Atmanand Prakash Pustak 038 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531443/1

Page #1

વિમાનંદ
પુસ્તક ૩૮ મું ,
( ૭) સંવત ૧૯૬.
ભાદર
(૭
ઝbbc.
) )
Y6)
ett
પ્રકાશક:શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર,
છે T૦)

Page #2

હાવિષવ-પરિગયા.
૧. પવધિરાજ પર્યુષણના પવિત્ર પંથે. ... ... ( કવિ રેવાશ' કર વાલજી બધેકા. ) ૨૯ ૨. શ્રી ધર્મશમબ્યુદય મહાકાવ્ય. ... ( S. ભગવાનદાસ મનઃસુખભાઈ મહેતા. ) ૩૧ ૩. સુખ સમીક્ષા. ... ... ... ( આ. શ્રી વિજય કસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ. ) ૩૪ ૪. પ્રભુ મહાવીરે મેહમસ્ત જગતને ત્યાગધર્મ જ કેમ આપે ? (મુનિશ્રી હંસસાગરજી મહારાજ) ૩૮ ૫. વિચારરાશી અને વચનામૃતના વાકયે. ... ( મુનિશ્રી લક્ષ્મીસાગરજી મહારાજ. ) ૪૨ ૬. પતિવ્રતા સ્ત્રીઓને ધર્મ અને લક્ષણો. .... .. ... ( આ મૂવલભ. ) ૪૪ ૭. ધર્મનું મૂળ દુઃખમાં છુપાયેલું છે. ... ... ( અનુ . ભ્યાસી B. A. ) ૪૭ ૮. અમીયભરી મૂરતિ.
..( મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી. ) ૫૧ ૯. નૂતન વર્ષ પ્રવેશ.
...( રાયચંદ મૂળજી પારેખ ) ૫૩ ૧૦. વર્તમાન સમાચાર.
:
:
:
નવમરણાદિ સ્તોત્ર સન્ડ્રોહ:
નિરંતર પ્રાતઃકાળમાં સ્મરણીય, નિર્વિધનપણું પ્રાપ્ત કરાવનાર, નિત્ય પાઠ કરવા લાયક નન સ્મરણો સાથે બીજા પ્રાચીન ચમત્કારિક પૂર્વાચાર્ય કૃત દશ સ્તોત્ર તથા રત્નાકર પચીશી અને બે યુ વિગેરેના સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં આપેલ છે. ઊંચા કાગળ, જેની સુંદર અક્ષરોથી નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાયેલ, સુશોભિત બાઈડીંગ અને શ્રી મહાવીરસ્વામી તથા ગૌતમસ્વામી અને એ પૂજ્યપાદું ગુરુ મહારાજાઓની સુંદર રંગીન છબીઓ પણ ભક્તિ નિમિત્ત સાથે આપવામાં આવેલ છે. કિંમત માત્ર રૂા. -૦ ચાર આના તથા પટેજ રૂા. ૦-૧-૩ મળી મંગાવનારે રૂા. ૦ - પ-૩ ની ટિકિટ એક બુક માટે મોકલવી.
* શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ”ના ગ્રાહકોને ભેટનું પુસ્તક “ દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર ” જેમાં મૂળ, શબ્દાર્થ, ભાવ થે, અન્વયાર્થ, છ આવશ્યકનું સ્વરૂ૫, સમજપૂર્વક આદરવાથી આત્માને થતા લાભ માટેનું વિવેચન, પ્રતિક્રમણુના સામાન્ય હેતુઓ. ભરફેસરની સજઝાયમાં આવતા સત્ત્વશાળી પુરુષો તથા સતીઓની ટુંકી કથાએ, પચ્ચક્ ખાણું સૂત્રો, અર્થ સહિત ચત્યવંદને, સ્તવન, સ્તુતિએ અર્થ સહિત, પ્રતિક્રમણ સંબંધી ઉપયોગી કેટલાક વિષયે અને વિધિઓ વિગેરેથી આ ગ્રંથ પઠન-પાઠન કરવા જેવા તૈયાર કરેલ છે. તેની વિશેષ હકીકત ગયા અ કમાં આપવામાં આવી છે. તે ચાલતા ધોરણ મુજબ બે વર્ષના લવાજમનું વી. પી. કરી અમારા માનવતા ગ્રાહકેને ભાદરવા શુદિ ૫ થી ભેટ મોકલવાનું કાર્ય શરૂ થયેલ છે જે સ્વીકારી લેવી અમારી નમ્ર સૂચના છે.

Page #3

-
-
શ્રી નાનંદ
આત્મ સં: ૫:
પુસ્તકઃ ૩૮ મું : અંક : ૨ જો :
વીર સં. ૨૪૬૬ : ભાદ્રપદ ?
સ. ૧૯૯૬ : સ મરસ
,
Sા પર્વાધિરાજ વધૈવાના પવિત્ર છે.
9.8 ૯૦૦૦૦૦૦૦૦૦૭૭૦ બહeos 09099 good news હea
we a૦૦૦૦૦થwa૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦નધિ Boooooooooooog) eee.oooooooodepost
દાહરા, ધર્મ-કર્મ સમજાવતું, પર્યુષણનું પર્વ ધમતણાં શાસન સુણે, જૈન બધુએ સર્વ.
સવૈયા (એકત્રીશા) છંદ. પર્વતણ અધિરાજ પધારે, હૃદયેને રમ્યક કરવા, રાગ, દ્વેષ, અભિમાન ઉરનાં, હૈયાંથી હરદમ હરવા; સત્ય વસ્તુ બતલાવી આપે, દૂર કરે છે દાંભિક ઠાઠ, પર્વ સર્વમાં ઘવા તે, પ્રૌઢપ્રતાપી નૃપ સમ્રાટ. જપ-તપ-વૃત્તો, પાઠપૂજાએ, અંતરમાં શાંતિ આપે, આત્મતત્ત્વ ઓળખવા માટે, જ્ઞાનબોધ હૃદયે સ્થાપે; માનવજન્મતણું સાર્થકતા, ભવસિન્ધને ઊતરે ઘાટ, પર્વ સર્વમાં ઘવળ તે, પ્રૌઢપ્રતાપી નૃપ સમ્રાટ.
-8
%
S o oooooooooo૩૦૦ eeeeeee -woooooooooo
CT 1 ૪૦૦૦૦૦૦૦ For '
હ
seek) ૦૭૦ દooooooooot befક ૦૭૯૦ ૦ ૦ ૦ કિage ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦(શિકા ( ) 0
eeeee (ર્સિ) ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ૦૦૪ ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૦૦૦૦૦૦૦૦૦eeeeeeeee, ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૦

Page #4

[ ૩૦ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
:
To ease
કાકા છોકરા હકીકoso ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦Spees
૦૦
૮
જગદુદ્ધારક મહાવીર સ્વામી, વંચાએ વિમળા વ્યાખ્યાન, અદ્દભુત શુધ્ધ ચરિત્રે સૂતાં, ભક્તિ કેરું થાએ ભાન; ઉપદેશી અમૃતવાણીથી, હૃદયક્ષેત્રને સુધરે પાટ, પર્વ સર્વમાં ઘવળ તે, પ્રઢપ્રતાપી નૃપ સમ્રાટ.
( રાયકાતનાકા ખાતે
એકભુક્ત અપવાસો ને, અઠ્ઠાઈ વગેરે જે જે વૃત્ત, ઊડે મમ રહ્યો છે એમાં, “મનસંકલ્પ’ થવા નિવૃત્ત સત્ય, અહિંસાને તપસાધન, ઉરના સી ટાળે ઉચાટ, પર્વ સર્વમાં વશ્વન છે, પ્રૌઢપ્રતાપી નૃપ સમ્રાટ.
Seeeeeeeeeeeeeeee૦૦૦૦૦૦e ooooooooooo
o
સર્વ વદે ‘સુર” ક્ષમાધર્મને એ મહામંત્ર, માનવજન્મતણી સાર્થકતા, ચાહે તે જે એ યંત્ર; ક્ષમા, દયા, તપ એ ત્રણથી, તરી જાશે ભવસાગરની વાટ, પર્વ સર્વમાં વર્ણન છે, પ્રૌઢપ્રતાપી નૃપ સમ્રાટ ક્ષમાધર્મ એ મોક્ષમાર્ગ છે, પરસ્પરે દે-લે, પુત્ર-પૌત્ર સૌ આપ્તજનેનાં, હૃદયે એ વહન વહે; સર્વ ધર્મનું તત્ત્વ “અહિંસા જૈનશાસને એ છે પાઠ, પર્વ સર્વમાં પવન છે, પ્રૌઢપ્રભામય નૃપ સમ્રાટ.
oo000
દોહરા
N Teeeeeee
આઠ દિવસ ઉછવ કરે, હરે પાપ પરિતાપ, મનસંયમ ધમ ધરે, જપે અહિંસા જાપ. આત્મતત્વ અવલોક, એ છે સૌને સાર, સદ્દગુરુને શરણે જતાં, ઉતરશે ભવપાર..
ownબાઈક છapooભાઈ૩cહooooખાઈ રહese aapooooo
eeeeeee મહાબ-
સં. ૧૬ પર્યુષણ પર્વ. શ્રાવણ વદિ ૧૨ ભૃગુ.
- લી. સદ્ધર્મબેધક, ' રેવાશંકર વાલજી બધેકા, ( નિવૃત્ત, પરીક્ષક અને ધમોપદેશક,
ભાવનગર.
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦,
મન તeposition of
consoon
}
૦ee eeeee૭ ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦9 ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦/૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
ooooo

Page #5

શ્રી ધર્મ શર્મા બ્લ્યુ દ ય મ હા કા વ્ય -
સમલૈકી અનુવાદ (સટીક) - દ્વિતીય સર્ગ
મહાસેન નૃપવર્ણન, [ ગત વર્ષના પૃષ્ઠ ૨૫ થી શરૂ ]
| વંશસ્થ વૃત્ત વિશાલ ઈક્વાકુ પ્રસિદ્ધ વંશમાં,
નૃપાલ મુક્તામય વિગ્રહી તહાં; થયો મહાસેન સુનામ ધારતો,
સ્વવંશને શત્રુશિરે સુહાવતે. દગોચરે જે પડતાં રિપુ ખરે!
ઓ ય કંદર્પ અપપ ધરે; શું ચિત્ર હેના શર પંચ વધતાં,
ક્ષણે કવી સંગરસંગતા જતા દિશાજયે ચાલતી સેનના ભરે,
ભમંત ભૂમિવલયે ભૂમિધરો; કંપ્યા નહિં જંગમ માત્ર ભીતિથી,
સ્થિરે ય શત્રુગણુ ત્રાણુ દેશથી. * વંશસ્થ અને ઈદ્રવંશામાં પ્રથમ અક્ષર ગુરુ સિવાય સમાનપણું હેવાથી, અત્ર અનુવાદમાં કવચિત પ્રથમ અક્ષર ગુરુ મૂકવાની છૂટ લીધી છે.
૧. તે રનપુરમાં, વિશાલ ઈવાકુ વંશમાં જન્મેલો મહાસેન નામે રાજા હતા; કે જે મુક્તામય વિગ્રહી-આય-રોગરહિત દેહવાળો, અથવા રોગ અને વિગ્રહથી મુક્ત અથવા મૌક્તિક જેવા ગૌર દેવાળો હતો; અને જે પોતાના કુલને અને શત્રુના મસ્તકને શોભાવતો હત–શ્લેષ અને દીપક.
૨. જે રાજા દષ્ટિએ પડતાં, શત્રુઓ અને ત્રીજને પણ અપત્રપ (વાહન રહિત અથવા લm રહિત) થઈ કંદપ ધારણ કરતા ! તે પછી તેના પંચબાણથી વીંધાતાં, તે સંગરસંગત થઈ ક્ષણમાં દ્રવી જાય એમાં આશ્ચર્ય શું ?—લેષ આ પ્રમાણે ઘટાવવા:–
પત્રા- વાાનં પારીત પત્રવાડ-વાહન રહિત (શત્રુપક્ષે)-ત્રપાર્લજ્જા રહિત ( પશે ) કંદર્પ જં+=કયું અભિમાન (શત્રુપક્ષે ); કામ (સ્ત્રીપક્ષે ). સંગરસંગત=17+iાત યુદ્ધમાં ભેટો થતાં (શત્રુપક્ષે)=સંસારસન્નતા=સંગના રસને પામતાં (સ્ત્રીપક્ષે). દ્રવી જતા=ભાગી જતા ( શત્રુપક્ષે ); રસા થતા ( સ્ત્રીપક્ષે ).
૩. દિગવિજય સમયે જે રાજાની ચાલતી સેનાના ભારથી ભમતા ભૂચક્રમાં કેવલ જંગમ ભૂમિધર ( રાજાઓ) કંપાયમાન થયા, એટલું જ નહિં પણ સ્થિર ભૂમિધરે (પર્વતે ) પણ શત્રુઓને રક્ષણ આપ્યાના દોષથી જાણે ડરીને કંપી ગયા!-ઉપ્રેક્ષાશ્લેષ.

Page #6

[ ૩૨ ]
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ,
હર્ષી તાસ રૂપામૃત નેત્ર-પાત્રથી, યથેચ્છ સ્રીઓ ન જ તૃપ્તિ પામતી; શમાઈ અંતઃ ન શકયાર્થી તે ખરે !
હર્ષાશ્રુ હાને તનથી શું નીકળે ! “ કુલે શું હારા સ્થિતિ એવી છે જ જે, લક્ષ્મી સુતા અંક ન તેહના ત્યજે; સભામહીયે ! ”–૪પકે શું આપવા,
ઇર્ષ્યાથી કીર્તિ ગઈ અબ્ધિ પાસમાં ! હૈના હચાના પદઘાતથી તહી,
વી ધાયલી જે મણિશંકુથી મહી; તેને અતિ પીડિત તા યશેષ રે !
ફગાવવા હિંમત ના હજુ કરે ! ત્યારે રિપુ મજ્જનથી ઉડયા જુએ !
હૈના દાસે આ અસિનીર બિંદુએ; ન ચૈામમાં તારક તે,-ન તા તડાં,
66
આ ક્રમ મત્સ્યા મકરા ય હોય કાં ? એણે રણે આ અમને દીધુ-વળી, કયાંથી મળ્યું ? ” એમ કુતૂહલે બલી;
૫
૪ હેનુ રૂપરૂપી અમૃત નેત્રરૂપ ભાજનવડે યથેચ્છપણે પીતાં સ્ત્રીઓ સિ પામતી જ નહિં ધરાતી નહિ; તે રૂપામૃત અંદર ન સમાઇ શકવાથી જાણે આનંદાશ્રુના ને શરીરમાંથી મ્હાર નીકળતુ’-છલકાતું !—ઉત્પ્રેક્ષા+અપહ્નતિ.
"6
૫. હું તાત ! હારા કુળમાં પણ શું આવી સ્થિતિ-રીતિ છે કે તારી પુત્રી લક્ષ્મી તે નૃપપતિના ઉત્સ’ગ-ખાળેા ભરસભામાં પણ છેડતી નથી ? ''–એમ જાણે ર્ષ્યાથી ઉપાલંભ-ટપકા આપવાને કાંત સમુદ્ર પાસે ગઇ !-ઉત્પ્રેક્ષા. રાજાની શ્રી અને કીતિ પત્નીરૂપે કલ્પી છે. એટલે સપત્ની-શેકયની ઇર્ષ્યાથી પ્રીતિ જાણે મ્હેણું મારે છે-તાપઃ રાજાની કાતિ સાગરપ ત પહોંચી હતી, અને તેની શ્રીસંપન્નતા અસાધારણુ હતી.
૬. ત્યારે તે રાજાના ઊંઉંચા અશ્વાના પદપ્રહારથી આક્રાંત થતી જે પૃથ્વીમાં શેષનાગના ર્માણશકુએ ધાંચાતા હતા, તે પૃથ્વીને દૂર કરવા-પેાતે અતિ ખાધા પામતા છતાં-શેષનાગ હજી પણ હામ ભીડતા નથી !–તે એટલા બધા ડરી ગયા છે કે સ કાચાઇને રહી તે સળવળતા પણ નથી !-અતિશાક્તિ.
૭. આ જે આકાશમાં દેખાય છે તે તારા નથી, પણ એ તે એના અસિ-લમાં શત્રુએના નિમજ્જનથી ઊંડેલા બિંદુએ છે ! જો એમ ન હેાય તે! તેમાં કૂ, મય અને મગર કયાંથી હોય? ( ક્રૂ, મત્સ્ય, મકર રાશિ તેમાં છે તેથી. )

Page #7

૧૧
શ્રી ધર્મશર્માલ્યુદય મહાકાવ્ય-અનુવાદ
[ ૩૩ ] તે પૃષ્ટ ના કયા નમતા નરેદ્રનું,
જેતે કરસ્પર્શતણું મિષે ગણું. ભુજંગ એની અસિથી બચાવવા,
તંત્રે સુતા મંય શક્ત ના હવા; તેથી જ જાણે ભીંત શત્રુઓ શિરે,
તેના પદની નખશ્રેણીઓ ધરે ! તેજસ્વનું તેજ અછાઘ છે મહા,
વર્ષા સમે, ત૬ અસિ ઉગયે અહા ! નવાખુધારા પતનથી જજેરા,
ભાગી ગયા વેગથી રાજહંસલા, અસિ વિંઝાતાં દૂર કલાંતિ જેહની,
એ જ હેને ભુજ પામી મેદિની; જાણે વિષાનિયુત શ્વાસથી ઘણું, ચૈ વ્યાકુલા મંત્રી ત્યજે ફણની !
–ૉ. ભગવાનદાસ મનસુખલાલ મહેતા ૮. “એણે રણસંગ્રામમાં તો આ પૃષ્ઠ(8) અમને દીધું હતું, તો પુન: આ એને કયાંથી મળ્યું ?” એમ જાણે કુતૂહલથી તે રાજા પ્રણામ કરતા કયા રાજાનું પૃષ્ટ કરસ્પર્શના બહાને તપાસતો નહિ –ઉપ્રેક્ષા.
૯. એની ભુજંગ ( હાથમાં રહેલી અથવા સર્પ) તલવારથી બચાવવાને તંત્રવાળા મંત્રીઓ પણ સમર્થ નહોતા, એટલા માટે જાણે ભયભીત શત્રુઓ તેના ચરણની નખરિણાવલી મસ્તકે ધારણ કરતા હતા !–ઉપેક્ષા અને જલેષ.
ભુજંગ=ભુજંગતા હાથમાં રહેલી; સપ. તંત્ર-રાજ્યતંત્ર; તાંત્રિક વિદ્યા. મંત્રી સચિવ, પ્રધાન; માંત્રિક, મંત્રવિદ્યા જાણનાર.
૧૦. તેજવીનું અછાઘ-નહિં છુપાય એવું તેજ પોદસમયેવર્ષીકાલે પ્રબળ હોય છે, આ નૃપ ઉપરથી અર્થાતરન્યાસવડે એનું સમર્થન કરે છે–તેની તલવાર પ્રવૃત્ત થતાં, નવજલધારા પડવાથી જર્જર-ખોખરા થયેલા રાજહંસો વેગે પલાયન કરી ગયા. તેની અસિને મેઘ સાથે સરખાવી છે. તાત્પર્ય વર્ષમાં જેમ જલધારાથી જર્જર થતા રાજહંસ પક્ષીઓ પલાયન કરે છે (માનસર પ્રત્યે), તેમ આ રાજાની અસિધારાની વર્ષથી જર્જર થતા રાજહંસો-પરમો વેગે પલાયન કરી જતા. અત્ર ભલેષ આ પ્રમાણે રાજહંસ પક્ષી, પિત્તમ નવાંબુ નવું જલ, તાજું પાણી ( અસિપક્ષે). ધારા=પંક્તિ, તલવારની ધાર.
૧૧. વીંઝાતી તલવારથી જેને ખેદ દૂર થાય છે એવો તે રાજાનો ભુજ પામીને, પૃથ્વીએ જાણે વિષાગ્નિભર્યા શ્વાસોચ્છવાસથી વ્યાકુળ થઈને, ફણીચક્રવર્તી–શેષનાગની મિત્રીનો ત્યાગ કર્યો ! પૃથ્વી શેષનાગના આધારે રહી છે એવી કલ્પના છે; તે આધ ર છોડી તેણે રાજાની ભુજાને આશ્રય કર્યો, એટલે કે તે સજા સકલ ભૂમંડલને સ્વામી થ.-ઉન્મેક્ષા,

Page #8

=
========લેખક–આચાર્યશ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ=
સુખ સમી ક્ષા.
- અનાદિકાળના મહિના દબાણને લઈને જ સુખ, આનંદ તથા જીવન આદિ ધર્મોને આત્મા સ્વતંત્ર બની પોતાનું સુખ સ્વરૂ૫ આરોપ કરી તેના ઉપર મમતા ધારણ કરી મેળવી શકતો નથી અને જડ વસ્તુઓના અનુ- રહ્યો છે, અને તેને વિયોગ થવામાં પિતાને કુળ-પ્રતિકૂળ સંગ-વિયેગથી સુખ-દુઃખ સુખ, આનંદ તથા જીવન વિહીન માનીને માનવામાં એ ટેવાઈ ગયું છે કે જાણે પતે દુઃખી થઈ રહ્યો છે. જડ વસ્તુઓ પિતાના જડનું એક અંગ ન હોય? જડના સંસર્ગને સ્વભાવ પ્રમાણે મળે છે, વિછડે છે, જૂની થાય લઈને સંસારમાં ભિન્નભિન્ન સમયે ભિન્નભિન્ન છે, નિસ્તેજ થાય છે, નષ્ટ થાય છે-આ દેહ ધારણ કરીને પિતાને તે સ્વરૂપે ઓળખ- બધીએ અવસ્થાઓ જડની હોવા છતાં જડવામાં દઢ શ્રદ્ધાળુ બનવાથી પિતાના સત્ય સંગી આત્મા પિતાનામાં આરોપ કરીને સ્વરૂપને ભૂલી ગયો છે અને જન્મ, જરા, પિતાની માની રહ્યો છે. અને પિતાના સ્વમરણ, રોગ, શેક, સુખ, દુઃખ આદિનો પિતા- રૂપથી તદ્દન અજ્ઞાત હોવાથી પિતાની સર્વોચ્ચ નામાં આરેપ કરી રહ્યો છે. દેહમાં આત્મ- દશાને જરાયે વિચાર કરતું નથી. બુદ્ધિ ધારણ કરેલી હોવાથી ક્ષણવિનશ્વર જેમ કૂતરે સુકું હાડકું ચાવે અને તે દેહાદિ જડ વસ્તુઓના વિયાગ અને વિનાશની હાડકું તેના મેંમાં વાગવાથી તાલવામાંથી શંકાથી ભયભીત થઈ રહ્યો છે. કર્મસંગથી નીકળતા લેહીને ચાટીને આનંદ માને છે થએલી વિભાવદશાને લઈને એવી માન્યતા અને આ લોહી હાડકામાંથી નીકળે છે એવી થઈ ગઈ છે કે ન ખાવાથી મરી જવાય છે અને ભ્રમણાથી હાડકાને વધારે ને વધારે ચાવે છે; ઇંદ્રિના અનુકૂળ વિષયની પ્રાપ્તિ સિવાય સુખ તેમ સાચા સુખના સ્વરૂપથી અણજાણ આત્મા તથા આનંદ જેવી કોઈ વસ્તુ નથી. સુખ પોતાનામાં રહેલું હોવા છતાં પણ જડ
આત્મા અવિનાશી છે, જ્ઞાન, દર્શન, જીવન, વસ્તુઓને ઉપભેગ કરતાં યત્કિંચિત્ ક્ષણિક સુખ અને આનંદ આત્માનું જ સ્વરૂપ છે, સુખને અનુભવ કરે છે તે જડ વસ્તુમાંથી છતાં દારુડીયાની જેમ મોહના નશાને લઈને મળે છે એવી ભ્રમણાથી જડ વસ્તુઓ મેળજ્ઞાનાદિ પિતાના ધર્મો જડમાં બની રહ્યો છે, વવામાં અને તેને ઉપભોગ કરવામાં લીન અને જડ સિવાય પિતાની ગતિ જ નથી, રહે છે. પિતાને નિર્વાહ થઈ શકતું જ નથી એવી જેમ કાગડે આરિસામાં પિતાની જ દઢ માન્યતાથી જડની ઉપાસના કરી રહ્યો છે. આકૃતિ તથા ચેષ્ટાને ઓળો જોઈને એમ પ્રત્યક્ષ જણાય છે કે દેહ-ગેહાદિ જડ વસ્તુ- માની લે છે કે આ કેઈ બીજે કાગડે છે એ ભિન્ન ગુણધર્મવાળી હવાથી પિતાનાથી અને તેની સાથે મનફાવતું વર્તન કરે છે, તેમ સર્વથા ભિન્ન છે તે પણ તે વસ્તુઓમાં પિતાના આત્મા જડ વસ્તુઓમાં પોતાના જ આનંદ,

Page #9

સુખ સમીક્ષા.
| [ ૩૫ ]
સુખ તથા જીવનના ઓળા જોઈને આનંદ લિક કહેવાતું નથી. મનુષ્ય અને તેના પડઆદિ વસ્તુઓ જડમાં જ છે એમ માનીને છાયામાં જેટલું અંતર છે તેટલું જ અંતર નિરંતર જડની ઉપાસનામાં બન્યા રહે છે આત્મિક સુખ અને પૌગલિક સુખમાં છે. અને જડ વસ્તુઓથી છૂટા પડવાને ઈચ્છતો આત્મિક સુખ સાચું છે અને તે આત્માને નથી. જડ વસ્તુઓ ક્ષણિક અને સંગ વિયેગ- ધર્મ હોવાથી હમેશાં કાયમ રહેવાવાળું વાળી હોવાથી બદલાય છે અથવા તે આત્માથી શાશ્વતું છે. કેઈ પણ સમયે આત્મા સુખ છૂટી પડી જાય છે ત્યારે સુખને પડછાયા ન વગરને હેત નથી, એક સમય પણ આત્મા જણાવાથી આત્મ પિતાને દુઃખી માને છે. સુખ વગરને થાય છે તે પિતાનું અસ્તિત્વ
સંસારમાં અજ્ઞાત જીવોએ જડ તથા ખોઈ બેસે છે. જેમ સાકરમાંથી એક સમય જડના વિકારોને સુખના સાધન માન્યા છે, પણ મીઠાશ ચાલી જાય તો તે સાકર નહિ પણ સુખ માન્યું નથી. સુખને ઓળે પડી પણ પત્થરે કહેવાય છે તેમ આત્મામાંથી સુખ શકે એવા જડના સંગને હમેશાં કાયમ ચાલ્યું જાય છે તે આત્મા નહિ પણ જડ કહેબનાવી રાખવાને જ ઘણો પ્રયાસ કરે છે વાય છે, અને એટલા માટે જ આત્માની છતાં તેવા સંગ હમેશાં સરખી રીતે ટકી ઓળખાણ સુખદ્વારા કરવામાં આવે છે, અને શકતા નથી, ઝાંખા પડી જાય છે અથવા તો સુખસ્વરૂપી આમાં કહેવામાં આવે છે. બદલાઈ જાય છે. ઝાંખા પડવાથી સુખનો સુખને પુંજ તે જ આત્મા છે પણ જડ નથી, ઓળો પણ ઝાંખો પડે છે, અને તેથી સુખ તે પછી જડમાં સુખ ક્યાંથી હોઈ શકે ? પણ ઝાંખુ પડી જાય છે. અને બદલાઈ જવા- આત્મા એમ માને છે કે મારામાં સુખ નથી થી સુખનો ઓળો પડતો નથી એટલે એ પણ જડમાં છે. આવી માન્યતા મેહનીયપિતાને દુઃખી માને છે. જે જડ સંગમાં કર્મના આવરણને લઈને થતી એક પ્રકારની સુખને એળે પડે છે તેને અનુકૂળ સંગ મિથ્યા ભ્રમણા છે. જો જડ વસ્તુઓમાં સુખ માને છે અને જેમાં ઓળો નથી પડતો તેને હેય તે જડસંયોગી આત્મા હમેશાં સુખી પ્રતિકૂળ સંયોગ માન્યો છે.
હવે જોઈએ. જડ વસ્તુઓને સંગ હોવા જડને અનુકૂળ સંગને સુખ અને છતાં પણ જે દુખ મનાવે છે તે ન થવું પ્રતિકૂળ સંગને દુઃખ માનવામાં આવે છે. જોઈએ; પરંતુ સંસારી પગલાનંદી જીવોમાં આ બંનેમાં સુખ તે કાંઈક વસ્તુ છે, પણ જણાય છે કે અમુક જડ વસ્તુઓના સંયોગને દુઃખ જેવી કઈ વસ્તુ જ નથી, કારણ કે સુખ અનુકૂળ માની સુખ મનાવે છે અને અમુક તે આત્મિક સુખને એળે છે અને દુઃખ તે સંયોગને પ્રતિકૂળ માની દુઃખ મનાવે છે. સુખના ઓળાને અભાવ છે; માટે ઓળો ન તે પછી એમ માનવાને કારણે મળે છે કે પડવાથી અજ્ઞાની આત્માને થતી મુંઝવણોને કેટલીક જડ વસ્તુઓમાં સુખ છે અને કેટદુઃખ કહેવામાં આવે છે અને એટલા જ માટે લીકમાં નથી, પણ આ બધીએ માન્યતા જેમ સુખ આત્મિક તથા પૌગલિક કહેવામાં ખોટી છે; કારણ કે સુખ જડને ધર્મ હોય આવે છે તેમ દુખ આત્મિક તથા પૌગ. તે પછી જડના સંગમાં અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ

Page #10

[૩૬ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પણાને ભેદ ન હોવો જોઈએ કેઈપણ પ્રકા- સ્વીકાર કરતા હોય તેને તિરસ્કાર કરે છે રના જડના સંયોગથી સુખ જ થવું જોઈએ, અને જેને તિરસ્કાર કરતા હોય તેને પણ દુઃખ ન થવું જોઈએ. જેમ સાકરમાં સ્વીકાર કરે છે. મીઠાશ છે અને તે મીઠાશ વગરની કઈ પણ
ઉપર પ્રમાણે વિચાર કરવાથી સ્પષ્ટ જણાઈ વસ્તુમાં ભળે છે ત્યારે મીઠાશજ આપે છે
આવે છે કે જડમાં સુખ–દુઃખ જેવું કાંઈ છે પણ કડવાશ આપતી નથી તેમ જડ, સુખ
જ નહિ અને એટલા માટે જડ વસ્તુઓથી વગરના કોઈપણ આત્મામાં ભળે ત્યારે સુખ જ
વિરક્ત થએલા આત્માઓને જડ વસ્તુઓને આપવું જોઈએ; પરંતુ સંસારી જીવોની
સંયોગ સુખ, દુઃખ આપી શકતું નથી, જે માન્યતા પ્રમાણે જેમ સુખ જડના સંગથી
જડમાં આત્માને સુખી અથવા તો દુઃખી થાય છે તેમ દુઃખ પણ જડના સંગથી
કરવાની શક્તિ હોત તો વીતરાગદશાને થાય છે એટલે કેટલાંક જડમાં સુખ છે અને
પામેલા તીર્થકરોને અષ્ટમહાપ્રાતિહાર્યાદિ કેટલાંક જડમાં દુઃખ છે એમ સાબિત થાય
લક્ષમી પ્રાપ્ત થવાથી પિતાને અત્યંત સુખી છે. જડના વિયેગથી પણ સંસારી જીવને દુઃખ
માનત અને મુક્ત અવસ્થામાં આ બધીએ. થાય છે ત્યારે આત્મામાં દુઃખ છે અને જડમાં સુખ છે એમ સમજાય છે પણ તાત્વિક દષ્ટિ
વસ્તુઓનો વિયોગ થવાથી પોતાને અત્યંત થી વિચાર કરતાં આ બધુંય અસંભવિત લાગે
દુઃખી માનત, પરંતુ વીતરાગદશાવાળા છે; કારણ કે જેમ સુખ જડને ધમ નથી તેમ
આત્માઓ પૌગલિક વસ્તુઓના સંયોગથી
સુખી થતા નથી અને વિયાગથી દુઃખી થતા દુઃખ પણ આત્માને ધર્મ નથી પરંતુ આત્મા
નથી પણ રાગદ્વેષને સર્વથા ક્ષય થઈ જવાપિતાના ધર્મ–સુખનો જડ વસ્તુઓમાં આરોપ
થી સમભાવે રહે છે. કરીને મહિના આવરણને લઈને અજ્ઞાનતાથી જડમાં સુખ માને છે. જો કે જડમાત્ર આત્મા- સંસારી જીએ ક૯પેલાં સુખ-દુઃખ ના ગુણને નાશ કરવાવાળા હોવાથી પ્રતિ- વાસ્તવિક નથી, કારણ કે તે બંને જડના કૂળ જ છે છતાં આત્મા કેટલીક જડ વસ્તુઓને વિકાર સ્વરૂપ છે. જેમ માણસને શરીરમાં અનુકૂળ માને છે અને કેટલીકને પ્રતિકૂળ સોજા આવવાથી ફૂલી જાય છે અને તે સ્કૂલ માને છે. અનુકૂળ વસ્તુઓને સંગ અને જણાય છે છતાં તે સ્થલ કહેવાય નહિ પણ પ્રતિકૂળ વસ્તુઓને વિગ તે સુખ અને પ્રતિ- રોગી કહેવાય છે. અને આ શરીરની સ્થલ કૂળ વસ્તુઓનો સંગ અને અનુકૂળ વસ્તુ- તા તે વિકૃતિ છે પણ પ્રકૃતિ નથી તેવી જ એને વિગ તે દુઃખ. આ પ્રમાણે સંસારી રીતે બાગ, બંગલા, વસ્ત્ર, ઘરેણાં આદિ છો સુખ-દુઃખની વ્યાખ્યા કરે છે અને તે વસ્તુઓ વિકાર ભાવને પામેલા યુગલો છે, સુખને મેળવવા અને દુઃખને દૂર કરવા હમેશાં કે જેના આકૃતિઓને આશ્રયીને સુખ-દુઃખ પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. પરંતુ કોઈક વખત અનુકૂળ મા
ન માનવામાં આવે છે તે ભિન્ન આકૃતિમાં વસ્તુ પ્રતિકૂળ થઈ જાય છે અને પ્રતિકૂળ વસ્તુ બદલાઈ જવાથી તેમાંનું કશુંયે હેતું નથી. અનુકૂળ થઈ જાય છે. ત્યારે જે વસ્તુને સુખને કઈ પણ ઈદ્રિય ગ્રહણ કરી શકતી

Page #11

સુખ સમીક્ષા
[૩૭]
નથી તેમજ કલ્પનામાં પણ આવી શકતું સાચું સુખસ્વરૂપ જે આત્મામાં પ્રગટ નથી, અને જે ઈદ્રિયેથી અને મનથી ગ્રહણ થએલું હોય છે તેને કોઈ પણ જડમાં અનુક્રથાય છે તે સુખ નથી, કારણ કે સુખ એટલે ળતા-પ્રતિકૂળતા હોતી નથી–ભલે પછી તે આત્મા અને તે અરૂપી હોવાથી ઈદ્રિથી જડ વસ્તુઓને ઈદ્રિયેથી ગ્રહણ કરતો હોય ગ્રહણ થઈ શકતો નથી. આત્મા નિરાવરણ કે ઈદ્રિયોની મદદ વગર પ્રત્યક્ષ કરી શકતો જ્ઞાનદ્વારા પોતાના સુખસ્વરૂપને જાણી શકે છે. હાય; પરંતુ જડના વિકારસ્વરૂપ સુખ, દુઃખ તે સિવાય આવરણવાળા જ્ઞાનથી આત્મસ્વરૂપ તેને થઈ શકતા નથી. અનેક પ્રકારના જડના સુખ આદિ અરૂપી વસ્તુઓ ગ્રહણ થઈ શકતી સંયોગોમાં તેની સામ્ય અવસ્થા જ રહેવાની, નથી. આવરણવાળા જ્ઞાનથી જાણવાને જડ સંસારમાં હોવા છતાં પણ પોતાને મુક્ત સ્વવસ્તુઓની મદદ લેવી પડે છે. અને જડની રૂપ જ માન અને સંસારમાં ઘણું જ દુઃખ મદદથી રૂપી જડ વસ્તુઓનું પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન ભેગવી રહ્યો છું માટે અહીંથી છુટી જઈને થાય છે. અને અરૂપી જડ તથા ચૈતન્ય મુક્તિ મેળવું તે સુખી થાઉ આવી કલ્પના અનુમાનથી જણાય છે, પણ સાક્ષાત્કાર થઈ સરખીએ તેને નહિ થવાની; કારણ કે સંસારશકતો નથી. આત્માને જે દુખના પરિણામે માં જે આત્મા સાચું સુખસ્વરૂપ પ્રગટ સુખ અને દિલગીરીના પરિણામે આનંદ થાય કરી શકતા નથી તે મુક્તિમાં પણ સુખ છે તે સુખ તથા આનંદ વાસ્તવિક નથી, કારણ મેળવી શકતો નથી. સાચું સુખસ્વરૂપ પ્રગટ કે દુઃખના સાથે રહેવાવાળું સુખ અને દિલ- થયા પછી આત્માને સંસારમાં અનેક પ્રકારગીરીના સાથે રહેવાવાળે આનંદ તે પુદ્ગલેને ના જડના સંગમાં પણ પોતાની અલિપ્ત વિકાર છે અને તે વિકારવાળા પુદ્ગલોની મુક્ત દશા અનુભવાય છે એટલે પછી પિતાને સાથે આત્માને સંયોગ હેવાથી આત્માને મુક્તરવરૂપ જ જુએ છે. સુખ-દુઃખની માત્ર ભ્રમણા જ થાય છે. સુખ, સાચા સુખના સ્વરૂપનો વિચાર કરતાં દુઃખ, દિલગીરી, આનંદ આ બધીએ પુદ્દઃ અનુભવ એમ જણાવે છે કે જડ વસ્તુઓગલોની અવસ્થાએ છે પણ આત્માનું સ્વરૂપ માંથી જેટલે જેટલે અંશે રાગ, દ્વેષ ઓછા નથી, સંસારી જીવની માત્ર કલ્પના જ છે. થતા જાય છે તેટલે તેટલે અંશે આત્માનું આ પ્રમાણે વિચાર કરવાથી સ્પષ્ટ જણાય છે. સુખસ્વરૂપે પ્રગટ થતું જાય છે અને તે કે વાસ્તવિક સુખ ઇદ્રિયાતીત છે અને તે સમ્યગજ્ઞાન સિવાય થઈ શકતું નથી. સમ્યઆધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિ, જન્મ, જરા, મરણ જ્ઞાન થયા પછી જ જડ વસ્તુઓ ઉપરથી રાગ આદિથી મૂકાઈ જવાથી પ્રગટ થાય છે. સાચા દ્વેષની એાછાશ થતી જાય છે. મિથ્યા જ્ઞાન જડ સુખના વિકાસી આત્માને ‘હું દુઃખી હતો વસ્તુઓમાં રાગ-દ્વેષ વધારતું હોવાથી સુખને તે હવે સુખી થયે, મને બહુ જ શેક રહેતે વિકાસ કરી શકતું નથી. મિથ્યા જ્ઞાનથી મિથ્યા હતે, બહુ જ દિલગીરી રહેતી હતી, ઘણી સુખ થાય છે, અને સમ્યજ્ઞાનથી સાચું જ બેચેની રહેતી હતી, પણ હવે હું આનંદમાં સુખ અનુભવાય છે. રાગદ્વેષ સર્વથા ક્ષય થઈ રહું છું” આવી આવી પુરણાઓ થતી જ નથી. જવાથી સંપૂર્ણ સુખસ્વરૂપને વિકાસ થાય છે.

Page #12

લેખક:-મુનિશ્રી હરસાગરજી મહારાજ. પ્રભુ મહાવીરે મોહમસ્ત જગતને ત્યાગધર્મ જ કેમ આપે ?
[ એક ધર્માત્માની કરુણ આત્મકથા. ]
(ગત વર્ષના પૃષ્ઠ ૩૧૧ થી શરૂ ) विद्या परं देवतम्
દેવને સાધી લઈએ તે ભવની ભૂખ જાય, આવી જગતમાં મનુષ્યો ઇષ્ટ પદાર્થોની પ્રાપ્તિ માટે લાલચ હોય છે. એવાઓને એ પણ ખ્યાલ નથી અનેક પ્રયત્નો કરવા છતાંય જ્યારે નિષ્ફળ નીવડે રહે કે સ્વયં અર્થલોલુપી એવા એ જોગી કે છે ત્યારે લોભાભિભૂત બનેલા તેઓ અર્થકામને જોષીઓ સિદ્ધ યંત્રતંત્રાદિ ધરાવતા હોત તે પોતે પ્રગટ ઉપાસક એવા પણ જોગી, જતિ, જોષી અને જ કંગાળ શું કામ રહે? કૂડાં પ્રલોભનોથી જગબ્રાહ્મણદિકની પણ ઉપાસના કરતા અનુભવાય તને વંચીને તેઓ પાપે જ પેટ શું કરવા ભરે? છે. ઉદરભરીઓની ઉપાસના કેવળ વપર ખરેખર, લોભ એ એવો પ્રબળ શત્રુ છે કે તે એને હિતસાધક જ છે એમ સાફ સમજનારા પણ આધીન બનેલાના સમસ્ત ગુણોનો નાશ કરીને લભ એમાં જોડાય છે; આનું કારણ એક અગુણનોય આદર કરાવે છે ! નીચનેય નમાવે છે ! જ છે કે એવાઓ પાસેથી પણ કોઈ વિશિષ્ટ કૃપણનીય ઉપાસના કરાવે છે ! કૃતની પણ સેવા યંત્રતંત્રાદિ મળી જાય તો તેની સાધનાધારા કઈ ઉલટભેર કરાવે છે ! કહ્યુ છે કે – આત્મા મિથ્યા જ્ઞાનને લઈને જડ વસ્તુ- ૧૬
यर्गामटवीमटन्ति विकट क्रान्ति देशान्तरं, ઓમાં સુખદુઃખનો આરોપ કરે છે જેથી જાહૂર્ત અને સમુદ્રમતુ શાં કૃષિ પુર્વ કરીને જડ વસ્તુઓની અસર આવરણવાળા સેવને પf uત પનઘટઘટ્ટ:સ, આત્મા ઉપર થવાથી રાગદ્વેષની વિકૃતિ ઉત્પન્ન સત ઘધને ધનાધતધાસ્તામરતાં થાય છે કે જેના અંગે આત્માને મિથ્યા
! ૨૬ / સુખદખનો આભાસ થાય છે. આ સુખદાખ અર્થ:– ધનને લોભે અબ્ધતાને પામી છે ક્ષણિક અને વિકૃતિજન્ય હોવાથી જ મિથ્યા બુદ્ધિ જેની એવા લોભાં જે ભયંકર એવી અટકહેવાય છે અને વાસ્તવિકમાં વિચાર કરીએ વીમાં ભટકે છે, આચારવિચારથી પર એવા જીવન તે મિથ્યા સુખદુઃખ જેવી કોઈ વસ્તુ જ નથી.
વિકારી દેશાન્તરોમાં ગમન કરે છે, દુર્ગમ એવા ક્ષણિક અને વિકૃત સ્વભાવવાળી જડ વસ્તુઓમાં
ગાઢ સમુદ્રમાં પ્રવાસ કરે છે, અત્યંત લેશમયી
ખેતી કરે છે, પણ સ્વામીને પણ સેવે છે, હસ્તિઆત્માની સ્વત્વપણાની બુદ્ધિ તે દુઃખ અને
1 ના મોટા સમૂહનાં પરસ્પર સંધદ્રનને લીધે દુખે તે દુઃખમાં પિતાના સુખસ્વરૂપને આપ કરીને સંચરી શકાય એવા ઘોર સમરાંગણમાં પણ કરવાથી આભાસ થતો ઓળો તે સુખ, આ ધસે છે ! ! એ સઘળી ખરેખર લોભનીજ ચેષ્ટા સિવાય પુદ્ગલમાં કેઈ પણ પ્રકારનું સુખ, છે.” એથી પણ આગળ વધીને લોભી જન શું શું દુઃખ છે જ નહિ.
કરે છે તે શાસ્ત્રકાર સ્વયં ફરમાવે છે કે

Page #13

--
---
-
-
-
-
-
-
---
-
---
-
-
-
-
-
--
--
પ્રભુ મહાવીર મહમસ્ત જગતને ત્યાગધર્મ જ કેમ આપે? [૩૯] વીરઘા ઉત્તર વનિ થવાવાતિ નીતિ, બની જતા પણ અનુભવાય છે. મજા પણ એને રરોજગુમનોકરિ વિધયુfીત્તના એવાની સેવામાં જ પડે છે. કહ્યું છે કેनिर्वेदं न विदन्ति किंचिदकृतज्ञस्यापि सेवाकृते, मुग्धश्च लोकेऽपि हि यत्र मार्गे, कष्टं किं न मनस्विनोऽपि मनुजाः कुर्वन्ति वित्ताथिनः નિશિતરતસિં જાતિ |
धूर्तस्य वाक्यैः परिमोहितानां, અર્થ:--“નીચને પણ મધુર-સ્નેહભીને આદર
केषां न चित्तं भ्रमतीह लोके ॥२९॥ આપે છે; એટલું જ નહિ પણ એવાને પણ અત્યંત અર્થ –“ ખરેખર લોક એ ભોળો છે કે નીચે નમી નમન કરવા મંડી જાય છે. શત્રુ અને તે જે ભાગમાં પેઠે તે માર્ગમાં જ આનંદ માને ગુણહીન એવા આભાઓના પણ ઉત્તમ રીતે ગુણ છે. વિદ્વાનો કહે છે કે- પણ એ વાતમાં અમને ગાન કરે છે. કૃતનની સેવામાં અ૯૫ ખેદ ધરતે કશું જ આશ્ચર્ય થતું નથી; કારણ કે આ લોકમાં નથી અર્થાત એમાં આનંદ પામે છે. ખરેખર ધૂનાં વાવડે ચોતરફથી મુંઝાયેલા એવા કોનું વિઠાન પણ મનુષ્યો વિરાથી બન્યા પછી તો જગ- ચિત્ત ફરતું નથી ? અર્થાત ભોળા લોકને ધૃત્તજનો તમાં કોઈપણ કષ્ટ એવું નથી કે જે તેઓ આદ- સમાગમ થવાની સાથે જ ફૂટ વાગજાળથી એ તે રતા નથી.” આથી જ એ ભયંકર વૈરી સમા ઝકડી લે છે કે મુગ્ધલોક એ ધૂતોનું જ ગાયું લેભને શાસ્ત્રકારોએ અનેક વિશેષણોદ્વારા સર્વ ગાય છે-કારણ કે મનના મલિન છતાં ગુણોનો નાશ કરનારો પણ જણાવ્યો છે. જુઓ, તેઓ બહારથી તે મહાન વૈરાગી જેવું જ સ્વરૂપ
બતાવી, વાકપટુતાદ્વારા લોકોનાં મન રંજન કરી, વિધર્મવનટાવિન્નુમમાળે,
ભેળા લેકને પિતાને આધીન કરી લેવામાં અતિ दुःखीघभस्मनिधिसर्पदकीर्तिधूमे ॥ નિપુણ હોય છે. કહ્યું છે કે– बाद धनेन्धनसमागमदीप्यमाने,
જે સુઘરિત્તા વિષાણો, તમાન શમતાં રમતે ગુદ પારદા થાિના દરે વઢવાનr:
અર્થ:–“દાન, શીલ, તપ અને ભાવાદિ તે રાશિ વધાશ્ચ પૂe, સમસ્ત ધર્મરૂપી વનને વિષે દાહ ફેલાવતા. દુઃખોના મના હીરથ તુ રાત ૨° "
ગલારૂપ ભમવાલા, અપકીર્તિરૂપ ધૂમ્રને ચોમેર અર્થ:–“ જેઓ વિષયાર્થભોગમાં લુબ્ધવિસ્તારતા અને જેમ જેમ ધનરૂપી ઈધને જોડાતાં મના હેવાથી હદયને વિષે તો રાગે કરીને બદ્ધ જાય તેમ તેમ વિશેષ પ્રદીપ્ત થનારા લોભારૂપ અગ્નિ- રહીને બહારથી વૈરાગ્યતાને દેખાવ કરનારા છે ને વિષે ધર્ય, ગાંભીર્ય, ઔદાર્ય. લજા. વિનય. તેઓ દાંભિકે છે, ખાલી વેષને જ ધરનારા છે અને વિવેક, સત્ય, ઔચિત્ય, દયા, શીલ, તપ તેમજ ધૂર્તો છે, આવા લોકોના મનને તે ખુશ ખુશ મૈત્રી, પ્રમોદ, કારુણ્ય અને માધ્યસ્થાદિ સમસ્ત શુભ કરી નાખે છે ! ” લોભાં પણ એથી એમને જ ભાવનારૂપ ઉમદા ગુણોને સમૂહ પતંગીયાપણા- સર્વગુણી માનીને સેવ્ય પણ એવાને જ માને એમાં ને પામે છે અર્થાત તે તે સમસ્ત ગુણ લોભરૂપ આશ્ચર્ય પણ શું ? એવા જોગી, જતિ, જેવી કે અગ્નિમાં બળી ભસ્મીભૂત થાય છે.” અને એમ જ બ્રાહ્મણદિ પાસે પણ માને કે કવચિત કોઈ અપૂર્વ હેવાથી તો લોભ ધૂર્ત અને પ્રપંચી એવા સ્વાર્થ. પૂર્વાર્ષિસમર્પિત જડી, બુદી કે મંત્રતંત્રાદિ હોય પટુના પણ પ્રલોભનોથી અંજાઈને એનાં કથને અને તે વસ્તુ એવાની સતત સેવા કરનારને પ્રસન્ન અવિતથ માને છે. પરિણામે એવાના જ ઉપાસક થઈને એમણે આપી પણ ખરી, છતાંય આમ્નાયની

Page #14

[૪૦ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જરૂર બાકી જ રહે છે. આમ્નાય વિના એ વસ્તુ આવો પ્રાણઘાતક ભયંકર પાપભ્રમ પણ એવા ફળે શી રીતે ? એવાને પૂર્વષિઓ જે કે એવી વસ્તુ દાંભિક ધૂએ જ ફકત ઉદર ભરવા ફેલાવેલો એ આપે એ જ અસંભવિત હોવા છતાંય માનીએ કે કોઈ પાખંડીઓને જેવું કુળ એવાં એ કરવત મૂકવાનાં. કારણે તે પણ અપી, અગ્યને અનાય આપતાં એ કુળ પાસેથી નાણાં મળતાં. એાછો સીતમ છે? તો તેઓ ખચિત સંકોચાય; કારણ કે આમ્નાય- પાપાત્માઓને અકર્તવ્ય કશું જ હેતું નથી. અજ્ઞપૂર્વકન યંત્રતંત્રાદિ અગ્યના હાથમાં જઈ ચડે લોકની પણ પ્રાયઃ ગાડરીયા પ્રવાહ સમ ગતિ હેાય છે. તે કો અનર્થ એ છે કે એ આદરતાં તેવાઓ તદનુસાર એક મોચી પણ અત્યંત દુઃખથી પીડાતાં ખચકાય ? આમ છતાંય માને કે કોઈ સંયોગ- એકદમ સુખી થઈ જવાના વિચારમાં ચડ્યો. એને વશાત આમ્નાયપૂર્વકનાં પણ મંત્રતંત્રદિને તેવા એ કાશીની કરવત યાદ આવી. ઘેરથી તત્કાલ રવાધ ધરાવતા હોય અને તેના ઉપાસકને ના થઈ કાશીએ આવીને કરવત મુકાવવા ડોક તેમણે આપ્યાં પણ ખરાં, પણ લેનારનું ભાગ્ય નમાવી કૂવાને કાંઠે ઉભો અને વિચારવા લાગે કે ઊલટું જ હોય તો એની સાધના વખતે એ મંત્ર- ભવાંતરમાં કયો ભવ માણું કે જેથી દુ:ખ સદાયતંત્રાદિના અધિદિત એવા કોઈ દેવની પરીક્ષામાં- ને માટે દૂર થાય અને ખૂબ સુખી થાઉં ? બહુ કસોટીમાં તે નિર્બળ નીવડે અને તે દેવ પ્રકેપે તે વિચારતાં એને તે દરેક જ જાતિમાં દુઃખ જ ભાસ્યું લેવાના દેવા કાં ન થાય? અથત હતી એ હાલત અને તે ત્યાં સુધી કે દરેક જાતિ કરતાં મારી જ જાતિ બરબાદ થવાનો મહાન ભય તે શિરે ઝઝુમે જ છે. સુખી છે. પ્રથમ તે એમણે માની રાખેલી ઊંચી આમ છતાંય માનો કે દેવયોગે દેવની પરીક્ષામાં એવી બ્રાહ્મણ જાતિ માગવાનો વિચાર કર્યો. તેમાં પણ તે પસાર થયો અને દેવ પ્રસન્ન પણ થયો, ઘેર ઘેરથી અહર્નિશ પ્રાયઃ તાજી ટંકાલી ઘટીને અને કહે કે માગ ! માગ ! એ વખતે અભણ જ આટ, એક ફૂટલાં માટલામાં ઘણી વખત માગે શું ? કેટલુંક ભાગે ? કેવું લાગે ? કહેવું જ ભરી રાખેલો અને મીયાંગળીની માફક પ્રાયઃ પડશે કે “ શું માગું ?” એ વિચારમાં સ્થભાઈ
એઠાજુટા હાથે જ મળતો હોવા છતાં પણ વ્યક્તિ
જ જાય અને કિંચિત જેર કરે તે ઊલટું જ માગે. માટે એ વખતે તો બુદ્ધિની જ ખાસ જરૂર પડે છે.
દીઠ માત્ર એકેક જ ચપટી અને તે પણ અનાદર
પૂર્વક માગી લાવીને પેટ ભરવાના પ્રસંગે એને એ ઉપર એક લૌકિક ઉદાહરણ લઈએ.
અકળાવ્યો, અને એથી એ વિચારથી તે સહસા મોચીનું દૃષ્ટાંત,
વિરો; કારણ કે પોતાની જાતિમાં તે પિતાને જે રે અજ્ઞાન લેકમાં એ ભ્રમ રૂઢ કાંઈ મળતું તે જાતમહેનતનું, તાજે તાજુ, ચોખું થએલો કે જે જે આત્માઓ દુ:ખી હોય તેઓ કાશી અને માનભેર મળતું. વણિક જાતિમાં ઉત્પન્ન થવા(વાણુરસી )એ જઈને કૂવાને કાંઠે ઊભા રહી ની માગણીથી પણ એમ જે વિરપે; કારણ કે એ ગરદન કવામાં નમતી રાખીને જે વસ્તુ પેતાને ઇષ્ટ જાતિમાં કડકપટથી કરતાં સવાયાં દેઢાંનાં ૫ણ હોય તે ભવન્તરમાં પ્રાપ્ત થાય એમ ઇષ્ટદેવ પાસે દેઢાં બમણુની છેતરપીંડી દ્વારા પાપે પેટ ભરવાનું માગણી કરે અને પછી ગરદન ઉપર કરવત મૂકા- જ એને લાગ્યું. ક્ષત્રિય જાતિમાં તે રાજવી હોય વીને ધથી ગરદનને જુદી કરાવે તો ભવાંતરમાં તે તે રાજ્યખટપટને લીધે ભાઈભાઈને, પિતાપુત્રને વસ્તુઓ ખચિત પ્રાપ્ત થાય છે.” આથી ભરમા અને ભાદીકરીને પણ કવચિત માથાં કાપવાનું ઈને અજ્ઞ દુઃખિત કે કાશીએ કરવત મૂકાવીને વૈર હોય છે તે એની દષ્ટિ સામે ખડું થતાં કંપો. કિંમતી માનવજીવનને પણ અંત આણતા. એનું એને એમ જ લાગ્યું કે આ તો આખુંય જીવન ઝેરનામ “ કાશીએ કરવત મૂકાવી ' એમ કહેવાતું. વેરવાળું હોઈ પૂરતું ભયમાં. દિવસના ચોવીસે કલાક
to
us

Page #15

પ્રભુ મહાવીરે મેહમસ્ત જગતને ત્યાગધર્મ જ કેમ આપે ? [ ૪૧ ] ચિંતા, એમાં નીરાંતે ઊંઘાય નહિં. ઘરથી બહાર ડામાં તેને ખડકીને નીભાડ ચોમેરથી સળગાવવા ગયેલો જીવતે આવે તે મહદ્ ભાગ્ય ! એ જાતિમાં જેવું ભયંકર પાપ કરવું, એ પછી જ એ છે કે જઇને કરું શું ? એમાં કોઈ નબળો હોય તો વાસણો પાર્ક અને તે પણ ઉધાર દીધા પછી એનાં પણ એના જીવનપ્રસંગો જ - કાંટાળાં! જેવાં કે ના આવે ત્યારે પણ એ માંડ માંડ રોટલો, મરલૂંટફાટ, મારામારી, ખુનશભરી આંખે નિત્યના ચાંની ચટણું અને ભાગ્યા ઘરની છાશ પામે! ટંટાણીસાદ વિગેરે એની નજરમાં તરવર્યા. આવું આનું પણ વિકટ જીવન એને બીલકુલ ન મીયાંના ખચ્ચર જેવાં ઘેડાનેય જેમ “ટાર રચ્યું. એ મુજબ લુહાર, સુથાર અને હજામાદિ ન કહેવાય તેમ તેમાં પણ બાપુની ઘરડી જાતિની પણ સ્થિતિના તલસ્પર્શી વિચારોમાં એ ભેંસનેય ભૂલેચૂકે પણ જે બં” કહેવાયું છે તે ઉપર્યુક્ત રીતે જ મુંઝાય ! અકળાયો ! કિં બહુના?
અન્ત તે પોતાની જ જાતિમાં સર્વોત્તમ સુખના બારજ વાગ્યા. એ જાતિમાંની આ સ્થિતિ એને ભારી ખટકી હોવાથી એ માગણીથી પણ એ
નીરધાર ઉપર આવ્યો અને કરવત મૂકનાર સામે
જોઈ ઉલટભેર કરવત મૂકાવવા બોલી ઊઠ્યો કે વિરમ્યો. હવે રહી વાત ક્ષુદ્ર જાતિની. અને એનાથી
મેલ કરવતીયા કરવત, ચીડે ને મેચો ' કહે સ્વતઃ ઉતરતી હોવાથી એને તે વિચાર જ માંડી વાળ્યો. પણ હવે ભાંગવું શું ? એ વિચાર ખૂબ
ભાગ્યવાન ! આ અક્કલીન એવા અભણ મેચડે ઉથલાવતાં અને એમાં ઊંડો ઊંડે ઉતરી જતાં
દેવ પાસે પણ શું માગ્યું ? એની માગણી માં છે
કાંઈ માલ ? ઇષ્ટદેવને પ્રસન્ન કરી મનગમતું મેળએને એક ઉપાય સૂઝી આવ્યો. અને તે એ કેવૈશ્ય જાતિમાં પણ મારી જેમ 'કણબી, કુંભાર,
વવા જાન આપવા જેવી જબરી જહેમત ઉઠાવીને લુહાર, સુતાર, હજામાદિ અનેક જાતિઓ છે માટે
પણ જે મોચીપણું જ માંગવું હતું તે મર્યો શું હવે તેને પૃથફ પૃથફ નીહાળું. તેમાં કણબીની
કામ? ચીડે તે હતિ જ! પણ એ બધું કોણ જાતિમાં મહામહેનતને ભોગે મોટા પાપારંભમય જ
વિચારે? મતિમાન કે મતિહીન માટે જ કહ્યું કે ખેતીવાડીનું કૃત્ય એને પોતાના કરતાં ઘણું જ તુરછ કદાચ દેવ પ્રસન્ન પણ થયો છતાંય જો માંગનાર ભાસ્યું. કુંભાર જાતિમાં અહર્નિશ ન્યાયાધોયા બુદ્ધિને માલીક ન હોય તે, હોય તે પણ ગુમાવે વિનાનું રહેવું, કાદવકીચડવાળા પહેર્યા ફાટiટલ અને કવચિત જીવન પણ જાય; માટે જ તે પ્રસંગે કપડાં સહિત અઘોરીની માફક ઊંઘવું, સવારમાં તે વિદ્યાની જ ખાસ જરૂર છે. વિદ્યા ભણી વિચઆંખો ચોળતો ઊઠે . સુરત ગધેડાંનાં દર્શન કર્યા ક્ષણ થયા સિવાયનો આમાં પૂર્ણ લાભના પ્રસંબાદ સર્વ ગધેડાં બોળીને એકઠાં કરવાં, એની ઉપર ગોનેય ભારી નુકશાનીમાં પલટાવી નાખતાં વાર પૂરાણુ આયર લાદીને તે ઉપર કાથાનાં ચાલકાં લગાડતો નથી. આથી એ ચોક્કસ છે કે–વિશિષ્ટાત્મા નાંખીને કોદાળી પાવડા ખંભે નાખી ગધેડાંને પ્રસન્ન થયે છતે પણ યાચકને વિશિષ્ટ યાચના કરગોવાળ બની ધૂળખાણે જવું. હાથોહાથ ભાટી વાનો માર્ગ તે વિદ્યાદેવી જ દેખાડે છે ! અને એથી ખોદી ચાલકામાં ભરવી, ઘેર આણીને તે માટીનું તે સૂત્રકારોએ પણ “વિઘા વતમ્' કહીને ગારીયું કરવું, ખૂદવું, એનાં ઈટા કે વાસણાદિ એ પદદ્વારા વિદ્યાને જ સહુથી મહાન દેવ કહ્યો છે ! બનાવવાં, એ પછી પણ પાપના ખજાનારૂપ નીભા
ચાલુ.

Page #16

[ લેખકઃ—મુનિશ્રી લક્ષ્મીસાગરજી મહારાજ ]
વિચારરાશી અને વચનામૃતના વાક્યો.
( ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૦ થી શરૂ )
( ૧૨ )
મૂર્ખાઓના વિચાર। સાંકડા અને અજ્ઞાનથી ભરપૂર છે. મૂર્ખાઓ વિદ્વાને માટે ગમે તેવા અભિપ્રાય આંધે તેથી વિદ્વાનેાએ ડરી જવું નહિ. લાખા નિરક્ષર અભણ મનુષ્ચાના અભિપ્રાય કરતાં એક તત્ત્વજ્ઞાની મહાત્માના અભિપ્રાય ઉપર લક્ષ્ય આપવું. મૂર્ખાઓની વાહવાહથી અને તેઓની ભક્તિથી તમે પેાતાને મહાન્ ધારશે! નહિ. જ્ઞાનીને અભિ પ્રાય અમૂલ્ય છે. રાગ, દ્વેષ, સાંકડી ષ્ટિ, મમત્વ, નિન્દા, ક્લેશ અને વૈર આદિ દુગુ ણા જેનામાં છે તેવા મૂર્ખાએ પેાપટની પેઠે ભલે ભણી ગયા હૈાય પણ તેઓનુ હૃદય ઉચ્ચ હેતુ નથી. તેઓના વિચાર પ્રમાણે ચાલનારા દુઃખથી મુક્ત થતા નથી. ( ૧૩ )
ધમી બનવા પહેલાં મનુષ્ય મને. મનુષ્યપણું સદ્ગુણા વિના કહી શકાતુ નથી. દરેક મામતના વિચાર કરે. પેાતાની અક્કલ ધરાણે મૂકીને અન્યની અક્કલના દોરાયા ચાલીને પશુ સમાન ન બનો. તમારી અક્કલ કાઇ પણ પ્રકારે કાઇ વસ્તુના નિશ્ચય કરવા સમ ન થાય ત્યારે તમે જ્ઞાની ગીતાના વચન પર વિશ્વાસ રાખે, પણ સામાન્ય અક્કલવાળા કઈ કહે તે ઉપર એકદમ અભિપ્રાય આંધશે નહિ. કાઈ પણ માબતના અભિપ્રાય આંધતાં પહેલાં ચારે બાજુએથી
તપાસ કરશેા, મુત લખાવશે, ધીરજ રાખશે પણ એકદમ મનમાં આવે તે પ્રમાણે કરી દેશેા નહિ. પરીક્ષાપૂર્વક તત્ત્વને ગ્રહણ કરશે.
(૧૪)
કોઈ પણ મનુષ્ય સધી અભિપ્રાય બાંધતાં પૂર્વ પૂર્ણ વિચાર કરશે. અધૂરાને કાઇ પણ આખતના અભિપ્રાય આપવાને હક્ક નથી. અધૂરાને પરીક્ષાના હક્ક નથી. અધૂરાની ષ્ટિ અધૂરી હોય છે તેથી તે કાઈ પણ ખાખતનું પૂર્ણ સ્વરૂપ વિલેાકી શકતા નથી. અધૂરાની પણ પરીક્ષા કરવી તે પણ વિચારવા ચાગ્ય છે.
(૧૫)
હજારા મૂખ, ક્લેશી અને અવિનયી શિષ્યા કરતાં જ્ઞાની, સદ્ગુણી અને વિનયી એક શિષ્ય સારા શિષ્યના ધમ સમજ્યા વિના શિષ્ય થવાના અધિકાર નથી, શિષ્યના ધર્મ સમજ્યા વિના શિષ્ય થવું તે એક ગુન્હ છે. ગુરુને ધમ સમજ્યા વિના ગુરુ થવુ તે પણ એક જાતના ગુન્હા છે.
(૧૬)
કોઇ પણ પદવી યાગ્ય લેતાં પહેલાં તેના ગુણે! પ્રાપ્ત કરવા જોઈએ. પદવીને પ્રાપ્ત કરીને મલકાશે નહિ કિન્તુ સ્વપરની ઉન્નતિ કરવામાં પ્રવૃત્તિ કરી. ઈર્ષ્યા એ અવનતિનું મૂળ છે. જે મનુષ્ય અન્યને ખાડામાં પાડવા પ્રચા રચે છે તે પેાતાને હાથે ખાડામાં પડે છે.

Page #17

વિચારરાશી અને વચનામૃતના વાક્યો,
[ ૪૩]
(૧૭)
તમારી પરીક્ષાને દુનિયાને શો હકક છે. પોતાની નિન્દા અને સ્તુતિ તરફ બહેરા તમારી પરીક્ષા તમે જાતે જ કરી શકે છે, બનશો. તમારું સ્વર્ગ તમારા આત્મામાં છે અને નરક પણ તમારા આત્મામાં છે. મત- જે લખે તે દુનિયાના ઉદ્ધાર માટે લખે. લબ કે તમારો આત્મા ઉચ થશે તે દુનિયામાં સપની જિવા ધારણ કરે નહિ. સ્વર્ગમાં જશે અને તમારો આત્મા દુર્ગ- રાક્ષસી વિચાર કરો નહિ. મેટા સદ્દગુણેથી થી નીચ બનશે તે નરકમાં જશો. મહાન થવાય છે, પણ કેઈને નાશ કરીને ( ૧૮ )
કદી મહાન થવાના નથી. લહમીવંતને લમીથી માન મળતું નથી
(૨૨) પણ લક્રમીના ત્યાગથી માન મળે છે. કોઈ સદાકાળ નિર્ભય રહો. નિર્ભય આત્મા પણ સ્થાનમાં લક્ષ્મી વાપર્યા વિના અથવા સર્વત્ર અભયને દેખે છે. અભયરૂપ તમે છે. વાપરશે એવું જાણ્યા વિના લહમીવન્તને શા માટે ભયના વિચાર કરી દુઃખી થાઓ કેઈમાન આપતું નથી. ખરી લક્ષ્મી તમારા છો ? હું દેહ નથી, મન નથી પણ પરબ્રહ્મ આત્મામાં છે અને જૂઠી લમી તમારી આંખ છું, મને કેાઈ જાતને ભય નથી એવી ઉત્તમ આગળ છે. જૂઠી લક્ષ્મીના દાસ બનવા માટે ભાવના ભાવે. ગામડાઓમાં ભીતિનાં ચિહ્ન મનુષ્યજન્મ નથી, પણ ખરી લકમીના બતાવતાં શેરીઓનાં કૂતરાં ભસે છે અને સ્વામી બનવા માટે મનુષ્યજન્મ છે.
અને શંકા પડે છે. નિર્ભયતામાં દુઃખનું (૧૯)
સ્વપ્ન છે.
(૨૩) તમે તમારી જે કિમ્મત કરાવે છે તેના કેઈ પણ જાતના કુવ્યસનથી સદંતર દૂર કરતાં અધિક કિમત કાઈ કરી નાઉ રહેવું અને આપણી આસપાસના સ્વજનાતમારી વૃત્તિ જેવા તમે થશે, તમારું ભવિ- દિને એથી દૂર રહેવા પ્રીતભરી પ્રેરણા કર્યા કરવી. ધ્ય વર્તામાનમાં તમે ચો છો, તમારા ભવિ
(૨૪) બના નશીબના તમે વર્તમાનમાં સ્વામી છે.
માયા-કપટ તજી, સરલતા આદરી, મન, (૨૦)
વચન અને કાયાની શુદ્ધિથી સ્વ–પર હિતઆત્મવિશ્વાસ એ જ સુખનું મૂળ છે રૂપ થાય તેવાં કાર્ય કરવા-કરાવવાં. તમારું હૃદય જેવું છે તેવા તમે છે. દુનિયા
(૨૫) ના કહેવા ઉપર આધાર રાખશે નહિ. તૃષ્ણવાળા ઈન્દ્રને પણ સુખ નથી.
(ચાલુ)

Page #18

પાર્તવ્રતા સ્ત્રીઓનો ધર્મ અને લક્ષણો.
સ્ત્રીઓનું ખરું ભૂષણ શીલપણું છે.
શાસ્ત્રમાં જે જે મહાસતીએનાં વૃત્તાંત આવે છે તે પતિવ્રતાપણાની કસોટીમાંથી પ્રાણાંતે પસાર થયેલ હાય છે, તેથી જ તેવી પતિવ્રતા સ્ત્રીએ પ્રાતઃકાળમાં સ્મરણીય થઈ પડે છે. પચીશે'ડ વષ ઉપર થયેલ પતિવ્રતા સ્ત્રીએ કે જેઓના નામેા સુવર્ણાક્ષરે શાસ્ત્રામાં લખાચેલ છે તેવા પ્રભાવિક પણાના દૃષ્ટાંતા ભલે હાલ ન મળી શકે પરંતુ વર્તમાનકાળમાં પતિવ્રતા સ્ત્રીએ હેાઈ શકે છે. તેવી આદશ સ્ત્રીના સામાન્ય લક્ષણેા શુ હેાય છે તે બતાવવાના આ લેખ લખવાના હેતુ છે.
ઘરના અન્ય મનુષ્યા જેઠ—જેઠાણીને માત-પિતા સમાન, દીયરને પુત્ર કે ભાઈ સમાન, દેરાણીને પુત્રી કે અેન સમાન અને તેની સંતતીને પેાતાના પુત્રપુત્રી સમાન હૃદયપૂર્વક ગણે છે. નિરંતર ધર્મીનીચ શ્રવણ કરે છે. અને કલકત સ્ત્રીઓની પાસે ઊભી રહેતી નથી-બેસતી નથી. કાઈપણ જાતના સંબંધ રાખતી નથી, પરંતુ કેવળ કુલીન, જાતવંત અને સુપાત્ર સ્રીઓની જ સગતિકરે છે. કેાઈને કડવુ વચન કહેતી નથી, સ દુર્ગુણાથી દૂર રહી સદ્ગુણ ધારણ કરી ખીજી સ્ત્રીઓને તેવી મનાવવા પ્રયત્ન કરે છે. જરૂર પડે ત્યારે જરૂર પૂરતું અલ્પ ભાષણ કરે છે.
પતિવ્રતા સ્ત્રીનું પ્રથમ લક્ષણ પેાતાની ઇંદ્રિયાને વશ રાખી તે પેાતાના પતિ ઉપર નિમળ પ્રેમ રાખે છે, પતિની ચ્છિા મુજબ ચાલે છે અને તેની આજ્ઞાનું ખરાખર પાલન કરે છે. મન, વચન અને કાયાથી પેાતાના પતિની સેવા કરવા સિવાય ખીજી કાઈ પણ પ્રકારની ઇચ્છા કરતી નથી.
ઘર અને બહાર સ્વચ્છતા રાખે છે, અને પતિના સુખ-દુઃખની સાથી બની જાય છે. પતિની આજ્ઞા સિવાય ઘર બહાર પગ ભરતી નથી. સાસુને પેાતાની માતા સમાન અને સસરાને પેાતાના પિતા સમાન ગણી મન, વાણી અને શરીરથી સદા સેવા કરે છે. નણું દને પાતાની વ્હેન સમાન ગણી તેની સાથે પ્રેમપૂર્વક વર્તાવ કરે છે. પતિના જમ્યા પછી જમે છે અને પતિના સૂતા પછી પાતે નિદ્રાપ્રીન થાય છે.
ઘરનું કામકાજ પૂર્ણ થયા બાદ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવામાં પેાતાના સમય વિતાવે છે. પતિને થોડા પણ વિયોગ સહન કરી શકતી નથી. પતિના પ્રિયજનાને સન્માન આપે છે. સાસુ, નણંદ કે તેવી જ હેનપણી વિના ઘર અહાર જતી નથી. હાલવા-ચાલવામાં તેમજ સ’બધી પુરુષવર્ગ સાથેની વાતચિતના પ્રસગે નીચી દૃષ્ટિ રાખી મર્યાદાપૂર્વક જોઇએ તેટલી જ વાતચિત કરે છે; બીજા પુરુષા સાથે વાચિત કદી પણ કરતી નથી. કરવી જોઇએ તેની સાથે વાતચિતમાં ઊંચે સ્વરે કે ક્રોધિત થઈ ખેલતી નથી. પતિથી કાઈપણ બાબત પાવતી નથી.
પેાતાના પતિના વ્યવહારિક અને ધાર્મિક કાર્યોંમાં-ઉદારપણામાં ઉત્સાહ અને

Page #19

.
- ---
..
--
---
-
-
-
પતિવ્રતા સ્ત્રીઓનો ધર્મ અને લક્ષણો
[ ૪૫ ]
સહકાર આપી તન, મન અને કર્મોથી રેને તેવું શિક્ષણ અને ઉત્તમ ઉપદેશ આપી સહાયતા આપે છે અને પતિના તેવા કાર્યોમાં તેઓને સન્માર્ગમાં લાવવાને નિરંતર પ્રયત્ન તેમને ગતિ આપે છે.
કરે છે. વિદ્યા, વિનય અને વિવેકાદિ સદ્ગુણોને ભાવી થનારી પિતાની સંતતિને ઉચ્ચ સદા સંપાદન કરે છે. કેઈને દુઃખ ઉત્પન્ન સંસ્કારી બનાવવા માટે, ગૃહણી તરીકેનું થાય તેવું બોલતી પણ નથી, અને કાર્ય પણ સંપૂર્ણ પાલન કરવા માટે, આદર્શ સ્ત્રી બનવા કરતી નથી. પોતાના કુટુંબીઓ અને અન્ય માટે બાળપણથી તે કાર્યોને અનુકૂળ વ્ય- સાથે વિરોધ કરી કલશ પણ કરતી નથી. વહારિક-ધાર્મિક શિક્ષણ મેળવે છે અને પોતે સુખ-દુઃખ,હર્ષશોક વિગેરે સ્થિતિમાં સમતોલમાતા બન્યા પછી પોતાની સંતતિનું પ્રેમ પણું રાખે છે, સૌભાગ્યવર્ધક અને ધર્મકાર્યો પૂર્વક પોષણ કરવા સાથે તે ધીર, વીર, સદ્- વગેરે પણ પતિની આજ્ઞા લઈને કરે છે. દેવગુરુગુણસંપન્ન અને વિદ્વાન કેમ બને તે માટે ધર્મ પરત્વે શ્રદ્ધા રાખી આરાધના કરે છે. સદા પ્રયત્ન કરતી રહે છે. ખરાબ આચરણ- ધર્મશાસ્ત્રો કે ગુરુમહારાજને ઉપદેશ શ્રવણ માં પોતાના બાળકોને પ્રવૃત્ત નહિ થવા દેવા કરી તે પ્રમાણે વર્તવાનો પ્રયત્ન કરે છે. હમેશાં સાધ્યદષ્ટિ અને પ્રેમપૂર્વક અંકુશ જિનેશ્વરના દર્શન, સામાયિક, આવશ્યક ક્રિયા રાખે છે.
વગેરે કરવામાં પાછી હઠતી નથી. શરીરથી પતિએ ઘરમાં લાવેલ વસ્તુઓને સંભાળ- બની શકે તેવા તપના અનુષ્ઠાન કરે છે અને પૂર્વક સાચવી રાખે છે. કોઈ પુરુષ કામવશે એ બધું પ્રેમપૂર્વક કરે છે. તેની સામું જુએ અથવા પ્રિય વચનથી કે
દેવદર્શનાદિના કારણે પુરુષની જ્યાં ભીડ વસ્ત્રો કે અલંકારથી લલચાવે તે પણ લેશ
' હેાય ત્યાં ધક્કા ખાવા ન જતાં બીજે વખત માત્ર પણ વિકારને વશ ન થતાં તેવા પ્રસંગે )
લે છે અથવા ઘરમાં બેસીને છેવટે સ્મરણ, થી દૂર રહે છે. પરપુરુષની સામે સ્થિર
ધ્યાન, અનુમોદના કરે છે. દષ્ટિએ કદી પણ જોતી નથી, પરંતુ કોઈ વખત
પૂર્વકમના ઉદયે કદાચ પતિ રેગી, દુર્ગુણી અન્ય પુરુષ સામે જોવાની આવશ્યકતા
કે કુલક્ષણવાળે મળી જાય તો પતિને દેવજણાય તે પિતાના પિતા કે બંધુ સમાન
" તુલ્ય ગણું પૂર્વકને વિચારી સદા પ્રસન્ન ગણું દેખે છે.
રહે છે અને પતિસેવામાં કચાશ રાખતી પિતાના પતિદ્વારા જે જે પ્રાપ્ત થાય નથી, અને તેવા પ્રસંગોએ પિસા, વસ્ત્ર, આબુતેમાં સંતોષ માને છે. બીજાનું વિશેષ સારું પણ વગેરેથી કેઈ લલચાવનાર મળે તે તે જોઈ કૅપ કરતી નથી અને ઈચ્છતી પણ નથી. ચલાયમાન થતી નથી, કેઇની ગરજ કે પરવા - ઉદાર, દયાળુ, પરોપકારી અને બુદ્ધિશાળી પણ રાખતી નથી અને તમામને ધિકકારી થવા પ્રીતિ ધરાવે છે. ધર્મ, નીતિ, સદાચાર, કાઢી પતિ સિવાય બીજાને ઈચ્છતી નથી. વ્યવહાર, સ્ત્રી ઉપગી કળા-કૌશલ્યનું પોતે અન્ય પુરુષોને સ્પર્શ પણ કરતી નથી. જેનાથી શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી પોતાના સંબંધીઓ વગે- મર્યાદાને ભંગ થાય, વિકાર ઉત્પન્ન થાય,

Page #20

[ ૪૬ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વ્યવહાર વિરૂદ્ધ કહેવાય એવા વસ્ત્રો કે અલંકારો સમય રહેતો નથી. આ મનુષ્યજન્મનું સાર્થક ધારણ કરતી નથી, તેમજ તે સાથે ધર્મરૂપી કેમ થાય તેને નિરંતર વિચાર કરે છે અને ધન લૂંટાય તેવા પદાર્થોનો ખાનપાનમાં ઉપ- તે દ્વારા નિશ્ચિત કરેલ સાચા રાહ પર સર્વ યોગ કરતી નથી તેમ વ્યવહાર વિરુદ્ધ કોઈ વ્યવહાર ચલાવે છે. વિશ્નો અને અનેક સંકટ પણ આચરણ પણ કરતી નથી. પોતાના જે આવતાં તેને સહન કરી પોતાની રહેણીકહેણી, અંગે પાંગ જોવાથી બીજાને વિકાર ઉત્પન્ન થાય નેકીટકી છોડતી નથી. વગેરે લક્ષણો ધર્મશાસ્ત્રોતે તમામ ઢંકાય તેવી રીતે વસ્ત્રો ધારણ કરે છે, ધર્મોપદેશકે એ અને વિદ્વાનોએ બતાવેલ છે. છે. નગ્નાવસ્થામાં સ્નાન પણ કરતી નથી. ધીમી સતી ચંદનબાળાને પરઘેર વેચાવું પડયું ગતિએ ઉપગપૂર્વક ચાલે છે. ગમે તેવી તેમ જ સતી મદનરેખાના પતિને તેના મોટા સ્થિતિમાં પિતાના મુખને આનંદિત રાખે છે. ભાઈએ મારી નાખ્યાં છતાં શિયળનું રક્ષણ કર્યું. વ-અલંકારોથી સુશોભિત થવાની ઈચ્છાને નર્મદાસુંદરીને વેશ્યાને ત્યાં વેચાવું પડ્યું, બદલે સગુણથી સુશોભિત થવાની હરહંમેશ અનેક કષ્ટ સહન કરવા પડ્યા પરંતુ શિયળ ઈચ્છા રાખે છે. ઊંચે સ્વરે હસતી નથી તેમજ સાચવ્યું. સુભદ્રા સતીને મુનિ મહારાજનું અન્ય સ્ત્રી-પુરૂષની ચેષ્ટા જોવાની ઈચ્છા પણ આંખમાંનું કાણું જીભ વડે કાઢતાં આળ આવ્યું રાખતી નથી. સૌભાગ્યદક અંગાર પણ દેવતાઓએ તેમનું શિયળ સાચવવા કાચા નિરંતર ધારણ કરે છે.
તાંતણે ચાલશું બાંધી કૂવામાંથી જળ કાઢી આ દેહને વિનાશક સમજ પરલેકના નગરદ્વાર ને તે પાણી છાંટવાથી ઉઘડતાં શિયળસુખનો વિચાર કરી આત્મા જેમ ગુણશ્રેણીએ મહિમા વધ્યા. અંજનાસુંદરીને જંગલમાં ચઢે તેમ સુકૃત કાયે, દાન પુણ્ય વગેરે કરી રખડવું પડયું. કલાવતીને શિયળ સાચવતાં સત્કીતિ સંપાદન કરે છે. હમેશાં પિતાના હાથ કપાણા પણ શિયળના પ્રભાવે હાથે નવા શિયલનું ગમે તે ભોગે રક્ષણ કરે છે. નિર. થયા. મહાસતી સીતાજીને લોકોપવાદ ટાળવા તર સત્યભાષી હોય છે. ક્રોધ, માન, માયા,
શિયળની ખાત્રી માટે વનમાં જવું પડ્યું, લેભ, નિંદા અને વિકથા કરવી વગેરેને
અગ્નિપ્રવેશ કરવો પડ્યો, તેમજ તેવા
અનેક દાખલાઓ ભૂતકાળના અને આગલી ભવાટવી ભમાવનારા ગણી શાંતિ, લઘુતા, સર
વીશીના પતિવ્રતપણા–શિયળનું રક્ષણ કરવા લતા, એકતા, સંતોષ, ગુણગ્રાહીપણું, સત્કથા
માટેના સતી સ્ત્રીઓએ અનેક સંકટો સહન કરવા વગેરેને આત્મકલ્યાણના સાધનભૂત ગણું
કર્યા છે તે શાસ્ત્રોમાં મોજુદ છે અને પ્રેમપૂર્વક તે ગુણોને ગ્રહણ કરે છે.
તેથી જ શાસ્ત્રોમાં તેના નામે સેનેરી પતિનું જરા પણ અપમાન કરતી નથી અક્ષરોએ લખાયેલ છે અને પ્રાતઃકાળમાં અને બીજા જે પોતાના પતિનું અપમાન કરે તેવી માતાનું સ્મરણ કરતાં પાપ ધોવાય તે તે સહન પણ કરતી નથી. વૃદ્ધ, વૈદ્ય છે–આત્મકલ્યાણ થાય છે. અને સદ્ગુરુઓ પાસે પણ જરૂરીઆત પૂરતું આ કાળમાં પણ પતિવ્રતા સ્ત્રીઓ પણ મર્યાદાપૂર્વક બેલે છે. પિયરમાં પણ વધારે હોઈ શકે છે, પરંતુ સમજવાનું એ છે કે

Page #21

=અનુર અભ્યાસી B. A =
ધર્મનું મૂળ દુઃખમાં છુપાયેલું છે.
બાલ્યાવસ્થામાં જીવન ઉજજ્વળ, અદ્ભુત, સંપૂર્ણ થાય છે. ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ થતી નથી અને વિરમયકારી, લીલામય દેખાય છે અને જગત અનિષ્ટની ઉપસ્થિતિ અનિવાર્ય છે. આનંદની રંગભૂમિ દેખાય છે. અહિંની આ જગત નિઃસાર છે, કેવળ તૃષ્ણાના દરેક ચીજ સુંદર સૌમ્ય અને આકર્ષક જણાય હંકાર છે. તેનાથી ઉન્મત્ત થએલું જીવન છે. માણસ ઈચ્છે છે કે અહિંયા હળીમળીને
અસંખ્ય પીડા, અસીમ વેદના અનેક આઘાતબેસીએ, હસીએ, ખેલીએ, રેષતષથી લડીએ
પ્રત્યાઘાત સહન કરતાં કરતાં સંસારવનમાં અને પછી ઉડી જઈએ.
ઘમી રહ્યું છે. ત્યાં સંતોષને કે સુખપરંતુ જેમ જેમ જીવનની ગતિ પ્રૌઢતા
હિતા શાનિતને ક્યાએ પત્તો નથી. એજ અપૂર્ણતા, તરફ વધે છે તેમ તેમ આ રંગભૂમિ અને એ જ તણા. એ જ વેદના હમેશાં હોય છે. તેની અંદર લીલાઓ ડરાવનારું અને ગભરા- આલોક તુણા પતિનું સ્થાન નથી. એ તો વનારું સ્વરૂપ ધારણ કરતી જાય છે. પગલે
નિર્દય મરીચિનું સ્થાન છે. એ દૂર દૂર રહેપગલે ભાન થવા લાગે છે કે જીવન દુઃખમય નાર છે. એ નિતાંત અગ્રગ્રાહ્ય છે. એ ખોટી છે, જગત નિષ્ફર અને ફૂર છે. ચારે તરફ આશાઓના પાસમાં બાંધીને જીવનને મૃત્યુ પરાધીનતા છે. અથાગ પરિશ્રમ કરવા છતાં તે યાદ
કરવા છતા તરફ લઈ જાય છે. તે પદ પ્રાપ્ત કરનારને કુદરતની કસોટીમાંથી આ જગત મૃત્યુથી વ્યાપ્ત છે. ચારે પસાર થવું પડે છે અને ઉપરોક્ત સર્વગુણ તરફ કપાંત અને ચિત્કાર છે. લોકો નિરધારણ કરવામાં અનેક સંકટ ઉઠાવવા તર કાળના મેઢામાં ચાલી રહ્યા છે. ભૂમંડળ પડે છે; કેટલી સહનશક્તિ કેળવવી પડે છે અસ્થિપંજરથી ઢંકાએલું છે. અહિંયા જીવન ત્યારે તે પદ પ્રાપ્ત થાય છે, જેથી દરેક નિતાંત અશરણ છે. અહિંયા કઈ ચીજ હેને ! તમે તમારો સ્ત્રીધર્મ શું છે? તે સ્થાયી નથી. જે આજ હોય છે તે કાલે સમજે, લઘુવયથી જ તેવું સ્ત્રી શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી નથી હોતી. અંકુર ઉગે છે, વધે છે, પત્ર પતિવ્રતા ધર્મનું પાલન કરે, સતીપણું પ્રાપ્ત પુષ્પ થાય છે, ખીલે છે પરંતુ અંતે ખરીને કરે, તમારા મનુષ્ય જીવનનું સાર્થક કરવા જમીન ઉપર પડે છે. અહિયાં ભેગમાં રોગ ઉત્સુક બનો તે જ મનુષ્યજન્મનું સાર્થક છે. રહેલા છે, યૌવનમાં ઘડ૫ણ રહેલું છે, શરીઅમારી બહેને પિતાનું તેવું કર્તવ્ય પિતાના રમાં મૃત્યુને વાસ છે. અહિંની સઘળી વસ્તુઓ જીવનમાં સમજે અને આદર્શ બને તેવી પર- ભયથી ઢંકાએલી છે. માત્મા પ્રત્વે અમારી પ્રાર્થના સાથે આ લેખ આ છે પ્રૌઢ અનુભૂતિ જે માનસ સમાજ
આત્મવલ્લભ. માં ધર્મમાર્ગની આવિષ્કારક છે. કેઈ યુગ

Page #22

[ ૪૮ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. એવો નથી, કેઈ દેશ એ નથી કે જ્યાં આ આવે છે અને તેના ઉજજવળ સંસારને ભયાપ્રૌઢ અનુભૂતિને ઉદય ન થયો હોય અને નક ભાવથી ભરી મૂકે છે. તે દુઃખમાં એમ તેની સાથે સાથે જીવનને અલૌકિક આદર્શ વિચારે છે કે-“હું કેણ છું? શું હું અને તેની પ્રાપ્તિ માટે ધર્મમાગને ખરેખર નિરર્થક છું? પરાધીન અને નિઃજન્મ ન થયો હોય. વૈદિક ઋષિઓને આ સહાય છું? શું મંગળ કામના કરવા છતાં અનુભૂતિ વૈદિક સાહિત્યમાં કહેલા યમ, મૃત્યુ દુઃખી રહું છું? આશા રાખવા છતાં આશાઅથવા કાળના વિવરણમાં છુપાએલી છે. હીન બનું? જીવન ચહાવા છતાં મૃત્યુમાં અસુર લેકની આ અનુભૂતિ પ્રચંડ, ભીષણ મળી જાઉં ? જો દુઃખ એ જ મારો સ્વભાવ રૂદ્રસ્વરૂપમાં આપણી સુધી પહોંચી છે. લિંગા- છે તે સુખની કામના શા માટે ? જે આ ચત લોકોમાં એ રૂદ્રની મૂત્તિ અને શિવના જીવન એ જ જીવન છે તે ભવિષ્યની આશા તાંડવનૃત્યમાં અંક્તિ થએલી છે. અને શા માટે ? જો મૃત્યુ એ જ મારો અંત છે બંગાળ દેશના તાંત્રિક લેકેમાં કાળી-કરાલી તે અમૃતની ભાવના શા માટે? શું એ કામના, ચંડી-દૂર્ગાના ચિત્રમાં ચીતરેલી છે. ઉપનિષદ- આશા, ભાવના, એ બધા ભ્રમ છે. મિથ્યા ના કાળમાં એ અનુભૂતિ બ્રહ્મ સત્ય છે, અને છે, મારે એની સાથે કોઈ સંબંધ નથી ? નામરૂપ કર્માત્મક જગત અસત્ય છે એવા શું આ દુનિયા એ જ મારી દુનિયા છે કે સત્યાસત્યવાદમાં રહેલી છે. એ અનુભૂતિ જ્યાં ઈચ્છાઓનું ખુન થાય છે અને પુરુષાર્થ આધુનિક વેદાંત દર્શનના માયાવાદ, તુચ્છ- ની અફળતા રહેલી છે? શું આ દુનિયા મારા વાદમાં પ્રગટ છે. મહાભારતમાં એ અનુભૂતિ ભાગ્યની વિધાતા છે? શું એની ઉપર મારો બુદ્ધિશાળી બ્રાહ્મણ પુત્રના વિચારોમાં ગર્ભિત કઈ અધિકાર નથી? શું કઈ એવી દુનિયા છે. બોદ્ધકાળના ભારતમાં બુદ્ધ ભગવાને નથી કે જ્યાં સ્વેચ્છાપૂર્તિ હોય આનંદને બતાવેલા ચાર આર્ય સમાં અને વીર નિવાસ હોય અને અમર જીવન હોય?” ભગવાને બતાવેલી બાર ભાવનાઓમાં આ જ્યાં દુઃખની અનુભૂતિએ મનુષ્યના મગઅનુભૂતિ દેખાય છે.
જમાં જીવન અને જગત સંબંધી આ પ્રશ્ના
વલીને દર્શન અને શાસ્ત્રની આ ગૃઢ સમશ્યાએવી રીતે એ અનુભૂતિ સર્વ ધર્મમાગને આધાર છે, પરંતુ નિવૃત્તિપરાયણ દર્શનેએ
એને જાગૃત કરી છે ત્યાં તેણે મનુષ્યને આ
દુનિયાની રૂઢિને માર્ગ છોડીને અલૌકિક પ્રાણ છે. એટલા માટે ઉપનિષદુ, વેદાંત, બોદ્ધ માગે ચાલવાને તત્પર બનાવે છે. અને જૈનદર્શન સમજવા માટે એના મહત્ત્વને જે ઈદ્રિયોને નાશ કદી પણ ન થતો અનુભવ કરવો અત્યંત જરૂરી છે.
હોત, ઈષ્ટ વસ્તુ મેળવીને તેનાથી વિયોગ ન મનુષ્યજીવનમાં માણસ સભ્ય હોય કે થતો હોત, રોગ અને ઘડપણથી શરીર જજઅસભ્ય હોય, ધનવાન હોય કે નિર્ધન હોય, રિત થતું હેત, ઉલ્લાસમય યૌવન હંમેશાં પંડિત હોય કે મૂખ હેય, પુરૂષ હોય કે રહેતું હતું, અને મૃત્યુથી જીવનતંતુને વિચ્છેદ સ્ત્રી હોય, પણ આ અનુભવ એક વખત ન થતે હેત તે ઈચ્છા–ભાવના પણ ન હોત,

Page #23

ધર્મનું મૂળ દુઃખમાં છુપાયેલું છે.
શધ પણ ન હોત, ઉપાય અને માર્ગ પણ ભવ્યજને પોતાનું ધામ બનાવે છે. જ્યાં તે નહોતા. જ્યાં અનિત્યતા છે ત્યાં જ દુઃખ છે દેવતા સ્વરૂપે અનંત કાળ સુધી સ્વેચ્છાપૂર્વક અને જ્યાં દુઃખ છે ત્યાં જ ભાવના છે અને આકાશચારી થઈને વિચરે છે. જ્યાં ભાવના છે ત્યાં જ આવશ્યકતા છે, જ્યાં એ જ વેદના જીવનને બહારથી અંદર આવશ્યકતા છે ત્યાં જ શોધ છે અને જ્યાં આવવાની, શાન્ત ચિત્તે ચિંતન કરવાની પ્રેરણા શધ છે ત્યાં જ માગ છે અને જ્યાં માગ છે કરે છે. એ જ વેદના જીવનને શરીરપષણ, ત્યાં જ પ્રાપ્તિ છે.
વિષયભોગ, ઈચ્છાપતિના રૂઢિમાર્ગો તાજીને જે તરસ ન હોત તે કોણ જળાશય રીતિ-નીતિ, ત્યાગ-સંયમ, શીલ-સહિષ્ણુતા, શધત અને કેણ જળનું શરણ પામત? દાન–સેવા,પ્રેમ-વાત્સલ્યને માર્ગ અપનાવવાની જે સૂર્ય તડકો ન આપે તે કેણ છાયાનું શિક્ષા આપે છે. એ જ વેદના જીવનમાં દિવ્ય શરણ મેળવત? જે સંસાર અનિત્ય ન હોત આલેક પેદા કરે છે જે રેગશેક, આતાપજીવન દુઃખમય ન હોત તે કોણ પારમાર્થિક સંતાપથી દુઃખિત હૃદયને શાંતિ આપે આદર્શ શોધત અને કોણ ધમને શરણે જાત? છે, જે દુદેવ, અન્યાય, અત્યાચારથી પીડાતા
એ દુઃખને અનુભવ એ જ સંસારમાં પ્રાણોને ધેય અને શાંતિથી ભરે છે. એ દિવ્ય ધમનો રચનાર છે. એ જ વિશ્વાસ ઉત્પન્ન કરે આ લેક જ જીવનની પરમ આકાંક્ષા છે. છે કે જીવન નિરર્થક નહિ પણ દયેયવાન છે. એના રહસ્યનું ઉદ્દઘાટન જ એના ગૂઢ પરાધીન નહિ પણ સ્વતંત્ર છે, મરણશીલ વિચારની પરાકાષ્ઠા છે, એની સિદ્ધિ જ એના નહિ પણ અમર છે. એ જ મનુષ્યમાં મૃત્યુ સતત પુરુષાર્થને પરમ ઉદ્દેશ છે. જે જીવનનેલોક તરફ ઘણા અને અમૃત લોકની લાલ- એ આ લેકથી વંચિત કરી દેવામાં આવે ચ પેદા કરે છે. એ જ મનુષ્યને નીચેથી તે જીવન જીવવા લાયક નથી રહેતું અને એક ઉપર જતાં શીખવે છે. એ જ એને આ કારા- નીરસ અને ભારરૂપ બની જાય છે. વાસથી દૂર ઝગમગતા જ્યોતિ લોકમાં પિતા- એ સુખને લોક દુઃખની પાછળ છુપાની આશા લગાડવાને મજબૂત કરે છે. એ ચેલ છે. એ અમૃત સરોવર અંધકારથી ઢંકાજ સ્વપ્નમાં બેસીને પિતૃલોકની અને વ્યં. યેલું છે. જેઓ દુઃખથી ડર્યા વગર તેની તર લેકની સૃષ્ટિ કરે છે. એ જ ભાવના- અંદરનો અર્થ જોનાર છે, જેઓ અંધકારથી ઓમાં એ સ્વર્ગ લોકની રચના કરે છે. ગભરાયા વગર એની અંદર પ્રવેશ કરે છે
જ્યાં દેશ, જાતિ અને વિશ્વનું હિત, દાન, તેઓ જ ખરી રીતે સુખ લેકના–અમૃત સેવા કરનારા અને પિતાના પ્રાણને ભાગ લેકના અધિકારી છે. આપનાર મનુષ્ય મરીને જન્મ લે છે. જ્યાં દુઃખ જીવન માટે જરૂર ભયાનક, અરુચિપૂજા, પ્રાર્થના, સ્તુતિ, વંદન, યજ્ઞ, હવન કર છે; પરંતુ એ અનિષ્ટકર નથી, બાધક કરનાર ભક્તજનો પેદા થાય છે. જ્યાં દુઃખ નથી, શત્રુ નથી. એ તો જીવનનું પરમ કલેશ સહન કરનાર, વ્રત–ઉપવાસ કરનાર હિતૈષી છે, પરમ પુત્ર છે.એ જીવનને સચેત કર

Page #24

[૫૦]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નાર છે તેની પરિસ્થિતિનું ઠીક ઠીક ભાન કરાવનાર તેઓએ આ દુઃખાનુભૂતિને અપનાવી છે, તેના છે. એ સ્વાથી નથી, ખુશામતખોરનથી.એ તેના આલોકમાં રહીને અંત શક્તિઓને લગાડી છે અજ્ઞાનનો લાભ ઉઠાવીને હામાં હા મેળવ- એને લઈને શ્રેયસ્ અને કલ્યાણકારી કહેવામાં નાર નથી. એ તેના જૂઠા રૂપની પ્રશંસા આવે છે. કરીને તેને ખુશી રાખનાર નથી, એ તે સ્પષ્ટ જે દુઃખમાં અધીરે નથી થતું, તેનાથી કહેનાર છે. એ દર્પણની માફક સરલ અને મુખ છુપાવતો નથી. જેણે તેને સાચા મિત્રની સાચું છે. એ જૂનામાં જૂની કલ્પિત માન્ય- માફક અપનાવેલ છે, જે તેના અનુભવની તાઓને મિથ્યા કહેનાર છે, ગાઢમાં ગાઢ સાથે પ્રયોગ કરે છે, જે તેને અવાજ સાંભળે સત્યાર્થીને અસત્યાર્થ કહેનાર છે. એટલા માટે છે. જે તેની પાછળ પાછળ ચાલે છે તે જીવનભયાનક છે. એ કિરણની માફક અજ્ઞાનતંતુને શત્રુઓને પકડી લે છે, તે જન્મ-મરણના ભેદનાર છે. એ મહાગ ઉપર નસ્તર સમાન
રોગનું નિદાન કરી લે છે, તે દુઃખમાંથી સુખછે એટલા માટે અરુચિકર છે.
ને માર્ગ કાઢે છે.તે માર્ગે ચાલીને હંમેશા સ્વાશ્ચરચનામાં જે સ્થાન જવરનું છે તે માટે કૃતકૃત્ય થઈ છે,પૂર્ણ થઈ જાય છે, અક્ષય જ સ્થાન જીવનરચનામાં દુઃખનું છે. જવર સુખનો સ્વામી થઈ જાય છે; પરંતુ જે દુઃખની પિતે રેગ નથી, રગને ઉત્પાદક નથી, એ કટતાથી ડરીને પિસી ગયેલા શૂળને શરીરતે રોગની ચેતવણી છે જે અંદરના માંથી નથી કાઢતો, અંદર પેસી ગએલા રોગ શક્તિઓને જગાડે છે. એ તે રોગ ના કારણેનો બહિષ્કાર નથી કરતો તે નિરંતર નિરોધને ઉદ્યમ છે જે શરીરને રોગથી દુઃખ ભોગવ્યાજ કરે છે. મુક્ત કરીને સ્વાથ્યમાં સ્થાપન કરવા
જે દુઃખથી ડરીને દુઃખને સાક્ષાત્કાર ચાહે છે. એવી જ રીતે દુઃખ પિતે અનિષ્ટ નથી, અનિષ્ટનું ઉત્પાદક નથી, એ તો અનિષ્ટ કરવા નથી ઈચ્છતે, એના અનુભવોથી પ્રગ ની ચેતવણી છે. જે પ્રાણોને ખેંચીને, હદયને કરવા નથી ઇચ્છતો, તેનાથી સુઝેલી સમમસળીને, મનની ઉથલપાથલ કરીને નિરંતર સ્યાને ઉકેલ કરવા નથી ચાહતો, તેને જન્મ મૂળ ભાષામાં પિોકારે છે કે “ઊઠો, જાગો, આપનાર કારણો પર–તેને અંત લાવનાર શિયાર બને, આ જીવન ઈષ્ટ જીવન નથી. ઉપાયા પર વિચાર કરવા નથી ઇચ્છતો, જે એ જીવનની રૂણ દશા છે, ભાવિક દશા ધર્મમાગે ચાલીને તે કારણોને મૂલચ્છેદ છે, બન્ધ દશા છે? એ તે અનિષ્ટ નિરોધ કરવા નથી ઈચ્છતે તે કેવળ દુઃખાનુભૂતિ ને ઉદ્યમ છે જે ગમે તે રીતે જીવનને અનિ- ભૂલવાના યત્ન કરે છે તે મૂઢ માણસ પિતાની છથી મુક્ત કરીને ઈષ્ટમાં સ્થાપવા ચાહે છે. તેથી ઠગાઈથી પોતે જ ઠગાય છે અને વારંવાર સંસારના સઘળા મહાપુરુષ કે જેઓએ સત્ય- જન્મમરણના ફેરામાં દુઃખથી ખિન્ન બને છે. નું દર્શન કર્યું છે, જેઓએ પોતાનું જીવન જે જીવન તથા જગતના રહસ્યો સમઅમર કર્યું છે, જેઓએ પોતાના આદર્શથી જવા હોય, લોક તેમજ પરલોકના માર્ગ વિશ્વહિત માટે ધર્મમાર્ગ કાયમ કર્યો છે જાણવા હોય તે આત્માને પ્રગ ક્ષેત્ર બને,

Page #25

-( ચા ! સી. )
અમીચભરી મૃતિ.
પ્રગતિના પગલા ભરતા અને આત્મ શ્રેયના પથૈ આગે કૂચ કરતો આત્મા આજે સ્વયંસ્ફૂરણાથી ‘ સત્' સ્વરૂપની યથા પિછાન કરી એનું બ્યાન વિના અડચણે કરી શકે તેવી સ્થિતિએ આવી પહોંચ્યા છે. હવે તેનેા હૃદયદીપક એટલી હદે નિશ્ર્ચળ અને સ્થિર બની ચૂકયેા છે કે એને અન્ય દેશનના રંગબેરંગી મતબ્યારૂપ વાયરા કઈ જ અસર કરી શકે તેમ નથી. એને તેજ પુંજ અસ્ખલિત ગતિએ વૃદ્ધિ પામ્યા કરે છે. વળી એના મંગળાચરણના મુહૂર્તમાં પણુ ભવિતવ્યતાના જોરે તેરના શુભ અંક પ્રાપ્ત થયેા છે. પાશ્ચિમાત્ય સંસ્કૃતિને ભલે એ અંક (૧૩) સામે રાતી આંખ હાય કિવા પશ્ચિમની પ્રજામાં એ તેરના આંકડા સામે અશુભના ઓળા ઉતરતા હેાય પણ ભારતીય સસ્કૃતિમાં એ માટે જરા પણ એમત જેવુ
નથી જ.
અણુપૂછ્યું મુહૂત તેરશ ને ત્રીજ એ ઉક્તિ જ તેર પાછળના શુભ ભાવને પ્રગટ કરવા ખસ છે. શ્રીમદ્ આનંદધન યોગીરાજ તેરમા પ્રભુશ્રી વિમળનાથના સ્તવનમાં મુમુક્ષુ દુઃખ અનુભવાને પ્રયાગના વિષય બનાવેા, એનું મથન અને મનન કરવા માટે આત્મચિંતનથી કામ લ્યે.
જેવી રીતે કમળનુ મૂળ પકમાં છુપાયેલુ છે, વસંતતુ મૂળ હિમમાં છુપાયેલું છે તેવી જ રીતે ધમનું મૂળ દુ:ખમાં છુપાયેલુ છે.
આત્મા પાસે જે શબ્દોચ્ચાર કરાવે છે એ અધ્યાત્મદશા-અંતરના કેટલા ઊંડાણમાં ઉતરેલ છે એના જીવંત પુરાવારૂપ તેા છે જ, પણ પ્રત્યેક વાચક, ગાયક કે વિચારકના હૃદયમાં કાતરાઇ જાય તેવા છે. વિમલ અર્થાત્ મળવિહેાણી દશા નિતાંત નિર્મળતા—સ્ફટિક સમ સ્વચ્છ સ્થિતિ સૌ કોઈને પસંદ હાય છે. એની પ્રાપ્તિ એ નાના મેટા સંખ્યાબંધ
માનવીના મનારથાનુ લક્ષ્યબિંદુ પણ હોય છે છતાં સૌ જાણે છે કે મનેાથ ભટ્ટની ખાઈ દુઃખે પૂરાય તેવી હેાય છે. પૂરવા કિટઅદ્ધ થનાર આત્માએ યાદ રાખવાનું સૂત્ર તે એ છે કે-૩ર્મન ફ્રિ નિર્યાતાનિ ન મનોરથે: । વળી એ ઉદ્યમ પણ સાચી દિશામાં હાવા જોઇએ. આલંબન પણ ઈિિસદ્ધ કરે તેવા પ્રકારનું હાવું ઘટે, ઇચ્છા હોય બ્રહ્મચારી થવાની અને સેવા કરતા હાય પડખામાં લલના રાખી ઉભેલા દેવની ! જીતવા હાય કમ શત્રુઓને અને સધિયારા લેવા દોડે એવા દેવની પાસે કે જેએ કયાં તે ભયગ્રસ્ત હેાવાથી હાથમાં શસ્રા ધારી ઉભા હાય અથવા તેમને પેાતાને પણ રિપુઓને સામના કરવાના હેાય તેથી પશુબળ પર મદાર આંધી સમરાંગણમાં જતા શસ્ત્રધારી યાદ્ધા સમ સ્વાંગ ધરી ઉભા હાય ! એવા દેવના ચરણ ચૂમવાથી સાચી શાંતિના દર્શન શક્ય નથી જ એથી અતરશત્રુઓ પર જયશ્રી ન મેળવાય. ‘ તિળા સાયામાં ' જેએ જાતે

Page #26

[ પર ]
શ્રી રમાત્માનંદ પ્રકાશ
તરેલા છે તેઓ જ અન્યને તારવા-ઉદ્ધારવા આગળ એને નંદનવન સમી મેરુપર્વતની સમર્થ છે. શરણું તેવાઓનું જ ઘટે. કેવલ નામ સુવર્ણમય ભૂમિ કે દેવોના સ્વામી શકેન્દ્ર, મોટા ધરવાથી શું ? નામ તો કેટલીક વાર જ્યોતિષના સ્વામી ચંદ્ર, કે વ્યંતરના સ્વામી વિસંવાદ પેદા કરે છે ! એક કવિએ ગાયું નાગેન્દ્રની રિદ્ધિ તુરછ ભાર છે. આગળ
વધી કહે છે કેનામ પાડે શ્રી રણછોડ, ભરે વ્યાજ એ મોટી ખોડ, સાહેબ સમરથ તું ધણું રે, નામ પાડે સુરજી જસુ ને આંખે નહી દેખે કસુ. પામ્યો પરમ ઉદાર; સાચી વિમળ દશાની ખેવના હોય તો
મન વિસરામી વાલા ૨,
આતમ ચા આધાર, નજર કરો શ્રી વિમળજિનની મૂર્તિ પ્રતિ. પાડે અંતરમાં એનું સાચું પ્રતિબિંબ. જાણે
દરિશન દીઠ જિન તણી રે,
સંશય ન રહે વધ; કોઈ અનેરો આભાસ થાય છે. હૃદયના ઉંડા
દિનકર કરભર પસવંતા રે, ણમાંથી ઝણઝણાટ પેદા કરતો રવ ગાજી રહે છે
અંધકાર પ્રતિષેધ. દીઠા લોયણ આજ મારા સિધ્યા વાંછિત અરિહંત પ્રભુને આશ્રય એ આધિ, કાજ’ રૂપ પદયુગલ શરીરના પ્રત્યેક પ્રદેશને વ્યાધિ ને ઉપાધિના નિવારણમાં જલદ રામ હલાવી દે છે.
બાણ ઉપાય સમ છે એ તે સાચું જ છે, પણ ચરણ કમલ કમલા વરસે રે,
એની અસર એટલી તીવ્ર ને ત્વરિત છે કે નિરમળ થિરપદ દેખ,
જેમ સહસ્ત્રશ્મિને પ્રકાશ પડતાં અંધકાસમલ અથિરપદ પરહરી રે, રનું નામનિશાન પણ રહેવા પામતું નથી પંકજ પામર પેખ.
તેમ વીતરાગ એવા શ્રી વિમળજિનની મૂત્તિ એ કડી જ કાદવમાં ઉત્પન્ન થનાર કમળ નિરખતા–એનું યથાર્થ દર્શન કરતાં સર્વ પર વાસ કરનાર શ્રી લહમીદેવી–પોતાના પ્રકારના સંશય, વનના રાજા સિંહને આવતે વાસની અસ્થિરતા જાણી એની મલિનતા દેખી જેમ શિયાળ આદિ પશુગણ ભાગી અવધારી-કેવલજ્ઞાન લક્ષ્મીરૂપે શ્રી વિમળનાથ જાય તેમ ભાગી જાય છે- છેદાઈ જાય છેપ્રભુના ચરણમાં આવી વસ્યા એ પાછળ કેવું જડમૂળથી ઉખડી જાય છે. અંતરનાદ જોરથી રહસ્ય છુપાયેલ છે તેને હૃદયમાં ચિતાર રજૂ જાણે ઉભરાઈ ન જતો હોય એમ ઉન્નત કરે છે. સાથો સાથ મુમુક્ષુ આત્મા પણ એ બનતે લલકારે છે– જાતને વાસ અભિલષત કરવા માંડે છે. અમીયભરી મૂરતિ રચી રે, મુજ મન તુજ પદ પંકજે રે,
ઉપમા ન ઘટે કાય; લીને ગુણ મકરંદ
શાંત સુધારસ ઝીલતો રે, રંક ગણે મંદર ધરા રે,
નિરખત પ્તિ ન હોય. ઇંદ ચંદ નાગિંદ. '
ગીરાજે ઉપરની કડીના ઉચ્ચારણમાં શ્રી વિમળજિનના ચરણ ચુમવાના આનંદ સાથે વિચાર એવી રીતે આણી દીધો છે

Page #27

નૂતન વર્ષ પ્રવેશ:
[ ૫૩ ]
કે એનું વારંવાર રટણ સાચે અહલેક સંધાઈ જાય તે સ્વયમેવ વીતરાગ થવામાં જગાવી દે છે.
કંઈ જ વિલંબ નથી લાગતું. “ઇલિકા ભ્રમરી ધ્યાનાત ભ્રમરી યથાસ્તુતે શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી મહારાજે પણ વિમઅર્થાત્ ભમરીના દયાનમાં લયલીન થયેલ
ળતા પરજ ભાર મૂક્યો છે.
વિમળજિન વિમળતા તાહરીજી, ઈયળ જાતે જ ભમરીરૂપ બની જાય છે એ
| મુખથી કહી ન જાય; શ્રી ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી મહારાજના
લઘુ નદી જિમતિમ સંધીયેજી, ટંકશાળી વચન અનુસાર અહીં પણ અમૃતરસ
વયંભૂરમણ ન કરાય. થી જ જાણે આકંઠ ભરેલી અને અમાપ ગીરાજની અંતિમ અરજ એક જ છે શાંતિરસને ઝીલતી–વીતરાગ પ્રભુની મૂત્તિ કે–હે વિમળનાથ ! વિમળતા આપે કારણ વિમળજિનની પ્રતિમા નિરખતાં કેમે કરી મન કે વિમળતા ને સચ્ચિદાનંદમયતા એ એક થાકતું જ નથી. જે એમાં સાચી એકતારતા જ જનનીની દુહિતાઓ છે. - >
* નતન વર્ષ પ્રવેશ, જતન વર્ષ પ્રવેશ.
-- > શ્રી પર્વ પર્યુષણ આવીયા રે લોલ, ઝાત્માનું કરે કલ્યાણ રે ભવિકજન. તન મન ધનથી સેવા કરે રે લોલ, માગો અવિચળ સુખ રે ભવિકજન. નંદન સિદ્ધારથ રાયનારે લાલ, રયાત છે ભંડાર રે ભવિકજન. gણમે તેને પ્રભાતમાં રે લોલ, નામ કે ધનો કરીને નાશ રે ભવિકજન. સદ્દગુણ સર્વદા આચરો રે લોલ, નૂતન વરસે હેજે મંગળમાળ રે ભવિકજન. Rપ જપ કરી કાયા શેષો રે લોલ, રવિ રાખ મન અભિમાન રે ભવિકજન. વચન વિચારીને ઓચરે રે લોલ, તીન અરતીને કરો દૂર રે ભવિકજન, પર જીવન સુધારવારે લાલ, પ્રયત્ન કરે ધરી મન અંતરે ભવિકજન. રભાવ તજી “સહુ”૬ સાથસું રે લોલ, સરવે છેને ક્ષમા ને આજ રે ભવિકજન. શ્રી પર્વ ૯.
–પારેખ રાયચંદ મૂળજી ૧ રતી-સુખ. ૨ આરતી-દુઃખ (તેને હમેશાં વર્જવા) ખોટી ઉપાધી ન કરવી તે ૩ શેષ-બાકી થોડું રહેલ છે. ૪ પ્રયત્ન–મહેનત. તેમાં જીવને દોરો તે. ૫ ખંતહેશ, ઉમેદ. ૬ સહુ-લક્ષ ચોરાશી છવાયનીને ઉદ્દેશીને.
શ્રી પર્વ ૮.

Page #28

-
ઇનામી મેળાવડો. તે માટે અમારી માગણી છે. છેવટે દરેક ઘર ભાવનગરમાં ચાલતી શ્રી ઉજમબાઈ જૈન વાર્ષિક એક એક રૂપીયાની મદદ કરે તો પણ તે કન્યાશાળા વાર્ષિક ઈનામી મેળાવડો કલકત્તા- સારી ગતિ કરી શકે. શાળાના વિકાસમાં આપણે નિવાસી શેઠ કરમચંદભાઈ લાલચંદ (કચ્છી) વિકાસ રહેલ છે, કારણ બાળાઓના ઘડતર ઉપર ના પ્રમુખ પણ નીચે મારવાડીના વંડામાં તા. ૧૯ સમાજના ભાવિનો આધાર છે. તે ભવિષ્યની -૮-૪૦ ના રોજ બપોરના મળતાં સંસ્થાના મંત્રી માતાઓ છે. પ્રાથમિક ધાર્મિક શિક્ષણ જે બરાબર શેઠ હરજીવનદાસ દીપચંદે નિવેદન પત્રિકા રજૂ શુદ્ધ-સુદૃઢ આપી શકાય તે આ શાળામાં ભણતી કરી. શ્રીયુત વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ બી. એ. ની બાળાઓ સુસંસ્કારી, સદાચરણી બનતાં ભવિષ્યની દરખાસ્ત અને શેઠ હરિલાલ દેવચંદના ટેકાથી તે માતાઓ થવાની હોવાથી તેમના બાળકે પણ પ્રમુખ સાહેબની વરણી કરવામાં આવી. ત્યારબાદ ધાર્મિક જીવન જીવનારા, સુસંસ્કારી અને શ્રાવક કન્યાશાળાની બાળાઓએ ગીત અને સંવાદો નરરતનો બને તે સ્વાભાવિક છે. સુંદર રીતે રજૂ કરી સૌને રંજિત કર્યા હતા. ધાર્મિક શિક્ષણ સાથે નૈતિક શિક્ષણ પણ આ
બાદ સંસ્થાના મંત્રી શ્રીયુત વલ્લભદાસ શાળાની બાળાઓ મેળવી શકે અને ભવિષ્યમાં ત્રિભુવનદાસ ગાંધીએ સંસ્થાનો રિપોર્ટ રજૂ પોતાના બાળકનું ધાર્મિક તેમજ નૈતિક જીવન કરતાં માત્ર ત્રણ હજારની રકમના વ્યાજમાંથી આ
સુંદર બનાવી શકે તેમ જ પ્રથમ માબાપની અને
ની છે ? સંસ્થા કેવી રીતે કાર્ય કરી રહેલ છે તે વસ્તુ જ અસરગ્રહ જાય ત્યારે સાસુ-સસરાની સેવા કરે, કરી જણાવ્યું કે સંસ્થાના વિકાસ માટે અમારી વિનય સાચવે. પતિપરાયણ બની સદાચારથી જન પાસે હુન્નરઉદ્યોગ, ગૃહશિક્ષણ વગેરે યોજનાઓ છે. ધર્મ દીપાવે. શઇ વ્યવહાર પાળી શકે વગેરે માટે જે કોઈ ઉદાર ગૃહસ્થ સંસ્થાને મળી આવે તો
એક વર્ષથી ભાવનગર રાજ્યના કેળવણીખાતામાં તેને અમલ કરવા અમો તૈયાર છીએ. આજે શ્રી જેન આત્માનદ સભાના ૩. ૧રપશ્રી રસધ ચાલીશ વર્ષ નોકરી કરી ફારેગ એલા અને ધાર્મિક
શિક્ષક અને કવિ તરીકે જેઓ એળખાય છે તે પ્રસારક સભાના રૂ. ૧૨૫) અને વિશાશ્રીમાળી રિલિક જ્ઞાતિ તરફથી આવતી રૂ. ૬૦) ની વાર્ષિક ઇનામી . ર શ્રીયુત રેવાશંકરભાઇ વાલજી બધેકા મદદ તથા ત્રણ હજારના વ્યાજમાંથી લગભગ દર રવિવારે આ શાળાની બાળાઓને ઉપરોક્ત ત્રણસો બાળાઓને આ સંસ્થા શિક્ષણ આપે છે. વિષયો ઉપર બહુ જ સુંદર અને સરલ ભાષામાં આટલી સાંકડી આવકમાં તેનું કાર્ય ચલાવવામાં ભાષણ આપે તેવી ગોઠવણ કરવામાં આવી છે. કેટલી મુશ્કેલી આવતી હશે તે તમે સમજી શકે તેથી બાળાઓને પણ બહુ આનંદ થવા સાથે ઉપછો. આ રીતે સંસ્થા વિકાસ ન પામી શકે, તે માટે રોક્ત બાબતોમાંથી પિતપતાની બુદ્ધિ પ્રમાણે ઓછું ભાવનગરે જરૂર વિચાર કરો ઘટે. પાંચ વર્ષથી વધતું શિક્ષણ મેળવે છે.

Page #29

વર્તમાન સમાચાર.
બાલિકા
આ શહેરમાં જૈન માટે, તેમજ પ્રાથમિક જૈન શિક્ષણ માટે આ એક જ શાળા આડત્રીશ વર્ષથી એક સરખી સ્થિતિએ ચાલે છે, જેમાં કગ્રંથ સુધી અભ્યાસ કરાવવામાં આવે છે. જો કે તેમાં સુધારાવધારા અને અભ્યાસક્રમની નવી ચે।જના વગેરે દાખલ કરવાને ઘણા અવકાશ છે. વચ્ચે વચ્ચે ત્રણ વખત શિથિલતા આવી ગયા છતાં તેણે પેાતાનું સ્થાન ટકાવી રાખેલ છે, જેથી તેને ભવિષ્યમાં ઉન્નત બનાવવાની તેમજ સાથે ઉદ્યોગ-હુન્નર અને મર્યાદિત ઘરધધાનું શિક્ષણ દાખલ કરવાની સમયાનુસાર જરૂર લાગે છે; પરંતુ તેની આર્થિક સ્થિતિ તે માટે જોઇએ તેવી નથી. જો અત્રેના શ્રીમંત બંધુએ આ કવ્યૂ જરૂરનું સમજી ચેગ્ય પ્રમાણમાં આર્થિક સહાય આપે તેા કમિટી તેની વિશેષ વિશેષ પ્રતિ કરી શકે.
[ ૫૫ ]
આર્થિક મદદની ખાસ જરૂર છે. ભાવનગરના શ્રીમ’તે વિચાર કરે તે। આ કન્યાશાળા ધણુ' કરી શકે તેમ છે.
ત્યારબાદ શેઠ કુંવરજી આણંદજીએ જણાવ્યુ` કે એક વખત શિથિલ થયેલ આ સંસ્થાને નવું જીવન આપવાની યેાજના ઘડી તેની વ્યવસ્થા જ્યારથી શ્રી જૈન આત્માનં સભા હસ્તક સાંપવામાં આવી છે ત્યારથી શ્રીયુત્ વલ્લભદાસભાઇ ત્રિભુવનદાસ ગાંધી આદિના ઉત્સાહથી સંસ્થા ફીક કાર્ય કરતી આવી છે. તેના વિકાસ માટે
ત્યારબાદ ધાર્મિ ક-ઉપદેશક શ્રીયુત્ રેવાશંકરભાઇ, માસ્તર શામજી હેમચક્ર વિગેરેના સમયેાચિત વિવેચના થયા હતા, અને પ્રમુખશ્રીએ સસ્થાના અભ્યુદય ઇચ્છી પેાતાના હસ્તે બાળાઓને ઇનામેા આપ્યા હતા, પ્રમુખ સાહેબ તરફથી પણ બાળાઓને જન સીલ્વરના ગ્લાસની પ્રભાવના કરવામાં આવેલ હતી.
છેવટ શેડ દેવચ દામજીએ સૌના આભાર માનવા બાદ બાળાઓના વિદાય સંગીત પછી મેળાવડે વિસર્જન કરવામાં આવ્યેા હતા.
ગુજરાવાલા (પંજાખ) માં
શ્રી પપણા પની આરાધના. ગુજરાંવાલા (પંજાબ)માં આ વર્ષે પૂજ્યપાદ્ આ આચાર્ય શ્રીમદ્વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજે પોતાની શિષ્ય મડલી સાથે. ચાતુર્માસ કરવાથી આખાય નગરમાં ધર્મોની જાગૃતિ થઇ છે.
ઉદ્યોગ-ન્નર અને ધરગથ્થુ સ્ત્રી-શિક્ષણ ધ્રુવું ને કેટલું આપવું તેના અમેએ તેવી શિક્ષણ સ ંસ્થા તપાસી અનુભવ લીધા છે, જેથી પાંચ વર્ષ સુધી પચીસ ત્રીશ. રૂપિયા માસિક આપવા કોઈ ગૃહસ્થ ઉદા રતા બતાવે તે તેનું સુંદર પરિણામ આ કન્યાશાળાની કાર્યવાહક કમિટી બતાવી શકે તેમ છે, અથવા એકી સાથે સાતથી આઠ હજાર રૂપિયાની રકમ આ કન્યા- દીલ્હી, સઢારા, અંબાલા, માલેરકાટડા, સમાણા, શાળાને આપવાની કાઈ પુણ્યશાળી ઉદાર નરરત્ન સુધીઆણા, હુશીઆરપુર, જાલ'ધર, જડીયાલા, અમૃતબંધુ ઉદારતા બતાવે તે તેના વ્યાજમાંથી પણ તેવુંસર, લાડેર, કસુર, પટ્ટી, ખાનડેગરા, રામનગર,
શિક્ષણ આપી શકાય અને તે ગૃહસ્થ પેાતાનુ કે પેાતાના આપ્તજનનું નામ આપવા ઈચ્છા બતાવે તે કમિટી તેમ પણું કરી શકે. અમારી આ માગણી સ્વીકારવા નમ્ર વિનંતિ છે.
જડેલમ, જમ્મુ, પીંડદાદનખાં, કાહાટ, મેાગામડી, ફૂલમંડી, ભંટીડા, રાયપુર, શીયાલાટ વગેરેથી સેંકડા માણસ નું આરાધન કરવા આવેલા હતા. રથયાત્રાના અને શ્રી કલ્પસૂત્રના વરધોડા ઘણી જ ધામધૂમથી ચઢાવવામાં આવ્યા હતા.
પર્વાધિરાજશ્રી પ પણા પર્વ ઘણી જ શાંતિ અને આનંદથી આરાધવામાં આવેલ છે.
રાજ દહેરાસરમાં ભાતભાતની આંગીએ રચાતી હતી. પ્રભુ શ્રી પાનાથજીને મડે કરેલ ઉપસગ વિગેરેના દેખાવ એવી તે! ખૂબીથી કરવામાં આવતા } જોનારને તાદશ ખ્યાલ આવતા હતા.
ગરમી સખ્ત હોવા છતાં તપશ્ચર્યાં ૧૬-૧૫-૧૪૧૩-૨-૧૧ અને નવ નવ ઉપવાસની સારા પ્રમાણમાં

Page #30

[ પ ]
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. થઈ. અઠ્ઠાઈએ પચાસેક થઇ. ૬-૫-૪ અને છ ગુરુકુલના એક ભંગીએ પણ અફાઈ કરી હતી. આ અઠ્ઠમની તે ગણત્રી જ ન હતી.
વર્ષે અસાધારણ રીતે પર્યુષણ પર્વ ઉજવાયા હતા. શ્રી સંઘે આઠે દિવસ સેંકડો ગરીબ ભાઇઓને (હિન્દુ મુસલમાન) સને શીરે, ખીર, મીઠા ભાત
શુદ્ધિપત્ર, વિગેરેનું પેટ ભરી ભોજન આપી પુણ્યોપાર્જન કર્યું “ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ”ના ગયા અંકમાં આ હતું. સ્યાદ્વાદ વિદ્યાલય-કેકડી માટે ટીપ પણ કર- સભાને સં. ૧૯૯૫ની સાલનો રિપોર્ટ છેલ્લે વામાં આવી. આમદાની (ઉપજ) લગભગ ૪૫૦૦ સાથે આપવામાં આવેલો છે; તે રિપોર્ટના સાડા ચાર હજારની થઈ હતી.
સતરમાં પાનામાં સરવૈયું આપેલ છે, તે સરવૈયાની ચોથ, પાંચમ અને છઠ્ઠ એમ ત્રણ દિવસ વરઘોડા- ઉધાર બાજુમાં પહેલી રકમ જે શરાકી ખાતે છે એની સાથે ચતુર્વિધ શ્રી સંધની જોડે આચાર્ય તેની ત્રીજી પેટા કામમાં ૭૦૦૦) ભાવનગર ટ શ્રીજીએ ચિત્યપરિપાટી કરી હતી અને શ્રી ગુર્દેવના બેડ છપાયેલ છે તે પ્રેસથી ભૂલ થઈ છે જેથી સમાધિ સ્થળે જઈને પણ દર્શન કર્યા હતા. ૩૦૦૦) ને બદલે રૂા. ૧૩૦૦૦) તેર હજાર ભાવનગર
. સ્ટેટ બેંડ છે તેમ સમજવું. સર્વ કસાઈ લેકાએ બુચખાનું (કતલખાનું) અને પિતાની લગભગ ૧૫૦ દસે દુકાનો બંધ
પા. ૧-૧૫ મી લીટીમાં વ્યાર્થિક નયથી છે રાખી જીવદયા પાળી સહાનુભૂતિ બતાવી હતી. આ તેને બદલે જિનવાણી દ્રવ્યાર્થિક નથી તેમ વાંચવું. પ્રસંગ પહેલવહેલો હોવાથી ધર્મશાસનની પ્રભા- પા. ૮ કલમ બીજું ૨૮ મી લીટીમાં બતવના સારી થઈ હતી.
છાંતિને બદલે બહષ્કાંતિ વાંચવું શ્રી આત્માનંદ જૈન ગુરુકુલના વિદ્યાર્થીઓએ પા. ૧૫ ટનટની ૬ કી લીટીમાં કાળિ ને પણ તપશ્ચર્યા વિગેરે સારા પ્રમાણમાં કરી અને બદલે સ્ટિન વાંચવું.
કામદાર વનમાળીદાસ છગનલાલનો સંઘવી મણીલાલ ઘેલાભાઇનો સ્વર્ગવાસ. સ્વર્ગવાસ.
ભાઈ મણિલાલે ઘણા વખતથી સામાન્ય બિમારી
ભોગવતા હતા. તે વધતાં શ્રાવણ વદ ૨ ના શુમારે પાંસઠ વર્ષની વયે લાંબા દિવસની
રોજ તેઓ પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ સાદા, સરલ, બિમારી ભોગવી શ્રાવણ શુદિ ૩ ના રોજ ભાઈ મિલનસાર, શ્રદ્ધાવાન હતા. શ્રી વૃદ્ધિચંદજી વિદ્યાવનમાળીદાસ પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ માયાળુ, શાળાના અમુક વખતથી મંત્રી હતા. જન યુવક મીલનસાર, ધર્મના શ્રદ્ધાળુ હતા. ઘણા વર્ષોથી મંડળ અને બાળ વિદ્યાર્થી ભવનના અધ્યક્ષ પૈકીના આ સભાના મેમ્બર હતા. તેઓના અવસાનથી એક હતા. આ સભાના તેઓ કેટલાક વર્ષથી સભ્ય સભાને એક યોગ્ય સભ્યની ખોટ પડી છે. તેઓના હતા. તેઓના સ્વર્ગવાસથી ૮ સભાને પેટ પડી છે. આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ બરછીએ તેઓના આત્માને અખંડ-અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ છીએ.
એમ ઇચ્છીએ છીએ.

Page #31

સુજ્ઞ મહાશય,
ધ્યાનપૂર્વક અવશ્ય વાંચશે, વંચાવશે. તેમજ લાભ લેશે.
પ્રાચીન સાહિત્ય સંશોધક કાર્યાલય
ૐ સંસ્થાપક : મંગળદાસ ત્રીકમદાસ ઝવેરી
*
નીડર લેખક, વક્તા અને કાકર્તા દેખીનાકા, થાણા
જૈન ધર્મ એ વિશ્વ ધર્મ બનવાને લાયક છે તે સમયે હવે કોઇના પ્રેમત રહ્યો જ નથી. પશુ આ સંબંધમાં માત્ર વાતા કર્યાથી કશું વળે તેમ નથી. આ દિશામાં અપૂર્વ ઉત્સાહ, અજોડ ખંત અને સતત જહેમતથી પ્રયાસ કરવામાં આવે તે કાર્યસિધ્ધિ થઇ શકે. આપણા અપૂર્વ પ્રાચીન સાહિત્યને પ્રસિધ્ધિમાં મૂકવુ જોઇએ અને તેને સસ્તા મૂલ્યે પ્રચાર કરવા જોઇએ. જેમ જેમ પ્રાચીન સાહિત્ય વિપુલ પ્રમાણમાં બહાર આવતુ જાય છે તેમ તેમ અનાદિ કાળથી ચાલી આવતી મૂત્તિપૂજાની તેમજ પ્રાચીન જૈન ઇતિહાસની પ્રમાણિકતા સિધ્ધ થતી જાય છે. મૂર્ત્તિ પૂજા બાબતમાં જૈન સમાજમાં બેમત નથી જ પરન્તુ જે આ સંબંધમાં ભ્રમણા ઉપજાવે છે તેઓને સમ્રાટ્ર સ'પ્રતિના ગ્રંથ સચાટ પ્રત્યુત્તરરૂપે છે.
ઇ. સ. ૧૯૩૮-૩૯ દરમિયાનમાં એક એવી ચર્ચા ઉદ્દભવી કે જેણે જૈન જગતમાં વટાળ ઉત્પન્ન કર્યો. જેને માટે જૈન સમાજ ગૈારવ લે છે, જેણે અનાય ક્ષેત્રામાં પણ જૈન ધર્મની સુવાસ ફેલાવી તેમજ ત્રણ ખંડ સામ્રાજ્યના સમર્થ ભાક્તા હતા તેવા સમ્રાટ્ સંપ્રતિના અસ્તિત્વ સંબધી એક પક્ષે શંકા ઉપસ્થિત કરી, જેના અંગે હજી પણુ · સાંજ વર્તમાન’ વિગેરે છાપાઓમાં વિધાત્મક લેખે આવ્યા જ કરે છે. સવા કરોડ જિનબિંબ ભરાવનાર, સવા લાખ નૃતન જિનમંદિરો બંધાવનાર અને છત્રીશ હજાર જિનપ્રાસાદને જી,ધ્ધાર કરાવનાર સમ્રાટ્ સ‘પ્રતિ સબંધી આવુ. વિકૃત લખાણ, વિપરીત પ્રરૂપણા અસહ્ય થઇ પડી. મારા વાંચન, પરિશીલન તથા અનુભવે સમજાયેલ સામગ્રીના સપયેાગ કરવાના સુયેગ મળ્યે અને શાસનસેવાની ધગશે મેં પણ એવી વિકૃત લખાણુરીલી સામે મારી કલમ ચલાવી. જેમાં શાસનસ્તંભ સૂરીશ્વરાએ અને મારા મિત્રવગે મને સૂચના કરી કે આવી મહત્ત્વતાભરી ઘટનાઓને ગ્રંથનું રૂપ અપાય તે તે અતીવ ઉપયાગી અને દીર્ઘ સમય પર્યંત રક્ષણાત્મક અની શકે. આ અત્યંત ઉપયોગી સૂચના મે વધાવી લીધી અને અતીવ મહેનત ને સતત કાર્યશીલતાને અગે વર્ષોથી તૈયાર કરેલ સામગ્રીના પરિપાકરૂપ ઈ સમ્રાટ્ સપ્રતિ યાને પ્રાચીન જૈન ઇતિહાસની પ્રમાણિકતા ” નામના સચિત્ર ગ્રંથ ઐતિહાસિક જૈન દસ્તાવેજ તરીકે પ્રકાશિત કર્યા છે. તેમાં કઇ કઇ વસ્તુના સમાવેશ કરવામાં આવ્યા છે તે આ સાથેને પરિચય વાંચવાથી સમજાઇ જશે. આ ગ્રંથમાં શાસનસ્તંભ ગણાતા સૂરીશ્વરા પાસેથી સમ્રાટ્ર સંપ્રતિ સબધી મેળવેલ અભિપ્રાયાને પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યા છે.
આ કાર્યાલયના સ ંશોધનના કાર્યને વધુ વેગવત અનાવવા અને જૈનત્વનુ અભિમાન સાચવી રાખવા ચતુર્વિધ સ'ધની સહાનુભૂતિ અને સહાયતાની જરૂર છે. એક ધર્મપ્રેમી તરીકે

Page #32

આપને નમ્રતાભરી રીતે જણાવું છું કે આ ગ્રંથની નકલ ખરીદી ધર્મગરવતા દીપાવશે, તેમજ આપના મિત્રવર્ગમાં પણ આ મહાન ગ્રંથને લગતા પ્રચાર કરશે. મને આશા છે કે આપ મને આ પ્રમાણેના સાહિત્યપ્રકાશનમાં ઉત્તેજન આપી આ કાર્યાલયના આવા અન્ય અમલ્ય પુસ્તકે બહાર પાડવા મદદભૂત બનશો. આ સાથે કુપન જોડેલું છે, જેમાં પ્રચાર અર્થે સારા પ્રમાણમાં નકલે ખરીદી કાયોલયને જરૂર પીઠબળ આપશો.
આ ગ્રંથમાળાના બીજા ભાગમાં વીર નિર્વાણ દ૨૫ થી ગુજરાતના અંતિમ મહારાજા કરણ વાઘેલા સુધીને (૧૦૦૦ વર્ષને) ઈતિહાસ એવી પ્રમાણભૂત રીતે શાસ્ત્રોક્ત શહાદત સહિત રજૂ કરવામાં આવશે કે જેના વાંચનથી આપને ખાત્રી થશે કે જ્ઞાનભંડારમાં અપ્રગટ પ્રમાણભૂત પ્રાચીન સાહિત્ય કેટલું વિપુલ પડ્યું છે. અસ્તુ
પિતૃભક્ત અંધ કુણાલે પિતાની પવિત્ર મસ્કૂલમાં જન્મેલ સમ્રાટ સંપ્રતિના અર્થે સમ્રાટ અશોક પાસે કાંકણીની માગણી કરી તેવી જ રીતે લેખકની ઝુંપડીમાં ગુંથાયેલ “સમ્રાટ સંપ્રતિના આ અપૂર્વ ગ્રંથરત્નના પ્રચારાર્થે જેન સમાજ, જ્ઞાનભંડારે, લાઈબ્રેરીઓ તેમજ વિદ્યાપીઠને આ ગ્રંથ ખરીદવા મારી નમ્ર વિજ્ઞપ્તિ છે. લગભગ ૬૫ ફોરમના આ દળદાર ગ્રંથની કીંમત પ્રચારાર્થે માત્ર રૂા. પાંચ અને પરદેશ માટે શીલીંગ આઠ રાખવામાં આવેલ છે. પિસ્ટેજ અલગ. સમ્રાટ સંપ્રતિ તેમજ અન્ય પ્રાચીન હકીકતને દર્શાવતા લગભગ ૩૦-૩૫ ફોટાઓ આ ગ્રંથમાં દાખલ કરી, સુંદર ત્રિરંગી જેકેટ સાથે આ ગ્રંથને અત્યંત શોભાસ્પદ બનાવવામાં આવ્યા છે.
લીવ ભવદીય. મંગળદાસ ત્રીકમદાસ ઝવેરીના
જયજિતેંદ્ર
રિચય
૨જમિશ્રિત સુવર્ણને શુદ્ધ કરી અલંકાર બનાવવામાં આવે તો તે સુંદર શોભાને ધારણ કરે છે તેમ વેરવિખેર થયેલ ઇતિહાસ–પાંખડીઓને સંગ્રહિત કરી તે કાળ ગણના પ્રમાણે ગુંથવામાં આવે તો ને અતિ ઉપયોગી થઈ પડે છે. શિશુનાગવંશી મહારાજા બિંબિસાર(શ્રેણિક)થી પ્રારંભી પરમહંત કુમારપાળ તેમજ ગુજરાતના અંતિમ હિંદુ રાજવી કરણ વાઘેલા સુધી લગભગ ૨૦૦૦) વર્ષને આપણે જાહેરજલાલીભર્યો ઇતિહાસ શંખલાબદ્ધ નથી. આ ત્રુટીને દૂર કરવા માટે પ્રાચીન સાહિત્ય સંશાધક કાર્યાલયની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. અને તેના પરિણામસ્વરૂપ યુગાદિનાથ ભીષભદેવથી માંડીને વી. નિ. ૬૦૫ એટલે કે શાલિવાહન શક સુધીનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ “સમ્રાટ સંપ્રતિ યાને પ્રાચીન જૈન ઇતિહાસની પ્રમાણિકતા” નામના આ ગ્રંથમાં રજૂ કરવામાં આવ્યા છે.
પ્રાથમિક વિચાર તો સમ્રાટ્ર સંપ્રતિના જીવનને લગતો ઇતિહાસ રજૂ કરવાના હો પણ જેમ જેમ તે માટેના અન્વેષણમાં ઊતરતો ગયો તેમ તેમ વિશેષ સામગ્રી ઉપલબ્ધ થતી ગઈ. પ્રથમ તો આખા મૌર્ય વંશનો ઇતિહાસ તૈયાર કર્યો પણ નંદ વંશના ઇતિહાસ વિના તે અપૂર્ણ જણાય. એટલે બીજું કાર્ય નંદવંશની વંશાવળી સંબંધી હાથ ધરતાં શિશુનાગ વંશનો ઈતિહાસ પણ આલેખવાની જરૂરિયાત ઊભી થઈ અને એમ એક એક પગથિયું આગળ વધતાં છેવટે યુગાદિનાથ શ્રી

Page #33

ભદેવના જીવન સુધી પહોંચવું પડયું જેમાં ઈતિહાસવેત્તાઓ માટે ૪૫ આગમ ગ્રંથોનો ઉલ્લેખ કરવાની જરૂરિયાત જણાઈ. કેટલોક ઇતિહાસ ઇરાદાપૂર્વક અતિ સંક્ષેપમાં લેવો પડ્યો છે, કારણ કે તે સંબંધે વિસ્તૃત વર્ણન કરતાં તેને માટે એક અલગ ગ્રંથ જ નિર્માણ કરવો જોઈએ અને તો જ તેને પૂરતો ન્યાય આપી શકાય. વાચકવર્ગની સરલતાની ખાતર આ ગ્રંથને આઠ વિભાગમાં વહેંચી નાખવામાં આવ્યું છે. વિભાગવાર સંક્ષિપ્ત સમજ નીચે પ્રમાણે છે.
પહેલે વિભાગ–(પ્રકરણ ૭) યુગાદિનાથ શ્રી ઋષભદેવ પૂર્વેની સ્થિતિ, શ્રી ઋષભદેવને સંક્ષિપ્ત હેવાલ, પીસ્તાલીશ આગમોના નામો અને તેની ટૂંકી સમજ, અકસંખ્યા વિગેરે, ત્રેસઠ શલાકા પુરુષોનાં નામે વિગેરેને લગતું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.
બીજે વિભાગ--( પ્રકરણ ૨૩) શિશુનાગવંશી બિંબિસાર (મહારાજા શ્રેણિક), અજાતશત્રુ (કાણિક), તથા ઉદયાશ્વના જીવન-પ્રસંગો, અભયકુમારની કુશળતાના પ્રસંગે, ચરમતીર્થપતિ ભગવાન મહાવીર તથા ગૌતમ બુદ્ધની જીવનપ્રભા, બૌદ્ધ ધર્મની ઉત્પત્તિનું રહસ્ય, જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મ વચ્ચેનું સામ્ય, પાટલિપુત્રની ઉત્પત્તિ વગેરે વગેરે વિષે ચર્ચવામાં આવ્યા છે. આ વિભાગ ઇતિહાસતાઓ માટે અતીવ ઉપયોગી છે, જેમાં ગૌતમ બુદ્ધને ઇતિહાસ પ્રમાણભૂત રીતે આલેખવામાં આવ્યો છે. સંશોધકે માટે પણ આ વિભાગ ઘણો જ ઉપયોગી છે.
ત્રી વિભાગ–(પ્રકરણ ૧૮) નંદવંશી રાજાઓનું વિસ્તૃત ખ્યાન,નંદવંશના રાજ્યોમલના ૧૦૦ નહિ, ૧૫૫ નહિ પરંતુ કાળગણનાના પ્રમાણભૂત આધારે ૧૫૦ વર્ષની સાબિતી, મગધનો ભયંકર દુકાળ તથા ભદ્રબાહુસ્વામીનો સંશોધનપૂર્વકનો પરિચય, સ્થૂલભદ્રનું જીવનચરિત્ર, પરદેશી આક્રમણની શરૂઆત, ચાણકયનું અપમાન અને તેની પ્રતિજ્ઞા, મૌર્યવંશી સામ્રાજ્યની સ્થાપનાના સૂત્રધાર ચાણું. કયની જીવનપ્રભા, નંદવંશને અંત અને મૌર્ય સામ્રાજ્યની સ્થાપના વિગેરે વિષયોને આ વિભાગમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આ વિભાગ ઈતહાસત્તાઓ તેમજ સાધુ સંપ્રદાય માટે ખાસ રસપ્રદ છે.
ચા વિભાગ–(પ્રકરણ ૧૫) ચંદ્રગુપ્ત અને ભદ્રબાહુ સ્વામી સંબંધી દક્ષિણમાં ગયાની જે દંતકથા રૂઢ સ્વરૂપ પકડી રહી છે તેને નિરાસ, ચંદ્રગુપ્ત, બિંદુસાર તથા અશોકના રસિક જીવનવૃત્તાંત અને ધાર્મિક કાર્યોની નોંધ, સકંદર તેમજ સેલ્યુકસની ચઢાઈ, અશોકપુત્ર કુણાલને અંધાપ, સમ્રાટું સંપ્રતિ મ અને કુણાલની કુનેહથી ર પ્રાપ્તિ વિગેરેને લગતા પ્રકરણે આ વિભાગમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા છે. સમ્રાટ્ર સંપ્રતિના અસ્તિત્વ સંબંધમાં શંકા ઉઠાવનારાઓ માટે આ અને આ પછીના વિભાગે સચોટ પુરાવારૂપ છે.
પાંચમો વિભાગ– પ્રકરણ ૧૮) સંપ્રતિને રાજ્યાભિષેક અને પ્રસ્થાન, જીવંતસ્વામીની પ્રતિમાનું તલસ્પર્શી વર્ણન, રથયાત્રાને વરઘોડે અને સંપ્રતિને જાતિસ્મરણુજ્ઞાન, આર્ય સુહસ્તિસૂરિએ કહેલ પુભવ, તેને લગતા કનિશીથણ, કલ્પદીપિકા, કલ્પલતા તથા નવાંગી ટીકાકાર અભયદેવસૂરિ રચિત સંપ્રતિની સંસ્કૃત કથા વિગેરે શાસ્ત્રીય શહાદત, વન્નચુલિયા જેવા પ્રાચીનતમ પુસ્તકની સાક્ષી, સંપ્રતિની તીર્થયાત્રા ને અશોકની સંમતિ, સંગી ગોચરી સંબંધી ભ્રમણાને નિરાસ, અવંતીસુક
* “ નિથિગૃગ" ' વ. નિ. આઠમા સૈકામાં રચાયેલ છે એટલે કે આજે તેને લગભગ સોળ વર્ષ વ્યતીત થઈ ગયા છે.
+ વચૂલિયા ભગવાન મહાવીરની પાંચમી પાટે આવેલ શ્રી યશેભદ્રસ્વામીએ રચેલ છે. નિશીથચૂર્ણ કરતાં પગ આ ગ્રંથ પ્રાચીન મનાય છે.

Page #34

માલનું વૃત્તાંત, રથયાત્રાને અપૂર્વ મહોત્સવ અને સંપ્રતિને સામંત પ્રત્યે ઉપદેશ, જેને ધર્મ પ્રત્યે અચળ-અતૂટ શ્રદ્ધા અને અનાર્ય દેશોમાં કરાવેલ વિહાર, હમેશાં એક જિનમંદિરના નિર્માણને અભિપ્રહ, પાંચમા આરાનું સ્વરૂપ, મગધાધિપતિ બન્યા બાદ સંપ્રતિને નેપાળ, ખેટાન, ભૂતાન, અફઘાનીસ્થાન આદિ પ્રાંત પર વિજય, જૈન ધર્મના પ્રચાર માટે અવિરત શ્રમ અને શ્રદ્ધા, મૌર્યવંશી રાજ્ય કુટુંબમાં આંતરિક કલેશ ને પતન વિગેરે વિષયો સચોટ મુદ્દાઓ, પ્રાચીન આગમ સૂત્રો, ઐતિહાસિક ગ્રંથો, સનાતની તેમજ બૌદ્ધ સંપ્રદાયના ગ્રંથોના પ્રમાણે અને સમ્રાટ સંપ્રતિ–નિર્મિત વિદ્યમાન જૈન મંદિર, મૂર્તિઓ તેમજ કૃતિ જણાવી સમ્રાટ સંપ્રતિનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે. - છઠ્ઠો વિભાગ-પ્રકરણ ૪ ) અત્યાર સુધી અપ્રગટ રહેલ મુનિહંત “કલંકી ' સ્વરૂપ પુષ્ય મિત્રની જીવનરેખા, તેના ૩૫ વર્ષના રાજ્યામલ દરમિયાન તેણે કરેલ નૃશંસ કાર્યોની નોંધ, બૌદ્ધગ્રંથ દિવ્યાવદાનની શહાદત, પાટલિપુત્રનું પતન અને પુષ્યમિત્રનો વિનાશ આ વિભાગમાં લેવામાં આવ્યો છે. સંશોધકો માટે આ વિભાગ નવીન ઘટના પૂરી પાડે છે.
સાતમો વિભાગ-૮ પ્રકરણ ૬ ) મહારાજા ખારવેલને વૃત્તાંત અને ગુફાઓનું ટુંકુ ખ્યાન, ખારવેલની મગધ પર બે વાર ચઢાઈ અને સવર્ણ પ્રતિમાની પુનઃ પ્રાપ્તિ, ગદંભીલ ને કાલભાચાર્યોને સંબંધ, રત્નસંચય ગ્રંથને પાઠ રજૂ કરી ચારે કાલકાચાર્ય સંબંધી ચોખવટ, વિક્રમ સંવત્સરની શરૂઆત નરવાહન ઊર્ફે નભસેનની હકીકત, શાલિવાહન શકની શરૂઆત વિગેરે વિષયોને લગતી સ્પષ્ટ બીના આ વિભાગમાં આલેખવામાં આવી છે. ઇતિહાસત્તાઓ માટે આ વિભાગ પણ અપુર્વ પ્રકાશમય છે.
આઠમો વિભાગ-(પ્રકરણ ૪ ) મૌર્યવંશ તથા નંદવંશની રાજ્ય કાળગણનામાં કયાં અને કેવી રીતે ભૂલ થવા પામી છે તેને સ્ફટ ને આધુનિક વિદ્વાનોના કાળગણના સંબંધેના મતભેદોની પર્યાલોચના.
આ આઠે વિભાગમાં જ્યાં જ્યાં યુગપ્રધાનનો સંબંધ આવે છે ત્યાં ત્યાં તેમને લગતી હકીકત પણ દાખલ કરવામાં આવી છે. આ યુગપ્રધાનની પ્રણાલિકા સ્થવિરાવલી પરથી લેવામાં આવી છે. - આઠ વિભાગો ઉપરાન્ત જેનાચાર્યોની સાહિત્ય સેવા સમજાવવા માટે તેમજ કયા કયા સંવમાં શું શું બન્યું તેની સંક્ષિપ્ત સમાજ માટે પાછળ ચાર પરિશિષ્ટો ઉમેરવામાં આવ્યા છે.
પુસ્તક-પ્રાપ્તિસ્થાને પ્રાચીન સાહિત્ય સંશોધક કાર્યાલય મેઘરાજ જૈન પુસ્તક ભંડાર તેમજ
પાયધૂની, ગેડીજીની ચાલ. પ્રકાશક
મુંબઈ. શા ખેંગારજી હરાજીની કાં. દાદર જેન દહેરાસરની પેઢી બી નાકા, થાણ.
ટેશન રેડ–દાદર. શ્રી આત્માનંદ જૈન સભા
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા ભાવનગર. સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ
શા મેહનલાલ રૂગનાથ સાબરમતી, અમદાવાદ.
જૈન બુકસેલર-પાલીતાણું આનંદ પ્રેસ-ભાવનગર.

Page #35

નવા થયેલા માનવંતા સભાસદો.
ભાવનગર
લાઈફ મેમ્બર
૧. શેઠ હીરાલાલ સોમચંદ ૨. શાહ જયંતિલાલ વિઠ્ઠલદાસ ૩, શાહ રતનશી ગુલાબચંદ ૪. શાહુ બાલુભાઈ પ્રેમચંદ
વાર્ષિક મેમ્બર
શ્રી વીશ સ્થાનક તપ પૂજા ( અર્થ સાથે)
( વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન તથા મંડળ સહિત ) વિસ્તારપૂર્વક વિધિવિધાન, નેટ, ચયવંદન, સ્તવનો, મંડળી વગેરે અને સાદી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં અર્થ સહિત અમેએ પ્રગટ કરેલ છે, વીશ સ્થાનક તપ એ તીર્થ કરનામકર્મ ઉપાર્જન કરાવનાર મહાન તપ છે. તેનું આરાધન કરનાર બહેન તથા બંધુઓ માટે આ ગ્રંથ અતિ મહત્ત્વના અને ઉપયોગી છે. શ્રી વીશ સ્થાનક તપનું મંડળ છે તેમ કાઈ અત્યાર સુધી જાણતું નહોતું, છતાં અમોએ ઘણી જ શોધખોળ કરી પ્રાચીન ઘણી જ જુની તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી મોટા ખર્ચ કરી ફેટો-બ્લેક કરાવી તે મંડળ છપાવી આ બુકમાં દાખલ કરેલ છે. આ એક અમૂલ્ય ( મંડળ ) નવીન વસ્તુ જિનાલય, ઉપાશ્રય, જ્ઞાનભંડાર, લાઈબ્રેરી અને ઘરમાં રાખી પ્રાત:કાળમાં દર્શન કરવા લાયક સુંદર ચીજ છે.
ઊંચા કાગળ ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપમાં છપાવી સુશોભિત બાઈન્ડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે, છતાં કિ મત બાર આના માત્ર રાખવામાં આવેલી છે. પોસ્ટેજ અલગ.
શ્રી મ હા વીર જી વ ન ચ રિ ત્ર.
( શ્રી ગુણચંદ્રગણુકૃત ) બાર હજાર શ્લોક પ્રમાણે, મૂળ પ્રાકૃત ભાષામાં, વિસ્ત રપૂર્વક સુંદર શૈલીમાં, આગમે અને પૂર્વાચાર્યોરચિત અનેક
ચાર્યોરચિત અનેક સંસ્થામાંથી દોહન કરી શ્રી ગુગચંદ્ર ગણિએ સં. ૧૧૩૯ ની સાલમાં રચેલે
ગ્રંથ. તેનું સરળ અને ગુજરાતી ભાષાંતર કરી શ્રી મહાવીર જીવનના અમુક પ્રસંગોના ચિત્રાયુક્ત સુ દુર અક્ષરોમાં પાકા ક પડાના સુશોભિત બાદડી' મથી તયાર કરી પ્રગટ કરવામાં આવ્યા છે.
અત્યાર સુધીમાં પ્રકટ થયેલ શ્રી મહાવીર ચરિત્રા કરતાં વધારે વિસ્તારવાળા, જીવનના અનેક નહિ પ્રકટ થયેલ જાણવા જેવા પ્રસંગો, પ્રભુના પાંચે ક૯યાણ કે, પ્રભુના સત્તાવીશ ભાના વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન અને છેવટે પ્રભુએ સ્થળે સ્થળે આપેલ વિવિધ વિષય ઉપર બેધદાયક દેશનાઓનો સમાવેશ આ 4 થમાં કરવામાં આવેલ છે. કિંમત રૂા. ૩-૦-૦ પેસ્ટેજ જુદું.
લખોઃ—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર.
‘શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ” માસિકનું વાર્ષિક લવાજમ, રૂા. ૧-૮-૦ પાસ્ટેજ ચાર આના અલગ

Page #36
Reg. No. B, 481. -નીચેના પ્રાકૃત–સંસ્કૃત ગ્રંથની ઘણી અ૯૫ નકલો જ સિલિકે છે, = જેથી જલદી મંગાવવા સૂચના છે. (1) વસુદેવ હિડિ પ્રથમ ભાગ રૂા. 3-8-0 (5) બૃહતકલ્પસૂત્ર ભા. કે જે રૂા. 5-8-0 | (6) ), ભા. 4 થા રૂા. 6-4-0 (2) , દ્વિતીય ભાગ રૂા. 3-8-0 (7) , ભા. 5 મે રૂા. 5 0-0 (3) બૃહતકલ્પસૂત્ર ભા. 1 લે રૂા. 4-0-0 (8) શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત ચાર કર્મગ્રંથ છે. 2-0-0 I , ભા. 2 જે રૂા. 6-4-0 ( 9 ) ત્રિવૃષિક્ષાકા પુરુષ ચરિત્ર પર્વ 1 લું" પ્રતાકારે તથા બુકાકારે રૂા. 1-4-0 ગુજરાતી ગ્રંથા. - નીચેના ગુજરાતી ભાષાના કથાના સુંદર પુસ્તક પણ સિલિકે ઓછા છે. વાંચવાથી આહલાદ ઉત્પન્ન કરે તેવા છે. મનુષ્ય સંસ્કારી, ચારિત્રવાન બનતાં આત્મક૯યાણ સાધી શકે છે. મગાવી ખાત્રી કરે. બધા પુસ્તકે સુંદર અક્ષરોમાં સુશોભિત કપડાંના પાકા બાઈન્ડીંગથી અલંકૃત અને કેટલાક તે સુંદર ચિત્રો સહિત છે. (1) શ્રી ચંપકમાળા ચરિત્ર રૂા. 08-0 (12) શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ફી 1-12- 0 - (2) શ્રી સમ્મફત્વ કૌમુદી રૂા. 1-0-0 (13) શ્રી ચંદ્રપભુ ચરિત્ર રૂ૧-૧૨:૦ (8) શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા રૂા. 1-0 -0 (14) સુકૃતસાગર (પૃથ્વી કુમાર ચરિત્ર) રૂા 1-0-0 (4) સુમુખનૃપાદિ ધર્મ પ્રભાવકની કથા રૂા.૧-૦-૦ (15) શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર ફી 2-8-0 (5) શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર રૂા. 2-0-0 (16) શ્રીપાળરાજાના રાસ સચિત્ર અર્થ (6) શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. 1 લો રૂા. 2-0-0 | સહિત સાદું પૂડું' શ 2-0 -0 | રેશમી પૃ’ | 2-8-0 ( 5, ભા. 2 જે રૂ! 2-8-0 (17) સતી સુરસુંદરી ચરિત્ર રૂા 1-8-0 (8) આદર્શ જૈન સ્ત્રી રત્નો રૂા. 2-0- (18) શત્રુ જયને પંદરમો ઉદ્ધાર 3 0 2 - 0 () શ્રી દાનપ્રદીપ રૂા. 3-0-0 (19) , સેનમા ઉદાર ફા 1-4(10) કુમારપાળ પ્રતિબોધ રૂ 3-12-0 (ર ) શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર ફા 0 10 0 (11) જૈન નરરત્ન ભામાશા . e ફી 2-0-0 (21) શ્રી મહાવીર ચરિત્ર - રૂ 3-0 - 0 તૈયાર થતાં-છપાતાં ગ્રંથા. (1) કર્મગ્રંથ ભા, 5-6 કો. (2) શ્રી સંઘપતિ ચરિત્ર (ધર્માલ્યુદય) (3) બૃહતક૯૫ સુત્ર ભા. 6 ઢો. (4) કથારન કોષ શ્રી દેવભદ્રસૂરિકૃત (5) શ્રી નિશીથ ચણિ સૂત્ર ભાષ્ય સહિત (6) વસુદેવ હિડિ ભા. 3 જો (7) શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર પર્વ 2-3-45-6 સાથે (8) શ્રી મલયગિરિ વ્યાકરણ, તૈયાર થતાં ગુજરાતી ગ્રંથા. (1) શ્રી વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર. (2) શ્રી આદિનાથ ચરિત્ર. (શ્રી પદ્માનંદ મહાકાવ્ય) (3) શ્રી સંઘપતિ ચરિત્ર.. ( આનદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચં'૬ દામજીએ છાપ્યું'-ભાવનગ 2. For Private And Personal Use Only