________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧
શ્રી ધર્મશર્માલ્યુદય મહાકાવ્ય-અનુવાદ
[ ૩૩ ] તે પૃષ્ટ ના કયા નમતા નરેદ્રનું,
જેતે કરસ્પર્શતણું મિષે ગણું. ભુજંગ એની અસિથી બચાવવા,
તંત્રે સુતા મંય શક્ત ના હવા; તેથી જ જાણે ભીંત શત્રુઓ શિરે,
તેના પદની નખશ્રેણીઓ ધરે ! તેજસ્વનું તેજ અછાઘ છે મહા,
વર્ષા સમે, ત૬ અસિ ઉગયે અહા ! નવાખુધારા પતનથી જજેરા,
ભાગી ગયા વેગથી રાજહંસલા, અસિ વિંઝાતાં દૂર કલાંતિ જેહની,
એ જ હેને ભુજ પામી મેદિની; જાણે વિષાનિયુત શ્વાસથી ઘણું, ચૈ વ્યાકુલા મંત્રી ત્યજે ફણની !
–ૉ. ભગવાનદાસ મનસુખલાલ મહેતા ૮. “એણે રણસંગ્રામમાં તો આ પૃષ્ઠ(8) અમને દીધું હતું, તો પુન: આ એને કયાંથી મળ્યું ?” એમ જાણે કુતૂહલથી તે રાજા પ્રણામ કરતા કયા રાજાનું પૃષ્ટ કરસ્પર્શના બહાને તપાસતો નહિ –ઉપ્રેક્ષા.
૯. એની ભુજંગ ( હાથમાં રહેલી અથવા સર્પ) તલવારથી બચાવવાને તંત્રવાળા મંત્રીઓ પણ સમર્થ નહોતા, એટલા માટે જાણે ભયભીત શત્રુઓ તેના ચરણની નખરિણાવલી મસ્તકે ધારણ કરતા હતા !–ઉપેક્ષા અને જલેષ.
ભુજંગ=ભુજંગતા હાથમાં રહેલી; સપ. તંત્ર-રાજ્યતંત્ર; તાંત્રિક વિદ્યા. મંત્રી સચિવ, પ્રધાન; માંત્રિક, મંત્રવિદ્યા જાણનાર.
૧૦. તેજવીનું અછાઘ-નહિં છુપાય એવું તેજ પોદસમયેવર્ષીકાલે પ્રબળ હોય છે, આ નૃપ ઉપરથી અર્થાતરન્યાસવડે એનું સમર્થન કરે છે–તેની તલવાર પ્રવૃત્ત થતાં, નવજલધારા પડવાથી જર્જર-ખોખરા થયેલા રાજહંસો વેગે પલાયન કરી ગયા. તેની અસિને મેઘ સાથે સરખાવી છે. તાત્પર્ય વર્ષમાં જેમ જલધારાથી જર્જર થતા રાજહંસ પક્ષીઓ પલાયન કરે છે (માનસર પ્રત્યે), તેમ આ રાજાની અસિધારાની વર્ષથી જર્જર થતા રાજહંસો-પરમો વેગે પલાયન કરી જતા. અત્ર ભલેષ આ પ્રમાણે રાજહંસ પક્ષી, પિત્તમ નવાંબુ નવું જલ, તાજું પાણી ( અસિપક્ષે). ધારા=પંક્તિ, તલવારની ધાર.
૧૧. વીંઝાતી તલવારથી જેને ખેદ દૂર થાય છે એવો તે રાજાનો ભુજ પામીને, પૃથ્વીએ જાણે વિષાગ્નિભર્યા શ્વાસોચ્છવાસથી વ્યાકુળ થઈને, ફણીચક્રવર્તી–શેષનાગની મિત્રીનો ત્યાગ કર્યો ! પૃથ્વી શેષનાગના આધારે રહી છે એવી કલ્પના છે; તે આધ ર છોડી તેણે રાજાની ભુજાને આશ્રય કર્યો, એટલે કે તે સજા સકલ ભૂમંડલને સ્વામી થ.-ઉન્મેક્ષા,
For Private And Personal Use Only
