Atmanand Prakash Pustak 023 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531269/1

Page #1

श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
વિષય ૧ પરમેષ્ટિ ગુણુ સક્ષિપ્ત વિવરણું. ૨. ધરૂપી બાગનાં પાંચ પુષ્પા. 3 विश्वरचना अध... ૪ ષડૂદન શાસ્ત્રવેત્તા શ્રી હરિ
...
लद्रसूरि.
आत्मानन्द प्रकाश
॥ स्रग्धरावृत्तम् ॥
सर्वान् पश्यन्तु बन्धूनिव जगति जना भेदबुद्धिं विहाय स्थाने पात्रे च कर्त्तुं वितरणमसकृच्चास्तु बुद्धिर्धनस्य ॥ दोने नम्रा भवन्तु प्रखरधनवतामप्रगण्या हि शश्वद् ।
6
'आत्मानन्द प्रकाश' विदधतु हृदये श्रीजिनः धावकानाम् ॥
Reg. No. B. 431
पु० २३ मुं वीर सं. २४५२. फाल्गुन आत्म सं. ३० अंक ८ मो.
प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर
વિષયાનુક્રમણિકા,
पृष्ठ
૧૭૭
૧૭૮
१७८
१८४
વિય
૫ શ્રી શાંતિનાથજીની સ્તુતિ.
६ माईस्थ्य भवन...
૭ વર્તમાન સમાચાર.
૮ ગ્રંથાવલેાકન.
11
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ ૪ આના.
600
갤브
૧૯૧
૧૯૨
१८७
२०१
ભાવનમાં—માનદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબ - પલ્લુભાઈએ છાપ્યું
అలి

Page #2

છપાઇ તૈયાર થયેલ અપૂર્વ ગ્રંથ. गुरुतत्त्व विनिश्चय ।
66
,,
પ્રસ્તુત ગ્ર ંથના કર્તા ન્યાયાચાય મહાપાધ્યાય શ્રીમાન યશેાવિજયજી મહારાજ છે. ગુરૂતત્ત્વના સ્વરૂપના સંગ્રહ વાચકાને એકજ ઠેકાણે મળી શકે એવા ઉદ્દેશથી તેઓશ્રીએ જેનાગમાનુ દોહન કરી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં તેવા સંગ્રહને રોચક અને સરલ છતાં પ્રૌઢભાષામાં વણુ વેલા છે. જેના ખ્યાલ વિદ્વાન વાચકાને ગ્રંથના નિરીક્ષણથી આવી શકશે.
સંસ્કૃત ભાષાને નહી જાણુનાર સાધારણ વાચકા પણ પ્રસ્તુત ગ્રંથ માટેની પેાતાનો જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરી શકે છે. માટે ગ્રંથની આદિમાં સપાદક ગ્રંથના તેમજ તેના કર્તાના પરિચય કરાવી ગ્રંથને તાત્ત્વિક સાર તથા વિષયાનુક્રમ આદિ ગુજરાતી ભાષામાં આપેલ છે. અને અંતમાં ઉપયોગી પરિશિષ્ટો તથા ઉપાધ્યાયજીના અજ્ઞાત એ અપૂર્વ ગ્રંથાના ઉમેરા કરવામાં આવ્યા છે.
ખપી મુનિમહારાજે તેમજ ગૃહરથાએ મ ંગાવવા સાવધાન રહેવું. દરેક લાભ લઇ શકે તે માટે કિંમત અડધી રાખવામાં આવી છે. કિંમત રૂા. ૩-૦-૦ ટપાલ ખર્ચ જુદુ પડશે. અમારે ત્યાંથી મળી શકશે.
નાના ૫૦૦) ઉપર.
કિ`મત ત્રણ રૂપૈયા પાસ્ટ અલગ.
શ્રી દાનપ્રદીપ.
(જિન આગમરૂપી અગ્નિ પાસેથી વિવિધ પ્રકારના અરૂપી તેજને ગૃહણુ કરી જિન શાસનરૂપી મહેલમાં દાનરૂપી દીવાને પ્રકટ કરનાર અપૂર્વ પ્રંચ. )
અનેક મહાન પુરૂષોની જેમાં રસયુક્ત કથાઓ આપવામાં આવેલ છે. )
ધર્મના ચાર પ્રકાર દાન, શીયલ, તપ અને ભાવમાં દાનધમ મુખ્ય હાઇ દાન તીર્થ કર ભગવાન ચારિત્ર લીધા પહેલાં એક વર્ષ પર્યંત આપે છે, અને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી પ્રથમ દેશનામાં દાનધર્મની દેશના આપે છે, તેજ દાનધર્મનુ વર્ણન આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. આ દાનધર્મીના પાંચ ભેદી અને ઉત્તર ભેદા, વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન અને આ દાનધર્મનુ આરાધન કરનાર આદર્શ જૈન મહાન પુરુષોના વીશ અદ્દભુત ચરિત્રરસયુક્ત કયાએ બીજી અનેક અનેક અતર્ગત કથાએ અનેક જાણુવાયાગ્ય હકીકત સાથે આપવામાં આવેલ છે. દાનધર્મ માટે આવા એક પણ ગ્રંથ અત્યાર સુધીમાં પ્રક્ટ થયા નથી. આ ગ્રંથ સાદત વાંચતા કોઇ પણુ મનુઅને તે દાનધર્મ આદરવા તત્પર થતાં જલદીથી આત્મકલ્યાણ સાધી મેાક્ષને નજીક લાવી શકે છે.
દરેક મનુષ્ય પાતાના ઘરમાં, લાઇબ્રેરીમાં મુસાફરીમાં આ ઉપયોગી ગ્રંથ રાખવા જ જોઇએ. કિંમત રૂા. ૩-૦-૦ પાસ્ટેજ જુદું. ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર સુદર ટાઈપથી છપાવી રેશમી કપડાથી છપાયેલ છે. લખા
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
માનવંતા ગ્રાહકાને નમ્ર સૂચના.
ચાલતા આત્માનદ પ્રકાશ પુસ્તક ૨૩ મા તથા હવે પછીના પુસ્તક ૨૪ મા બને વર્ષની ચાલુ નિયમ પ્રમાણે બે વર્ષની ભેટ બુક છપાય છે. પ્રથમ લવાજમ બે વર્ષનું મેાકલી આપવાચી વી. પી. ના પૈસાનેા ગ્રાહકને બચાવ થાય છે. જેથી લવાજમ માકલી આપવા સૂચના છે.

Page #3

L
C O- શ્રી આO .. 3 આમન પ્રકાશ. 5
يييييييOمی
| | ચં વરમ્ | का अई ? के आणंदे ? इत्थं पि अग्गहे चरे, सव्वं हासं परिचज आलीणगुत्तो परिव्यए । पुरिसा ! तुपमेव तुमं मित्तं किं वहियामित्तमिच्छति ? । जं जाणिजा उचालयं तं जाणिज्जा है दूरालइयं, जं जाणिज्जा दूगलइयं तं जाणिज्जा उच्चालइयं । । पुरिसा ! अत्ताणमेव अभिनिगि झ, एवं दुक्खा पमुच्चसि । है पुरिसा! सच्चमेव समभिनाशाहि, सच्चस्साणाए उवहिए से मेहावी मारं तग्इ । महिओ धम्मप्रायाय सेयं समापस्सइ ।।
ઝાવાત્રમ્ |
Cunninor
بیدییییدن
wા
- નાક
,
,
,
,
,
પુરત શરૂ છું. 3 વીર સંવત્ રર જાન મારમ સંવત ૨૦. } શંકા ૮ મો.
પરમેષ્ટિ ગુગ સંક્ષિપ્ત વિવરા
“ઉપાધ્યાયજી ગુણ વર્ણ,
(ગિરિવર દરસન વિરલા પાવે– ચેથે પદ પાઠક પ્રણમીજે, નમ્રપણે નિશદિપચવિંશ ગુણધારક પાઠકજી, દર્શન કરતાં દુ: એકાદશ૧૧ અંગબારે ઉપાંગા, એશિ ભ
તેથી એ ગુણ તેવિશ જાણે, ચરણકર સિત્ત! : -
* આચારાંગ, સૂયગડાંગ, ડાંગ, સમવાયાંગ, ભગવતી અંતગડ, અનુત્તરોવવા, પ્રશ્વવ્યાકરણ, અને વિપાક એ ? રાયપાણી, જીવાભિગમ, પન્નવણું, જબુદ્દીપ પન્નતિ, ચંદ પન્ન', વસિયા, પડ્યા. યુફિચૂલિયા, અને વહિ– શાંગ એ બાર ઉ તેથી તેવીસ ગુણ થયા. તે સાથે ચરણ સિત્તર તથા કરણસિત્તર ગુણે ઉપાધ્યાયજીના થયા.

Page #4

૧૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
એ પશ્ચિશ ગુણવાસિત વાચક, ધ્યાન ધરી અરિક હણિજે. ચા. ૪ અહનિશ એ નિજરૂપેં રમતા, વમતા વિષય કષાય અરિજે. ચે. ૫ દર્શન નાણુ ચરણ શુભધારક. તારક જગમાં જીવ ભવિ જે. ચ૦ ૬ ઉપાધ્યાય ગુરૂ ઉપગારી, શરણું ગ્રહિ શાશ્વત પદ લિજે. ચા. ૭
અપૂર્ણ.
ધર્મરૂપી બાગનાં પાંચ પુ.
(ત્રોટક છંદ.) પ્રભુ પુર્ણ કૃપા થઈ મુજ પરે, સદગુણે મળ્યા સદગુરૂ ખરે; શુભ ગુરૂતણ સહવાસ વડે, સદ્ ધર્મરૂપી શુભ બાગ જડે. ૧ પુષ્પ પાંચ મનહર તે અરયાં, ગુણ ગ્રાહક થૈ હરખેથી ગ્રહ્યાં; કુલ આદ્ય મનહર હિંસ તજે, સહુ આત્મસમાન સદા નીરખો. નહીં કાંઈ વદ જુઠ તે મુખથી, બીજું પુષ્પ ગ્રહ્યું હરખે સુખથી; પડી વીસરી કે ભુલી કેાઈ ગયું, અદત્તા ન લહે ત્રીજું પુષ્પ ભલું. ૩ વીરશક્તિ સદા વીર કાર્ય દિસે, બ્રહ્મચર્ય તણે મહિમા અતિશે, કુલ ચાડ્યું હતું લહ્યું તેહ ખરે, શિર મુકુટ તે સહુની ઉપરે. ૪ તૃણ તુછગણું જગની ચીજને, દઇલાત સદા સુ નિગ્રંથી બને; પોતમ પુષ્પ મળ્યાં જગમે, ગુરૂ પુણ્યવિજે પદને પ્રણમે. ૫
- પી. એન. શાહ
વિશ્વરચના પ્રબંધ.
( નિવેદન ૧૩ મું.) (ગતાંક પર ૧૫૬ થી શરૂ. ) હાસથી જણાય છે કે આ રાજ્ય સ્થાપક મેનિસ
લ છે. ૨ ગરમીના આધારે કેટલાએક કહે છે કે મળ ર લાખ વર્ષ છે અનુમાને ક્રોડ વર્ષ થયા છે. દોડ વર્ષ થયા હશે ! તે પહેલા કે કરોડો વર્ષ પહેલા { થાય છે.

Page #5

વિશ્વરને પ્રબંધ.
૧૭૯
૩ ચેડીયન્સના ઈતિહાસ પ્રમાણે જગતનું આદિ ક્યારે હતું તે કહેવું મુશ્કેલ છે.
૪ કાળા ટાઈપના શબ્દોની સુચનાથી અને મિસર, આસિરિઆ, તથા બાબીલનના ઇતિહાસના આધારે સૃષ્ટિ અનાદિ માની શકાય છે. મહાફસુફી ડાવનના મત પ્રમાણે પૃથ્વી અનાદિ છે. (કલમ-૧૬)
૫ લેડ કેલ્શીન માને છે કે-ભૂમિ પ્રથમ અંગારા જેવી હતી તે પર પ્રાણી ઉત્પત્તિને ત્રણ કરોડ વર્ષ થવા જોઈએ. ( ૬ હાર્ન – કહે છે કે ઈજીપ્તમાં ૧૩૦૦૦ વર્ષ પહેલાં વસ્તી હતી. તે પહેલાં વસ્તી થયાને અનંત યુગે થઈ ગયા છે.
૭ લોકમાન્ય તિલક-દશ હજાર વર્ષ પહેલાં આપણું પૂર્વજોનું ઉત્તરધ ને સ્વીડન લેલેન્ડમાં અસ્તીત્વ માને છે.
૮ મી. છેકેલા રૂપાંતર સ્વરૂપ પૃથ્વીના આરંભને ૨૦૦૦૦ વર્ષ માને છે.
૯ સર રેટિબલ બેલ કહે છે કે-સુર્યની ચાલુ વર્ષમાં ( ઈસુની વીશમી - દીમાં) ઉમર દશ કરોડ વર્ષની થશે. (પ્રા. ઘ. ૨૯)
૧૦ હર્બટ સ્પેન્સરને મત એવો છે કે-સૃષ્ટિતત્વ વિવાદમાં સામેલ છે એટલે વિકાસ વિનાસ ક્રિયાયુકત વિશ્વતત્વ છે ને તેથી ખચિત રવિ પણ એક દિને ઓલવાશે તેથી.
૧૧ વિલીયમ ટાઈમ્સ પણ કહે છે કે રવિનું તેજ ૪૬૦૦૦ વર્ષ સુધી હાલના રીતે રહે છે.
( ૧૨ હવે નિહારીકા જગત તરીકે પૃથ્વીની ઉત્પત્તિ માનનાર કાંટને લાગ્લાસ ના એકઠા તપાસીયે તે કહે છે કે–પ્રથમ સુહમ વરાળ હતી તેને સમુદાય ભેગે
૪૦ પ્રો. પરીન વતું લ નિહારીકાની ૫ લાખ સંખ્યા કહે છે. કદાચ વધારે પણ હશે. એક અદભુત નિહારીકા ઉત્તરાકાશમાં એન્જામીન્ડા તારકાપુંજ પાસે છે તે અંડાકાર નિહારીકા પણ કહેવાય છે એકવલ નીહારિકા કેનીસવીને સીટી નામે તારકાપુંજ પાસે છે એક કન્યારાશિમાં અને એક સપ્તષ મંડળમાં છે. હાલ વર્તુલ નિહારીકામાં મુદ્રા નિહારીકાનો સમાવેશ થાય છે ( મનાય છે) સૌથી જાણીતી નિહારીકા લાઈરા તારા પુંજમાં ખુલ્લી આંખે પણ ન દેખી શકાય એટલી દુર છે.
ડમ્બબેલ આકારની વર્તુલ નિહારીકા વલયેયુલા નામે તારકાપુજમાં છે.
એડમીન્ડા તારકાપુંજની નિહારીકા ઓછામાં ઓછી ૧૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ માઇલ દુર છે ને વ્યાસ. ૫૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ માઇલ ધરાય છે. કદાચ તેથી મોટીને વધારે દુર હોઈ શકે તેની ગતિ દર પળે ૨૫૦ માઈલ છે
કન્યારાશિની નિહારીકા દર પળે ૮૦૦ માઈલ જાય છે (ભાજે ૧-૮-૯).

Page #6

૧૮૦
શ્રી ઓમાનંદ પ્રકાશ.
થઈ પૂર્વ તરફ ગતિ કરવાને પિંડરૂપ બની સંકેચાવા લાગ્યો, જેમ સંકોચ થતો ગયા તેમ તેમ વેગ વધતો ગમે ને પીંડને ઉપલો ભાગ–
કુંદ્રા પસારણ બળથી વીંટી (બલેયાં સુધી) રૂપે જુદો પડે, એમ ઘણું 'ચક વીંટીઓ થઈ હશે તે પણ ઘન રૂ ચકવાળી ગતિમાં જ રહી હશે હવે તે ચક વીટીમાંથી ઉપ ચક વીંટી બની હશે, તેમાંથી મધ્યના ઘનપિંડે સુર્યનું રૂપ અને ચક્ર વીંટીએ ગ્રહોનું સ્વરૂપ પકડયું છે તેમજ પૃથ્વી સપાટ થવાથી હવે પૃથ્વીને ન ઉપગ્રહ ન જ બની શકે ( ન માલુમ કે ) આ નિયમ યુરેનસને નેત્રુને લાગુ પડતો નથી, બાકી શનિ તો હજુ ચક રૂપે છે, પૃથ્વીની જેમ રવિમાં લેતું તાંબુ - જસત નાઈટેજન અને રેડીયમ પણ છે ને બાવીશ તને કાંટાના મતને, ફ્રેંચ
લેતા તેલના પિંડથી સારી રીતે સમજાવે છે પણ આમ તે માનેલ વરાળની ભશ્રણ શકિત કયાંથી આવી ને યુરેનસ નેપયુનને વિરોધ કેમ રહે છે ? તે પણ થતું નથી. વળી હાલના વિદ્વાને ધૂમકેતુનું ઉત્પત્તિ સ્વરૂપ જુદું ઠરાવે છે. કારણ કે પશ્ચિમાત્ય વિદ્વાનો તે મધ્યમપિંડને ન'હે અનુસરનારા વરાલના કટકાને ધૂમકેતુ રૂપે ઓળખાવે છે.
૧૩ બીજા શતક આખરીયે કુસમાં થયેલ વિદ્વાન . લાપ્યાસને વિશ્વોત્પતિ માટે તેમેઘ મત હતો તે આ પ્રમાણે છે. એક પ્રચંડ તેજોમય પૂંજ કઠિનતા, શીતલતા અને સંકેચતા એ ત્રણ કામ કરતાં અધિક ગતિવાળે બજે. કેમે તેમાંથી વોમાં નવા નવા પદાર્થોનો જમાવ થવાથી ગ્રહ બન્યા, તેમજ તેમાંથી ઉપગ્રહ બન્યા. અહી મધ્યાભિગામીની મંદગતિને મધ્યેત્સારિણી તિવગતિથી જ ગ્રહવિવેક થાય છે ત્યારે તે જે મેઘ મતના વિરોધઓ કહે છે કે પ્રજાપતિને વરૂણના ગ્રહોની ઉલટી ગતિવાળા વલયમાંથી રચના થવી અશકય છે. ગ્રહગતિના પણ ફેરફારો છે. તેને મેઘની ગતિ પણ નિયમિત નથી, ધમકેતુને આકસ્મીક માટે સ્પષ્ટતા નથી, તે મેઘ કમાંથી બને છે. આ શંકાઓના ઉત્તરમાં ગુંચવાડો થાય છે માટે તે મત સિદ્ધાંતરૂપ મનાતું નથી તેથી તે હાલ પાછો પડે છે. તે ૧૪ લાકીંયસના આઘાતમતમાં જુદા જુદા ગાળાની ટકકરોથી જ સૃષ્ટિકમની ઉત્પત્તિ મનાય છે. કોલતે મતને મળતું હતું, સંધ્યા પ્રકાશ કેમ થાય છે? ચંદ્રની ચાલુ ગતિમાં ફેરફાર કેમ પડયો ઈત્યાદિ શંકાનું સમાધાન થતું નથી. આ આઘાત મત તેજે મેઘની અપેક્ષાએ અધિક વિશ્વાસી બન્યો નથી.
૧૫ વિશ્વગોલકની ઘટના માટે નેમિન લાર્કનના મતને પાકટકલ વિગેરે સમજાવે છે કે, વિધારંભે અતિ સુક્ષ્મ કણે ફેલાયાં. ક્રમે સંસ્કારે હૈોજન વાયુ થયે હશે તેમ બીજું કોઈ એકત્વ બન્યું હશે. વર્ણ લેખ પરથી જે તત્વ હાલ ઘણુજ ગરમ ભાગમાં હોય છે. તે હશે એમ વર્ણ લેખ પરથી માની શકાય છે તે

Page #7

વિધરના પ્રબંધ.
૧૮૧
બને તેમાં સંકેચ અને રકમ દ્રવ્યનો ફેલાવા બનતા ગયા, કમે કેટલાક (૬) તત્વ ઉત્પન્ન થયા તે કેટલાક અશનિ જેવા હતા, તેમાંથી મધ્યાકર્ષની ગતિ થઈ. જુના કણેની ઉત્પત્તિ ને નવી અશનિ થવાના કાર્યો જેસભેર ચાલ્યા. તે અશનિ સંઘ તેજમય સ્વરૂપમાં જ રહી પડભાવમાં આગળ વધતા પૃથક પૃથક્ ખંડરૂપે ચક્રગતિ ભૂત બનતા ગયા. તે તે જે મેઘનો તારે બને છે. તેજ વિનાના તેજમયને મેઘક૯પ કહે છે. કેમે ત્તરોતર તારા બનતા ગયા તેના છ વર્ગ પાડી શકાય છે. અભિજીતને તારો ચેથા વર્ગમાં છે. રવિ એ—પાંચમા વર્ગમાં છે. ગ્રહે એ ચોથા વર્ગમાં થઈને છઠ્ઠા વર્ગમાં આવેલા તારાઓ છે. તે પાંચમા વર્ગમાં નહિ જવાથી તેમાં સંપૂર્ણ તેજ અને કમણની હતી નથી. રવિ કમે છઠા વર્ગમાં જશે. પછી નિસ્તેજ બનશે એટલે આપણે (પૃથ્વી) નો પ્રલય થશે. કેટલાક નિસ્તેજ તારાઓ બીજાના સંઘર્ષથી સજીવન થશે ગરમી ઉત્પન્ન થશે, પુન: સુષ્ટિકમ શરૂ થશે. આ પ્રમાણેને તેજમેઘમત હાલ વધારે વિશ્વાસી બને છે. ઉપર કહેવા પ્રમાણે આ મતમાં સૂક્ષ્મ પદાર્થોનું નિત્યપણું સુચવાય છે. તથા વિશ્વને અત્યંત ભાવ કે નવીનજ આવભાવ માની શકાતું નથી.
૧૬ વિદ્વાન ફીલસુફ ડાવનની એવી માન્યતા છે કે-જડપર જડ વધે છે. જડથી સજીવ વનસ્પતિ વધે છે, વનથી પશુઓ પુષ્ટ બને છે, પશુથી માંસાહારી વધે છે, એટલે મુળ જડત્વ છે. એમ અનેક સંગે ઉપન્ન થયેલ એક આદિ જતુમાંથી ઉકમે આ જગત બન્યું છે. વળી જેમ રવીની ઉણુતાશકિત વૃક્ષમાં, વૃક્ષમાંથી દાહમાં, દાડમાંથી એક ચકમાં, એક ચક્રમાંથી બીજા ચક્રમાં એજ ક્રમે એ જીનમાં આવે છે. ને તે શકિત સૂર્યમાંથી આવી આ ઉર્જમવ દેખાડે છે તેવી જ રીતે વિશ્વમાં પ્રથમ ઈશ્વર, ને પછી આકર્ષણદિ શકિતરૂપ ચૈતન્ય એમ બે પદાર્થ હતા તેમાંથી ઉમે જગત બન્યું છે એ ડાર્વિનને સિદ્ધાંત છે. આ મત ની પર્યાલોચનામાં પામિાત્ય વિદ્વાને ઘટાડે છે કે જાતિ માટેનું ગૂઢ સમજાતું નથી, તે બુદ્ધિથી બનતું નથી, પણ પૂર્વકાળે કઈ એવા સંજોગે જીત્પતિ બની હશે; વળી દ્રવ્ય અવિનાશી છે ને શકિતને નિત્ય માન્યા વગર ચાલે તેમ નથી કારણ કે સૂર્યમાં ગતિથી અને ગતિમાં પરમાણુથી શક્તિનો આવિર્ભાવ માનીયે પણ પરમાણુમાં શકિત કોણે આપી ? આના ઉત્તરમાં મૈનતા ભજવી પડે છે. માટે ઉપલા બને વિકપ અસત્ય સિદ્ધાંતરૂપ મનાય છે ( ડાવીન મતવિવાદ) ( ૦ ૫૩ થી ૫૮)
* * આપણે જોઈ શકયા છીએ કે પૃથ્વી અપ, સજીવ હોય છે તેથી જ સ્વયં વૃદ્ધિ હાનિ થયા કરે છે પણ જડ હોય તો તે વધી શકે નહી આ બધા મતોમાં સૂર્યમાળાને ક્રમ ગોઠવાયેલ છે પણ તે ક્રમ પ્રથમથી જ બોટ કરાવી ચુકયા છીએ માટે આમાં સત્ય શું માનવું છે તે દરેક સ્વબુદ્ધિથી વિચારશે.

Page #8

૧૮૧
ઓ આત્માનંદ પ્રકાશ.
૧૭ મી૦ સેટસ્ટન- પેાતાના શિષ્યાના વિજ્ઞાનના પાઠમાં ( સૃષ્ટિની ઉત્પતિ ગ્રંથમાં ) વિશ્વના આરંભ વિષે જણાવે છે કે, સૂર્યના કાઈ ખીજા સૂર્ય સાથે લટકાવવાથી કે બીજા કાઇ કારણથી ઘણા કટકા જુદા પડયા તે પૈકીને એક કટકા આ પૃથ્વી છે. તે પ્રથમ તપ્ત અગ્નિમય હતેા અનુક્રમે ઠંડા થયા ને તે પર સાગર। બન્યા તેમાં એમેાખા ઉત્પન્ન થયું એમજ બીજા જંતુઓ પશુ પક્ષીએ અન્યા છે પછી વાંદરાના જાતિ થઇ છે. આ જાતિજ મનુષ્યના પૂર્વ પુરૂષો છે. આમ માન વાને ઘણી સાબીતીએ મળી આવે છે. સેમેરીયાના ઉત્તર ભાગમાંથી બે લાખ વ પ્રમાણ હીમાની યુગનુ મેમથ પ્રેત નીકળ્યું છે તેનુ માંસ તાજી છે. ચાલુ યુગને સાઠ હજાર વર્ષ થયા છે, આ યુગમાં મળેલ વાંદરાના હાડના અનુમાને ત્યારેજ માણુસા બન્યા હશે એ સત્ય લાગે છે ત્રીજા યુગના +૪૩ ૧૦ કે ૨૫ ક્રોડ વર્ષ મનાય છે.
+૪ર વાંદરામાંથી મનુષ્ય થયા આ વાત તા એટલી બધી સિદ્ધ થઇ ગઇ છે કે તેમાં શંકા કરનારને ગાંડાની હાસ્મીતલના અધિકારી ગણાય છે, પણ પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનેાજ આ ડાર્વીનના evolution વિકાશ સિદ્ધાંતને ખાટે કહે છે અને જણાવે છે કે, વાંદરાની પહેલાં મનુષ્યા હતા આ શોધ કરનાર ઇટાલીના વિજ્ઞાન વિજ્ઞાનવિદ્ ા॰ એનરીકા માર્કોની છે. આજ રીતે એ સબંધના ઉંડા અભ્યાસ કરનારા વિદ્વાને.તે ગુરૂત્વાકર્ષણુના વિશ્વવ્યાપી નિયમે પણ ભૂલ ભરેલા જણાયા છે; આથી પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનાના કથનને વેદવાકય માનનારા, અને પાશ્ચિમાત્ય વાતાવરણના ચશ્માવાળા આ નામધારીને બહુ વિચાર થઇ પડશે. પણ આનંદની વાત છે કે તેઓ જરૂર વેદવાકય જેવા નિશ્ચયેાને ફેરવે એવા સમય ૫ સે આવતા ય છે. અને તેથી તેઓ આર્ય - વના પ્રાચિન તાને સમજવાને પ્રયત્ન કરશે તો જરૂર જનતાને સારા લાભ આપી શકશે. ( પ્રાતઃકાળ પુ. ૧૪ અ. ૮ સ. ૧૯૭૨ )
૪૩. એક જન પ્રેાફેસર કહે છે કે અત્યાર સુધી એવી માન્યતા હતી કે શુદ્ધ 'લાલ અને લીલા ર ંગના મિશ્રણથી સફેદ ર ંગ તૈયાર થાય છે, પણ ખરી રીતે તેમાંથી પીળા રંગ તેયાર થાય છે. એક સ્થાનમાં આસમાની, પીળા અને રાતા કાગળ ઉપર ગળપણ ચાપડી, તે સ્થાનમાં મધ માખીને પુરી, તપાસ કરી તે તેએ લાલ કાગળ ઉપર ખેડી જ નહીં. આવા પ્રયાગથી જણાય છે કે જીવસૃષ્ટિમાં મનુ, વાંદરા, અને કુતરાંજ જુદાજુદા રંગ ઓળખી શકે છે તથા ખીલાડી કાળા અને ધોળા, મધમાખી ક્રુત આશમાની અને પીળા, તેમજ માછલા આ ફકત લાલ અને લીલેાજ રગ ઓળખી શકે છે.
તે કહે છે કે—જીવ સૃષ્ટિની સંક્રમણાવસ્થામાં ત્રણ યુગ હતાં. પહેભા યુગમાં સજીવ માશ્રીઓને ફકત કાળા અને વાળા પદાર્થાનુજ જ્ઞાન હતું.
ખીજા યુગમાં પ્રકાશના લાંબા કિરણા આસમાની પદાર્થનું અને ટુંકા કીરણા પીળા પદાશૅનું જ્ઞાન આપતાં. ત્રીન યુગમાં લાંબા કિરણ, અને ટુંકા પીળા કિરણ, લાલ, લીલા પદાર્થ અતાવવા લાગ્યા. દ્રશ્ય પદાર્થોથી “ રેટીના ” સુધી પહેાંચનારી લહેરોની લબાને લીધે રગામાં આ પ્રમાણે ફરક પડે છે.
આંખોની રચના જોવાથી ઉપરના મહાયુગવાળા સિદ્ધાંત ખરા કરે છે. કેમામાં જે

Page #9

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૧૮૩
એક માણસને પરીની ત્વચા હલાવવાનું સામર્થ હતું. ને તે સામર્થ્ય તેના વંશની સાત પેઢી સુધી રહેલ હતું, તે શકિત વાંદરામાં હોય છે, તેથી તે આપણું પૂર્વજે કરે છે,
છે. હરશીલ-મનુષ્યને વાંદરામાં ઘણું તુલનાત્મક હેવાનું જણાવે છે મનુષ્યને પાંચમે છઠે ગભે થતું કેશાચ્છાદન તે વાલવાળા પ્રાણીને સમાનભાવ દેખાડે છે, કાંસ્ય યુગકાળમાં વાંદરાના હાડમાં નીચે કાણું હશે તેવા હાલ મનુષ્યને કાંણાં છે પણ હાલના વાંદરાને તેવા કાંણું નથી પૂંછડા સહિત જન્મેલા મનુષ્ય પણ હોય છે,
બીજા પ્રકારના વાંદરામાંથી કેટલાક કાળે બે પગ બન્યા, તેનાજ કોન્નતિ રૂપે માણસો બન્યા છે. કારણ કે આફીકાના ગારિલા કે ચીમ્યા નામે વાંદરા માણસને મળતા છે. કર્મ નૈસર્ગિક હાથ છુટા થવાથી બીજા પ્રાણી માં શ્રેષ્ઠ બન્યા. અનુકૂલ સાધનાથી બુદ્ધિને પ્રકાશ થા. ગરમ પ્રદેશના હાથીના વાળની પેઠે મા@યના શરીરના વાળ નાબુદ થયા પણ પ્રાયે નિપુચ્છ થાય છે, તે ઘસાતા તે સ્થાનના હાડકા રહે છે તેવી જ રીતે પુછને સ્થાને મનુષ્યને કઠણ હાડકા હોય છે. બીજા કેટલાક અંગને ફેફાર છે તે અનુપયોગ કે વધારે ઉપગથી બન્યા છે. કમે એક જ વ્યકિતમાંથી નરમાદા તરીકે વ્યકિતએ જુદી પડી હશે, પણ પ્રથમ બનેના અવયવો સરખા હશે પછી આકસ્મિક રીતે કોઈ કારણે જનનાદિ કિયા નિમિત બે ભેદ પડયા છે. બીજાને તે અવયવ નિરૂપયેગી થયું.
આ પ્રમાણેમાં સત્ય સ્વરૂપ શંકાશીલ રહે છે તેપણું અનુમાન થાય છે કે વાંદરાની જાતનું રૂપાંતર થવાથી વગડામાં જંગલમાં કે રણમાં ફરનારા ભરવાડ જેવી સ્થીતિ બની એટલે તે મનુષ્ય કહેવાણા. તે સ્થીતિમાંથી સુધરતા છુટા છુટા ઘરે બાંધ્યા, પછી પોતાનું રક્ષણ કરવા માટે ભેગા ભેગા જથાબંધ ઘર બાંધવા લાગ્યા, ને તેનું ગામ એવું નામ આપ્યું. ખેતીનું કામ મનુષ્યએ આરયું પૃથ્વી પર ઘણું ઘર થયા, લેકે એ સ્વબુદ્ધિથી કળાએ ખીલવી, નવા શહેરો જ નાવ્યા આ પ્રમાણે આપણા પૂર્વજોથી આપણું બુદ્ધિ વિશેષ છે ને ભવિષ્યની પ્રજા તે તર્કથી ઘણુ જ શોધ કરશે; આ પ્રમાણે સૂર્યના જડ ગેળામાંથી ઉત્ક્રાંતિરૂપે પ્રમાણે લેટ પાછળ રેટીના હોય છે તે પ્રમાણે આની પાછળ રેટીના હોય છે અને એ રેટીનીમાં નાના નાના યંત્રો હોય છે તેને રેડસ અને કેન્સ કહે છે, કેન્સ રોડસ કરતાં વધારે સ્પષ્ટ હોય છે, અને રેટીનાના મધ્ય ભાગે એકત્ર થાય છે. રેડસને લીધે ફકત કાળા અને ધેળા પદાર્થ દેખાય છે પરંતુ કોન્સમાં બીજા રંગે બતાવવાની શકિત છે.
બિલાડીની આંખમાં ફકત રેડસ કહે છે અને મધમાખીની આંબેમાં એકલા કેન્સ હેય છે પરંતુ મનુષ્યની આંખમાં રોડસ અને કોન્સ બને હોવાથી તેને બધા રંગ દેખાય છે.
(ચિત્રમયજગત ૮-૯ અકટોબર ૧૯૨૩ :)

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જગતની ઉત્પતિ થયેલ છે ને આ પૃથ્વી સૂર્ય ફરતી ભ્રમણ કરે છે; ઘણે કાલે સર્વ પાછું સૂર્યમાંજ મળશે. ચેતન્ય વાદીઓ કહે છે ઉપરના દરેક મતમાં જડવાદને અગ્રગણય મનાય છે પણ જડમાંથી ચૈતન્ય કદીપણ બની શકે નહિ; વળી ચેતન્ય એજ જગતમાં કાંઈ જુદી વસ્તુજ નથી એમ કહેવાય તે સર જગદીશચંદ્ર બેજે ચેતન્ય હોવા વિષે જગને સિદ્ધ કરી આપેલ છે. (ભારત સેવા. ૫ ૧ નં. ૧૦ તા. ૨-૧-૨૦)
હસનરામ કપુરરામના વ્યાખ્યાનમાં ઈજીપ્તના સુલતાનની વાતથી અને પ્રેઢ યેગી મહાત્મા કેશી ગણધરે પ્રદેશી રાજાને કહેલ વચનોથી ચૈતન્યપણાને આવિ ભવ સ્પષ્ટ માલુમ પડે છે. હું એમ તત્વથી વિચારતાં, હુંપદ ધરાવનાર જીવ છે. તે જીવ જડથી કદી ન બની શકે. વળી જતુમાંથી પશુ પક્ષી ને મનુષ્ય બનાવવા આ વાત પણ હાસ્યજનક છે, કારણ કે વા વાયાથી નળીયું ખસ્યું ” એની પેઠે આ પ્રસંગ મેળવ્યું છે. તર્કશું ઉની કરી, કપના મહેલ ચણો છે. ગરમી ઘટીને સમુદ્ર થયા આ બનાવ પણ અસંભવિત છે, તેવું પરાવર્તન કઈ બે દ્રાથી એટલે ઉષ્ણુતાને ઘી આદિના સંયોગથી બને પણ સ્વભાવિક ન બની શકે. આ
ટસન મતમાં પરાવર્તન કિયા જોવાય છે. પણ નવું ગન બનાવ્યું એટલે કાંઈપણ નહોતું અને નવું બન્યું એમ કહેતાં નથી.
હxä યo6 4Éoોઈ બકરું કહે છે .
૪૬ ૧૩૩૦
x
x૨૮૦૦
e enડું
પદર્શન શાસ્ત્રવેત્તા
શ્રીહરિભદ્રસૂરિ હ૭૦૭૭ સ્ક૭૦૭૦૦ ૬૭.૭ ૭૦૦ ૬૪ ૭૭૭૭૭૦૯૪ .
યાકીની મહતરા સુનુ ૧૪૪ ગ્રંથના પ્રણેતા અને વદ્દન શાસ્ત્રવેતા તરીકે આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિ જૈન સમાજમાં બહુ આગળ પડતો ભાગ ભજવે છે, તેઓના ગુરૂનું નામ શ્રી જીનદતસૂરી અને તેમના વિદ્યાગુરુનું નામ જનભદ્રસૂરી હતું. શ્રી મદ્ હરિભદ્રસૂરિનું જન્મસ્થી પ્રખ્યાત વીરભુમી ચિત્રકુટ ( ચીતડ) હતું, તેઓ જાતે જેન ન હતા જેન કુળમાં જન્મ્યા ન હતા તેઓ ચુસન બ્રાહાણ-વેદિક આચાર વિચારમાં ક્રિયાકાંડમાં ઉછરેલા વેદિક સંપ્રદાય વાળ બ્રા. હાણ હતા. તેઓ દષ્ટીરાગી નહતા, સત્યના જીજ્ઞાસુ હતા, વેદિક ધર્મ મારો કુળધર્મ છે. માટે સાચે છે મને પ્રીય છે તેથી સાચે છે એવી વૃત્તિવાળા એ મહાન પુરૂષ ન હતા. તેમની પૂવવસ્થામાં એ ચિત્રકુટના સુપ્રસિદ્ધ વિપ્ર સર્વ લોકીક વિઘાના જાણુ હતા. સત્ય સંશોધક વૃત્તિ સિવાય સર્વ વિદ્યાવિશારદ થવું બહુ મુશકેલ છે. તેઓ અતુલ વિદ્યાના ધારક હોવાથી તેમને અભિમાન આવી ગયું હતું અને પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે “જે કંઈ કંઈ બેલે અને તેને અભિપ્રાય ન જાણી શકું તે મારે તેના શિષ્ય થઈ રહેવું. તેઓશ્રી એ ઘમડ રાખતા કે

Page #11

શ્રી હરિભસૂરિ મહારાજ.
૧૮પ મારા જેવા કેઈપણ પંડીત અત્યારે આર્યાવર્તમાં નથી. આવા પંડિત પણ “બહુ રત્ના વસુંધરા ” એ સૂત્ર ભુલી ગયા એ તેમને દેષ નથી પરંતુ તે અભિમાનને વિકાર છે.
મોટા મોટા માનધાતાના પણ મદ મેડાય છે. ચકવતિ, બલદેવ, વાસુદેવ પ્રતિવાસુદેવ, રાજા મહારાજાઓના પણ મદ મુકાવનારા ઘણુ મળ્યા છે.” તેવી રીતે આમની પ્રતિજ્ઞાનો ભંગ કરાવવા માટે સતિ શીરોમણી સરસ્વતી સરખા આ સાદેવી યાકિની મહત્તા સમર્થ થયા. એક વખતે સાંજે આ મદમાતા અભિમાની પડિત એક જૈન ઉપાશ્રય પાસેથી પોતાના ઘર તરફ જતા હતા ત્યાં રસ્તામાં તે ઉપાશ્રયની અંદર એક પંડિતા સાધ્વી–આર્યો પોતાના સ્વાધ્યાયમાં મશગુલ બની નીચેના લેક સંભળાવતા હતા –
चक्की दुगं हरिपणगं पणगं चक्कीणं केशवो चक्की,
केशव चक्की केशवदु चक्की केशो अ चक्की अ. અર્થાત અનુક્રમે બે ચકવતિ પાંચ વાસુદેવ, પાંચ ચક્રવતી એક વાસુદેવ, એક ચક્રવર્તી એક વાસુદેવ, એક ચક્રવતી એક વાસુદેવ, એક બે ચકવતી એક વાસુદેવ અને એક ચક્રવતી એમ ભરતક્ષેત્રમાં આ અપસર્પણ કાળમાં કુલ ૧૨ ચક્રવતી અને ૯ વાસુદેવ થયા એ આ ગાથાને ભાવાર્થ હતે.
પરંતુ હરિભદ્રને આ ગાથાને અર્થ ન બેઠે એટલે તેને તો આ બધું “ચાકચીક્ષ લાગ્યું” અને અભિમાનના ઘમંડમાં આવી આય પાસે જઈ મશ્કરી કરી કે અરે સાધ્વી આ ચકમક શું કરી રહી છે? સમવતિની સુશિલા સાધ્વીએ ઉત્તર આપે કે–રા વિસિસે આમ દ્વિ અથી ઉત્તર આપી હરિભદ્રને ભેઠે પાડ્યો. આના બે અર્થ આ પ્રમાણે છે.
(૧) નવું લીધેલું ચકચકે, (૨) અને બીજો અર્થ—અણઘડન નીશાળીએ લાગે છે કે જેથી તને મારે મધુર પાઠ ચકમક રૂપે લાગે છે. હરીભદ્રસૂરિ પ્રતિજ્ઞા પાળવામાં બહુ દઢ હતા. એમણે તરતજ
ચાકીની મહતરા સાધવીને કહ્યું કે મને આપનો શિષ્ય તેમનું પ્રતીજ્ઞા બનાવે. ત્યારે સાધ્વીએ કહ્યું અમારા ગુરૂ શ્રી છનદત્તસૂરિ પાલન. જેઓ અહીં બીરાજે છે તેમની પાસે તમે દીક્ષા ગ્રહણ કરશે.
પહેલાં તે હરિભદ્દે ના પાડી કે હું તે તમારોજ શિષ્ય થઈશ પરંતુ સાધવીએ સમજાવ્યું કે અમારે એ ધર્મ નથી. પછી તેમણે જીનદત્તસૂરિ પાસે દીક્ષા લીધી. દીક્ષા લીધા પછી ગુરૂની સાથે વિચરતા અનુક્રમે જૈન દર્શન સંબંધે બહુ સારું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. તેમના ગુરૂએ પણ તેમનામાં ગ્યતા જોઈ આચાર્યની મહાન્ પદવી આપી.

Page #12

૧૮૬
શ્રી આત્માન’ઢ પ્રકાશ.
"
'
તેઓશ્રી પ્રખર વિદ્વાન હતા છતાં બહુ સરલ અને વિનયી હતા. તેએશ્રી હરકેાઇ દનમાંથી યાગ્ય અને યુકિત વાળા વચનાને પ્રામા તેમની જૈનેતર ણિક માનતા. તેએએ સ ંસ્કૃત અને પ્રાકૃત ભાષામાં ઘણા ગ્રંથકારો પ્રત્યે ગ્રંથા લખ્યા છે-બનાવ્યા છે. તે ત્ર થામાં તેઓએ સાંખ્ય, ની ઉદારતા. ચાગ, ન્યાય, વૈશેષિક અદ્વૈત, ચાર્વાક, ઔ, જૈન આદિ દરેક દર્શના—મતાની અનેક રીતે પર્યાલાચનાસમાલાચના કરી છે. આવી રીતે ભિન્ન ભિન્ન મતાવાળા દરેક દનાની સમાલેાચના–વિવેચના કરતી વખતે દરેક દનાના પુત્સ્ય પુરૂષા પ્રત્યે ‘ ભગવાન • સહિષ' આદિ શબ્દોથી સન્માન મહાત્મા 6 કરવાવાળા અને સમભાવ પૂર્વક મૃદુ અને સુમધુર શબ્દો દ્વારા વિચાર મિમાંસા કરવાવાળા જે કાઇ પણ વિદ્વાન ભારતીય સાહીત્ય ઇતિહાસમાં ઉલ્લેખ કરવાને યોગ્ય હાય તા તેમાં હરિભદ્રસૂરિનુ નામ પહેલુ' લખવા ચાગ્ય છે. હરિભદ્રસૂરિના પ્રાદુર ભાવ જૈન ઇતિહાસમાં બહુ મહત્વનું સ્થાન ભેગવે છે. આપણે આગળ જોઇ ગયા છીએ કે એક મહાન પ્રતાપશાલીની યાકિની મહત્તરા નામની પવિત્ર સાધ્વીના સત્સ ંગથી તેને જૈન દર્શન ઉપર શ્રદ્ધા ચાંટી અને શ્રમણવ્રતદીક્ષાના સ્વીકાર કર્યો. તેઓએ શ્રમણવ્રત ગ્રહણ કર્યા પછી જન સમાજને નીર તર સદ્બોધ આપતા તે ઉપરાંત પેાતાનું સમગ્ર જીવન સતત સાહિત્ય સેવામાંજ વ્યતિત કર્યું. તેઓએ ધામીક, દાર્શનિક, આધ્યાત્મિક અને નૈતિક વિષયના ઉત્તમાત્તમ ગ્રંથા રચીને જૈન સાહીત્ય ઉપર અને તે દ્વારા સારા ભારતીય સાહિત્ય ઉપર પણ મહદ્ ઉપકાર કર્યા છે.
જૈનેાના પરમ પવિત્ર માનનીય આગમા સૂત્રેા ઉપર સરલ સંસ્કૃત ભાષામાં ટીકા કરવાનું પ્રથમ માન તેઓને ઘટે છે તેમના તેમની અપૂર્વ પહેલા કોઇપણ પ્રખ્યાત ટીકાકાર થયા હોય તેમ મારા જા સાહિત્ય સેવાણુવામાં નથી આવ્યું. તેઓએ દીક્ષા લીધા પછીની પોતાની જીંદગીમાં ૧૪૪૪ ( ૧૪૪૦ ) ગ્રંથા નવા બનાવ્યા છે ‘આવી
૧ તેઓએ બનાવેલા બધા ગ્રંથ રત્ના અત્યારે લક્ષ્ય નથી, માત્ર ઘેાડાક પ્રથા મળે છે તે પણ જૈન સમાજનું કંઇક સદ્ભાગ્ય સુચવી રહ્યા છે. કારણ કે જેટલા ગ્રંથા મળે છે તે બધા ગ્રંથા જૈન સમાજમાં બહુ પ્રચલિત છે અને માનનીય છે, તે હું જેટલા ગ્રંથા લભ્ય છે તેની યાદી વાંચકાની જાણુની ખાતર આપુ તેા તે અસ્થાને નહિ કહેવાય.
૧ અનેકાંતવાદ પ્રવેશ.
૨ અનેકાંતજય પતાકા સ્વાપત્તવૃત્તિ સહિત.
૩ અનુયાગદ્દારસૂત્રવૃત્ત.
૪ અક પ્રકરણ.
૫ આવસ્યકત્ર બૃહદ્ઘત્તિ.
૬ ઉપદેશપદ પ્રકરણ. ૭ દશવૈકાલિકસૂત્રવૃત્તિ.
૮ દિગ્બાગકૃત ન્યાય પ્રવેશસૂત્તિ.

Page #13

શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ.
મોટી ગ્રંથ સંખ્યા સાંભળી કેટલાકને આશ્ચર્ય થશે પરંતુ તેમાં કાંઈ આશ્ચ
પામવા જેવું નથી, કારણકે સાધુ જીવન સંસારની ઉપાધીઓથી નિરાળું છે. આપણે તેને નિવૃત્તિમય સુખસાગર કહિએ તે તેમાં કોઈ અતિશયેક્તિ નથી, અને તેમાં સંસારની મૂળ ઉપાધી કંચન અને કામીનીના ત્યાગી જૈન સાધુઓનું જીવન ઘણુંજ નીર્મળ અને નિવૃતીમય હોય છે. (જો કે તેમને કેટલીક આવશ્યક ક્રિયાઓ કરવાની હોય છે, એટલે બીજા કાર્યો માટે ( અધ્યયન અધ્યાપન આદિ ) પુરતો સમય ખુશીથી મેળવી શકે છે, અને તેમાં હરિભદ્રસૂરિ જેવા પરમ મહર્ષિ પિતાના અણુમેલા સમયને ન જવાદે-પોતાની જીંદગીને ખરેખરો કસ કાઢવાં ન ચુકે એ બનવા જોગ છે; એટલે તેમણે ૧૪૪૪ ગ્રંથ કેવી રીતે અને કેવા સંયોગોમાં બનાવ્યા હતા, તેને માટે જે સમાજમાં એક અતિ પ્રસિદ્ધ દંતકથા ચાલે છે તે નીચે પ્રમાણે છે. તેઓને હંસ અને પરમહંસ નામના બે પ્રખર ધુરંધર વિદ્વાન શિષ્યો હતા.
તેઓએ જૈન દર્શનને અભ્યાસ સંપૂર્ણ કર્યા પછી બાદ્ધદર્શન૧૪૪૪ નો અભ્યાસ કરવા વિચાર કર્યો. ગુરૂ (શ્રીહરિભદ્રસૂરિ) એ ગ્રંથ બનાવાનું ના પાડી છતાં પણ પોતે દ્વાચાર્ય પાસે ઠેઠ દક્ષિણમાં (સીકારણ. લોનમાં) ગુપ્તવેષે અભ્યાસ કરવા ગયા. અમુક સમય સુધી
એમને એમ ચાયું; પરંતુ એક વખત એક ચાલાક બૌદ્રાચાચંને તેમના ઉપર શક ગયો અને તપાસ કરતાં શિક મજબુત થયે. પછી તેમની અને મુક પરિક્ષા કરી ( તે સંબંધે એમ કહેવાય છે કે બોદ્ધોએ તેમના જવા આવવાના મુખ્ય રસ્તામાં એક જૈન પ્રતિમા કાંઈકથી લાવી મૂકી. જ્યારે હસ અને પરમહંસ તે જવાના મુખ્ય રસ્તે આવ્યા અને જૈન પ્રતીમા જઈ એટલે તેઓને કાંઈક વહેમ પડ્યો તેથી તેઓ તે પ્રતિમાના શરીર ઉપર અમુક ચિન્હાથી ફેરફાર કરી તેને ઉલંઘીને ચાલ્યા ગયા. બહાચાર્યને આ વાતની ખબર પડી એટલે તરતજ જણાયું કે તેઓ જેન છે) અને એ પરિક્ષામાં તેઓ જેનો છે એમ ચેકસ કર્યું ત્યારપછી ૯ ધર્મબિંદુ પ્રકરણ.
૧૮ લલિતવિસ્તરા. ૧૦ ધર્મ સંગ્રહણિ.
૧૯ લકતત્વ નિર્ણય. ૧૧ નન્દિસૂત્ર લઘુત્તિ.
૨૦ વિશંતિકા પ્રકરણ. ૧૨ પંચાશક પ્રકરણ.
૨૧ પડદન સમુચ્ચય. ૧૩ પંચ વસ્તુ પ્રકરણ ટીકા.
૨૨ શાસ્ત્ર વાર્તા સમુચ્ચય. ૧૪ પંચત્ર પ્રકરણ ટીકા.
૨૩ શ્રાવક પ્રજ્ઞપ્તિ. ૧૫ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રપ્રદેશ વ્યાખ્યા.
૨૪ સમરાઈકહા. ૧૬ યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય.
૨૫ સંબોધ પ્રકરણ. ૧૭ યોગબિન્દુ.
૨૬ સંબોધસપ્તતિકા પ્રકરણ.

Page #14

૧૮૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બોદ્ધાચાર્યોએ કપટથી તેમને મારી નાખવા તૈયારી કરી. આ બાજુ વિદ્વાન અને ચાલાક હંસ અને પરમહંસને પણ પોતાનું પિગળ ફૂટી ગયું છે અને હવે તેમને મારી નાખવાની તૈયારી થઈ રહી છે તેની ખબર પડી. (તે વખતે બદ્ધ અને જેને વચ્ચે બહુ જબર વેર ચાલતું હશે, એમ આ કુર બનાવથી સહેજે જણાઈ આવે છે) એટલે બને ભાઈઓ ત્યાંથી છાનામાના નાઠા. બેઢો પણ તેમને પકડી મારી નાખવા માટે તેમની પાછળ પડયા. બે ભાઈમાંથી એકને તે બઢોએ રસ્તા માં પકડી ક્રૂરતાથી માર્યો અને બીજા ભાઈને હરિભદ્રસૂરિ જે ગામમાં હતા ત્યાં જ ગામ બહાર મારી નાખ્યું. હરિભદ્રસૂરીને જ્યારે આ વાતની ખબર પડી ત્યારે તેમનું શાંત હદય પણ અશાંત બન્યું. તેમના હૃદયમાં ક્રોધની જવાળા પ્રગટી, તેમના જેવા શાંત પુરૂષને પણ ક્રોધનો આવિર્ભાવ થયો અને અમુક મંત્રશક્તિ દ્વારા તે બધાને મારી નાખવા સંક૯પ કર્યો. આ ભયંકર સમાચાર તેમના ગુરૂશ્રી જીનતસૂરીને વિદિત થયા. તેઓને પણ કાંઈક આશ્ચર્ય તે થયું કે-“શું આ શિતળ જળ પણ આજે બળવા તૈયાર થયું છે?” પરંતુ પોતે સમજ્યા કે ક્રોધની સ્થિતિ બહુ વિચિત્ર છે. તેઓએ તેમને ઉપદેશ આપવા અને ક્રોધથી પાછા વાળ વા બહુજ ઉપગી સમરાદિત્યની મૂળગાથાઓ તેમને કહી-(કેઈકને પાસે કેકલી) કે ક્રોધને લીધે મીંચાઈ ગયેલા તેમના વિચાર ચક્ષુ ખુલા થાય. (લંબાણના ભયથી હું તેની મૂળ ગાથાઓ આપવા અશક્ત છું માટે ક્ષમા) થયું પણ તેમજ. તે ઉપદેશક ગાથાઓના પ્રભાવથી તેમને ક્રોધ ઉપશમી ગયે. મોટા પુરૂષને વિશેષ કહેવાની જરૂર નથી રહેતી. તેમણે પોતાને ક્રોધ ઉપશમ થયા પછી એ ગાથા પ્રતિ બદ્ધ સમરાદિત્ય ચરિત્રની સવિસ્તાર ચેજના કરી. (તે ગ્રં. ૧ અત્યારે વિદ્યમાન છે, અને જૈન સમાજમાં બહુ હર્ષથી વંચાય છે.
તે ગ્રંથ કર્તા મહાન પુરૂષની મહત્તા જાળવી રહ્યો છે. આ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાષામાં રાસ પણ થયો છે અને તે પણ બહુ મધુર અને મનહર છે. જૈન સમાજમાં આના જેવી અત્યુત્કૃષ્ટ કથાઓ બહ અહ૫ છે. તેમાંએ આ સમરાદિત્યચરિત્ર બહુ ઊંચું સ્થાન મેળવે છે. પોતે કરેલા ભયંકર સંક૯૫ના પ્રાયશ્ચિતમાં તેઓએ ૧૪૪૪ ગ્રંથ બનાવ્યા છે. ૧ )
૧. આને માટે બીજી પણ એક દંત કથા કહેવાય છે કે-જ્યારે તેમને ભયંકર ક્રોધ ચડ્યો અને બૌદ્ધોને મારી નાખવા તત્પર થયા, તે વખતે તેજ ગામમાં રહેલા મહાન વિદુષી એક સાધ્વીજી ત્યાં આવ્યાં અને હરિભદ્રસુરિને કહ્યું કે-પ્રભુ, મને મારા પાપનું પ્રાયશ્ચિત આપો, ત્યારે હરિભદ્રસૂરિએ કહ્યું કે શાનું પ્રાયશ્ચિત જોઈએ છે ત્યારે વિદુષી સાધ્વીએ સમય સૂચકતા વાપરી તેમના પ્રતિબંધને માટે કહ્યું કે પ્રભુ, આજે પગનીચે એક દેડકી કયરાઈ ગઈ છે, આ સાંભળી આચાર્ય મહારાજે એગ્ય પ્રાયશ્ચિત આપ્યું; પછી એ મહાન વિદુષી સાળીએ વિનયથી પણ નિડરતા પૂર્વક ભારે હિંમત લાવી કહ્યું કે–આચાર્ય મહારાજ મારા પગ નીચે એક દેડકી અજાણ

Page #15

શ્રી હરિભસૂરિ મહારાજ. તેઓના ગ્રંથ જોતાં આપણને માલુમ પડે છે કે તેઓ પ્રકૃતિથી બહુ સરલ અને આકૃતીથી બહુ સામ્ય તથા ઉદાર વૃતિવાળા હશે. અને પાંડી ત્યમાં બહુ વિચક્ષણ હશે. તેઓને સમભાવ નિર્મળ અરિસા સમાન તેમના દરેક ગ્રંથોમાં સ્થળે સ્થળે પ્રકાશી રહેલ છે. તેઓ બહુ ગુણાનુરાગી પણ હતા. તેમને જૈનધર્મ ઉપર અનન્ય શ્રદ્ધા હતી. છતાં તેમનું હૃદય બહુ નિષ્પક્ષપાતિ હતું. તેઓએ સત્યનું સમર્થન–આદરભાવ કરવામાં કદી પાછી પાની નથી કરી.
તેઓએ ધાર્મિક કે તાવિક ગ્રંથની સમાલોચના-મીમાંસા તેમની તટ- કરતી વખતે પિતાની તટસ્થતા અને ગુણાનુરાગિતા ઉપર, સ્થતા. કદિ પણ ઉપેક્ષાભાવ નથી કર્યો. તેઓએ સંપ્રદાય ભેદથી
કોઈપણ આચાર્ય ઉપર કટાક્ષ સરખે પણ નથી કર્યો, તે પછી કઠોર વચન કે અપમાનની તે આશાજ કયાંથી રખાયા જેનેને નાસ્તિક અને નિરીશ્વરવાડી કહેનારાઓ પ્રત્યે પણ માનભર્યા શબ્દોથી નામોલ્લેખ તેઓશ્રીએ કર્યો છે, જે વાત આપણને બીજા ગ્રંથકારાની શૈલીમાં ભાગ્યેજ જોવામાં આવે છે. આમાં કહેવાનું તાત્પર્ય એટલું જ છે કે તેઓ બહુ ઉદાર ચરિત સાધુ પુરૂષ હતા, સત્યના પરમ ઉપાસક હતા અને આર્યાવર્તના દરેક ધર્મોના આચાર્ય સ. મુહના પુણ્યક ઈતિહાસમાં તેઓ ઉચ્ચ પંક્તિમાં બીરાજવાને યોગ્ય મહા પુરૂષ હતા. હવે હું તેમની તટસ્થતા સંબંધે એક લેક ટાંકી વિરમીશ. पन्धुर्न नः स भगवान्पवोऽपिनान्ये, साक्षामदृष्टचर एकतरो (तमो)ऽपि चैषाम् अस्वावचः सुचरितं चपृथग् विशेष, वीरं गुणातिशयलोलतयाश्रिताः स्मः ।।
ભાવાર્થ–તે જીનેશ્વર ભગવાન કાંઈ મારા ભાઈ નથી, તેમ બીજા દે મારા શત્રુ પણ નથી કારણકે મેં ખુદ જીનેશ્વર ભગવાનને કે બીજા કોઈ દેવને સાક્ષાત નજરે તે જોયા જ નથી, માત્ર વીર પ્રભુના સુંદર વચને અને નિર્દોષ ચારત્ર સાંભળીને અતિશય ગુણવાળા તે વીરપ્રભુને-શ્રીમહાવીર દેવને મેં સેવ્યા છે. તેમને મેં આશ્રય કર્યો છે. पक्षपातो न मे वीरे, न द्वेषः कपिलादिषु । યુમિરનધ્ય, સચ કાર્ય વરિષદ (ષદર્શન સમુચ્ચયટીકામાંથી ઉધૃત) ભાવાર્થ–મને કાંઈ મહાવીર દેવ પ્રત્યે પક્ષપાત નથી તેમ કપિલાદિ મહ
તાથી કચરાઈ ગઈ તેનું મને આપ આટલું પ્રાયશ્ચિત આપે છે, તે આપ જ જાણી જોઇને આ કામ કરવા તત્પર થયા છે તેનું આપને કેટલું પ્રાયશ્ચિત લાગશે. બસ થઈ ચુકયુ. આ કહેતાની સાથે જ તે પાપકાર્યથી નિવૃત્ત થયા અને તેના પ્રાયશ્ચિત માટે ૧૪૪૪ ગ્રંથ બનાવ્યા.

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ર્ષિઓ પ્રત્યે દ્વેષ ઈર્ષ્યા પણ નથી, (કે મેં તેમનું વચન ન માન્યું હોય) ફક્ત જેમનું વચન યુતિવાળું હોય છે તેજ ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે. માનનીય છે. તેના કેવી સરસ તટસ્થતા ને સુંદર બધુભાવ! ધન્ય છે તે તટસ્થ મહાત્માને !
હું એક બાબતને ઉલેખ કરે તે ભુલી જ ગયો, તેઓ તેમની કૃતજ્ઞતા. પોતાના ઉપકારી પ્રત્યે બહુમાનની દ્રષ્ટિથી જોતા અને તેને
માટે તેમણે પોતાના દરેક ગ્રંથને અંતે પોતાના પરમ ઉપકારી પોતાના ધર્મોપદેશક-ધર્મગુરૂ શ્રીયાકિની મહત્તાને સ્થળે સ્થળે માન પૂર્વક સંભાર્યા છે અને પિતાને પણ “યાકિની મહત્તરાસુ” તરિકે ઓળખાવી યાકિનીમહરાનું નામ અમર રાખી ગયા છે. તેવી જ રીતે પ્રાય: તેમના દરેક ગ્રંથને છેડે “વિરહ” પણ આવે છે. આને માટે મને એમજ લાગે છે કે આ એક સાંકેતિક રીતે પિતાનું નામ સુચવે છે. આ સંબંધે હરિભદ્રસરિ ના પંચાશક ઉપર વૃત્તિ કરતાં નવાં ગીટીકાકાર શ્રીમદ્ અભયકે વસૂરિ ખુલાસો લખે છે કે –
इह च विरह इति सिताम्बर श्री हरिभद्राचार्यस्य कृतेरक इति ।।
ભાવાર્થ-આ પંચાશમાં જે વિરહ શબ્દ છે તે પિતાંબર (વેતાંબર ) શ્રી હરિભસૂરિની કૃતિનું ચિન્હ છે. આવી જ રીતને ખુલાસો મુનિચંદ્રસૂરિ પણ તેમના ગ્રંથની ટીકા કરતાં એજ ખુલાસે આપે છે.
હવે આપણે તેમના વિરહાંગ શબ્દવાળા વાને ટુંકાણમાં તપાસીએ તે અસ્થાને નહિં કહેવાય યથા ધર્મબિન્દુમાં–
सतत्र दुःख विरहा-दत्यंत सुख संगतः।
तिष्टत्ययोगो योगीन्द्रो, वंद्यस्त्रि जगतीश्वरः ॥ ત્રણ જગતને વિષે વંદ્ય ઈશ્વર અગી યોગીન્દ્ર દુઃખના વિરહથી (દુઃખના આત્યંતિક અભાવ-નાશથી) અત્યંત સુખ પામીને ત્યાં બીરાજે છે.
મ વિરવર દિને રિ સામ્ (સંસારદાવા સ્તુતિ.) શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચયમાં– कृत्वा प्रकरण मेतत् यद वाप्तं किंचिदि मया कुशलम् । भवविरह बीजमनद्यं लभतां भव्याजन स्तेन् । १० ।। (લંબાણના ભયથી અર્થ નથી આપે, તેમ તેનું પ્રયોજન પણ નથી.)

Page #17

શ્રી શાંતિનાથજીની સ્તુતિ આવી રીતે વિરહ શબ્દ ઘણાં ગ્રંથાને અને પિતે મુકે છે. જૈન સમાજના તેમનું સ્વર્ગગમન. 5.... પ્રખર ધુરંધર વિદ્વાન આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિ વીર સંવત • ૧૦૫૫ માં અને વિક્રમ સંવત ૧૮૫ માં સ્વર્ગે સિધાવ્યા.
ૐ શક્તિ મુનિ ન્યાયવિજય – »{Kશ્રી શાંતિનાથજીની સ્તુતિ.
(જમના તણે કિનારે ગોપાળ ગૌ ચરાવે એ-નરજ )
(રાગ-ભીમપલાશી ની કવાલી.) વિખ્યાત વિશ્વ હાલા, શાંતિ પ્રધાન તું હે ! અંચલી છે આયે અચિરાદરમેં, હુઈ શાંતિ દુનિયા ભરમેં; ત્રણ જગત તુમ્હારા, તારક દેવ તૂ હૈ વિખ્યાત છે ૧ યશામતિ દુહાર, વિશ્વસેન નેન તારા; ઉદ્ધાર કર હમારા, ઉદ્ધારકોમેં તૂ હૈ કે વિખ્યાત છે ૨ ખરા ક૯૫ કામધેનુ, ચિન્તામણિ ચુનીંદા આયા હે હાથ હમેરા, ચુરક દુકા તૂ હૈ છે વિખ્યાત છે ૩ ફેલી અશાંતિ અબ હૈ, અસહિષ્ણુતાકી કબ હૈ, ઉસકા કરી સુધારા, સુધારકે મેં તૂ હૈ વિખ્યાત છે ૪ સંકીર્ણતા મિટાકર, વિસ્તીર્ણતા બઢાકર; કર ચિત્તવિશાલ હમારા, વિશાલ ચિત્ત તૂ હૈ વિખ્યાત છે ૫ જલાલ પુર રાજે, વિશાલ ચિત્ય છાજે; ઉસમેં પ્રભુ બિરાજે, વિરાજમાન તું હે ! વિખ્યાત છે ૬ આત્મ કમલમેં સેહે, લક્ષ્મી અખુટ જે હે; દિયે ઉસકી લબ્ધિ પ્યારા, લબ્ધિ વિધાન તૂ હૈ વિખ્યાત છે ૭૫
૧ હરિભદ્રસૂરિને યથાસ્થિત સમય હજી ચોક્કસ થયો નથી. સંવતના માટે ઘણું જુદા જુદા આચાર્યોની નોંધ જુદી જુદી મળી આવે છે. હરિભદ્રસૂરિના સમય નિર્ણયને માટે ગુજરાત વિદ્યાપીઠના આચાર્ય શ્રી છનવિજયજીએ “હરિભદ્રસૂરિકા સમય નિર્ણય” નામને બહુ વિચારણીય લેખ જૈન સાહિત્ય સંશોધકના પ્રથમાંકમાં બહુ સારી રીતે લખ્યો છે. અને તેઓ લગભગ આઠમો સૈક નિર્ણય કરે છે. જેની પરંપરા પ્રમાણે તેમનો સમય વિક્રમ સંવત-૫૮૫ ઈ. સ. ૧૨૯ અને વીર સંવત ૧૦૫૫ માં તેમનું મૃત્યુ થયું એમ જણાવે છે. મને હજી શ્રી જનવિજયજીના સ્થાનમાં કાંઈક સંદેહ છે. માટે અત્યારે તો હું પણ પરંપરા અનુસાર વીર સંવત ૧૫૫ સ્વીકારું છું.

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગાહેરવ્ય-જીવન,
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ.
ગતાંક પુષ્ટ ૧૬૫ થી શરૂ ઉપર જેટલી વાત કહેવામાં આવી તથા જેટલા ઉદાહરણ આપવામાં આવ્યા છે તે સર્વ ઉપરથી એટલું તે પ્રમાણિત થાય છે કે કેઈ પણ મનુષ્યના ભવિષ્ય અને ચારિત્રના સંગઠનમાં સંય વધારે સહાયતા માતાની જ મળે છે, જે માતાનું આટલું મોટું કાર્ય છે તેની જવાબદારી ધ્યાનમાં રાખીને તેનું શિક્ષણ તથા ગુણો વિગેરે ઉપર પણ જરા વિચાર કરવાનું આવશ્યક જણાય છે. આજકાલ સંસારના ક્રમ ઉપરથી માતાને આદર્શ શોધી કાઢવાનું કાર્ય ઘણું જ મુશ્કેલ જણાય છે એક તરફ આપણા દેશની સ્ત્રીઓને પણ બાળકની રક્ષા અને આરોગ્યતાને અર્થે મંત્ર, જંત્ર, માદળીયા કરાવવામાંથી ફુરસદ મળતી નથી. જે બાલકને ભણાવવા માટે ગુરૂ જરાપણ તાડન કરે તે માતા કહે છે કે–આવું ભણવું ઘેર ગયું? મારે પુત્ર જીવતો રહે એટલું જ બસ છે. ન ભણે તે કાંઈ નહીં ભીખ માગીને ખાશે.” માતાના વચને સાંભળીને બાળકને મીજાજ પણ ઠેકાણે રહેતું નથી તે પણ માતાની સાથે પોતાના શિક્ષકને તરેહ તરેહના વચને સંભળાવે છે. ભણવા ગણવાનું તે એક બાજુ રહ્યુ. ઉલટું શિક્ષક અને મોટેરાં પ્રતિ તેનામાં નિરાદર ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. બીજી તરફ પાશ્ચાત્ય દેશોમાં સ્ત્રી હંમેશાં સ્વતંત્ર-ઉડ રહેવા ચાહે છે. આપણું જીવન તે ગાર્ડથ્ય જીવન છે, પરંતુ યુરોપીયન જીવન ગાઈ જીવન કહી શકાશે નહિં. સંપત્તિવાન યુરોપીયનેને માટે ભાગ જીવનને ઘણે ખરે ભાગ હોટલમાં જ ગાળે છે. સંમિલિત પરિવારની પ્રથાના અભાવને લઈને તેઓને ગાહચ્ચ જીવનનું જરા પણ સુખ નથી મળતું. પરંતુ આપણે ત્યાં તે એ બંધન ઘણું જ મજબૂત છે.
જે વાસ્તવિક દ્રષ્ટિએ જોઈએ તે પરિવારમાં સ્ત્રીઓનું કર્તવ્ય ઘણુંજ કઠિન છે અને તેઓની જવાબદારી પણ ઘણું છે. તે કર્તવ્ય અને જવાબદારીના સંબંધમાં કંઈક કહેવું આવશ્યક લાગે છે. શ્વશુરગૃહે આવ્યા પછી સ્ત્રીને પોતાના પતિ વિગેરે સાસરીયાની પ્રીતિ સંપાદન કરવી પડે છે અને જે તે એમ ન કરી શકે તે ઘરની અંદર કલેશ ઉત્પન્ન થાય છે. શ્વશુર ગૃહમાં તે સ્ત્રી જ પ્રીતિભાજન થઈ શકે છે કે જેનામાં યથેષ્ઠ લજજા અને વિનય હોય છે, જે સરલાહદયા હેવા છતાં ગંભીર હોય છે, જે પોતાનું કષ્ટ બીજા આગળ પ્રગટ કર્યા વગર ઘરનાં સર્વ કામકાજ પરિશ્રમ પૂર્વક કર્યા કરે છે. જે માટેની સેવા-શુશ્રુષા તેમજ નાનાનું પાલન-પપણ સારી રીતે કરી શકે છે અને તે બધા ઉપરાંત જેનામાં અનન્ય પતિ-ભક્તિ

Page #19

ગાહસ્થ જીવન. હોય છે. આળસ, છાચારિપણું, કલહપ્રિયતા, દ્વેષ, અભિમાન, વાચાલતા વિગેરે એવા દુર્ગણે છે કે જેને લઈને સ્ત્રીઓ ઘરના તેમજ બહારના સર્વ લોકેની દષ્ટિમાં ઉતરી પડે છે એટલું જ નહિ પણ અનેક પ્રસંગે ઘરની અંદર મહાન કલેશ પણ ઉપસ્થિત થાય છે. ગૃહસ્થના સુખની વૃદ્ધિ કરવા માટે એ પણ જરૂરનું છે કે સ્ત્રી ઘણું જ મધુર ભાષિણી અને સુઘડ હેવી જોઈએ, ઘરનાં સર્વ કામકાજ પરિ. શ્રમ અને કરકસર પૂર્વક કરનારી હોવી જોઈએ.
- સ્ત્રીઓમાં બીજા ગુણ કરતાં વધારે આવશ્યક ગુણ પતિભક્તિ છે. જે વખતે સત્યભામાયે દ્રપદીને પૂછયું કે- “બહેન, તમે ઘરમાં સેના પ્રીતિપાત્ર કેવી રીતે બની રહ્યા છે? શું તમે કઈ જદુ મંત્ર માનો છો?” તે વખતે દ્રોપ. દીયે કહ્યું કે-“ નહિ હેન, જાદુ મંત્રથી તે સ્વામી વધારે ગુસ્સે થાય છે. ઘરના સર્વ લેકોના પ્રીતિપાત્ર બનવા માટે સ્ત્રીઓયે તેની સેવા તેમજ ભકિત કરવી જે. ઈએ, હું ઘણું જ નિષ્ઠાપૂર્વક પાંડવોની તેમજ ઘરમાં સર્વ લેકોની સેવા-શુશ્રષા કરું છું, કદિ પણ કોઈને દુર્વચન નથી કહેતી, આંખના ઈસારેજ સર્વ કામ કરૂ છું પાંડની અનુપસ્થિતિમાં સર્વ પ્રકારના ભેગવિલાસને ત્યાગ કરી દઉ છું અને તેઓનું આગમન થતાંજ અત્યંત પ્રસન્નતા તથા પ્રેમપૂર્વક તેઓનું અભિનંદન કરૂ છું. હું હંમેશાં તેઓને દેવ તુલ્ય માનું છું અને હું કદિ પણ એવું કશું કાર્ય નથી કરતી કે જે તેઓને અપ્રિય હાય. જે વાતે યા કાર્યોથી તેઓ પ્રસન્ન થાય છે તેજ વાતો અને કાર્યો કરૂ છું. હું કદિ પણ બહુ બેલતી નથી, બહુ હસતી નથી અને દુષ્ટ સ્ત્રીઓની સાથે રહેતી નથી. ” વિગેરે
દાંપત્ય ધર્મ ઘણાજ કઠિન છે. તેનું પુરેપુરૂ પાલન સર્વ લેકે નથી કરી શકતા. ઘણા દેશમાં તો વિવાહની એવી પ્રથા છે કે ઘણે ભાગે યુવક યુવતીઓની સાથે સવછંદી પણે વિહાર કરે છે અને એમાંથી એકાદને પસંદ કરી લઈને પત્ની તરીકે સ્વીકારે છે. તેની સાથે ન બને તે બીજી પસંદ કરી લે છે. અને તેનાથી કામ ન સરે તો વળી કોઈ બીજી શેધી લે છે. યુવતીઓની પણ ઘણે ભાગે એજ દશા હેાય છે. આને લઈને તેનું બાકીનું આખું જીવન દુ:ખમય થઈ જાય છે અને ભટકતાં પક્ષીની માફક આખું જીવન વ્યતીત થાય છે. યુવાવસ્થામાં નથી હેતું સાંસારિક બાબતેનું જ્ઞાન કે નથી હોતે પુરેપુરો અનુભવ. તે અવસ્થામાં તો કેવળ આવેશની જ પ્રબળતા રહે છે. જેને લઈને કુલ, શીલ, ઉચ્ચ, નીચ, સારું ખરાબ વિગેરેને ખ્યાલ પણ ચાલ્યા જાય છે અને જે કાર્ય કેવળ આવેશમાં કરવામાં આવે છે તેનું પરિણામ કદિ સારું આવતું નથી. જે દેશમાં આવી કુપ્રથા હોય છે, તેના સ્ત્રી પુરૂષેનું જીવન અત્યંત કષ્ટમય હોય છે. મુખ્ય આ કણનું કારણ તેઓને સ્વેચ્છાચાર જ હોય છે. એવા પુરૂષે પત્નીવ્રતવાળા નથી થઈ શકતા તેમજ

Page #20

શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ. જીયે પતિવ્રતા નથી થઈ શકતી. સંભળાય છે કે-યુરોપ, અમેરિકા વિગેરે દેશો માં પુરૂષને અનેક પ્રકારે રીઝવવાની વિદ્યા પણ સ્ત્રી શીખે છે. ગાવું, નાચવું, જુઠે પ્રેમ બતાવો, જુદા જુદા હાવભાવ કરવા વિગેરે એ વિદ્યાના અંતર્ગત છે. આમ છતાં ઘણે ભાગે એવો પ્રસંગ આવે છે કે જ્યારે યુવતીઓને પતિ નથી મળતે અથવા મળે છે તો પતિ છેડીને ચાલ્યા જાય છે, એવી સ્થિતિમાં તેને પોતાના જીવન નિર્વાહ માટે ઘણું કષ્ટ વેઠવું પડે છે. પુરૂષને પણ અનેક જાતની મુશ્કેલીઓ સહન કરવી પડે છે. એવા લોકોના સંસર્ગથી બીજી જાતિઓમાં પણ એ દેષ ફેલાય છે, બીજી જાતિના લોકે એ કુપ્રથાના અંદરના દેશે અને ખરાબ પરિ. ણામેથી પરિચિત નથી હોતા; પરંતુ સ્વતંત્રતા અને સ્વેચ્છાચારી પણાના અભિ લાષી હોવાથી તે સ્વીકારવા લાગે છે. પરંતુ જે પાશ્ચાત્ય જાતિઓમાં એ પ્રથાને આરંભ થયો છે. તેમાં હવે તેના દેષ સમજવા લાગ્યા છે અને તે દૂર કરવાના પ્રયત્ન પણ કરવા લાગ્યા છે, તેથી આશા રહે છે કે એ રેગ હવે બીજી જાતિઓમાં એટલી ભયંકર રીતે ફેલાશે નહિ.
ગાચ્ય જીવનમાં જે જે મુશ્કેલીથા રહેલી છે તે દૂર કરવા માટે સ્ત્રીઓને થોડું ઘણું ભણાવીને ગૃહપ્રબંધનું શિક્ષણ આપવું ઘણું જ જરૂરનું છે. ઘરનાં સર્વ લેકે જ્યાં સુધી નીતિ પંથ ઉપર ન ચાલે ત્યાં સુધી સંસારની સારામાં સારી પ્રથ માં પણ સુખ નહિ જોવામાં આવે. ઘરના સર્વ લેકેનું એ કર્તવ્ય છે કે એ હળીમળીને રહેવું જોઈએ અને કોઈ પ્રકારને કલેશ કંકાસ ઉત્પન્ન થવા ન દેવો જોઈએ. જસ્ટીસ રાનડેના કથનાનુસાર ઘરનું સર્વ કામકાજ ચલાવનાર પ્રધાન પુરૂષનું એ મુખ્ય કર્તવ્ય છે કે ઘરના કોઈ પણ માણસને કઈ રીતે કદિપણ અસં. તુષ્ટ થવા ન દે; સૈને તેઓના પદ અને મર્યાદાને અનુકુળ દશામાં રાખવા અને ઘરનાં લેકેને કઈ પણ પ્રકારને અસંતોષ ઉત્પન્ન થવા ન દે અને જે તેમ એમ કરવામાં અસમર્થ નીવડે તે સમજી લેવું જોઈએ કે તે અગ્ય અને અકર્મય છે.
- બાળક ઉપર માતાને કેટલે અને કે પ્રભાવ પડે છે તે આગળ કહેવાઈ ગયું છે. માતા પિતાના સંતાનને જન્મ આપીને તેના ભાવી જીવનના સુખ દુઃખ અને નૈતિક આચરણનું બીજારોપણ કરે છે જાણ્યેઅજાણયે પિતાના સંતાનને તે જે માર્ગ દેખાડે છે તે માગે જ એ બરાબર ચાલે છે. કેવળ સંતાન પર માતાને જ એટલે પ્રભાવ છે એટલું જ નહિ પણ ઘણે અંશે પુરૂષ માત્ર ઉપર ગમે તે રૂપે અને ગમે તે અવસ્થામાં સ્ત્રીને પ્રભાવ હમેશાં પડ્યા કરે છે. બાલ્યાવસ્થામાં જેમ માતા તરીકે સ્ત્રીને પ્રભાવ પડે છે તેમ યુવાવસ્થામાં આવ્યા પછી વિવાહ થતાં જ પનીરૂપે સ્ત્રીને પ્રભાવ પણ લાગે છે. એ સંબંધ ઘણા દિવસો સુધી રહે છે, એટ.

Page #21

ગાણું જીવન
૧૫ લા માટે અન્ય ધર્મ અથવા સંબંધની અપેક્ષાએ દાંપત્ય ધર્મ અથવા સંબંધ અધિક મહત્વપૂર્ણ અને કઠિન છે.
પુરૂષ અને સ્ત્રીના કર્તવ્યની મીમાંસા પ્રકૃતિએ પોતે જ કરી આપી છે. સ્ત્રી અને પુરૂષને ઘનિષ્ટ સંબંધ હોવા છતાં પણ બનેનું કર્તવ્ય ક્ષેત્ર એક બીજાથી તદ્દન ભિન્ન પ્રકારનું છે. પુરૂષેનાં કર્તવ્યનું પાલન સ્ત્રીઓ કરી શકતી નથી અને સ્ત્રીઓનાં કર્તવ્યનું પાલન પુરૂથી થઈ શકતું નથી. ને કદાચ બલપૂર્વક એ બેમાંથી કોઈ બીજાનાં કર્તવ્યનું થોડું ઘણું પાલન કરવા લાગે છે તે પરિ. ણુમે પરમ દુઃખ અને કલેશની સૃષ્ટિ થવા લાગે છે. પુરૂનું શારીરિક સંગઠ્ઠન અત્યંત દઢ હોય છે અને તેની માનસિક શકિત વણજ પ્રબળ હોય છે, એટલા માટે ધને પાર્જન તથા બીજાં પરિશ્રમસાધ્ય કાર્યો પુરૂષજ કરે છે. સ્ત્રીઓ કેમલાગી હોય છે પરંતુ તેનામાં હાર્દિક બળ વધારે હોય છે, એટલા માટે તેઓ એવાં કાર્યો કરી શકે છે કે જેમાં શારીરિક પરિશ્રમની ઘણી ઓછી જરૂર હોય છે. પરંતુ પ્રેમ, કરૂણા, દયા આદિ હાર્દિક ગુણેની વધારે આવશ્યકતા હોય છે. ઘરને પ્રબંધ, બાલબચ્ચાંનું પાલન, અતિથિસત્કાર, રાગીયોની સેવા, શુશ્રષા વિગેરે એવાજ કાર્યો છે. આ સાથે પુરૂષના હાર્દિક ગુણેની વૃદ્ધિ કરવાની આવશ્યકતા પણ છે કેમકે એક યુવડ સ્ત્રી જેટલી ત્યાજ્ય અને નિંધ છે તેટલેજ ત્યાજ્ય અને નિંદ્ય એક કુર અને નિર્દય પુરૂષ પણ છે. લજજા, વિનય, સરલતા, પ્રેમ, ઉદારતા, સહાનુભૂતિ, દયા વિગેરે સુંદર ગુણને લઈને સ્ત્રી પૂર્ણત્વ પ્રાપ્ત કરે છે અને અધ્ય વસાય, પરિશ્રમ, દઢ નિશ્ચય, નિભી કતા વિગેરે ગુણોને લઈને પુરૂષ પુર્ણત્વ પ્રાપ્ત કરે છે, અને પુર્ણ સ્ત્રી તથા પુર્ણ પુરૂષના સંગથી જેને લગ્ન કહેવામાં આવે છે– દાંપત્ય સંબંધ અને ધર્મની સૃષ્ટિ બને છે.
- વિવાહ-પ્રથાને સંસારના સુધારાનું મૂળ કહેવું જોઈએ. સંસારના અન્ય પ્રાણોની અપેક્ષાએ મનુષ્ય જ્ઞાન અને ભાષણ શકિત વધારે ધરાવે છે, તેથી વિવાહની પ્રથા ઉત્તમ છે. જે મનુષ્ય જાતિમાં વિવાહની પ્રથા ન હોત તો તે પણ અન્ય પશુઓની માફક જંગલી, હિંસક તેમજ અજ્ઞાનીજ રહેત. વિવાહને લઈને જ મનુષ્યમાં સર્વ ગુણેને આવિર્ભાવ તેમજ વિકાશ થયેલો છે. વિવાહ સંબંધને લઈને જ મનુષ્યને ગમ્યાગમ્ય, ભક્ષ્યાભઢ્ય, પેયાપેય, વાયાવાઓ અને કર્તવ્યાકર્તવ્ય, વિગેરેને વિવેક થયેલો છે, તેને લઈને જ સુખની પ્રાપ્તિ અને દુઃખની નિવૃત્તિ અથે તેને અનેક પ્રકારના ઉદ્યોગ અને કાર્ય કરવા પડે છે અને તેને લઈને જ્ઞાનની વૃદ્ધિની સાથે તેણે અનેક પ્રકારના શાસ્ત્રને અને કળાઓને આવિષ્કાર કર્યો છે. તેને લઈને લગભગ સર્વ ધર્મો અને દેશોના વિદ્વાનેએ એ સંબંધને પરમ પવિત્ર અને પરમ કર્તવ્ય સંબંધ માન્ય છે. અને તેને અનિવાર્ય ધાર્મિક

Page #22

શ્રી આત્માન પ્રકાશ. રૂપ આપ્યું છે. એક વિવાહ, બહુવિવાહ, કન્યાદાન, સ્વયંવર, પતિવૃત, વિગેરે પ્રથાઓ સહુએ પોતપોતાની જ્ઞાતિઓ અને દેશકાળાનુસાર રચી લીધી છે, પરંતુ તે સર્વને ઉદ્દેશ અને મૂળ સ્વરૂપ એકજ છે.
આવા મહત્વ પુર્ણ અને સ્થાયી સંબંધને અર્થે એક વાત ઘણી જ આવશ્યક છે કે જે વર અને વધુને આ સંબંધ થાય છે તેના અવસ્થા, સ્થિતિ, રૂપ, સ્વભાવ, પ્રવૃતિ, ગ્યતા વિગેરે એક બીજાની સાથે મળતા આવવા જોઈએ. અને એ વાતને પૂરેપૂરે વિચાર માતા પિતાજ કરી શકે છે;-વરવધુ પોતે નથી કરી શકતા. જે પિતાના પુત્ર અથવા પુત્રીના વિવાહને માતા પિતા પિતાના આહલાદ અને મને વિનેદની સામગ્રી સમજી બેસે અથવા વરવધુ પોતાના વિવાહને કેવળ પાશવિક વૃત્તિઓ ને ચરિતાર્થ કરવાનું સાધન સમજી લે, તે તે સંબંધ બહુજ દુ:ખદાયિક અને હાનિકારક બને છે. પરંતુ જે વિવાહ સંબંધ માતા પિતા સઘળી પરિસ્થિતિને વિચાર કરીને કરે છે અને જેમાં વરવધુને તેના ઉદ્દેશ, મહત્વ અને ઉત્તર દાયિત્વનું યથેષ્ઠ જ્ઞાન હોય. છે તેજ વિવાહ પરમ સુખકર નીવડે છે. વિવાહના મહત્વ અને ઉત્તર દાયિત્વનું, જ્ઞાન બનતા સુધી વિવાહ પહેલાં અને વિવાહ પછી તરતજ થઈ જવું જોઈએ અને વિવાહ પણ એ અવસ્થામાં થવા જોઈએ કે જ્યારે વરવધુ, વિવાહના મહત્વ તેમજ ઉત્તર દાયિત્વનું જ્ઞાન સારી રીતે પ્રાપ્ત કરી શકે. કેવળ પ્રજોત્પાદ અથવા પાશવિક વૃત્તિઓ ચરિતાર્થ કરવા માટે વિવાહની આવશ્યકતા છે, એટલું જ નહિ, પણ સદાચારના સ્થાપન અને સંસારની સુખ-બુદ્ધિને માટે પણ છે. જે પતિ, પત્ની વચ્ચે પુરેપુરો સાચે પ્રેમ હોય છે તેઓ હંમેશાં સદાચારી જ હશે એમાં જરા પણ સદેહ નથી. વિદ્યા, ધન, કીર્તિ વિગેરે તે પુરૂષ પોતેજ પરિશ્રમથી મે. ળવી શકે છે, પરંતુ ગાઈએ જીવનને સુખપૂર્ણ બનાવવાનું મોટે ભાગે સ્ત્રીઓના અધિકારમાં છે. જે વખતે પુરૂષ આખો દિવસ પરિશ્રમ કરીને સાંજે ઘરે આવે છે, તે વખતે તેનું સઘળું કષ્ટ ભુલાવવામાં અને તેનું ચિત્ત પ્રફુલ્લિત કરવામાં સ્ત્રીની બેચાર પ્રેમભરી વાતે જેટલી સમર્થ બને છે, તેટલી બીજી કઈ પણ વસ્તુ સમર્થ નથી બનતી. સ્ત્રી સિવાય બીજો કેઈ ઉત્તમ મિત્ર નથી. આપણાં દુ:ખમાં કેવળ યથાર્થ સહાનુભૂતિ જ દર્શાવે છે, એટલું જ નહિ પણ ઘણે ભાગે તે તે દૂર કરીને આપણે બે હલકો કરે છે. કઠિન સમયે તે આપણને સંમતિ અને સલાહ આપે છે. અને આપણને કર્તવ્ય દિશા બતાવે છે. વિદ્યાનું મંતવ્ય છે કે મનુષ્યનાં સઘળાં સાંસારિક સુખ ના સારા હોવા ઉપર જ નિર્ભર છે. જે સ્ત્રી સુશીલા હોય છે તે પુરૂષના મેટા મેટા દુઃખો તુચ્છ લાગે છે. અને જે સ્ત્રી દુરશીલા હોય છે તો ગમે તેવું આશ્વર્ય પણ તેને સુખી બનાવી શકતું નથી.

Page #23

વર્તમાન સમાચાર.
૧૭
ઘણાયે લેકે સમજે છે કે સ્ત્રીઓ કેવળ પુરૂષના સુખને માટે જ છે. અને તેથી પુરૂષ તેને મનમાન્ય ઉપયોગ કરી શકે છે, એટલા માટે પુરુષ સ્ત્રીના સુખને જરા પણ વિચાર રાખતા નથી. પરંતુ એવું માનવું ઘણું જ ભૂલ ભરેલું છે. સ્ત્રીને અર્ધાગના કહેવામાં આવે છે. એનો અર્થ એ છે કે આપણે પોતે આપણાં સુખનું જેટલું યાન રાખીએ છીએ તેટલું જ તેના સુખ વિગેરેનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ. એટલા માટે મનુ ભગવાને કહ્યું છે કે જે લોકો પિતાનું કલ્યાણ ઈચ્છતા હોય તેઓએ હમેંશાં સ્ત્રીઓનું માન-સન્માન રાખવું જોઈએ અને તેને કદિ પણ અસંતુષ્ટ થવા દેવી જોઈએ નહીં. જે ઘરની અંદર સ્ત્રીઓને દુ:ખ હોય છે, તે શીધ્ર નષ્ટ થઈ જાય છે. અને જ્યાં સ્ત્રીઓને કોઈ પણ પ્રકારનું દુઃખ નથી હતું. ત્યાં સર્વ પ્રકારનાં સુખ અને વૈભવ પિોતાની મેળે ચાલ્યા આવે છે. જે ઘરમાં સ્ત્રીઓ અપમાનીત અને અસંતુષ્ટ હોય છે અને જે સ્ત્રી ઘરનું અહિત ચાહતા હોય છે, તે ઘર અવશ્ય નષ્ટ થઈ જાય છે. સારી સ્ત્રીઓથી જ ઘરની શોભા છે. એ સિવાય સં. તને ઉત્તમ બનાવવા માટે પણ સ્ત્રીઓને સર્વથા સુખી અને સંતુષ્ટ રાખવાની પરમ આવશ્યકતા છે. સ્ત્રીને ગૃહલક્ષમી કહેવામાં આવે છે, તેને અસંતુષ્ટ રાખી પીડા પમાડવામાં કોઈનું કદિ પણ કલ્યાણ થઈ શકતું નથી.
{ અપૂર્ણ.)
વર્તમાન સમાચાર.
અમદાવાદ તથા વડોદરા શહેરમાં ચારિત્ર મહોત્સવ,
જેમનું સદ્દભાગ્ય હોય, જેઓને પૂર્વકૃત પુણ્ય ઉદય થયો હોય અને ચારિત્ર મેહનીય કમને ક્ષયોપશમ કે ક્ષય થયો હોય તેવા મહા ભ ગ્યને જ ચારિત્ર ઉદય આવે છે. તેઓને ખરેખર ધન્ય છે. સામાન્ય કે સાધારણ સ્થિતિ કે પછી કોઈ પ્રકારના દુઃખાદિકથી કંટાળી જતાં મનુષ્ય ધર્મગુરૂઓને ઉપદેશ પામતાં ચારિત્ર લે છે, પરંતુ શ્રીમંતાઈ, વૈભવ અને સુખ હોવા છતાં તેને ઠોકર મારી ત્યાગી થવું એ તો વિશેષ પ્રકારે આશ્ચર્ય સાથે આનંદ પામવા જેવું છે. હાલમાં તેવો દાખલો અમદાવાદ તથા વડોદરા શહેરમાં બનેલ છે. અમદાવાદના વતની શેઠ જેસંગભાઈ લાલભાઇ કે જેઓને શ્રીમંતાઈ, લમી, વૈભવ, 'સુખ-સંપત્તિ, સારી આવક, માત-પિતા, સ્ત્રી, પુત્ર, સેવકો અને સાનુકુળ કુટુંબ છતાં તે સર્વને હૃદયપૂર્વક ત્યાગ કરી, તે જ્ઞાનગરિષ્ઠ પુરૂષ આજે માત્ર ૩૭ વર્ષની ભરયુવાનવયે ચારિત્રધારી મહામા બનેલ છે. ગઈ ફાગુન સુદ ૩ ના રોજ દીક્ષા ગ્રહણ કરેલ છે. બંધુ જેસંગભાઈ સંસારમાં હતા ત્યારે પણ દેવગુરૂધર્મના પ્રેમી અને સેવા ભાવના તેમનામાં ઉત્કૃષ્ટ હતી અને સાથે ચારિત્રના સહાયક હોવાથી જ મુનિપદ પામવા ભાગ્યશાળી થયા છે.
ચારિત્ર લેનાર બંધુને ઉત્સાહ અવર્ણનીય હતું, તેટલું જ નહિ પરંતુ આવા

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
૧૯
13
ઉત્તમ દાખલાથી અમદાવાદની જૈનપ્રજામાં તે દિવસ આર આનંદ ઉત્સાહ હતેા. વળી સાથે એક લઘુવયના બંધુ કે “ જેની ઉમર માત્ર ચૌદ વર્ષની. જેનુ નામ ચીનુભાઇ છે. આટલી નાની ઉમરમાં ચારિત્ર તેા ઉદય આવ્યું તેટલું જ નહિ; પરંતુ તેમની માતુશ્રીની પૂછ્યું સમ્મતિ સાથે દીક્ષા લીધી અને માતાને પણ ચારિત્ર ઉદય આવ્યું છે. તેમ સાનુ તે સુગંધ મળતાં એક ઉત્તમ દષ્ટાંત તેને ગણી શકાય. તેટલું જ નહિ પણ એક આદમાતા તરીકે હીરા મ્હેનને માતા ગણી રાકાય.
સજમ લેવા માટે કેટલીક વખત વયના વાંધા આગળ રજુ કરવામાં આવે છે. પરંતુ જયાં કાઇપણુ વયમાં પ્રાણીને મૃત્યુનુ આમ ંત્રણ આવે છે ત્યાં ધર્મ કે ત્યાગ માટે વય કે ઉમરના પ્રશ્ન રહેતા જ નથી-નકામા છે. માત્ર ઉપરાક્ત જણાવ્યા પ્રમાણે સમતિ અને યેાપશમ એ વસ્તુ હોય પછી બીજી જરૂરજ નથી. ભૂતકાળમાં થયેલા અનેક મહાપુરૂષોએ લવયમાં ચારિત્ર લીધાના દષ્ટાંતા શાસ્ત્રમાં માજીદ છે. વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થતાં લઘુવયમાં લીધેલ ચારિત્ર જ્ઞાનને વિશેષ પ્રકારે પ્રાપ્ત કરાવે છે, આટલી નાની ઉમરમાં ચારિત્ર ઉદય આવવું અને લેવુ' તે પૂ'ના અપૂર્વ શુભ સંસ્કાર સિવાય બનતુ જ નથી જેથી તેવા લઘુવયવાળા મનુષ્યને ચારિત્ર લેવાની ઇચ્છા થાય તે તેમાં વિલંબ કરી અંતરાય ન પાડવા અને સસારમાં આસક્ત થવાના જરાપણુ વખત ન આપવા પરંતુ સહાયક થવું, મનુષ્ય માત્ર મોક્ષ મેળવવા ઇચ્છા કરે છે, ચારિત્ર વગર માક્ષ નથી, પર ંતુ કદાચ કર્યાંયેાગે ચારિત્ર ઉદય ન આવે તે પણ ચારિત્રના ઇચ્છક મનુષ્યને સહાય કરી અનુમેદન કરવુ. ચારિત્ર મેહનીય કર્મીને તે પ્રકારે ક્ષયેાપશમ કરવા કે જેથી તેવા સહાયકને પણુ અમુક વખતે ચારિત્રને ઉદય થવા પામે. આવા ઉપદેશ શાસ્ત્રકારોએ ધણા સ્થળે આપ્યા છે.
શેડ જેશ ંગભાઇ તથા લઘુ બધુ ચિનુભાઈને શુદી ૩ ના રાજ આચાર્ય શ્રી દાત્ત્તવજયજી મહારાજના હસ્તે દીક્ષા અપાઇ છે. જેશંગભાઇનું નામ મુનિશ્રી જવિજયજી અને ચિનુભાઇને મુનિશ્રી ચારિત્રવિજયજી નામ આપવામાં આવેલ છે. અને મુનિરાજશ્રી રામવિજયજી મહારાજના શિષ્ય થયા છે. તેજ દિવસે ત્રીજા બધુ લાલભાઇ ડાહ્યાભાઇએ પશુ પૂર્વના શુભ સંસ્કાર યોગે અમદાવાદમાં મુનિરાજશ્રી સ્વમળજી મહારાજ પાસે ચારિત્ર ગ્રહણુ કર્યું છે, જેમનું મુનિશ્રી લલિતવિમળજી નામ આપ્યું છે. આ પ્રસંગે અટ્ટાઇ મહાત્સવા વરઘોડા તેમજ બીજી હકીકતનું વર્ણન અન્ય પેપરામાં આવી ગયેલ છે. અમે તે મહાત્માઓને વંદન કરીયે છીયે. અને તેની અનુમાદના કરીયે છીયે. તેવી જ રીતે ખીજા ચારિત્ર મહાત્સવ પણ વડાદરામાં અપૂર્વ રીતે થયા હતા. જે હકીક્ત નીચે રજુ કરી છે.
વડાદરામાં દિક્ષામહાત્સવ.
ધૃજ્યપાદ શાંત મૂર્તિ અનેક ગુણ સંપન્ન મુનિ મહારાજ શ્રી સવિજયજીનું આ ચામાસુ વીરક્ષેત્ર વાદરા નગરમાં હતુ. ગત ચતુર્માસમાં અત્રે બિરાજી આ પ્રતાપી મુનીરાજે જે જે સારા ધર્મના કાર્યો કરાવ્યા છે તે અત્રે લંબાણુના ભયથી લખી શકતા નથી પણ હાલ અમદાવાદ લુસાવાડાના રહેવાસી ભાઇ ચંદુલાલ કે જે એક વરસથી મહાગુજ સાહેબની સાથે રહી દિક્ષાના મનેારથી કરી રહ્યા હતા, તેમની દીક્ષા નિમિત

Page #25

વર્તમાન સમાચાર,
જાનીશેરીમાં આવેલા શ્રી આદિશ્વર ભગવાનના દેરાસરમાં અઠ્ઠાઈ મહેસવ ચાલતા હતા તે દરમ્યાન પંજબ દેશમાં વિચરતા પૂજ્યપાદ આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજય વલભસૂરિજી મહારાજે બે ભાવિક જનોને દિક્ષા લેવા અને મોકલ્યા. આ ત્રણે મહાશયોને અલંકાર પહેરાવી કલાબનુની ત્રણે પાલખીમાં બેસારી ફાગણ સુદી 2 ને દિવસે ચાંદીની અંબાડી સહિત હાથી તેમજ ગાડી ઘોડા આદિ ઠાઠ સહિત રાજવૈદ છોટાલાલ હીરાભાઈ તરફથી વૈદ્ય બાપુભાઈ હીરાભાઈના ઘેરથી દિક્ષાનો વરઘોડો ચઢાવ્યો હતો. આખા શહેરના દર્શકોને આનંદ આપી જાની શેરીમાં ઉતર્યો હતે. ફાગણ સુદી ૩ ના દિવસે પ્રાતઃકાલમાં પૂજ્યપાદ હું વિજયજી મહારાજ. પંન્યાસ સંતવિજય મહારાજ, પંન્યાસ લલિતવિજય મહારાજ આદિના અધ્યક્ષપણ નીચે દીક્ષા આપવામાં આવી હતી.
ભાઈ ચંદુલાલનું નામ રમણિકવિજયજી રાખી પંન્યાસ સંપતવિજયજી મહારાજ ના શિષ્ય કર્યા છે. લાહોરવાલા લાલા મોતીલાલજીનું નામ શ્રી શિવવિજયજી રાખી અને તેઓને આચાર્ય શ્રી વિજયવલભસૂરિજીના શિષ્ય બનાવામાં આવ્યા છે. ત્રીજા ભાવિક રામજીદાસ કે જે એક ગાડ બ્રાહ્મણ હતા અને દેઢ વરસથી સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયના સાધુ થયા હતા તે આચાર્ય શ્રીજીની આજ્ઞાથી અત્રે આવેલ તેમનું નામ શ્રીશીલવિજયજી રાખવામાં આવ્યું છે અને તે શ્રીઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી હનવિજયજી ના શિષ્ય શ્રીસમુદ્રવિજયજીના શિષ્ય કરવામાં આવ્યા છે. આ દિક્ષા પ્રસંગે લાહોરવાલા લાલા મેતીલાલજી સાથે આવેલ લાલા પ્રભુદયાલજીએ યથાશકિત બહુસારે લાભ લીધો છે. અમદાવાદ શ્રી હંસવિજયજી કી લાયબ્રેરી તરફથી છપાતી પાટણ ચૈત્યપરિપાટીમાં યથાશકિત મદદ કરી યાચકે અને ઘાર્મિક ખાતાના નોકર ચાકરોને યથાયોગ્ય દાન આપી લાલા પ્રભુદયાલજી વડોદરાથી વિદાય થયા અને તે જ દિવસે પૂજ્ય મહારાજ શ્રાંસું સવિજ. યજી આદિ સાધુ થાણું છાણી તરફ પધાર્યા છે. ત્યાં ઉદ્યાન (ઉજમણું) હોવાથી ફાગણ સુદી ૧૦ સુધી રોકાશે. અમે આ ત્રણે મહાત્માઓને વંદન કરીયે છીયે અને તેઓની પ્રશંસા કરવા સાથે અનુમોદન કરીએ છીએ.
(મળેલું.)
વીજાપુર–ગુજરાતમાં ગુરૂ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ. આચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરિના સ્વર્ગવાસને હજુ આઠેક મહિના થયા છે તેટલામાં તેમના અનન્ય ગુણ પ્રભાવના ચિરસ્મરણરૂપે તેઓશ્રીને વીજાપુરમાં શેઠ મગનલાલ કંકુચંદની વાડીમાં જ્યાં અગ્નિસંસ્કાર થયો હતો ત્યાંજ ત્યાંના શ્રીસંઘે એક સુંદર ગુરૂમંદિર બંધાવીને તેમાં ફાગણ સુદ ૩ ના રોજ ઉક્ત સ્વર્ગવાસી આચાર્ય મહારાજની એક સુંદર ધ્યાનારૂઢ મૃતિ બનાવી તેની ક્રિયાવિધિ સાથે પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી હતી, તેજ દિવસે બપોરે શાંતિસ્નાત્ર ભણાવવામાં આવ્યું હતું સાથે સમવસરણની રચના અને અઠ્ઠાઈમહત્સવ સાથે બે સ્વામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યા હતા. આગલે દિવસે જળયાત્રાને વરઘોડે ઘણા જ ઠાથી ચડાવવામાં આવ્યો હતો. શુમારે વીશ હજાર મનુષ્યો જેન અને જેનેતર આ મહાત્માના ભક્તોએ હાજરી આપી હતી. શાંતિસ્નાત્ર શેક લલુભાઈ કરમચંદ તરફથી ભણાવવામાં આવ્યું હતું.
આચાર્યશ્રીનો મહીકાંઠા અને કેટલાક ગુજરાતના વિભાગમાં હૃદયની ઉદારતાને લીધે કઈ જાતનો જ્ઞાતિ કે ધર્મભેદ રાખ્યા વગર ઉપદેશ માટે ઉપકાર હેવાથી જૈનેતર

Page #26

૨૦૦
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ
તેમજ મુબઇ, પાટણ, મહેસાણા, અમદાવાદ, માજીસા, પાદરા, ભાવનગર વગેરે શહેરમાંથી જેનામના અગ્રેસર અને બીજા જૈન સમુદાયના માણસાની પશુ મેટી સંખ્યામાં હાજરી હતી. પ્રતિષ્ઠાની ક્રિયા તેમના વિદ્વાન શિષ્ય આચાર્યશ્રી અજીતસાગરજી મહારાજના હસ્તથી થઇ હતી. કાગણ સુદ ૩ ના રાજ ગુરૂભક્ત મ્હેસાણા નિવાસી શેઠ ડાહ્યાભાઇ ઘેલાભાઇએ સદ્દગત્ આચાર્ય મહારાજનુ નામ જોડી મુંબઇમાં :( વીલેપારલેમાં ) જૈનસેનેટેરીયમ કરેલુ હાવાથી તેમને શેડ અમૃતલાલ કેવળદાસના પ્રમુખપણા નીચે શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાનપ્રસારક મંડળ તરફથી રૂપાના કાર્કેટમાં માનપત્ર આપવામાં આવ્યું હતું અને ભાવનગર શ્રી આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસે ઉપરોકત માંડલના પ્રથા છાપવા માટે પુરતી ખત, લાગણી અને તે પ્રથાને સમય પર પહે ંચતા કરવા માટે તેમને તથા શ્રી લુહાણા સ્ટીમપ્રેસવાદરાના માલેકને સુવર્ણના ચાંદ આપવામાં આવ્યા હતા. બીજે દિવસે રાત્રિના તે મંડપમાં રોડ ગુલાબચંદ આણંદજી ભાવનગર નિવાસીના પ્રમુખપણા નીચે એક જાહેર મેળાવડા કરવામાં આવ્યા હતા. જેમાં દોશી મણિલાલ નથુભાઇ, ઝવેરી મૂળચંદ શારામ. ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ, રોડ દેવચંદ દામજી, વકીલ મણિલાલ મોહનલાલ પાદરાકર, શેઠ લલ્લુભાઇ કરમચંદ, અંબાલાલ બુલાખીદાસ, ઉપદેશક પુજાલાલ પ્રેમચંદ, કીપ્રેમી આત્મા રામ માસ્તર, વિપ્ર દલસુખરામ વગેરે સદ્દગત્ આચાર્યશ્રીના ગુણ ગ્રામ વગેરે માટે બાલ્યા હતા. છેવટે પ્રમુખશ્રી ખેલ્યા બાદ સર્વેને ઉપકાર માનતા મેળાવડા વિસર્જન થયા હતા.
દેવગાણા ગામમાં પ્રતિષ્ઠા તથા ચારિત્ર મહાત્સવ,
પન્યાસશ્રી ભક્તિવિજયજી મહારાજના અધ્યક્ષપણા નીચે ઉપરાત ગામ જે કે ભાવનગરથી છ ગાઉ દૂર આવેલ છે ત્યાં ફાગણ સુદ ૩ ના રોજ ભાવનગરના રહીશ શા હરિચંદ મીઠાભાઈએ ત્યાંના નવિન દેવમંદિરમાં શ્રીવિમલનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. લગભગ પાંચ હજાર મનુષ્યેાની હાજરી હતી. ભાવનગર વડવા મિત્રમડળે ત્યાં આવેલા જનાની અથાગ પરિશ્રમલઇ સેવા કરી હતી. સાંજના અષ્ટોતરી સ્નાત્ર ભણાવવામાં આવ્યું હતુ. ત્યાર બાદ તેજ દિવસે ભાવનગરના વતની ભાવસાર એડદાસ હરજીવનદાસને તથા સમીવાળા લલ્લુભાઇ સાંકળચંદને ઉત ૫૦ મહારાજે દીક્ષા આપી હતી. એડભાઇનુ નામ શ્રીઆનંદવિજયજી તથા લલ્લુભાઇનું નામ લલિતવિજયજી આપવામાં આવ્યું હતુ. બંનેએ ભાવપૂર્વક ચારિત્ર લીધું હતું. અમે બંને કાર્યોની અનુમાદના કરીયે છીયે, આ ગામ ઘણુ નાનુ હોવા છતાં અને મહેાસા પૂર્ણ થયાં જે માટે અનિવાસી શેઠશ્રી ગિરધરભાઇ આણુજીની ખાસ કાળજી અને ખતને આભારી છે. આવા નાના ગામડામાં થયેલ મેટા ખર્ચ માટે કેટલાક મનુષ્યા કહે છે તેમ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવના વિચાર કેમ નહીં થયા હાય તે સમજી શકાતુ નથી.
*@K
જેસલમેરમાં પ્રાચીન જૈન આગમ ઉદ્ધાર કમીટી
વિક્રમ સંવત ૧૪૯૭ માં જૈનાચાર્ય શ્રી જિનભદ્રસૂરિએ જેસલમેરમાં જૈન આગમાના અપૂર્વ ભંડાર તાડપત્ર વિગેરેના સ્થાપિત કરેલા હતા, આવા પ્રાચીન ભંડારની ઉપર દેખરેખ નહીં રહેવાથી પ્રમાદથી કેટલાએક અપૂર્વ ગ્રંથા જર્જરીત થતાં નાશ થયા, હાલમાં સ. ૧૯૬૧ માં આપણી જૈન કાનફરન્સ દ્વારા હીરાલાલ પંડિતને મોકલી ટીપ કરાવવામાં આવી જે કેટલીક

Page #27

ગ્રંથાવલોકન,
છપાણી, ત્યાર બાદ સં ૧૯૬૨ ગવરમેન્ટ તરફથી કેટલું કામ થયું, પછી સં. ૧૯૭૬ માં ગાયકવાડ સરકારે મી. ચીમનલાલ દલાલને મેકલી ટીપકરાવી જે ઘણું પ્રયત્ન તયાર કરી જે ગાયકવાડ સરકાર તરફથી સીરીઝ તરીકે પ્રકટ થઈ, હાલમાં શ્રીમદ્ કૃપાચંદ્રાચાર્ય મહારાજને તે બાકી રહેલા ગ્રંથને ઉદ્ધાર કરવા આવશ્યક્તા સમજાણી, જેથી જે જે ગ્રન્થ તે ભંડારમાં જીર્ણ થયા હોય તેને ફરી લખાવવા, અપૂર્ણ રહેલા દેખાય તે પૂર્ણ કરાવવા માટે ત્યાંના શ્રીસંધને ઉપદેશ કર્યો જેથી ત્યાં આ માટે એક કમીટી નીમવામાં આવી છે. જેથી જેનેની વસ્તીવાળા કોઈ ગામમાં જૈન, બ્રાહ્મણ કે કેઈ બીજા ગ્રંથ લખવાવાળા હોય તેને ત્યાં જેસલમેર મોકલવાની જરૂર છે તે માટે નીચે લખ્યા સરનામે પત્ર વ્યવહાર કરવો
જૈન આગમ ઉદ્ધાર કમિટી,
જેસલમેર-મારવાડ રાજપુતાના.
ગ્રંથાવલોકન,
૧ સુબોધમણિમાલા--આ લઘુ બુક તેના પેજક શાહ પુરૂતમ નથુભાઈ તરફથી ભેટ મળેલ છે ૧૦૮ સુબોધક વચનોની યોજના કરેલી છે-તે બાળજીવો માટે વાંચવા જેવી છે. કિંમત બે આના.
૨ શ્રીઅરિહંતને અરજી–આ લધુ બુક પણ ઉપરોકત બંધુએ પ્રગટ કરેલી છે શ્રીબાલચંદ્રાચાર્યે હિંદિમાં કરેલી અરજી જે સ્તુનિરૂપ છે આ પદ્યમાં અનુવાદ છે. આ બંને ગ્રંથ મુનિરાજ શ્રી કીર્તિવિજયજી મહારાજના ઉપદેશથી પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે–કિ. એક આનો-મળવાનું ઠેકાણું, પ્રગટ કર્તાને ત્યાંથી મંગાવવી. મુ.-થરા-પાલનપુર એજન્સી
૩ શ્રી જૈન સ્વયંસેવક મંડલ અમદાવાદ– સં. ૧૯૮૦ના શ્રાવણ વદી ૩ થી સં. ૧૯૮૧ ના આ વદી ૩૦ સુધીને રીપોર્ટ અમોને મળે છે આ મંડલ રીપોર્ટમાં જણું વેલા પિતાના ઉદેશ પ્રમાણે કેટલેક અંશે કાર્ય કરી રહેલ છે. વિશેષ તીર્થ સેવાનું કાર્ય ત્યાં અને બહારગામ બોલાવે ત્યાં જઈને પણ કરે છે આ રીપોર્ટમાં આવક જાવકનો હિસાબ આપવામાં આવેલ છે. અમે તેની ઉન્નતિ ઈચછીયે છીયે. નામું બરાબર રાખવા ભલામણ કરીયે છીયે.
૪ શ્રી ગોઘારી વિશાશ્રીમાળી જૈન દવાખાનું મુંબઈ –નો હસ્ત લીખીત સં. ૧૯૮૧ ના પોશ શુદ ૧ થી આશો વદી ૩૦ સુધી ( દશ માશને રીપોર્ટ અને મળ્યો છે. આવા જરૂરીયાતવાળા કાર્યનો રીપોર્ટ છપાવી આ જ્ઞાતિ બંધુઓને ત્યાં અને ગોહીલવાડ પ્રાંતમાં વસતા તે જ્ઞાતિના દરેક બંધુઓને ઘેર ઘેર પહોંચાડવાની જરૂર અમો જોઈએ છીએ. પ્રથમ આ દવાખાનું ચાલતું હતું પરંતુ પાછળથી કાર્ય વાહકની ખામી અને આર્થિક સહાય વગર બંધ પડેલ ગઈ સાલથી ફરી શરૂ કરવામાં આવેલ છે. તેનું બંધારણ પણ રીતસર કરવામાં આવેલ છે. જેમાં દશ માસમાં શુમારે પાંચ હજાર્ની સંખ્યામાં જૈન દર્દીઓએ લાભ લીધો જણાય છે. ચાર્જ બે આના અને બાળક માટે એક અને એ સામાન્ય સ્થિતિના મનુષ્યો માટે મુંબઈ જેવા ખર્ચાલ શહેરમાં યોગ્ય અને રાહત આપના
આ રીપોર્ટમાં બીજી કોમ સાથે જેન કોમની મરણ સંખ્યાના આંકડા જણાવેલ જોતાં જેન કેમમાં મરણની સંખ્યા વધારે આવે છે, તેનું કારણ જગ્યાને સંકેચ અને હવા પ્રકાશની ખામી. આ વિકાનું અપૂર્ણ સાધન વગેરે કારણો હોવાથી માંદગીના સબબે આ

Page #28

૨૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જ્ઞાતિના મનુષ્ય માટે મુંબઈ જેવા શહેરમાં આરોગ્યતા માટે-સારવારના સાધન માટે સગવડવાળું ઓછા દરથી ચાલતું આ દવાખાનું આ જ્ઞાતિ માટે આશિર્વાદ સમાન થઈ પડે તે સ્વાભાવિક છે. વળી સાથે માંદાની માવજતના સાધનો રાખી તેનો છૂટથી ઉપયોગ કરવા દેવામાં આવે છે, જેથી તેની કમીટી અને કાર્યવાહકે ધન્યવાદને પાત્ર છે. આ જ્ઞાતિ સિવાય અન્ય કામ માટે પણ આ દવાખાનાનો લાભ લેવા માટે કમીટીએ જે ઉદારતા બતાવી છે, તે ખરેખર જેનત્વ બતાવી આપે છે. આ રીપોર્ટમાં બાબુપનાલાલ પુરનચંદ જેન દવાખાના માટે અને તેની સ્થિતિ માટે જે જે જણાવ્યું છે તેને માટે અમો અજાણ છીએ, જેથી તે માટે ટીકા કરવા કરતાં તેના જન્મદાતાઓ આવી રીતે જેને પ્રજાને લાભ આપી આશિર્વાદ મેળવશે એટલું જ જણાવવું બસ છે. જેના કામ માટે મુંબઈમાં એકપણ આરોગ્ય સંસ્થા હસ્તી ધરાવતી નથી; તેવા સંજોગમાં આ દવાખાનું ખાસ જરૂરીયાતવાળું જ હોય તે સ્વાભાવિક છે. દરેક જૈન બંધુઓએ તેને આર્થિક સહાય આપવાની જરૂર છે.
નીચેના ગ્રંથ સાભાર સ્વીકારીયે છીયે. ૧ વિશે વિહરમાન જિન પૂજા-પ્રકાશક ઝવેરી ભોગીલાલ ધોળશાજી અમદાવાદ ડોશીવાડાની પિળ કિંમત અમુલ્ય.
૨ શ્રી જેને નિત્ય પાઠ સંગ્રહ–શેઠ જીવનલાલ પ્રતાપસિંહ તરફથી તેમની ધર્મ પત્ની અ૦ સૌ સ્વર્ગવાસી બહેન જાસુદના સ્મરણાર્થે ભેટ.
૩ બપભટ્ટસૂરિ-માંગરોળ નિવાસી શેઠ મકનજી કાનજી તરફથી ભેટ. 4 કુરાન પુરાણુકી એકતા–લેખક ઠાકર શ્રી મોડજીભાઈ માળીયા મચ્છુકાંઠા.
૫ વડોદરા પાંજરાપોળને–વહીવટ કરવા સંબંધી નિયમો તેના સેક્રેટરી વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ તરફથી મળેલ છે પાંજરાપોળના વહીવટ કરનાર અને તે પ્રમાણે કામ કરનાર માટે ઉપયોગી છે.
૬ જૈન સિધાંત કોમુદિ (અર્ધ માગધી વ્યાકરણ ) શતાવધાનિ પંડિત મુનિશ્રી રત્નચંદ્રજી સ્વામી મુલ્ય રૂ ૧-૮-૦ સમાલોચના હવે પછી.
લાલચીન–એક ઐતિહાસિક નવલકથા ચાંદની માસિકના પ્રથમ વર્ષની ભેટ તેના ગ્રાહકેને આપવાનું આ એક સાહસ તેના પ્રકાશક મેસર્સ વર્ધમાન એન્ડ સન્સ મુંબઈનું કહી શકાય. સામાજિક માસિકમાં ભેટની આવી મોટી બુક આપનાર પણ આજ માસિક છે તેમ કહી શકાય. આ બુકમાં સાતસો વર્ષ પહેલાં બ્રાહ્મણી વંશમાં થયેલા ગ્યાસુદીનના વખતનો ઈતિહાસ અને તેનું ચરિત્ર છે. આ નવલ કથામાં લાલચીન નામના ગુલામનું સ્વામીદ્રોહીપણું અને લુન્નિસાનું ધર્મમય જીવનને આબેહુબ ચિતાર આપ્યો છે. આ નવલ કયા રાજનૈતિક દૃષ્ટિથી લખાયેલ હોવાથી રાજા પ્રજાનો ધર્મ, પ્રજાની સ્વતંત્રતા કેવી હોવી જોઈએ, વગેરે બતાવવામાં આવેલ છે. એકંદર રીતે ઈતિહાસ રસિકોને ખાસ વાંચવા યોગ્ય છે. ચાંદની માસિકના ગ્રાહકે થઈ આવો લાભ દર વર્ષે લેવા જેવું છે. મળવાનું ઠેકાણું પ્રકાશકને ત્યાંથી મુંબઈ નં. ૩ પાયધૂની ટ્રામ જંકશન.

Page #29

કાવ્ય સાહિત્યને અપૂર્વ ગ્રંથ.
“ કાવ્ય સુધાકર.” " ( રચયિતા-આચાય શ્રી અજીતસાગરજી મહારાજ ). કાવ્યકલા અને સાહિત્યને એક સુંદર નમુના કે જે સામાયિક રસથી ભરપૂર છે, તેવા હૃદયદ્રાવક ૪૩૫ વિવિધ કાવ્યનો સંગ્રહ છે. આ કાવ્યોમાં કાવ્યઝરણના નિર્મળ પ્રવાહ અખલિતપણે વહે છે, જે આ ગ્રંથમાં સ પૂર્ણ કળામાં દીપી નીકળે છે, જેથી વાચકને રસ ઉત્પન્ન કરે છે. આ ગ્રંથમાં ચાર વિભાગ ૧ કાવ્ય કિરણાવલી, ૨ કાવ્ય કૌમુદી, કે સાહિત્યસાર અને ૪ શ્રી આનંદધનજી પદના કાવ્ય ( કવિતા) રૂપે અનુવાદ એ ચારનો સમાવેશ કરવામાં આવેલા છે. તમામ કાવ્યા એકંદર સરલ, સુંદર, રસયુક્ત, હૃદયદ્રાવક, અને ભાવવાહી છે. સામાજીક, નૈતિક, ધાર્મિક, વિષયો સાથે પ્રાસંગિક અને કુદરતી વર્ણનાથી બનેલાં આ કાવ્યા હાઈને દરેક મનુષ્યને ઉપાગી છે. દરેક મનુષ્ય લાભ લેવા જેવું છે. ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી સુંદર રેશમી કપડાના પાકા બાઈડીંગથી અલંકૃત કરેલ સાડાચારસા પાનાના આ ગ્રંથ છે. કિંમત રૂા. ૨-૮-૦ પાસ્ટેજ જુદું.
મળવાનું ઠેકાણું – “ શ્રી જેન મામાનંદ સભા'-ભાવનગર.
જાહેર ખબર. અમારા તરફથી પ્રકટ થયેલ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્રની પ્રથમ ભાગ કરતાં બીજા ભાગની નકલે વિશેષ રહેલ છે, તેમજ પ્રથમ ભાગ ખરીદનાર બધુ આના નામ અમારી પાસે નથી, જેથી જેમણે બીજો ભાગ ન લીધી હોય તેમણે અમારી પાસેથી મંગાવી લેવા. તે સિવાય તે ચરિત્ર અપૂર્ણ રહેશે. સેક્રેટરી,
શ્રી જેન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (ભાષાંતર ).
ભાગ ૧ લા તથા ભાગ ૨ જે. | ( અનુવાદક:-આચાર્ય મહારાજ શ્રી અજીતસાગરજી. )
પ્રભુના કલ્યાણુકે અને દેવાએ તે વખતે કરેલું અપૂર્વ ભક્તિનું વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન શ્રીસુપાર્શ્વનાથ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી અનેક સ્થળે વિચરી ભવ્યજીવાને આપેલ ઉપદેરા, અનેક કથાઓ, શ્રાવક જનાને પાળવા લાયક બતા અને તેના અતિચારો વિગેરેનું વર્ણન ઘણુ જ વિશાળ રીતે આપેલ છે. આ કથાના ગ્રંથમાં બુદ્ધિનો મહિમા સ્વભાવનું વિવે.' ચન, અદ્દભૂત તત્ત્વવાદનું વર્ણન, લૌકિક આચાર, વ્યવહાર, સામાજીક પ્રવૃત્તિ, રાજકીય પરિસ્થિતિ, ધાર્મિક પ્રભાવ તથા નૈતિક જીવન વગેરે તત્ત્વને પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એકંદર આ ગ્રંથ માનવજીવનના માર્ગ દર્શક, જૈન દર્શનના આચારવિચારનું ભાન કરાવનાર એ કે પ્રબળ સાધનરૂપ છે. | ઉંચા રેશમી કપડાના પાકા બાઈન્ડીંગના એક હુંજાર પાનાના આ બે ગ્રંથની કિંમત રૂા. ૪-૮-૦ પાટ ખુચ જુદા.

Page #30
ઇતિહાસની કસોટી. 88 ઈતિહાસનું પુનરાવર્તન થાય છે. એ સર્વ વિશ્રત વચનનો કોઈ અર્થ (0) હોય તો તે એટલે જ છે કે ગમે તે દેશ અથવા કાળ લે, મનુષ્યસ્વભાવ બધે 0 સરખા જ હોય છે, અને તેથી જ સમાન પરિસ્થિતિમાં માનવી ઘટનાને પ્રવાહ ) જ સમાન સ્વરૂપના હોય છે. આ તત્વ આમ સાદુ' તથા શુ ફલક દેખાય છે, છતાં છે NY ઈતિહાસના અનેક જટિલ પ્રશ્નોનો ઉકેલ લાવવાની એની શકિત અમેધ છે. (N K ઈતિહાસ વેત્તાઓએ હજી એ તત્વનો પૂરો ઉપયોગ કર્યો નથી. આ તત્વ જેને જ ગળે ઉતર્યું છે તે ઇતિહાસનું રહસ્ય સામાજીક માનસ શાસ્ત્રના સિદ્ધાંત ઉપરથી જ P નકકી કરવા માંડે છે, ઘણા વીર પુરુષો અને મૃત્સટીએ ઇતિહાસ વાંચ્યા વગર W ઈતિહાસ નિર્માણ કરી શકયા છે એનું કારણ પણ મનુષ્ય સ્વભાવ-ગ્નમાજ ના ? i) સ્વભાવ બરાબર પારખવાની તેમની શકિતજ છે. 89 મનુષ્યસ્વભાવ બધે સરખે છે એ મુખ્ય તત્વ સ્વીકાર્યા પછી બીજી એક વાત ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ. તે એ છે કે આ ધરતી ઉપર જે અનેક જ માનવવંશ છે તે દરેકને પોતાના વિશિષ્ટ સ્વભાવ એવું કંઇક હોય છે. તે સ્વ. . GS ભાવ જાણી લઈએ ત્યારે જ તે વંશના ઇતિહાસનું ૨હંસ્ય આપણી આગળ પ્રકટ થાય છે. એ સ્વભાવ નહિ જાણવાથી અર્થનો અનર્થ કેમ થાય છે તે જોવું હોય છે તો કેટલાક યુરોપીય ગ્રંથકાર શ્રી રામચંદ્રના પાવન ચરિત્રને જે ધ્રુ શાસ્પદે આ સ્વરૂપ આપ્યુ છે તે જોવું, વિનસેટ સિમથે હિંદુસ્તાનના ઇતિહાસમાં બનેલા * પ્રાચીન બનાવા મહા પ્રયાસથી આ પશુ ને એકત્ર કરી આપ્યા છે, પણ તે ઈતિ હાસકા૨ હિંદુસ્તાનના આર્યવંશની મનેરચના સાથે યથાર્થ પરિચય નથી કરી શકશે અને તેથી તેણે કાઢેલા અનુમાન દૂષિત છે. કાઈ પણ વશને ઇતિહાસ તેજ વશને વારસે જેમને મળે છે. એવા લોકોમાંથી બહુ શ્રત અને નિષ્પક્ષ લેાકાએ લખવા જોઈએ, પોતાના પૂર્વજોએ લખી રાખેલી વસ્તુઓના અર્થ કેવી રીતે બેસાડવા એની કુચી. પર'પરાને લીધે એમના હાથમાં આવેલી હોય છે. જે વશમાં શુદ્ધ ઇતિહાસ છે લખેલા હાતા નથી તેની પણ મહાન રાષ્ટ્રીય ઘટનાઓમાં તે વંશની દૃષ્ટિએ 9) લાગતું ૨હસ્ય પર પરાથી તે વંશમાં ચાલતુ આાવેલ હોય છે. શાસ્ત્રીય તક ) કરતાં આ પરંપરાને વધારે કિંમત આપવી ઘટે છે, તેનું જ પ્રામાણ્ય બલવત્તર (0) ગણાવું જોઈએ. " | * કાલેલકેર ના લેખા’ માંથી XXXXXXXXXXXXXXXX છે. For Private And Personal Use Only