થાય છે. માર્ચ-એપ્રીલ-૧૦]

Page #28

સાચે ધર્મ કોને કહેશે। ? લે, પ્રફુલ્લા આર. વારા બી એડ કોલેજ
સ'સારના બગીચામાં જીવનના ગુલામને સુવા સિત રાખવા સૌન્દર્ય પ્રસાધનેાની માથાકુટમાં આપણે મનુષ્યા દરરોજ સવારમાં આરસીમાં આપણી જાતને જોઇ મલકી જઈ એ છીએ. ઉજળા દાંત અને રૂપાળા ચહેરા જોઈ આપણે માની લઈ એ છીએ કે આજ સાચુ સૌન્દ્રય છે. આપણે વિચારીએ છીએ કે આ રૂપાળા લાગતા ચહેરાને કોઈ ડાઘ લાગ્યા જ નથી. કદાચ ડાઘ લાગ્યા હાય તે પણ આ ડાઘ સાબુથી કાઢી નાખી આપણે શુદ્ધ થઇ ગયાના આત્મસંતાષ લઈ ને ફરીએ છીએ.
માં ઉપર લાગેલા ડાઘને ધોવા માટેના અનેક પ્રસાધના પ્રાપ્ય છે. ચહેરાના બાહ્ય સૌન્દર્યને જોવા માટે અસ`ખ્ય આરસીએ મળશે, પરંતુ એકાદ ક્ષણ માટે વિચારીએ તે કેટકેટલા પ્રશ્નો આપણી સામે વિંટળાયેલા માલુમ પડશે
આ ડાઘને સાફ કરવા શેની જરૂર છે ? ઉપ રથી રૂપાળા દેખાતા ચહેરા ઉપર અસત્ય, અસ યમ અને અનીતિના કેટલા અપવિત્ર ડાઘ લાગેલાં છે અંતરના રૂપ અને પવિત્રતાને જાળવવા આજે ધર્માંની જરૂર છે.
ધર્મ માનવના જીવનને તેજસ્વી બનાવે છે. ધર્મ' જીવનમાં સ`સ્કારના પ્રાણ ફૂંકે છે. આપણને વિચાર આવે છે કે ધર્માં જીવનમાં વ્યાપક છે તે ધર્મ કયાં છે ? ધર્માં કેવા છે ? ધર્મી કેમ દેખાતા નથી ? ભૂખ લાગે ત્યારે ધર્મ ખવાતા નથી કે તરસ લાગે ત્યારે ધ માટે ઉપયેગી નથી. જો ધમ દેવા પેટે કામ ન લાગે તે તેવા ધર્મનું મહત્ત્વ શુ' ? ધર્માએ ઝાડના મૂળિયાં જેવા છે ? જે રીતે મૂળ જમીનમાં દટાયેલાં રહે છે. છતાં ઝાડને ટકા
પીવા
૯૨ |
વવા ઉપયોગી છે. તે રીતે ધમ જીવનને ટકાવે છે. વ્રુક્ષા ફળે છે, ખીલે છે અને મીઠાં ફળ આપે છે. તેના આધાર મૂળિયાં છે તે રીતે જીવનની સમૃદ્ધિના સાચા આધાર ધર્મ છે.
તા હવે સાચા ધમ કર્યા ? ક્રિયાકાંડા અને અન્ય વિધિઓનુ મહત્ત્વ હેાય તે ? જે ધ મનમાં અશાંતિ ઊત્પન્ન કરે અને માનવતાથી દૂર લઇ જાય છે તે ધમ` ?
આરસી દ્વારા શરીરનુ` સૌન્દર્યું દેખાશે પરંતુ આત્માનું સૌન્દર્યું એમાં જોઇ શકાશે ? આત્માનાણાને
ડાઘને સેવા માટે કેાઈ આરસી મળશે ખરી ?
જૈન ધર્મમાં ધના-એટલે કે સાચા ધર્મના લક્ષણે આ પ્રમાણે ગણાવ્યાછે,
જે ધમ મૈત્રીના ભાવ જગાડે તે સાચા ધમ જે મનુષ્યના હૃદયમાં સાચા ધર્મના અંકુર ફૂટયા હાય તેને આખુ વિશ્વ મિત્રેાથા ભરેલું લાગે તેની વાણીમાં મૈત્રીભાવનું અખૂટ ઝરણું વહેતુ હાય છે.
સાચા ધર્મ'નુ' ખીજુ લક્ષણ છે કરૂણા, સત્તા અંતે ઘમ'ડમાં ચૂર ખનેલા આત્માના હૃદયમાં કર્
ભાવ પ્રગટતા નથી. તેવા આત્મા પ્રત્યે જેના હૃદયમાં કરૂણા પ્રગટે તે સાચા ધભાવનાવાળી વ્યકિત ગણી શકાય ભગવાન મહાવીરની કરૂણામય ષ્ટિથી કાણુ અજાણ છે ?
જે વ્યકિત જગતના દુ:ખે દુ:ખી હાય તે જ વ્યક્તિ ધર્મના માગે છે તેમ કહી શકાય. કર્તવ્યનિષ્ઠા, દયા, પ્રેમ અને સમર્પણના ભાવમાં સાચા ધર્મ સમાયેલે છે,
સાચા ધર્મની સીડી ચડવા માટે ઉપર જણા વેલાં પગથિયા ચઢવા પડશે, આત્મનિરીક્ષણ અને આત્મચિંતન કરવુ' પડશે જીવનની આરસીમાં શુદ્ધ પ્રતિબિંબ મેળવવા માટે બાહ્ય નહિ પણ આત્માનુ જરૂરી છે. અહમને આગાળીને કનિષ્ઠ બનવામાં સાચા ધર્મ સમાયેલા છે. જ્ઞાની પુરુષાએ આ માટે ભવ્ય પુરુષાર્થ કર્યો છે. આપણું પણ તેના રસ્તે ચાલીએ. જૈન' જયતિ શાસનમ્
સૌ
આત્માનં દ પ્રકાશ

Page #29

આ નવ સ્મરણ કઈ રીતે ગણવા ? હું (૧) નમસ્કાર-મંત્રનું સમરણ કરતી વખતે પંચ પરમેષ્ઠિ અથવા નવપદના આકાર આંખ
આગળ રાખ. (૨) ઉવસગ્ગહર ને પાઠ કરવાના સમયે શ્રી ચિતામણિ પાશ્વનાથને યાદ કરવી. (૩) સ’તિકર’ ગણુતા શાંતિનાથ ભગવાનનું’ સ્મરણ કરવું'. (૪) વિજય મુહૂતના સમરણ સમયે એકસો સિરોર જિનને યુ'ત્ર આંખ સામે રાખવા. (૫) નમિઉણના પાઠ વખતે ચિતામણી પાર્શ્વનાથને યાદ કરવી. (૬) અજિત શાંતિ ગણતી વખતે શ્રી અજિતનાથ અને શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુનું' મરણ
રાખવું'. (૭) ભકતામર ગણુતા શ્રી આદિનાથ પ્રભુની પ્રતિમાનું ધ્યાન ધરવુ'.
કલ્યાણ મંદિરના સ્મરણ સમયે પાર્શ્વનાથ-પ્રભુને સં'ભારવા (૯) બૃહશાંતિના પાઠ સમયે ચાવીશે–ચાવીશ જિનની પ્રભુ-પ્રતિમાઓ નજર સમક્ષ
યાદ કરવી.
શ્રી નવસ્મરણાદિ સ્તોત્ર સીહનું પ્રકાશન
શ્રી નવસમરણાદિ સ્તોત્ર સન્ડ્રોહનું’ મુનિશ્રી ચરણ વિજયજી મહારાજ સાહેબ દ્વારા સંપાદન કરાવી વિ. સં. ૧૯૯૨માં આ સભા તરફથી પ્રકાશન કરવામાં આવ્યું હતુસુદર-સુઘડ સ્પષ્ટ દેવનાગરી લિપિમાં પ્રિન્ટ હોવાથી સમગ્ર ભારતમાંથી તેની માંગણી આવતા તેનું પુનર્મુદ્રણ કરીને પ્રગટ કરેલ છે. મજબુત પ્લાસ્ટીક કવર સહીતની આ સુંદર પુતિકા દરેક જૈનના ઘરમાં વસાવવા જેવી છે, કિંમત રૂા. ૭-૦૦ છે. પચાસ કે વધારે પુસ્તિકા ખરીદનારને ૨૦ ટકા કમીશન આપવામાં આવશે
ધમ પ્રભાવના કરવા માટે ઉત્તમ પુસ્તિકા છે.
-: વધુ વિગત માટે લખે :શ્રી જૈન આત્માનદ સભા-ખારગેઈટ, ભાવનગર-૩૬૪૦૦૧

Page #30
Atmanand Prakash Regd. No. G. BV. 31 શિવમસ્તુ સર્વ જગત: પરહિતનીરતા ભવતુ ભૂતગણા: ! | દોષા: પ્રયાતુ નાશ': સર્વત્ર સુખી ભવતુ લોક: !! સર્વ જગતનું કલ્યાણ થાઓ, સર્વ જીવ પરોપકારી બની, સર્વનાં દે નાશ પામે. સર્વત્ર સર્વ જીવે સુખી થાઓ, સુખી થાઓ, સુખી થાઓ. ત’ત્રી : શ્રી પ્રમોદકાન્ત ખીમચંદ શાહ પ્રકાશક : શ્રી જૈન આત્માન’દ સભા, ભાવનગર. - સુદ્રઢ : શેઠ હેમેન્દ્ર હરિલાલ, ખાનેદ પ્રી. પ્રેસ, સુતારવાહ, ભાવનગર, For Private And Personal Use Only