Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Reg. No. B. 4319290629690
श्रीमविजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
॥स्रग्धरावृत्तम् ॥ सर्वान पश्यन्तु बन्धूनिष जगति जना भेदबुद्धि विहाय स्थाने पाने च कर्नु वितरणमसकृष्वास्तु बुद्धिर्धनस्य ॥ दीने नया भवन्तु प्रखरधनवतामग्रगण्या हि शश्वदू ।। 'आत्मानन्द प्रकाशं विदधतु हृदये श्रीजिनः श्रावकार
पु० २३
मुं
बीर सं. २४५१. आश्विन, आत्म सं. ३०
अंक ३ जो.
प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर
વિષયાનુક્રમણિકા.
વિષય
पृष्ठ
૧ શ્રી સિદ્ધચક્ર આરાધન. २ मलिन इन. ...
विश्वरचना अपघ. ४ वाही श्रीदेवभू२ि७... ५ श्रद्धा....
વિષય ... 3 सहायार अथवा सरिया. ... ५४ ७ अशी.... ... ૫૫ ૮ વર્તમાન સમાચાર-સ્વિકાર ...११ भने समालोचना. ...
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખચ ૪ આના.
ભાવનગ૨—આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લ૯ લુભાઇએ છાપ્યું. '
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“ શ્રી પૂજા સંગ્રહ "
ન્યાયાલાનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાન ંદસૂરિ ( આત્મારામજી મહારાજ ) કૃત પાંચ, મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ કૃત સત્તર, તથા શ્રીમાન્ મુનિરાજ શ્રી હું સવિજયજી મહારાજ કૃત એક પૂજા.
મળી કુલ ત્રેવીશ પૂજાના સંગ્રહ એક સાથે સુશોભિત ગુજરાતી ટાઇપમાં ઉંચા કાગળામાં છપાવી સુંદર કપડાના પાકા ખાઇડીંગથી અધાવી શુમારે પાંચસે પાનાના આ દળદાર ગ્રંચ હાલમાં પ્રકટ થયેલ છે. આ પૂજાસ'ગ્રહમાં મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજે અષ્ટાપદજી તથા શ્રી બ્રહ્મચ પદની છેલ્લી બનાવેલી પૂજા તે અલાકિક ભાવગ્રાહી, પદલાલીત્યપણાથી એટલી બધી સુંદર બનેલી છે કે તે પૂજા ભણાવનારા ખએએ અને વાંચકવગે એક અવાજે વખાણુ કરેલા છે, આ ગ્રંથમાં આવેલી પૂજાએ જુદા જુદા રાગરાગિણીથી અલંકૃત થયેલ હાવાથી ભશાવનાર અને સાંભળનારને આહ્લાદ ઉત્પન્ન કરે છે. સવ બંધુઓએ દેવભક્તિના ઉત્સુકા લાભ લે તે હેતુથી તેની કિંમત ઘટાડી રૂા. ૧-૮-૦ દોઢ રૂપીયા રાખેલ છે, જેથી દરેક જૈન ખંધુઓએ મગાવી લાભ લેવા ચુકવુ નહીં.
શ્રી નવપદજીની પૂજા ( અર્થ, નેાટ, માંડલ, યંત્ર, વિધિ વગેરે સહિત.)
પ્રભુભક્તિમાં તલ્લીન થઇ સિદ્ધિ જલદી પ્રાપ્ત કરવા માટે, પૂર્વાચાર્ય પ્રણીત પૂજાએ એક કારણ છે. એવા હેતુથીજ શ્રીમદ્ યશવિજયજી મહારાજ કૃત નવપાછની પૂજા, અમેએ તેના ભાવાર્થ, વિશેષાથ અને નાટ સાથે તૈયાર કરી પ્રકટ કરેલ છે. સાથે શ્રી નવપદજીનુ` મ`ડલ તથા શ્રી નવપદજીના યંત્ર કે જે આયખીલ–એળી કરનારને પૂજન કરવા માટે ઉપયાગી છે, તે ખતે છીએ. ઉંચા આ પેપર ઉપર માટા ખ કરી ધણા સુદર સુશોભિત અને મનહર બનાવી આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવામાં આવેલ છે. આ સાથે તેની સ ંપૂર્ણ ક્રિયાવિધિ, ચૈત્યવંદન, સ્તવના, સ્તુતિ અને સાથે શ્રીમાન પદ્મવિજયજી મહારાજ અને શ્રીમાન્ આત્મારામજી મહારાજ કૃત નવપદજી પૂજાએ દાખલ કરેલ છે. ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર ગુજરાતી સુંદર જૂદા જૂદા ટાઈપોથી છપાવી ઉંચા કપડાના ખાખડી ગથી અલંકૃત કરેલ છે. શ્રી નવપદજી આરાધનના જીજ્ઞાસુ અને ખપી માટે આ એક ઉત્તમ કૃતિ છે. કિ`મત રૂા. ૧-૪-૦ પાસ્ટેજ જીતુ.
૫૪ ૫૫૦
શ્રી દાનપ્રદીપ ભાષાંતર.
કિમત રૂ. ત્રણ
ધર્મીના ચાર પ્રકાર–દાન, શીયલ, તપ અને ભાવમાં દાનધમ તે મુખ્ય છે. આ દાનધર્માંનાં ભેદ, તેનું વિસ્તારયુકત વર્ણન, તેના વિશેષ ભેદે અને આ દાનધર્મીનું આરાધન કરનાર આદર્શ જૈન મહાન પુરૂષોનાં વીશ . અદ્ભુત ચરિત્રા, કથાએ અને બીજી અ ંતર્યંત વિશેષ ચમત્કારિક કથા આ ગ્રંથના બાર પ્રકાશમાં આપવામાં આવેલ છે.
આ ગ્રંથ સાદ્યંત વાંચવાથી ગમે તેવા મનુષ્ય પણ દાનધર્મ માદરવા તત્પર થાય છે. સુશોભિત રેશમી કપડાના પાકું ખાઇડીંગ કરાવી તૈયાર કરેલ છે.
દરેક મનુષ્યાએ પાતાના ઘરમાં-લાયબ્રેરીમાં અને નિવાસસ્થાનમાં તથા મુસાફ્રીમાં આ ઉગ્યેાગી ગ્રંથ રાખવા જોઇએ. કિ. ૩-૦-૦ પાસ્ટેજ અલગ.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
سیاسیی و سییاسی
રે આ માનદ પ્રકાશ.
MOLA
॥ बंदे वीरम् ॥ का अरई ? के आणंदे ? इत्थं पि अग्गहे चरे, सव्वं हासं परिच्चज्ज आलीणगुत्तो परिव्वए । पुरिसा ! तुपमेव तुमं मित्तं किं बहियामित्तमिच्छसि ? जाणिज्जा उच्चालइयं तं जाणिज्जा दूरालइयं, जं जाणिज्जा दूरालइयं तं जाणिज्जा उच्चालइयं । पुरिसा ! अत्ताणमेव अभिनिगिज्झ, एवं दुक्खा पमुच्चसि । पुरिसा! सच्चमेव समभिजाणाहि, सच्चस्साणाए उवट्ठिए से मेहावी मारं तरइ । सहिओ धम्ममायाय सेयं समणुपस्सइ ।
.. आचारागसूत्रम् ।
पुस्तक २३ मुं. १ बीर संवत् २४५१ आश्विन. आत्म संवत् ३०.2 अंक ३ जो.
-
श्री सिद्धचक्र-आराधन. आराध्य-प्राकृति.-
(१) આશ્વિન ચૈત્ર તણી કહી અષ્ટાબ્લિકા બે શાશ્વતિ, આરાધવા ફરમાન છે સિદ્ધચક્રનું જેમાં અતિ; અરિહંત-સિદ્ધ-સૂરિશ–ને ઉવઝઝાય-સાધુ સાથ જ્યાં,
નાણુ–દંસણ–ચરણ-તપ મળી સિદ્ધચક્ર બને જ ત્યાં. आराधन-सत्कृति.
(२) આલેખીએ નવદલ કમલ નિજહૃદય પટ્ટપર પ્રેમથી, સિદ્ધચક્રની ઘટના કરો સંપૂર્ણ શાસ્ત્રિય નેમથી; આરાધના ત્રિકરણ વેગે દ્રવ્ય ભા વધારશે, દુ:ખ ચર્ણ કરી સૌભાગ્યને શ્રીપાલવત્ આસ્વાદ.
(बलय धनल)
-*@6
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૪
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
અભિનંદન.
પધારે પધારો નાથ ! ભગવાન્ જ્ઞાત નંદન ! તમને છે તમેને છે! અમાાં કોટિ વંદન ! ઓજસ આપનાં આજે પૃથ્વી તલને આપતાં કૃતાર્થતા અવધિ પામી હૈયાં શાં અમ શોભતાં. નયને આપને નિરખી તૃપ્તિ ન પામતાં હજી; જોઈ લેઉં ! જરા જોઉં! વાંછના વધતી જતી. વસંતની નવ લક્ષ્મી વધામણ આપતી અહીં; જગતુના નાથનું આતિથ્ય કરવા આતુર થઈ ઉભી. વધાવા આપના પાદે સમારંભે થઈ રહ્યાં; મંગળ વાજીંત્રના નાદે દિગંતમાં વ્યાપી ગયા ! આજને ઉત્સવ પામી ધન્ય જાત ગણે ધરા; અલંકાર સુઇ રહી છેનાથ ચરણે પામવા. મધ્યક પુર દ્વારે થાય છે પ્રવેશ આપને,
લોકય માંહેના જંતુ જપે છે જાપ આપનો. રંગ્યાં છે પુરનાં ભુવને રત્ન શ્યા! “વેત રંગથી; ચંદ્રિકા ધન્ય! થાઓ છે, કરી ભક્તિ નિજ મંગથી. સ્વસ્તિકે પુરાએ છે મૈષ્કિના ગૃહે ગૃહે; પંચરંગી પુષ્પ રત્નોથી પુજા સ્થળે ! સ્થળે ! પૂજન અર્ચન કરૂં સાથી રંકતા! હસ્તને વરી ! કૃત્ય પુન્ય! થઉં છું હું “આ કાવ્યમાળ કઠે ઠરી !” ૧૦ “પધાર્યા નાથ પધાર્યા નાથ ! અહે! હૃદયા નંદન! સ્વીકારોને ! સ્વીકારોને ! અમારા આ અભિનંદન !” ૧૧
શાહ ગોરધનભાઈ વીરચંદ
સીનોરવાળા.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિશ્વરને પ્રબંધ.
૫૫
--
~~~
~
~~~~~
વિશ્વરચના પ્રબંધ.
( નિવેદન ૧૦ મું. )
(ગતાંક પૃષ્ટ ૩૬ થી શરૂ.) ગયા અંકમાં આવેલ હકીકતને અહિં ભાષ્યકાર વિશેષ ખુલાસે કરે છે કેવિરાટના બીજા નામે અગ્નિ, હિરણ્યગર્ભ, વિરાટ, પ્રજાપતિ અને બ્રહ્મા ઈત્યાદિ છે.
(ખંડ ૩ અધ્યાય ૩) ૨૨ અથર્વ વેદિય પ્રોપનિષદ્દમાં કાત્યાયન, ભાગર્વવર્સિ, કોશલ્ય આશ્વલાયન અને ભારદ્વાજ ઋષીના પ્રશ્ન ૧--૩-૬ ના ઉત્તરમાં પિપ્પલાદ જણાવે છે કેप्रनाकामो वैप्रजापति सतपोतप्यत । सतपस्तप्त्वा समिथुनमुत्पादयते नविंचप्राणंच ।। इत्येतौमे बहुधा प्रजा करिष्यत इति. ॥
પ્રજાપતિએ તપ તપી રવિ અને પ્રાણનું જોડું ઉત્પન્ન કરી વિચાર્યું કે આ બહુ પ્રજાને કરશે. (પ્રશ્ર ૧ સૂત્ર ૪)
आराइवरथनाभौ, । प्राणे सर्व प्रतिष्ठितम् ।।
ऋचो यजूंषी सामानि, यज्ञः क्षत्रं ब्रह्म च ।। એટલે–રથનાભિમાં રહેલ આરાની પેઠે પ્રાણમાં ત્રાચા, વેદ, યજ્ઞ, ક્ષત્ર અને બ્રહ્મા વિગેરે રહેલ છે (૫) પાંચ મહાભૂત કેન્દ્રિય અને બુદ્ધીન્દ્રિયરૂપી દેવામાં પણ પ્રાણ શ્રેષ્ટ દેવ છે. (૬) પ્રજાપતિ ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થનાર, દેવોનો વહિ, પિતૃસ્વધા, ઈન્દ્ર, રૂદ્ર, ગગનગામી જ્યોતિષ્પતિ, વિશ્વપિતા અને વાયુને પિતા પણ પ્રાણ છે.
प्राणस्येदंवेशसर्व, त्रिदिवेयत्प्रतिष्ठितं ।
मातेव पुत्रान् रक्षस्व, श्रीश्च प्रज्ञांच विधेहि न ।। જે ત્રણે લોકમાં છે તે બધું પ્રાણને વશ છે x x માતાની પેઠે પુત્રનું રક્ષણ કર અને શ્રી તથા બુદ્ધિ આપ. (પ્રશ્ન ૨ સૂત્ર ૧૩) આ પ્રાણ આત્મા (અક્ષરથી ઉત્પન્ન થાય છે) કર્મ સાથે શરીરમાં આવે છે અને તે બાકીના દરેક પ્રાણેને યથાસ્થાને ગોઠવે છે અને પ્રાણ x x x નાડીઓ x x x ઈત્યાદિ ઈત્યાદિ. (પ્રશ્ન ૩) અર્થાત્ તે પુરૂ હિરણ્યગર્ભને નામે પ્રાણને બનાવ્યું અને પ્રાણથી શ્રદ્ધા, આકાશ, વાયુ, જ્યોતિ, પાણી, પૃથ્વી, ઈન્દ્રિય, મન, અન્ન, વીર્ય, તપ, મંત્ર, કર્મ, લેક, અને નામે બનાવ્યા. (પ્રશ્ન-૬-સૂત્ર-૪ x આનંદાશ્રમ)
૨૩-તૈતિરય બ્રાહ્મણ અષ્ટક ૮, અધ્યાય ૩ અનુવાક ૧૦ માં કહ્યું છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બનાપતિઃ તમે રામાનમકૃનત. પ્રજાપતિએ પ્રથમ સેમરાજાને ઉત્પન્ન કર્યો પછી ત્રણ વેદ બનાવ્યા, જે ત્રણેને સોમ રાજા લેતે હવે.
૨૪–ાગ્યેદસંહિતા મંડલ ૧૦ સૂત્ર ૭૨, (સાયન ભાવ્યાનુસાર ) માં કહ્યું છે કે-બ્રહ્મા દેવતાઓને કર્માનુસાર જન્મ દેતા હવા. દેવતાઓના પગમાં અસત્ સત્ બન્યા દિશાઓને ઉત્તાનપાદ થયા, ઉત્તાનપાદથી પૃથ્વી અને પૃથ્વીથી દિશાઓ થઈ. અદીતિથી દક્ષ અને દક્ષથી અદીતિ બનેલ છે. હે દશ ? હારી પુત્રી અદીતિને જન્મ થયો.
૨૫-સર્વેદસંહિતા મંડલ ૧૦ સૂ. ૧૯૧ માં લખે છે કે –ત્રd = સત્યં વ યા. તપથી સત્ય થયું પછી અનુક્રમે રાત્રિ મહારાત્રિ અને સંવત્સર ઉત્પન્ન થયા. ધાતાએ યથાપૂર્વ સૂર્ય ચંદ્રની કલ્પના કરી તેમજ આકાશ પૃથ્વી અને અંતરિક્ષાદિ બનાવ્યા.
૨૬-તૈતિરિય બ્રાહ્મણ કાંડર, પ્રપા-૮, અધ્યાય ૯ માં અદ્ભવે જ પ્રવોવત્ ઇત્યાદિથી જણાવે છે કે-સૃષ્ટિ કેના માટે કે ઉપજાવી છે તે કે જાણે છે? કોઈ એમ ધારે કે દેવતાઓ જાણતા હશે, પણ દેવતાઓ તે પૃથ્વી રચના પછી ઉત્પન્ન થયા છે. તે વૃક્ષ કયા વનનું છે? અને કેણ છે કે જેથી ધાવા પૃથ્વીરૂપી ફળ ઉતપન્ન થયું ઈત્યાદિ પણ કોણ જાણે છે. આ સર્વના અધ્યક્ષ પરમાકાશમાં છે તે પણ જાણતા હશે કે નહીં જાણતા હોય.
૨૭-વાજસનેયસંહિતા અધ્યાય ૧૭ મંત્ર ૩૨ માં પણ આજ મંત્ર છે.
૨૮- દસંહિતા અ૦ ૧૦ સૂ. ૧૨૯ માં પણ ઉપર પ્રમાણે જ મંત્ર પાઠ છે.
૨૯ ત્રવેદસંહિતા. ૧-૩૫-૬ માં હિલોળાવઃ ઈત્યાદિથી જણાવે છે કે ત્રણ લેક છે જે પૈકીના બે લોક સવિતાના ઉદરમાં અને એક લેક યમના ભુવનમાં છે. ચંદ્ર તારા વિગેરે દેવે તેની ઉપર બેઠા છે. તથા
- ફુવતુ ય ૩ તજિ તત આ સર્વ જેણે પ્રત્યક્ષ જાણેલ છે એવો કોઈ હોય તે તે અહીં આવીને જણાવો. ૪ ૩૬ વેદ શબ્દ પર ટીપણ.
: વેદના કર્તા કોણ? ૨ વેદમાં શું શું કથન છે ? ૩ વેદ ક્યારે બન્યા? અને ૪ વેદની કઈ ભાષા છે ? તે માટે પૌર્વાત્ય અને પશ્ચિમાન્ય પ્રાચીન અને અર્વાચીન વિદ્વાનોની માન્યતા નીચે મુજબ છે. ૧ વેદના કરનારા મહર્ષિએ માટે વેદ અને પુરાણના પાઠે આ પ્રમાણે છે.
ઉ વૅદ અષ્ટક અધ્યાય. ૪.વ. ૧૭–૧૮-૧૯. મંડળ. ૧૦ અનુવાક. ૭ સૂત્ર ૯૦ કર્થ છે કે–વેદ છન્દ અને ગાયત્રી યજ્ઞથી થયા છે. -ઐત્તરિય બ્રાહ્મણ કહે છે કે ત્રણ વેદ અગ્નિ સૂર્ય અને વાયુથી ઉત્પન્ન થયા
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિધરચના પ્રબંધ.
પ૭
છે. ન–અથર્વ વેદ સંહિતા કાંડ. ૧૦ અપા. ૨૩, અનુવાક. ૪ મંડલ ૨૦ માં કહે છે કે
વેદ અને યજુર્વેદ પરમાત્માથી ઉત્પન્ન થયા છે અને સામવેદ તથા અથર્વવેદ પરમામાના રોમ અને મુખ હતા. so ગે પથ બ્રાહ્મણુમાં કહે છે છે કે-વેદ એકારથી થયેલ છે ઇ-શતપથ કાંડ ૧૪ અ. બ્રા. ૪ ક. ૧૦માં કથન છે કે ચારદ પરમાત્માના ઉશ્વાસરૂપે છે (તથનિર્ણય કાર) ૨-પુરાણકારો કહે છે કે–ચાર વેદે. ચતુર્મુખી બ્રહ્માથી થયેલ છે છે. મનુસ્મૃતિમાં કહ્યું છે કે-મરિન લાગુ gિ , કયંત્રણ સનાતઃ
ફુવો ૬ થS તિર્થ-બૃથ: સામ સ્ત્રાળ છે એટલે બ્રહ્મા યજ્ઞની સિદ્ધિ માટે ઋગ થજૂ અને સામવેદને અગ્નિ વાયુ અને રવિથો દેહતો હવે. ઋવેદની કેટલીક બચાઓ અગમ્ય ઋષિની પત્ની લેપમુદ્રાએ લખી છે. પરિવર્લ્ડ અથર્વ ઋષિ પાસે વેદનો અભ્યાસ કર્યો. ( ચ૦ ચં).
આર્યતત્વ પ્રકાશ વ્યાખ્યાન ૧ લું પૃષ્ઠ ૨૦ માં લખે છે કે-અદને આદિ મંત્ર રામચંદ્રજીના સમકાલીન. વિશ્વામિત્રના પુત્ર મધુચ્છંદસે બનાવેલ છે અને અંતિમ મંત્ર અઘમર્ષઋષિએ બનાવેલ છે. ( મારુ ધ સં. ૬૭૮)
૩ વળી એક ઉત્તરોતર લખાયેલ યાદી જણાવે છે કે-ત્રણ વેદ બનાવનાર ભાંડ ઠગ અને રાક્ષસ હતા, અને જરી તુરી વિગેરે પ્રતિષ્ઠિત્ત કુળોમાંથી પંડિત થયા હતા. તેઓએ દક્ષિણે માટે અનેક પ્રકારો રચેલા છે. (સર્વદર્શન સનાતન.)
૪-જૈન મહર્ષિઓ કહે છે કે-સંસાર દર્શન, સંસ્થાન દર્શન તત્વાવબેધ અને વિદ્યા પ્રબોધ, એ પ્રાચીન ચાર વેદો છે જેમાં ફેરફાર થતાં વસુરાજાના ગુરૂપુત્ર પર્વતક તથા પિપ્પલાદથી નવા વેદની રચના થયેલી છે. જુના-પ્રાચીન વેદોનો કાંઈક લુણાવશેષ દક્ષિણમાં હોવાનું માની શકાય છે.
-આચાર્ય મલયગીરિજી કહે છે કે, કંઠ તાળવું હોઠ ઉષ્મા નાક જીભ મુખ વિગેરે ન હોય તો શબ્દો ઉચ્ચાર થઈ શકે નહી. માટે કંઇ વિગેરેને ધારણ કરનાર કોઈ વ્યક્તિઓએ વેદ બનાવેલ છે જેમાં મુખ્ય વનવાસીઓ હતા.
ઢ-કેપ્રો. જીનસીવાળા વિગેરે વેદને અપૌરુષેય ગ્રંથ તરીકે માનનારા હતા. (સમાચક)
-વૈશંપાયનઋષિએ યજુર્વેદની ૮૬ શાખા કરી છે એમ વેદની હજારો શાખા થયેલી છે જે દરેકમાં પરસ્પર એકી ભાવ દેખાતો નથી.
ર વેદમાં શું શું કથન છે ? આ માટે મેક્ષમુલર વિગેરે વિદ્વાન કહે છે કે-વેદમાં અનેક પ્રસંગનું વર્ણન છે, પરસ્પર વિરેાધતાવાળા પાઠે છે. આ પુરૂષના મુખમાંથી ન નીકળ્યા હોય એવા કથન છે, સહાય માટે ઇંદ્ર આદિ દેવોના આમંત્રણ છે, યજ્ઞોના પાઠો છે, સમવલ્લીની માગણીઓ છે, ગાયનું રક્ષણ કરવા માટે સહાય માગવાના ઉલ્લેખો છે, ધર્મના માર્ગો પણ છે, બહુ કાળ પહેલાનાં અને અલ્પ કાળે થયેલા ઋષિઓના અધિકારો છે, પુરોહિતની મહત્તાના અને દક્ષિણા માટેના ઉલ્લેખ છે, (કારો) અને જૈન તીર્થંકર શંકર, બ્રહ્મા, વરૂણ, વાયુ, અગ્નિ, સૂર્ય વિગેરેની સ્તુતિઓ છે જુઓ – | ઋવેદમાં કહ્યું છે કે-૩ૐ ઢોવા ઇતિસાન થતુતિ તિર્થશાન -
षभाधा वर्धमानान्तान सिद्धान् शरणप्रपद्ये, ॐ पवित्र नग्नमुप विप्रसा
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પહે
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મારી પાજા સિમાંક: આ મંત્ર માં ત્રણે લેકમાં પ્રતિષ્ઠિત અષ
ભથી વર્ધમાન સુધીના ચોવીશે તીર્થકર સિદ્ધોની સ્તુતિ છે. B ઋવેદ અષ્ટક. ૧ અધ્યાય. વર્ગ. ૧૬ ર૦ (કો વૃજવા: થ૦ perfa
લેવાઃ હથ૦ તાજે ગરિકનેમિ: ર૦ કૃતિષિાતુ. આ પાઠમાં
અરિષ્ટનેમીનું નામ સૂચવેલ છે. ( યજુવેદ અધ્યાય ૨૫ મંત્ર. ૧૯ ૪ મને તો જો જે મ પવિષે
पुरुहूतमध्वरं यज्ञेषुनग्नं परमै माह संस्तुतं परंशत्रुजयंतं पशुरिंद्र માતુતિ : પોષપુરુ સુખશાતાવું. આ પાઠમાં ગાષ
ભદેવ અરિહંતની સ્તુતિ વિગેરે છે. D
frદ જેઝિઃ : પાવરફ્યુ નજીક છે - હના જિનિઃ શાઃ આ મંત્રમાં વામદેવની શાંતિ માટે-કામથી બચવા
માટે અરિષ્ટનેમિપ્રભુની સહાય માગેલ છે E IF Tયાં વિર સમાજ આ પાઠમાં ઈ. સ. પૂર્વે ૫૨૪ વર્ષ
થયેલ સર્વજ્ઞ ભગવાન સનાતન અચેલક મહાવીર પ્રભુને નમસ્કાર છે. - યજુર્વેદ વિશ્વદેવ ચા-ર્તિ કર્ધri રાજિતન: ધ રિણિતા
પુર જિaધેલા સહિતન: જે નિ: નિનઃ આ મંત્ર
પણ વર્ધમાન પ્રભુ અને અરિષ્ટનેમિના આધકારવાળો છે. (જુઓ B) G અથર્વવેદની રામતાપ તથા ગોપાળ તાપની ઉપનિષદમાં વિષ્ણુના અવતારોનું વર્ણન
છે જે પૈકીના સત્યયુગમાં ૧૨ ત્રેતાયુગમાં રામચંદ્રજી અને દ્વાપરયુગમાં કૃષ્ણાવતાર
થયેલ છે. _H =ાવેદસંહિતા કહે છે કે- વસિ? ઇંદ્ર તારી પ્રાર્થનાથી દશ રાજાના યુદ્ધમાં સુરદાસની
રક્ષા કરી (ચ૦ ચ૦ ) 1 ત્રસ્વેદ અષ્ટક ૮ માં એક કેઈનપુંસક રાજાએ મહાત્માની કૃપાથી પુરૂષપણામાં આવી
દાન કર્યું તેની તારીફ છે. J ઋવેદમાં એક અન્નની ચોરી કરતાં ભસતા કુતરાને બંધ રાખવાને વસિષ્ટનો મંત્ર છે. gk ઝચ જિ બોલાવંચા િશલા કમાન આવેદ પાઠમાં ઈંદ્રના
મેટા કાર્યોની તારીફ માટે આરંભસૂચક પદ છે. ( સતત ) L શ્વેદ સંહિતા અષ્ટક ૩ અધ્યાય ૨, વર્ગ ૧૨-૧૩-૧૪ ઋચા ૧ થી ૧૨ માં વિશ્વામિત્રને
પુરોહિતને અધિકાર છે જે ઘટના પંજાબમાં શતક અને પિપાસા નદીના કાંઠે થયેલ છે. M &દ સંહિતા. અધ્યાય ૮ અ૦ ૨ ૧૦ ૨૩ ત્રકડ્યા ૩ માં વસિષ્ઠ સુદાને આપેલ શ્રાપને
સંબંધ છે ભાષ્યકાર કહે છે કે વસિષ્ટ સંપ્રદાયી આ ઋચાને સાંભળતા નથી. વેદ સંહિતા અ ૪ અ૦ ૪ વર્ગ-૨૦ માં સ્ત્રી સાથે વિષય ન સેવવા દેવા પેટીમાં પુરી રાખેલ સપ્તવધી ઋષિની જંખનાનો અને દેવહુતિનો અધિકાર છે. વિશ્વ થજw? નિઃ-ફૂપા , હે વનસ્પતિથી બનેલ પેટી જે સ્ત્રીની યોનિની પેઠે ચોખંડી થઈ જા. અંતે આ માગણી પુરી થાય છે અને બહાર નીકળી શ્રી ભગવાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિશ્વરચના પ્રબંધ.
પહ
0 હદ સંહિતા અ૦ ૬ અ ૬ વર્ગ. ૧૪ માં. અત્રિકષિની દુર્ભગા પુત્રિ અપાલાએ
પિતાના માથે વાળ ઉગવાની પિતાના ક્ષેત્રમાં સુંદર ફળ ઉપજવાની અને પિતાના ગુહ્ય સ્થાને વાળ ઉગવાની યાચના કરી છે, જે કામનાની ઈદ્ર વડે પૂર્ણાહુતિ થાય
છે. (તસ્વનિર૦) P ડો. રાજેન્દ્રના સામવેદમાં લખે છે કે એક સન્યાસીએ વેદની નિંદા કરી હતી જેનું ધન
ભૃગુને આપી દેવામાં આવ્યું હતું. ૨ , ઐત્તરિય બ્રાહ્મણમાં સેંધ છે કે કેટલાક યતિઓને શગાળની સામે ફેંકી દેવાને દંડ
કરવામાં આવ્યા હતા. ઋજુવેદ અલ : અ ૩ વર્ગ ૨૧ ઋચા ૧૪ માં યજ્ઞદાનને બુરું માનનાર કીકટ અને મગધવાસી મનુષ્યો માટે લખે છે કે –
હે ઈન્દ્ર? અનાર્ય દેશમાં અને દાનયજ્ઞમાં શું ફાયદો છે એમ કહેનારા તથાછાએ આહાર વિહાર કરનારા નાસ્તિકે પાસે જે ગાયો છે, તે તમને શું ફાયદાકર છે ? કારણ કે લેકે તેનું દુધ સમરસ (માદક વેલડી)માં મળવવા માટે દેતા નથી. માટે વૈદિકકર્મમાં નહીં આવનારી ગાયો અમને આપે અને જે પૈસા ઉધારી બમણું કરે છે ને તે પૈસા તમારા કામમાં વાપરતા નથી તે પૈસા પણ અમોને આપો. નીચ શાખામાં જન્મેલ એવા તે પુરુષોનું ધન અમોને આપે, કારણ કે અમારું ધન યજ્ઞાદિ દ્વારા
તમારા કામમાં આવે છે. ( 5 ) S પદ્મપુરાણ ખંડ ૭ અધ્યાય ૬ માં કહે છે કે
વેરા નિરિતાર, શિસ્ત્રો અપશુકન
सकृपेनत्वयायेन, तस्मैबुद्धायते नमः ।!
આ લેકમાં વેદની હિંસા અને બુદ્ધદેવની કૃપાલુતાની સાબીતી છે. ૩. વેદ કયારે બન્યા ? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર વેદના પાઠોથી જ કરી શકાય. વેદમાં વસિષ્ટ ઋષિ વિશ્વામિત્ર, ભૃગુઋષિ સુદાસ સપ્તવથ્રીઋષિ, અપાલા, અરિષ્ટનેમિ તથા મહાવીર દેવને અધિકાર છે એટલે આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે ઉપરોક્ત વ્યક્તિઓ પછી વેદની રચના થઈ છે તથા જેન વિગેરે કેટલાક ધર્મોની હરિફાઈમાં વેદની અતિ આવશ્યકતા જેવાઈ છે. હવે મહાવીર પ્રભુ પછી તુરત વેદની રૂચાઓ બનવાનું બંધ થયું છે એમ માની લઈએ તો ૨૪૦૦ વર્ષે વેદ રચના કાળ ઠરે છે.
અર્વાચીન લેકે વેદકાળના ૧૨૦૦૦ કે ૧૪૦૦૦ વર્ષ કરાવે છે તે પહેલાં ગ્રેડિયન્સ નામે લોકેા હતા.
લેમા તિલક વેદકાળના ૧૨૦ ૦૦ કે ૧૪૦૦૦ વર્ષ કહે છે. આર્યતત્વ પ્રકાશમાં કથન છે કે રૂશ્વેદનો આદિમત્ર અંત્યમંત્ર કરનાર ઋષિએ ઉપરથી સમય શોધીએ તો રૂàદરચના કાળ (૧૧૨૦+૧૯૮૦) ૩૦૦૦ વર્ષ થાય છે. વેદમાં દીર્ઘ આયુષ્ય વર્ષ ૧૦૦ નું કહેલ છે જે
ઉપરથી પણ વેદકાળ શોધી શકાય છે ૪. વેદની કઈ ભાષા છે? આ બાબતમાં વિચારીએ તો એમ માનવું પડે છે કે વેદની ભાષા
બહુજ વિચિત્ર છે, કેમકે તેના ભાગ્યકારો અને ટીકાકારો પણ સ્પષ્ટ અને સંગત અથ કરી
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રા આત્માનંદ પ્રકાશ.
શકતા નથી. દરેક વિવરણકારે એકજ સૂત્રના જૂદા જૂદા અર્થ કરે છે. જુઓ ૧૦ વા૦ સં૦ અ૦ ૧૩ મં૦ ૪ તથા ૧૦ વાર સં૦ ૩૦-૧૩ મું ૩• વિગેરે એટલે સમજી શકાય છે કે વેદની ભાષા અસંસ્કૃત-વ્યાકરણના સંસ્કારથી રહિત [ પ્રાકૃત પણ નહીં ] તેમજ સંસ્કૃતસંસ્કારવાળી [ શબ્દાનુશાસન, લીંગ, વિભકિત, સમાસ અને પ્રત્યયના નિયમથી ગુથેલી ] નથી પણ બંને ભાષા મેળારૂપ-મિશ્ર ભાષા છે અને વેદ ભાષા શિખવા માટે અલાયદુ વૈદિક યાકરણ છે.
આ સંબંધમાં વિશેષ જાણવા ઇચ્છનારે સરઘતી સને ૧૯૦૮ સપ્ટેમ્બરમાં આઆવેલ વેદવિહિત વિનાયક વિશ્વનાથને વેદ લેખ વાંચી જવો.
સ્મૃતિ અને પુરાણમાં પણ પ્રસ્તુત ચાર પ્રનોનો વિચાર કરી લઈએ. જે સ્મૃતિ જેણે કરેલ હોય તેના નામથી જ તે સ્મૃતિ ઓળખાય છે. જેમકે યાજ્ઞવલ્કય સ્મૃતિ-મનું રકૃતિ વિગેરે પુરાણના કરનારા અનેક પંડિત થયા છે જેનો નામવાર ખુલાસો મળી શકતા નથી પણ જેવહારથી તો “વ્યાસજીનાં પુરાણ” એ પ્રમાણે બોલાય છે.
સ્મૃતિમાં વ્યવહાર માર્ગ દર્શાવ્યો છે અને પુરાણોમાં ચરિત્ર તથા ઈતિહાસના પાઠા છે, દરેક દેવનાં જુદાં જુદાં પુરાણો છે અને જે દેવનું જે પુરાણુ હોય તેમાં તે દેવની ઉત્તમતા અને અલંકારિક દૃષ્ટિએ કહીએ તો બીજા દેવાની ગણતા વર્ણવેલ છે, ન ઈચ્છી શકાય એવા પરસ્પર ભેદભાવ, ક્ષણિક પ્રશંસા તથા નિંદાના પાઠ પણ છે. ઐતિહાસિક વિરોધ પણ દષ્ટિગોચર થાય છે. જેમકે ભગવાનના મનુના પુત્ર કપિલે કપિલ શાસ્ત્રમાં અને બ્રહ્માના જમાઈ ગૌતમે ન્યાયશાસ્ત્રમાં ગીતાજી, કળીયુગ અને છ દર્શનનો અધિકાર આપ્યો છે. એટલે કપિલાશાસ્ત્ર અને ગૌતમ શાસ્ત્ર ગીતાછ કળિયુગ અને છ દર્શનની પહેલાનાં કે શું ? ત્રેતાનાં અંતમાં વાલ્મિકરૂષ થયા અને ત્યારપછી ૮૨૪૦૦૦ વર્ષે દ્વાપરના અંતમાં વ્યાસજી થયા છતાં આશ્ચર્ય છે કે, વ્યાસજીના મહાભારતમાં વાલિમકીજીની સહાય હતી. વ્યાસજીના પદ્મપુરાણમાં ઈ. સ. ૧૨૦૦ સુધીનું વર્ણન છે. રાજતરંગીણી કહે છે કે કલિયુગના ૮૫૦ વર્ષ પછી પાંડો થયો છે જ્યારે બીજા ગ્રંથોમાં બીજું કથન છે. એક કુ૯૫ના ૪૦૦૦ યુગના મવંતરે ૧ કા થાય છે. હવે પહેલા મનંતરમાં પ્રિયવ્રતના વંશના રાજા હતા. બીજા મનંતરમાં પ્રિયવ્રતના ભાઈ ઉત્તાનપાદનો વંશ હતો. ઉત્તાનપાદવંશીય દક્ષે સાતમમવંતરીય કશ્યપને પિતાની પુત્રી પરણાવી હતી.
કેટલાક એવા ઉપનિષદ્ અને પુરાણના અધિકાર છે કે જેને માત્ર યુક્તિથી સત્ય માનવા પડે છે કે જેમક પ્રજાપતિ–રવિ બેટી–ઉષાને, ભોગવે છે. ઈદ્ર-રવિ અહયા રાત્રિને સ્પર્શ છે. ભસ્મ–ભસ્મ અને જટા-ધુમાડો રૂદ્ર–અગ્નિનું ચિન્હ છે. - બ્રહ્મા–જળ અને ઈદ્ર–આકાશ, (તિહાસ તિમિર નારાજ) વેદના મિત્ર અને વરૂણને પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોના હાઈડ્રોજન અને ઓકિસજન છે. (સત્ય) પર્જન્યથી અન્ન અને અન્નથી ભૂત છે. (તા ) અગ્નિની આહૂતિ આકાશમાં જતાં વૃષ્ટિરૂપે નીચે આવે છે. એટલે સૂર્યથી વૃષ્ટિ, વૃષ્ટિથી અન્ન અને અન્નથી પ્રજા છે. (મગુર)-વેદમાં સ્વર્ગથી સુખ વિશેષની અને ઉર્વશીથી અરણિવૃક્ષની પીછાન છે. (નકસૂત્રવૃત્તિ).
લો. માતિલક પણ કહે છે કે ઉપનિષદ્દના કેટલાક પાઠોમાં વાત એક અને ઉદ્દેશ બીજે હોય એવા છે. ( ૦ ) ભાગવતમાં પણ અધ્યાત્મમાર્ગથી ગોઠવાયેલ અધિકારો સંભવે છે. ઉત્પત્તિતત્વને અનુસરતું નિદર્શન નીચે મુજબ પ્રત્યક્ષ છે. જેમકે –ધમ અને શ્રદ્ધાથી કામ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાદી શ્રી દેવસૂરિજી.
૬૬
વાદી શ્રી દેવસૂરિજી.
(ગતાંક પૃષ્ટ ૪૪ થી શરૂ.). વાદિશ્રી દેવસૂરિ પછી થયેલા પ્રખર આચાર્યોએ તેઓશ્રીને પિતાના ગ્રંથના આદિ ભાગમાં અધ્ય આપી તેમના પ્રત્યે પિતાને અતુલ ભક્તિભાવ પ્રદર્શિત કર્યો છે કે જેઓનાં નામ માત્રથી ઉલેખ આપું છું. શ્રી મહેશ્વરા ચાર્ય આવશ્યક સતતિકા ટીકામાં, જૈન ધર્મ પ્રતિબંધમાં શ્રી સોમપ્રભ સૂરિએ, ધર્માસ્યુદય મહાકાવ્યના કર્તા શ્રી ઉદયદેવ સૂરિએ, શ્રી પ્રદ્યુમ્નાચાર્ય, મુનિ દેવસૂરિ, સેમચંદ્ર પંડિત, શ્રી મેરૂતુંગાચાર્ય આદિ પંડિતો અને આચાર્યોએ તેમનાં ગુણ કીર્તન ગાઈ પિતાની લઘુતા બતાવી છે. હું આ બધા આચાર્યો પૈકી એકાદ બે આચાર્યોએ તેમનાં જે ગુણકીર્તન ગાયાં છે, તેના થોડા નમુના આપું તે અસ્થાને નહિ ગણાય.
" वादविद्यावतोऽद्यापि लेखशालामनुज्जता । देवसूरि प्रभोः साम्यं कथंस्याद् देवमूरिणा ॥ बार्हस्पत्याधिपत्यस्य पातनेप्रथितोद्यमः ।
अपूर्वः कोऽपिलोकेऽस्मिन् देवमूरिः कृतोदयः ॥ ઉત્પન્ન થાય છે. તેમજ ધર્મ, લક્ષ્મી, કૃતિ, તુષ્ટિ, પુષ્ટિ, મેઘાબુદ્ધિ, શાંતિસિદ્ધિ અને કૃતિથી દર્પ નિયમ. સંતોષ, લોભમૃતિ, ન્યાય, ક્રોધ, ક્ષેમ, સુખ અને યશ ઉત્પન્ન થાય છે. કામનંદીથી હર્ષ જન્મે છે. અધર્મ તથા હિંસાના અમૃત અને નિકૃતિપુત્રો છે. તથા ભય અને નરકપૌત્ર છે. માયા અને વેદના પૌત્રીઓ છે. ભય અને માયાનો પુત્ર મૃત્યુ છે. નરક અને વેદનાનો પુત્ર દુઃખ છે. વ્યાધિ, જરા, શેક અને તૃષ્ણાને મૃત્યુને પરિવાર છે. (શિsg૦ અંશ ૧) આત્મા મનોમય જગતનો પ્રેરક છે. જેની રાજસવૃત્તિ, સાત્વિક વૃત્તિ અને તામસીવૃતિ તે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ તથા મહેશ છે. () આત્મા ત્રિગુણ માયાવડે ત્રિવિધ અહંકાર પામી સંસારમય-જન્મજરા મૃત્યુની વૃદ્ધિ કરનારો થાય છે. આમાના હૃદયકમળમાં થયેલ મેહની, કર્મનું ફળ, સંસારની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને વિનાશના અધિષ્ઠાનરૂપ દેવત્રિપુટીની પેઠે મિથ્યાત્વમેહની, મિત્રમેહની, અને સમ્યતમેહનીરૂપી ફળ પ્રકટાવે છે. ૩. કપિલ શાસ્ત્ર અને ન્યાયશાસ્ત્રની રચના વખતે છએ દર્શને હૈયાત હતાં એટલે એ દર્શન વિશ્વવ્યાપી હતા ત્યારે કપિલજી અને ગૌતમરૂષિ થયા છે. વાયુપુરાણુ, મત્સ્યપુરાણ વિગેરેમાં બે હજાર વર્ષ પૂર્વને ઇતિહાસ છે. જેથી તેનો રચના કાળ બે હજાર વર્ષ પહેલાં મનાય છે. પદ્મપુરાણમાં રામાનુજસ્વામીનું વર્ણન હોવાનો ઉલ્લેખ છે (સત ) એટલે આ રીતિએ . સ. ની તેરમી સદીમાં પદ્મપુરાણનો રચના કાળ મનાય છે. ભોજરાજાના સમયમાં બે પંડિતોએ વ્યાસજીના નામે બે પુરાણની રચના કરી હતી. જેને ભેજરાજાએ દંડ કર્યો હતો. ત્યારથી પુરાણુ ચવાનું બંધ થયું હશે. સ્મૃતિ અને પુરાણુની ભાષા સંસ્કૃત છે. (ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. श्रीजैनशासनसरोजविकासभानुः श्रीदेवसूरिरितितस्य बमूव शिष्यः दुर्वादिकौशिकचयं प्रतिभागन्धं यावन् मरीचिनिचयैरपयंचकार
(શ્રી શાનિતનાથ ચરિત્ર મુનિદેવસૂરિ.) ભાવાર્થ – વાદવિવાવાળા શ્રી દેવસૂરિની નિશાળમાં ભણતા દેવસૂરિ-બહસ્પતિ શ્રી દેવસૂરિની સમાનતા કેમ ધારણ કરી શકે? કારણ કે તે તે હજી શ્રી દેવસૂરિનો નિશાળી છે. જગમાં બધાથી શ્રેષ્ઠ સ્થાન બૃહસ્પતિનું કહેવાય છે. તેનું જગત્ અધિપણું પાડવા માટે કર્યો છે પ્રયત્ન જેમણે એવો દેવસૂરિરૂપી સૂર્ય જગતમાં કોઈ અનેરા ઉગે છે.
“મુનિચંદ્ર સૂરિના શિષ્ય શ્રી દેવસૂરિ શ્રી જૈન શાસનરૂપી કમળના પ્રતિબોધ-વિકાસ માટે સૂર્ય સમાન થયા કે જેમણે પોતાના શિમ સમૂહવડે વાદીરૂપી ધુવડના સમૂહની પ્રતિભારૂપી દષ્ટિને આંધળી બનાવી હતી–બનાવતા.
अतिष्ठिपन्निवृत्तिमङ्गनाजने विजित्य ये दिक्पटमागमोक्तिनिः । विवादविद्याविदुरं वदावदा जयन्ति तेऽमी प्रभु देवसूरयः ।। सिताम्बराणामपि यैश्च दर्शनं स्थिरं कृतं गुर्जर भूमिमण्डले । चलाचलांदक्पट वादवात्यया मनोमुदे ते मम देवसूरयः तत्पट्टाचल पूर्वपर्वतशिरः शृंङ्गारतिग्मद्युतिः स्फूर्जत्कौमुदचन्द्रधामनिहतिः प्रख्यात कीर्तिव्रजः तापव्यापदपाकृति प्रमुदितैरासेव्यमानो भृशं सच्चकैः सततं चिरं स जयति श्रीदेवसूरि प्रभुः
(શાન્તિનાથ મહાકાવ્ય). ભાવાર્થ-જેઓ આગમની યુતિઓ વડે દિગમ્બરને જીતી સ્ત્રીઓને મેક્ષને હક્ક સિદ્ધ કરતા હતા તે વિવાદવિદ્યામાં પ્રખર પંડિત શ્રીદેવસૂરિ જય પામે છે. પામે ” જ. દિગમ્બરરૂપી પ્રખર વાયુ વડે કરી હચમચી ગયેલું વેતામ્બર દર્શન જેમણે ગુજરાતમાં સ્થિર–મજબુત કર્યું હતું તે દેવસૂરિ મારા મનને આનંદ આપનાર થાઓ-આનંદ આપો.
મુનિ ચંદ્રસૂરિની પટ્ટ પરંપરારૂપી પૂર્વાચલ-ઉદયાચલના શૃંગારરૂપ સૂર્ય સમાન અને શોભતા કે મુદચંદ્રની કાતિના નાશ કરવાથી પ્રખ્યાત થઈ છે કીતિ જેમની ( પૃથ્વીને આનંદ આપનાર ચંદ્રની કાન્તિ સૂર્યના પ્રતાપથી નાશ પામે છે. તેમ દિગમ્બરાચાર્ય કુમુદચંદ્રને વાદમાં છે એટલે તેને પ્રભાવ પણ નાશ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાદી શ્રી દેવસૂરિજી. પાપે.) ને તાપની આપદાને દૂર થવાથી–કરવાથી ખુશી થયેલા પુરૂવડે સેવાતા શ્રીદેવસૂરિ ચિરકાલ પર્યત જય પામે છે-જય પામે. હવે છેલ્લે તેમની કૃતિઓ તરફ વળીએ. તેમની એકે એક કૃતિઓમાં એક
એવી અદ્દભૂત સમર્થ કૃતિ છે કે જેને લીધે તેઓ નિરંતર તેમની કતિ વધુને વધુ યશગામી થતા જાય છે. તેમની એ કૃતિ એવી તે
સબલને સફલ છે કે જૈન દર્શનને પ્રતિપાદન કરનાર સફળ મહા ગ્રંથ છે. તેમની અદભુત શકિતને, પ્રબલ પ્રતિભાને, કઠાગ્રતિષ્ણ બુદ્ધિને, જૈન દર્શનના માલિક સિદ્ધાંતના જ્ઞાનને ખરેખરો પરિચય આ ગ્રંથ વાંચતાં થાય છે. ગ્રંથમાં એવી સુંદર સચોટતા, સરલતાને ગંભીરતા છે કે જાણે બીજે મહાસાગર. મૂળગ્રંથ સૂત્રાત્મક પદ્ધતિએ રચાયે છે. શબ્દમાં જેટલી સરલતા છે તેટલીજ બલકે તેથી વધુ ગંભીરતા ભરી છે. તેના બે ટુંકા નમુના આપું. વાંચતાં વાંચકને જરૂર આનંદ થશે. राग द्वेषविजेतारं ज्ञातारं विश्व वस्तुनः शक्रपूज्यं गिरामीशं तीर्थेशं स्मृतिमानये.
આ શ્લેક મંગલાચરણને છે, વાંચતાં સાવ સહેલું લાગશે. સામાન્ય વાંચકોને માત્ર તીર્થંકર પ્રભુની સ્તુતિનું ભાન થશે, પરંતુ આ લેકમાં ગાંભીર્ય ભર્યું છે ને તેને ખરે ખ્યાલ તે ટીકાના વાંચકોને જ થાય. આમાં ગુરૂસ્તુતિ છે અંતર્શત્રુને અને બહિર્શત્રુને યાદ કરી ર્દર્શનના મૂળ પુરૂષોને સંભાળે છે. આવું જ એક બીજું સૂત્ર ટાંકુ. स्वपरव्यवसायि ज्ञानं प्रमाणं ॥२॥
પ્રથમ પરિચ્છેદ. पक्षहेतुवचनात्मकं पदार्थानुमानमुपचारात् ॥३॥
તૃતીય પરિચછેદ. સૂત્ર કેવાં સરલ ને સુંદર છે સાથે તેની ઢતાને ગાંભીર્યતા પણ દર્શન શાસ્ત્રીઓને આનંદ આપે તેવી છે.
જૈનદર્શનના અણમૂલાં તત્વ રત્નોના મહાસાગર સમાન એ કૃતિનું યથાર્થ નામ સ્યાદ્વાદ રત્નાકર છે. કે જે ૮૪૦૦૦ લેકથી સુગ્રથિત–સુશોભિત છે. સ્યાદ્વાદ રત્નાકર એટલે શ્રીજીનેશ્વર ભગવાને અભિષ્ટ સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંતનું પ્રતિપાદન કરનાર મહાસાગર જેમાં ઈતરદર્શનેનું એવું તે સરસ યુતિ પુરઃ સર નિરસન કર્યું છે કે, જે વાંચતાં આપણું હૃદયકમલ કેઈ અનેરા ભાવથી સુવિકસિત બને છે. ભલભલા પ્રખરવાદીઓને અંદરને અંદર ગુંગળાવી મારનાર મહાસાગર જેનદર્શનના સમસ્ત તાર્કિક ગ્રંમાં મુકદમણ સમાન આ ગ્રંથની સ્તુતિ ઘણું ઘણા આચાર્યોએ મુકત કઠે કરી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૪
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
હું દીલગીર છું કે સ્થાનના અભાવે તે બધાને સ્થાન નથી આપી શકતે તેપણ ટુંકાણમાં ઘેાડાં સ્તવના આપી વિસીશ.
प्रमेयरत्न कोटीभिः पूर्णो रत्नाकरो महान्
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( રત્નપ્રભાચાર્ય )
स्याद्वादरत्नाकर तर्कवेधा मुदे सकेषां नहि देवसूरिः ( મુનિ સુંદરસૂરિ ) स्याद्वाद रत्नाकर इत्यस्ति तर्को महत्तमो वादि वृन्दारक श्रीमदेवसूरि विनिर्मितः ( મલ્લધારી રાજશેખરસરિ. )
ભાવા ——શ્રીદેવસૂરિએ બનાવેલે। મહાન તર્ક વાળા સ્યાદ્વાદ રત્નાકર ગ્રંથ છે. स्याद्वादपूर्वकं रत्नाकरं स्वादुवचोऽमृतम् प्रमेयशत रत्नाढ्यममुक्तंस किलश्रिया २८० पीतान्दृष्टवा पुरा कुभोद्भवेनांभोनिधीनिह परवादि घटोद्भूट शतागम्यं व्यधा नवम् २८१ સારા વચને યુકત અમૃતથી ભરપુર ને કરોડા યુકિત રત્નાથી પરિપૂર્ણ ને સારી શે।ભાવાળા આ સ્યાદ્વાદ રત્નાકર છે. કે જે સેંકડો વાદી રૂપી અગસ્ત્ય ઋષીએથી ન પીવાય એવા અપૂર્વ ગ્રંથ શ્રી વાદીદેવસૂરીએ બનાવ્યે છે.
.
( દરેક સમુદ્ર કરતાં સ્યાદ્વાદ રત્નાકર સમુદ્રમાં ઘણા તફાવત છે, કારણ કે સમુદ્રમાં પાણી ખારૂં હાય છે, ત્યારે આ સ્યાદ્વાદ રત્નાકર સુદર વાણી અમૃતથી ભરપૂર છે. ખીજા સમુદ્રને લક્ષ્મીએ ત્યાગી દીધા છે, ત્યારે આ સ્યાદ્વાદ . રત્નાકર સારી શેાભાલક્ષ્મીથી યુકત છે. બીજા સમુદ્રને અગસ્ત્ય ઋષિ પી જાય છે ત્યારે આ સ્યાદ્વાદ રત્નાકર વાદી રૂપી અગસ્ત્ય ઋષિથી ન પીવાય એવા અપૂર્વ છે.)
આવી રીતે અનેક ગ્રન્થામાં સ્યાદ્વાદ રત્નાકરની મઢુત્તાના ઉલ્લેખા ભર્યા છે. આ ગ્રન્થનું મૂળ નામ પ્રમાણુનય તત્વાલાકાલ ફાર ' છે ને સ્યાદ્વાદ રત્નાકર તેની બહવૃત્તિ છે. આ મૂળ ગ્રન્થ ઉપર તેમના વિદ્વાન શિષ્યરત્ન શ્રી રત્નપ્રભાચાર્યે એક લઘુ ટીકા-એટલે લગભગ ૫૦૦૦ લેાકની રચેલી છે. તેનું નામ રત્નાકરાવતારિકા છે. આ ટીકા સ્યાદ્વાદ રત્નાકર–મહાસાગરમાં પ્રવેશ કરનારને નાવિકા સમાન સુંદર છે. રત્નપ્રભાચાય પણ સારા દશનશાસ્ત્રી ને સારા વૈયાકરણી ને સાહિત્યપ્રેમી છે. તેમણે ટીકા એવી સુ ંદર સુલીષ્ટ બનાવી છે કે તેના વાંચક મધુકરા નવનવા રસેા સ્થલે સ્થલે મેળવી તેમના જ્ઞાનામૃતથી તૃપ્ત બને છે. પ્રમાણુનયતત્વલેાકાલ કાર સિવાય બીજા ગ્રન્થા પણ આ મહાત્માના છે. પ્રભાત સ્મરણુ ફૂલક, મુનિચંદ્રસૂરિ સ્તુતિ, ‘શ્રાવક ધર્મ કુલક,' ઇત્યાદિ ચન્થા છે; પરંતુ મેં હજી તેના દર્શન પણ નથી કર્યાં; સ્યાદ્વાદ રત્નાકરમાં પ્રવેશ કરવા માટે નાકામાં બેસી એ સાગરને કાંઠે રહી તેના ઉડતા રસામૃતના શિકા—અમૃત ખિંદુઓનું પાન કરૂ છું.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાદી શ્રી દેવસૂરિજી.
એ મહાન રત્નાકરના દર્શનનું પરમ સૌભાગ્ય પામી અંદર ડૂબકી મારી અમૃત રસ પીવાને પ્રયત્ન કરું છું. અત્યારે તે એ પણ એક સૈભાગ્યને વિષય છે. આવી રીતે અઠંગ શાસનસેવક જૈન દર્શનને ગૌરવવતુ બનાવી તેનાં મૂળીયાં વધુને વધુ ટઢ-મજબુત કરી જૈન દર્શનની વિજયપતાકા વિજયવન્તિ બનાવી ચારે દિશામાં પોતાના વાદની પ્રભૂત શક્તિથી પિતાની કીર્તિ નટડીને પહેલાડી, જાણે ભૂલેકમાં તે કીર્તિ બધે ફરીવળી હોય તેમ સ્વર્ગલોકમાં બૃહસ્પતિને જીતી, પિતાની શક્તિને પરિચય આપવા ગઈ હોય તેમ તેમના સ્થલ દેહને ત્યાગી તેમની સાથે તેમની કીર્તિ સ્વર્ગલોકમાં પહોંચી ગઈ. તેના વિજયનાદના ભણકાર હજી પણ કર્ણપટને ભરી દે છે. આ મહાત્માએ ૮૩ વર્ષનું દીર્ધાયુષ્ય ભગવ્યું છે. ૧૧૪૩ માં જન્મને ૧૨૨૬ શ્રાવણ વદ ૭ દિવસે સ્વર્ગગમન કર્યું.૭૪ વર્ષ દીક્ષા પર્યાય પાળે છે. ૧૧૫૨ માં તેમની દીક્ષા થઈ હતી. પર વર્ષ સૂરિપદ ભગવ્યું. ૧૧૭૪ માં તેમની આચાર્ય પદવી થઈ હતી. પ્રભાવક ચરિત્રમાં નિચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે.
शिखिवेद शिवे ११४३ जन्म दीक्षायुग्म शरेश्वरे, ११५२ वेदाश्वशंकरे वर्षे ११७४ सूरित्वमभवत्प्रभोः
રદ્દ नवमे वत्सरे दीक्षा एकविंशत्तमे तथा
मूरित्वं सकलायुश्च त्र्यशीतिवत्सरा अभूत्. ભાવાર્થ-૧૧૪૩ માં જન્મ, ૧૧૫ર દીક્ષા, ૧૧૭૪ માં આચાર્યપદ, નવમે વષે દીક્ષા, ૨૧ મે વર્ષે સૂરિપદ, કુલ આયુષ્ય ૮૩ વર્ષ. ૧૨૨૬ માં સ્વર્ગ.
૧ પ્રમાણુનય તત્ત્વકાલંકાર ને રત્નાકરાવતારિકાનું હિન્દી ભાષાંતર પંડિતવર્ય બંસીધર શર્માએ કર્યું છે. પરંતુ મારે સખેદ કહેવું પડે છે કે તેમાં તેઓ તદન નિષ્ફળ નિવડ્યા છે. જેના દર્શનથી અજ્ઞાત જૈનેતર પંડિતો કેવાં ભાષાંતર કરે તેનો આ સુંદર નમુનો છે. કેટલેક સ્થલે એવી તે અક્ષમ્ય ભૂલો છે કે જે વાંચતાં એમજ થાય કે કાંતો તેમણે “કોણ જેનાર છે” તેમ સમજી વેઠ ઉતારી છે અથવા તેની એગ્ય પ્રક્રિયા સમજ્યા નથી. હું તેના યોગ્ય દાખલા આપું છું.
અનુમેયે થ તતુલ્ય સદભાવે નાસ્તિતાડતી આ ટીકાકાર ધર્મ કીર્તિનું સંગ્રહિત વચન છે, તેનું ભાષાંતર જુઓ. અનુમેયે થતુએ સદભાવો નાસ્તિતાડ સતી છે, યહ ધર્મ કીર્તિ કા વચન જરૂર વંચિત રહી કીયા. દ્રિતીય પરિચ્છેદ પૃ. ૯૭ એકાદ બે સ્થલે આ મૂળ સૂત્ર છે કે ટીકા છે તેને પણ ખ્યાલ નથી રહ્યો. અરે એટલું જ નહિ પણ શ્લેક છે કે ગદ્ય ટીકા છે તેની પણ દરકાર તે પંડિતરત્ન નથી રાખી. એકાદ બે સ્થલે એવો વિસંવાદ છે કે જે વાંચતાં જરૂર ખેદ થાય. બાકીના સંસ્કૃત શબ્દો પરિભાષાઓ તે એમને એમ મુકી છે. કેટલાક શ્લેકનું ભાષાંતર નથી કર્યું તે લાભમાં.
લેખક.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
- ઉપસંહાર. આ મહાન સૂરિ પુંગવ-સૂર્ય ઈતરદર્શનરૂપી ઘુવડોને પરાસ્ત કરી, “વેતામ્બર દર્શનને મજબુત કરી, દિગમ્બરેના લયને તોડી નાખી રાજસભામાં જય પતાકા મેળવી–સિદ્ધરાજ જયસિંહને હાથે જયપત્ર મેળવી, આહંતધામની ઉદઘોપણ બજાવી, સ્યાદ્વાદ રત્નાકર (કે જેને જેટે બીજે નથી. )જે જૈનદર્શનના તને મહાસાગરરૂપ ગ્રંથ બનાવી અનેક પ્રતિષ્ઠા કરી આજીવન નિરાબાધ. પણે શાસનસેવા બજાવી, સ્વર્ગે સિધાવ્યા. ભલે તેઓશ્રીનો સ્થલ દેહ અહીં વિદ્યમાન ન છે, પરંતુ તેમને યશચંદ્ર તે ચિરકાલ પયત જૈનદર્શન નગણને દેદિપ્યમાન જ રાખશે. તેમની યશપટ્ટકા હજી સુવર્ણાક્ષરે કોતરાયેલી પડી છે ને રહેશે. બસ અન્તમાં આ મહાન્ આચાર્ય ભૂતલમાં ચિરકાલ પર્યત જય પામે ને મારા જેવા પામરે, ભક્તોને ઉદ્ધાર કરો એજ અભ્યર્થના.
૩ ચરિત: શાન્તિઃ શાનિત વઢવાણુકેમ્પ.
લે. મુનિ ન્યાયવિજય.
શ્રદ્ધા.
“Trust thyself; every heart vibrates to that iron string”
Emerson. અંત:કરણમાં જ્યારે કોઈ પણ વસ્તુ, વિચાર કે વ્યક્તિ પ્રત્યે પ્રેમને આવિર્ભાવ અથવા તો આદર વૃત્તિ ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે શ્રદ્ધા ઉદય પામે છે. વિશ્વના સામાન્ય વ્યવહારમાં આપણે અનેક વયક્તિઓ અને વસ્તુઓના સંસર્ગમાં આવીએ છીએ પણ તે સર્વે આપણું હૃદયને સ્પર્શી શકતાં નથી, પણ જ્યારે આપણને કઈ પણ વસ્તુ, વિચાર કે વ્યકિતના બાહ્ય અથવા આંતર સ્વરૂપમાં સન્દર્યના દર્શન થાય છે ત્યારે આપણું અંતઃકરણ તે તરફ આકર્ષાય છે. પ્રાકૃત માનવી સન્દર્યના કલેવરને કામી છે, જ્ઞાની સિન્દર્યના આત્માને પ્રેમી છે. વિચાર કે વિવેક વિના, બાહ્ય સન્દર્યથી મુગ્ધ થઈ માનવી જ્યારે કોઈપણ વસ્તુ કે વ્યકિત પ્રત્યે આકર્ષાય છે ત્યારે અંધશ્રદ્ધા ઉદય પામે છે. અંધશ્રદ્ધામાં અજ્ઞાનની છાયા હોય છે, તેમાં પાત્રાપાત્રનો વિવેક હોતો નથી. બાહ્ય સૌન્દર્યથી મુગ્ધ ન થતાં માનવી જ્યારે વહુના ગર્ભમાં રહેલા સંજયના આત્માને પૂજે છે ત્યારે સાત્વિક શ્રદ્ધા ઉદય પામે છે. સાત્વિક શ્રદ્ધામાં જ્ઞાનને શુભ પ્રકાશ હોય છે અંધશ્રદ્ધામાં અજ્ઞાનની શ્યામ છાયા હોય છે. એક જ્ઞાનમૂલક હાય છે; બીજી અજ્ઞાનમૂલક હોય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રદ્ધા.
શ્રદ્ધાથી જ્ઞાનનો આરંભ થાય છે. બાલ્યાવસ્થામાં જ્યારે બુદ્ધિ વિકસેલી હેતી નથી ત્યારે બાળક સર્વે વસ્તુ શ્રદ્ધાથી ગ્રહણ કરે છે. વય વધતાં તેની બુદ્ધિ જેમ વિકસે છે તેમ તેને વસ્તુના તત્વનું જ્ઞાન થાય છે. આપણા અલ્પ જીવનમાં જ્ઞાનના વિવિધ પ્રદેશ ખેડવાનું અસંભવિત છે. જ્ઞાન અનન્ત છે; જીવન અ૮૫ છે. આપણી વામન બુદ્ધિમાં જ્ઞાનના વિશાળ પ્રદેશમાં વિહરવાનું સામર્થ્ય હોતું નથી. આથી સાહિત્યના વિવિધ અંગને અભ્યાસ તે તે અંગના સમર્થ જ્ઞાની પર શ્રદ્ધા રાખી કરવો અત્યંત શ્રેયસ્કર છે. જ્ઞાનીના જ્ઞાનથી આપણા જ્ઞાનની વૃદ્ધિ થાય તે અત્યંત ફળદાયી છે. પણ પંડિતોના પાંડિત્યના પ્રખર તાપથી કે વિદ્વાનમાં વિલસતી વિદ્યા વિદ્યુતથી આપણી બુદ્ધિની પ્રભા કે આત્માનો પ્રકાશ ન ઝંખવાય તે માટે સાવચેતી રાખવી જોઈએ. શાસ્ત્રની સુવર્ણ કુશીઓથી આત્મજ્ઞાનના દ્વારે ઉઘડતાં નથી. આપણામાં સુષુપ્તિ દશામાં પડેલી શકિતને જાગૃત કરવાથી દિય જ્ઞાનના દ્વાર ખુલે છે. આત્માથી જ આત્માને ઉદ્ધાર થાય છે.
આપણી બુદ્ધિમાં તર્કનું તત્વ પ્રાધાન્ય ભેગવે છે. બુદ્ધિનો ધર્મ શંકા અને તર્ક કરવાનો છે. શંકાથી જ્ઞાનનો આરંભ થાય છે; સમાધાનથી તેની પૂણુંહુતિ થાય છે. બુદ્ધિમાંથી જ્યારે તર્ક વિર્તક અસ્ત પામે છે ત્યારે નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાન ઉદય પામે છે. નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાનની અનસ્ત પ્રભા ધ્રુવ તારલાની માફક આપણું જીવનપંથને અનંતકાળ માટે ઉજમાળે છે. તર્ક વિતક જ્યાં સુધી બુદ્ધિમાં વિક્ષેપ ઉપજાવે છે ત્યાં સુધી જ્ઞાન સ્થિરતાને પામતું નથી. સર્વ કર્મનો ક્ષય થવાથી જેનામાં જ્ઞાન સેળે કળાએ પ્રકાશે છે એવા વીતરાગના વચનનું અવિરામ મનન કરવાથી તર્ક વિતર્ક અસ્ત પામે છે, અને વિમળ જ્ઞાન પ્રકટે છે. અંત:કરણમાં વીતરાગ કથિત વચનપર ગઢ પ્રીતિ અથવા ઉત્કટ અભિરૂચિ ઉત્પન્ન થવી તેનું નામ શ્રદ્ધા. શ્રદ્ધા સભ્યમ્ દર્શનનો આત્મા છે. વીતરાગ કથિત તત્વનું સતત ચિંતન કરવાથી વીતરાગે દર્શાવેલા માર્ગે આપણું જીવન દોરવાની અંતઃકરણમાં પ્રેરણું કુરે છે. તે પ્રેરણાને આપણું જીવનમાં અપનાવવાથી આપણે અભયકુમાર માફક અક્ષય પદને પામીશું.
- પુણ્યના મહાગથી માનવી સરસ્વતીને પ્રસાદ પામે છે. વિધાતા પ્રત્યેક માનવમંદિરમાં સરસ્વતીનાં મયૂરાસન માંડતી નથી. તેજસ્વી બુદ્ધિવાળા પ્રભાવ શાળી પુરૂષ તત્વજ્ઞાનનું તલસ્પર્શી જ્ઞાન મેળવી શકે છે; શાસ્ત્રના ઉંડા રહસ્ય ઉકેલી શકે છે. સામાન્ય બુદ્ધિવાળા પુરૂષ શાસ્ત્રના ઉંડાણમાં પ્રવેશ કરી શકતા નથી. આથી સદગુરૂનો વેગ કરો અત્યંત શ્રેયસ્કર છે. ગુરૂની અનેક પ્રકારે સેવા કરવાથી માનવી સરસ્વતીને પ્રસાદ પામે છે. “ગુરૂ વિના જ્ઞાન નહિં’ એ વાક્યમાં ગૂઢ રહસ્ય રહેલું છે. ગુરૂના ચરણની ૨૪નો અભિષેક થયા વિના આપણામાં દિવ્ય જ્ઞાનને આવિર્ભાવ થતું નથી. ગુરૂજ્ઞાનના પિયૂષ પાઈ આપણામાં અમૃતત્વ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
માટે ઉત્કટ અભિલાષા જાગૃત કરે છે. ગુરૂની અનન્ય પ્રકારે સેવા કરવાથી સાધ્વી પુ૫ચુલાએ કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું.
શ્રદ્ધા કરવામાં વિવેક વાપરવા જોઈએ. આપણે જે વસ્તુ પર શ્રદ્ધા કરીએ છીએ તેના ગુણેથી આપણું જીવન રંગાય છે. પંખીઓ પણ જે વૃક્ષમાં વાસ કરે છે તેની પાંદડીઓથી રંગાય છે. અદીઠ રીતે આપણે જેના પર શ્રદ્ધા કરીએ છીએ તેના વિચાર અને વર્તનની છાયા આપણું જીવન પર પડે છે. તેની નીતિરીતિના તાણાવાણાથી આપણે જીવનપટ વણાય છે. આથી શ્રદ્ધાને આદર્શ ઉચ અને ઉજજવળ હે જોઈએ. આપણે જે પુરૂષ પર શ્રદ્ધા કરીએ તે આદર્શ મહાત્મા કે મહર્ષિ હોવો જોઈએ. આત્મજ્ઞાનની અમર રેખાઓ તેના વદન પર વિલસતી હેવી જોઈએ; પ્રેમના દિવ્ય પરિમલથી તેનું હૃદય ઉપવન મઘમઘી રહેવું જોઈએ. ચારિત્રની ઉજજવળ પ્રભાથી તેનું જીવન પ્રકાશનું હોવું જોઈએ. જ્ઞાની, સમદશી અને ચારિત્રશીળ ગુરૂની છાયામાં વસવું અત્યંત શ્રેયસ્કર છે. કલ્પતરૂની માફક તે આપણુ જીવનના મનોરથ સિદ્ધ કરશે. આત્મજ્ઞાની અને આત્મદશી ગુરૂના ચરણ કમલને આશ્રય કરવાથી આપણું અજ્ઞાન દૂર થશે અને આપણને આત્મવિકાસના માર્ગનું રેખાદર્શન થશે.
દુનિઆમાં અનેક સંપ્રદાય અને મતમતાંતરો પ્રવર્તે છે. તેમને પ્રધાન ઉદેશ સત્યનું પ્રતિપાદન કરવાને હાતો નથી; પણ પોતાના સંપ્રદાયની પ્રતિષ્ઠા સ્થાપના કરવાનો હોય છે. પિતાના સંપ્રદાયનાં ગીત ગાવામાં તેનું સત્ય ગે રવ ભૂલે છે. આવા સંપ્રદાયના શાસ્ત્રોમાં નથી હોતા આત્માના અમર ગુંજારવ કે સત્યના અનંત પ્રકાશ, આવાં શાસ્ત્રો બુદ્ધિવિલાસની રંગભૂમિ છે. તેમાં સત્યને નામે અસ. ત્યનાં પૂજન થાય છે, અને તેમાં વામમાર્ગની તે વાત જ ન કરવી. મદિરાપાનમાં મહત્તા માનનાર; સ્ત્રીસેવનમાં સફળતા સમજનાર અને વર્તમાન જીવનમાં રંગરાગમાં જીવનનું ગૌરવ લેખનાર, વામમાર્ગને તો નવ ગજના નમસ્કાર. આથી વિવિધ સંપ્રદાયના બુદ્ધિવિલાસ કે બાહ્યા સૈન્દર્યથી ન અંજાતા કે આકર્ષાતા, રાગ દ્વેષ અસ્ત પામવાથી, સમદશી અને સર્વ કર્મને ક્ષય થવાથી સર્વજ્ઞ, એવા વીતરાગના વચનપર અનંત શ્રદ્ધા રાખી જીવનપંથ કાપવો અત્યંત કલ્યાણકારી છે.
માનવબુદ્ધિ મર્યાદિત છે. ઈન્દ્રિ દ્વારા આપણને જ્ઞાન થાય છે અને તે જ્ઞાન જ્ઞાતા અને રેયના હ્રદ્ધની અપેક્ષા રાખે છે. તંદ્ર દ્વારા આપણને પરિમિત જ્ઞાન થાય છે, પ્રાચીન સમયમાં પ્રવર્તતા તત્વજ્ઞાનના સિદ્ધાંત અને વિજ્ઞાનની માન્યતાઓ અર્વાચીન જગતની દષ્ટિએ અસત્ય. ઠર્યા છે. આનું કારણ માનવ બુદ્ધિની અપૂ ર્ણતા છે. ભવિષ્યમાં અર્વાચીન જગતની માન્યતાઓ અને સિદ્ધાંત પર કંઈક નવંજ અજવાળું પડશે. માનવ બુદ્ધિની મર્યાદા એ આપણુ જ્ઞાનની મર્યાદા છે. બુદ્ધિમાં જ્ઞાનના અનંત પ્રદેશમાં વિહરવાનું સામર્થ્ય હેતું નથી. બુદ્ધિની સીમા
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રદ્ધા. ઓળંગી જ્યારે આપણે અતિન્દ્રિય પ્રદેશમાં પ્રવેશ કરીએ છીએ ત્યારે આપણને સત્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. બુદ્ધિનું કાર્ય જ્યાં સમાપ્ત થાય છે, ત્યાં શ્રદ્ધાના કાર્યને આરંભ થાય છે. બુદ્ધિ જે પ્રદેશને સ્પશી શકતી નથી તે પ્રદેશમાં શ્રદ્ધાના પ્રભાવથી આપણે અલ્પ સમયમાં પ્રવેશ કરીએ છીએ. શ્રદ્ધા અને પ્રેમની દિવ્ય પાંખેથી માનવી જ્ઞાનના અનન્ત આકાશમાં વિહાર કરી શકે છે. અતિન્દ્રિય પ્રદેશમાં પ્રવેશ કરી જે મહાતમા એ આત્માનું અણમેલું જ્ઞાન જગતને ચરણે ધર્યું છે તે મહાત્માઓના વચનપર અનન્ય શ્રદ્ધા રાખી તે પ્રમાણે વર્તન કરવાથી આપણે આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકીશું. જ્ઞાની પુરુષના વચનપર પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખી તેમણે દર્શાવેલા માર્ગે વૈર્ય, ઉત્સાહ અને આનંદથી વિચારવાથી આપણે સિદ્ધિ મેળવી શકીશું. શ્રદ્ધા વિના સત્ય જ્ઞાન અસંભવિત છે. અય વસ્તુ પર અંતઃકરણમાં સત્ય બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થવી તેનું નામ શ્રદ્ધા, Faith is the intuitive cognition of things unseen.
બુદ્ધિ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનું સાધન છે, શ્રદ્ધા જ્ઞાન સિદ્ધ કરવાનું સાધન છે. બુદ્ધિથી વિચાર સ્ફરે છે; શ્રદ્ધાથી કાર્ય સિદ્ધ થાય છે. બુદ્ધિના પ્રભાવથી આપણે નીતિના સનાતન નિયમોનો બોધ મેળવી શકીએ છીએ; શાસ્ત્રનું સૂક્ષ્મ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકીએ છીએ અને તત્વજ્ઞાનના ઉંડા રહસ્ય ઉકેલી શકીએ છીએ. પણ જ્યાં સુધી અંત:કરણમાં એ સર્વે પ્રત્યે તીવ્ર શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થતી નથી ત્યાં સુધી એ જ્ઞાન વંધ્ય રહે છે. કેસુડાના ફુલની માફકતે લોકોની દષ્ટિ આંજે છે, પણ તેથી વ્યકિત કે સમાજનું જીવન સુવાસિત બનતું નથી. શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થતાં હદયનો વેગ શ્રદ્ધાના વિષય પ્રત્યે લાગે છે. શ્રદ્ધાનો ઉદય થતાં અંત:કરણમાં શ્રદ્ધાના વિષય આકાર રૂપે વૃત્તિ ઉપ્તન્ન થાય છે, અને વૃત્તિનો પ્રવાહ તીવ્ર અને પ્રબળ થતાં માનવીને શ્રદ્ધાના વિષયનું જ કેવળ ધ્યાન રહે છે. તેના અંત:કરણમાં કઈ પણ અન્ય પ્રકારની વૃત્તિ વિક્ષેપ ઉપજાવતી નથી. વૃત્તિના સંવેગના પ્રમાણમાં મનુષ્ય સાક્ષાત્કાર અનુભવે છે. શ્રદ્ધા જ્ઞાનમાં ચૈતન્ય રેડી મનુષ્યને તેના જીવનને આદર્શ સિદ્ધ કરવા પ્રેરે છે. શ્રદ્ધાના પ્રભાવથી મનુષ્યમાં અનંત વીર્ય ફુરે છે; તેના સં૫માં અપૂર્વ સંવેગ જમે છે, તેની પ્રવૃત્તિમાં અવશ્ય ઉ૯લાસ અને આનંદ પ્રગટે છે, શ્રદ્ધા સંકલપને પ્રાણ છે, જ્ઞાનને આત્મા છે અને સિદ્ધિની શકિત છે.
કેવળ શાસ્ત્રપરની શ્રદ્ધા ફળતી નથી. શાસ્ત્રના વચન અનુસાર વર્તન કરવાનું આપણુમાં સામર્થ્ય હોય તો જ તે વચન ફળે છે. કેવળ શાસ્ત્ર પરની શ્રદ્ધા વંધ્ય છે કર્મના અનેક પ્રકારે જાણ્યા છતાં અને તત્વાર્થ સૂવનું સૂક્ષમજ્ઞાન મેળવ્યાં છતાં જે રાજહંસની માફક આત્મા અનાત્માને વિવેક ન થાય તે તે જ્ઞાનરાશિ આપ. ણને તારવાને બદલે ડુબાવશે. ચંદનવાહી ગર્દભની માફક તે જ્ઞાનજીવનને સુવા સિત નથી કરતું. બુદ્ધિના વૈભવથી આત્મવૈભવ નથી મળતો, શાસ્ત્રની શ્રદ્ધા કરતાં આપણું પોતાના સામર્થ્ય પર અનન્ત શ્રદ્ધા હોવી જોઈએ. આપણુ માં રહેલા અનંત
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વીર્યનો શ્રદ્ધામાં વિનિયોગ કરવાથી આપણે રિદ્ધિ મેળવી શકીશું. આપણે વ્યક્તિ અને વિશ્વના વિજેતા બનીશું. આપણે અંદર રહેલી અનંત શક્તિને જાગૃત કરવાથી આપણે દુ:ખના ડુંગરોમાંથી આપણે વિજયપંથ કાપી શકીશું. વિશ્વમાં એવી કોઈ વસ્તુ નથી કે જે આપણી શકિતથી સાધ્ય ન થઈ શકે. શકિતને સર્વત્ર વિજય છે, એ શક્તિના પ્રભાવથી સુકોમળ પુષ્પની પાંદડીએ પાંદડીએ કુમળી પ્રભા ફેટે છે; વનને આંગણે પગ માંડતી કુમારિકાના અંગમરોડથી મદનરાજના વિજય મંડાય છે; રસરાજ રસરાણીના અંતરમાં રસચંદ્રિકાની મીઠી મેહીની વરસાવે છે અને યોગીરાજ પ્રભુના અધર મુરલી બની વિશ્વકુંજમાં વિરાટ સંગીતનું માધુર્ય રેલાવે છે. | શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થયા પછી આપણે જે સત્યનો શ્રદ્ધાપૂર્વક સ્વીકાર કર્યો હોય તે સત્યને જીવનમાં મૂર્તિમંત કરવાને દઢ સંકલ્પ કરવો જોઈએ. અડગ સંક૯૫થી જ કાર્ય સિદ્ધિ થાય છે. આપણા સંક૯૫માં વિક્ષેપ અને વિક૯પ ઉપજાવનારી વસ્તુઓનો ત્યાગ કરવાથી આપણે સિદ્ધિ મેળવી શકીશું. આત્મનિરીક્ષણ કરવાથી આપણું સંક૯પમાં અસ્થિરતા અને વિકલતા ઉપજાવનારી વસ્તુઓનું આપણને જ્ઞાન થશે. સ્વાથ ની લાગણીઓ, સુખની કામનાઓ અને ભોગની વૃત્તિઓ આપણું સંક૯પને નિર્બળ કરી અને આપણને નિ:સત્વ કરી આપણું જીવનપર નિરંકુશ સામ્રાજ્ય ભગવે છે. આસક્તિ અને કામનાઓ પર આપણું પ્રભુત્વ સ્થાપન કરવાથી આપણે આપણું જીવનમાં સત્યનું સામ્રાજ્ય સ્થાપના કરી શકીશું. મને નિગ્રહ અને ઇન્દ્રિયોના સંયમથી આપણે આસક્તિ અને કામનાઓ૫૨ આ૫ણું સ્વામિત્વ સ્થાપન કરી શકીશું. જેમ જેમ આપણે આત્મસંયમ કેળવીશું તેમ તેમ આપણામાં આત્મશકિતનો આવિર્ભાવ થશે. આમ . શકિતના પ્રભાવથી આપણામાં દિવ્ય જ્ઞાનનાં કિરણે ફૂટશે.
આત્મશ્રદ્ધાના પ્રભાવથી મનુષ્યમાં આત્મશકિતને આવિર્ભાવ થાય છે. આત્મશક્તિનો આવિર્ભાવ થતાં વિશ્વમાં કાર્ય કરી રહેલી અનંત શક્તિ મનુષ્યને સહાય કરે છે. એ શકિતના પ્રભાવથી મનુષ્યને પ્રત્યેક કાર્યમાં સિદ્ધિ વરે છે. એ શકિતના પગલે પગલે વિજયના સ્વસ્તિક પૂરાય છે. આત્મજ્ઞાનથી મનુષ્યને તેની અંદર રહેલી અનન્ત શકિતની પ્રતીતિ થાય છે; આત્મસંયમથી મન અને ઈન્દ્રિપર પ્રભુત્વ મેળવી માનવી એ શક્તિને જીવનમાં આવિર્ભાવ કરી શકે છે, આત્મશ્રદ્ધાથી એ શકિતનો વિનિયોગ તેના આદર્શ માં કરવાથી તે સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે. જે માનવીના જીવનમાં આત્મજ્ઞાન, આત્મસંયમ અને આત્મશ્રદ્ધાની ત્રિવે. ણીનો સંગમ થાય છે તેનું જીવન પુણ્યતીર્થરૂપ બને છે. શ્રીમાળી પળ
છે ઉત્તમચંદ લલુભાઈ ઝવેરી ભરૂચ તા ૧૦ સપ્ટેમ્બર ૧૯૨૫
gn : લલ્લુભાઈ ઝવરા
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સદાચારૢ અથવા સક્રિયા.
સદાચાર અથવા સક્રિયા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૧
( ગતાંક પૃષ્ટ ૪૮ થી શરૂ. ) વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ.
કદાચ એમ કહેવામાં આવે કે દરિદ્રતાને સદાચારની સાથે કઇક સબંધ છે તા તે કથન કેટલેક અંશે ઠીક હાઇ શકે. મહાપુરૂષા તે હંમેશાં દિદ્રજ હાય છે અને જો સયાગવૠત્ કેાઈના જન્મ કોઇ સંપત્તિમાન કુલમાં થઇ જાય તે તે પેાતાની સંપત્તિના ત્યાગ પણ કરી દે છે. આ સંબંધમાં ભગવાન મહાવીર, મહાત્મા બુદ્ધ, રાજા ભરથરી, રાણી મીરાંબાઇ, કાંઉટ ટેલ્સ્કાય વિગેરેના ઉદાહરણા જવલંત અને સુપ્રસિદ્ધ છે. પરંતુ જે લેકે ઇન્દ્રિ હાય છે અથવા દરિદ્ર ઘરમાં જન્મ લે છે તેના મેટે! ભાગ પ્રાયે કરીને સરળ, સત્યનિષ્ટ અને સદાચારીજ ડાય છે. એટલુંજ નહિ પણ તેએાની સરળતાતથા સત્યનિષ્ઠાજ તેઓને આજીવન દરિદ્ર રાખવામાં કારણભૂત બને છે. તેઓ પેાતાની સરળતા તથા સત્યનિષ્ટાને લઇને કદ્ધિ પણ જીટુ' ખેલતા નથી, કાઇનુ ધન અપ્રમાણિકતાથી લેતા નથી, અને કાઇ પણ જાતનું છળકપટ કરતા નથી તેએ નાકરી કરતા હાય કે વેપાર કરતા હાય, તેએની આર્થિક સ્થિતિ હમેશાં એક સરખીજ રહે છે એવાજ લેાકેાને માટે કહેવામાં આવ્યું છે કે “હુમારે પ્રભુ, નિન કે ધન રામ” જે લેકેાના એવા સિદ્ધાંત હાય છે તેઓ કદિ અનીતિ અથવા અધર્મના માર્ગીપર જઈ શકતા નથી. તેઓનુ હૃદય હમેશાં સતુષ્ટ અને બલિષ્ટ રહે છે. અને તેનેા સદાચાર એક સામ્રાજ્ય કરતાં પણ વિશેષ હેાય છે. મૃચ્છકટિક નાટકમાં ગરીમ બ્રાહ્મણ ચારૂદત્ત પેાતાની ક વ્ય-બુદ્ધિને લઇને કેવી ઉદારતા, સત્યતા, સહૃદયતા બતાવે છે ? તેને પેાતાનાં ધન અથવા વૈભવના નાશની ચિંતા નથી થતી, પરંતુ માત્ર એટલીજ ચિંતા રહ્યા કરે છે કે ‘‘ નાણામિતિચયઃ પરિવર્નયંત્તિ ” હું દરિદ્ર છુ,અને એટલા માટે મારે ઘરે અતિથીએ પણ નથી આવતા. ખ્રીસ્તી ધર્મમાં સુધારા કરનાર પ્રસિદ્ધ માર્ટ ન લ્યુથર એટલેા બધા દરિદ્ર હતેા કે તેને કેાઇ કાઇ વખત પેાતાના નિર્વાહને અર્થ મહેનત મજુરી પણ કરવી પડતી હતી. છતાં તેનું શ્રેષ્ઠ ચારિત્રજ તેનુ સર્વોપરિ ધન હતું,
For Private And Personal Use Only
નિષ્ઠા અને દૃઢતા પૂર્વક જે કાર્ય કરવામાં આવે છે તેમાં બહુધા સફલતાજ મળે છે, પરંતુ તેની સાથે પેાતાની શક્તિનુ ં અનુમાન તથા સત્ય અને ન્યાયનુ' અનુસરણ પણ કરવુ જોઇએ, એમ કરવાથી મનુષ્ય સર્વ સાંસારિક કાર્યો સ્હેલાઈથી કરી શકે છે અને તેના ઉત્સાહમાં અતુલ વૃદ્ધિ થાય છે. સત્યને માત્ર આપણા ધર્મ, કર્મ અને કવ્યૂ વિગેરેનેાજ નહિ, પરંતુ સમસ્ત વિશ્વને ધાર માન
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
t +
* * * * *
-
-
૭ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. વામાં આવે છે. પ્રાયે કરીને લેકે પણ એમ કહે છે કે સત્ય ઉપરજ દુનિયા ટકી રહી છે, તે એ વાત સાચી જ છે. ધનવાન અથવા વિદ્વાન હોવું તે કઈ પણ મનુવ્યનું પ્રથમ અને પરમ કર્તવ્ય નથી, પરંતુ સત્યનિષ્ઠ અને ન્યાયશીલ રહેવું એ તે દરેક મનુષ્યનું અનિવાર્ય પરમ કર્તવ્ય છે. પ્રત્યેક કાર્યની શરૂઆત કરતી વખતે આપણે તે સંબંધી સત્યતા અને ન્યાયના સ્વરૂપનો વિચાર કરી લેવો જેઈએ, તે અનુસાર કોઈ નિયમ બનાવી લેવા જોઈએ અને હમેશાં તે નિયમોનું અનુ સરણ કરવું જોઈએ. કર્તવ્ય અને સત્ય એક સૂત્રથી બંધાયેલા છે જે મનુષ્ય કર્તવ્યપરાયણ હેય છે તે પિતાની સઘળી વાતમાં તથા સઘળાં કાર્યોમાં સત્યતાનું પણ તેટલું જ માન અને પાલન કરે છે. મહારાજા હરિશ્ચંદ્ર સત્યપરાયણ હતા, તે ખાતર તેમણે પિતાનું રાજ્ય કર્યું, પરિવાર છે, ચંડાલનું દાસત્વ સ્વીકાચું અને અનેક કષ્ટ વેઠયાં, છતાં પણ સત્યના પાલન ખાતર તેમને જે કર્તવ્ય કર્મ કરવું પડ્યું તેનાથી તેમણે કદિ પણ મહે સંતાડ્યું અથવા બગાડયું નથી. જે કર્તવ્યને શરીર માની લઈએ તે સત્યપરાયણતાને તે શરીરના અસ્થિ, મજજા સાધુતાને તેનું લોહી, અને સરલતાને તેનું સૌદર્ય માનવું પડશેજ, કુટુંબ, સમાજ, અથવા દેશનું કોઈ પણ કાર્ય સત્ય વગર થઈ શકતું નથી. વાસ્તવિક પ્રતિષ્ઠા એજ મનુષ્યનું મહાન એશ્વર્યા છે. તેના જેવી બીજી એક પણ સંપત્તિ નથી. જો કે 'એમ તે ન કહી શકાય કે તેની સહાયતાથી સંસારનાં સર્વ પદાર્થો પ્રાપ્ત કરી શકાય છે, પરંતુ એટલું તો નિ:સંદેહ છે કે તેની સહાયતાથી જે કાંઈ મળી શકે છે તેનું તથા તેની પ્રતિષ્ઠાનું મૂલ્ય અને મહત્વ ઘણું જ વધારે છે અને તે વાસ્તવિક પ્રતિ છા પણ માત્ર સત્યતાની સહાયતાથી જ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. સદાચરણથી મનુષ્યને સૌથી મોટો લાભ એ થાય છે કે સમાજમાં તેની પ્રતિષ્ઠા ઘણી જ વધે છે અને લોકોના હદયમાં તેને માટે અતિશય માન ઉત્પન્ન થાય છે. જે અપ્રમાણિકપણે પ્રાપ્ત કરેલ દ્રવ્યને લઈને અથવા ખુશામતથી પ્રાપ્ત કરેલ પદવીને લઈને કોઈ મનુષ્યની પ્રતિષ્ઠા બહુજ વધી ગઈ હોય છે તે તે પ્રતિષ્ઠા કશા કામની નથી; આપણે તેને કદિપણુ વાસ્તવિક પ્રતિષ્ઠા કહી શક્તા નથી. વાસ્તવિક પ્રતિષ્ઠા તે એજ છે કે જેનું કારણ અનીતિયુકત ન હોય અને જે સત્ય તથા ન્યાયના આધાર ઉપર સ્થિત થયેલ હાય.
એક બીજી વાત ધ્યાનમાં રાખવા જેવી એ છે કે સદાચારી બનવા માટે કેવળ સત્યનિષ્ઠા અને ન્યાયપરાયણતાજ યથેષ્ટ નથી; આપણુમાં સત્ય અને ન્યાય પ્રત્યે નિષ્ઠાજ હેવી જોઈએ એટલું જ નહિ પણ તદનુસાર કાર્ય કરવાનું સાહસ તથા બળ પણ હોવાં જોઈએ. આપણે એવું આચરણ કરવું જોઈએ કે જેની અંદર સભાવ હોય. આપણું હૃદયમાં હમેશાં કઈ સત્કાર્ય કરવાની ઈચ્છા હેવી જોઈએ અને તે સત્કાર્યને આપણું લક્ષ્ય અને ઉદ્દેશ બનાવીને આપણે
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સાચાર અથવા સાર્કયા.
૭૩
તે
કમ-ક્ષેત્રમાં ઉતરી પડવુ જોઇએ. ઘણા લીકા પરમ સત્યનિષ્ઠ હોય છે, પરંતુ ઉદ્દેશ્ય અને કન્યના અભાવને લઇને સંસારમાં એક પણ એવુ કાર્ય નથી કરી શકતા કે જેને આપણે આદર્શરૂપ કહી શકીએ અને જેનાથી લેાકેાને અનુકરણ કરવાનું ઉત્તેજન મળે. સત્યનિષ્ઠ થવાથી આપણે માત્ર એટલું જ કરી શકીએ છીએ કે કોઇ ખરાબ કાર્ય ન કરીએ; પરંતુ સારૂં કાર્ય કરવા માટે તા કર્ત્ત વ્ય-પરાયણ થવાની આવશ્યકતા છે. જ્યાંસુધી મનુષ્ય હંમેશાં સત્કાર્ય કરતા નથી ત્યાંસુધી તેને સદાચાર સ્થિર થઇ શકતા નથી. જે લેાકેા સંસ!રનુ તથા માનવજાતિનું કલ્યાણ કરવા ઈચ્છતા હાય તેઓએ હુમેશાં .સત્કાર્યો કરતાં રહેવુ જોઇએ.
આજકાલ લેાકેામાં પ્રાયે કરીને વિદ્વત્તા અને બુદ્ધિમત્તાની કશી ન્યૂનતા નથી, પર ંતુ શુ કેવળ એ વસ્તુએથી મનુષ્ય સંસારમાં મહત્વ અથવા આદર પ્રાપ્ત કરી શકે છે ? તેજ માણસ બુદ્ધિમાન, વિદ્વાન અથવા શ્રેષ્ઠ કહી શકાય કે જેનામાં સત્ય-નિષ્ઠાની સાથેાસાથ સત્કાર્ય કરવાની પ્રખળ ઈચ્છા પણ હોય છે અને યથાસાધ્યું તે પેાતાની ઉકત ઇચ્છાની પૂર્તિ કરવાના પણ પ્રયત્ન કરે છે. ગાસ્વામી તુલસીદાસ, મહારાજા ાિવાજી, જસ્ટીસ રાનડે, વિગેરે મહાપુરૂષો શુ માત્ર પેાતાની વિદ્વત્તા અથવા બુદ્ધિમત્તાને લઇનેજ સ્માટલી બધી પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરી શકયા છે ? કદિ નહિ. તેઓની પ્રતિષ્ઠાનું મુખ્ય કારણ તે એ હતું કે તેઓ પરહિતાર્થે સત્કાર્યો કરતા હતા. માર્ટીન લ્યુથરના રાજાએ કરતાં પશુ અધિક દર તેનાં સત્કાર્ય ને લઈનેજ થયા હતા. સત્ય, ન્યાય, અને પરોપકારને ધ્યાનમાં રાખીને જે મનુષ્ય ક વ્યક્ષેત્રમાં ઉતરી પડે છે તેજ મહાપુરૂષ કહેવાય છે અને સ'સારમાં સર્વત્ર પૂજાય છે. સઘળા લેાકેા તેના ઉપર વિશ્વાસ રાખે છે અને તેણે નિર્દિષ્ટ કરેલા માર્ગનું અનુકરણ કરે છે. કેમકે તે જે કાંઇ કહેશે તેજ તે કરશે અને તે જે કાંઇ કરશે તે ઉચિત અને ન્યાય્યજ કરશે. સંસારમાં જેટલે આદર સદાચાર અને સત્કાÔગ થાય છે તેટલા વિદ્યા અને બુદ્ધિને કદિપણું નથી થતા. સત્કર્મ કરનાર અને સદાચારી મનુષ્યજ સાથી અધિક બુદ્ધિમાન ગણાય છે. દુરાચારી અને કુકમી મનુષ્યની બુદ્ધિ ગમે તેટલી તીવ્ર હશે, તે પણ તેને કાઈ બુદ્ધિમાન કહેતુ નથી. આર્થિક દૃષ્ટિએ કદાચ સદાચારી મનુષ્યની ઉન્નતિ એક વિદ્વાનની જેટલી ન થયેલી હાય, તેાપણુ એટલું તે નિ:સ ંદેહ છે કે તેનાં ગુણુંાના વિકાસ થયા વિના રહેતા નથી. બનવાજોગ છે કે થાડા સમય લાકે તેની દરિદ્રતા અને હીનાવસ્થા આદિને લઇને તેની વાસ્તવિક યેાગ્યતા ન સમજે, પરંતુ એક વખત તેના ગુણેના વિકાસ અવશ્ય થશેજ, અને તે શુષુ વિકાસજ તેનું દ્રવ્ય પણ છે અને લેાકેાને સદાચારી બનાવવામાં સાધનભૂત પણ તેજ છે.
સદાચારી મનુષ્ય પેાતાના સદાચારને ખીજાની વિદ્યા, બુદ્ધિ અને ખાટી
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૪
શ્રી આત્માનંદુ પ્રકાશ.
22
પ્રતિષ્ઠા વિગેરે કરતાં કંઇક વધારે માને છે, અને વાસ્તવિક રીતે તેનુ' એવુ માનવું વ્યાજખી છે. એક વખત એક વકીલે એપીકટેટ્સ નામના પ્રસિદ્ધ વિદ્વાન પાસે જઇને તેના સિદ્ધાંતની કેટલીક વાતેા જાણવા ઇચ્છયુ. એપિકટેટ્રેસ સમજી ગયેમાં કે તે મને સદ્ભાવથી નથી પૂછતા, તેથી તેણે કહ્યુ “ તમે મારા સિદ્ધાંતા ઉપર કેવળ ટીકા કરશેા, તમે તેનુ વાસ્તવિક તાપ જાણવા માગતા નથી, તેટલા માટે તમને મારા સિદ્ધાંતા ન જણાવવા એજ સારૂં છે. ” તે ઉપરથી વકીલે કહ્યુ “ જો હું આપના સિદ્ધાંતે પ્રમાણે ચાલવા લાગું તે હું પણુ આપના જેવે ગરીબ નહિ થઈ જઉં ? તાપછી મને આટલા માજશાખ, ધનદોલત, ગાડીઘેાડા કેવીરીતે પ્રાપ્ત થશે ? ” એપિકઢેટ્સે જવાબમાં કહ્યુ “ મને તે એ સર્વ વસ્તુઓની જરૂરજ નથી. સાચુ પૂછે તે મારાથી વધારે દરિદ્ર તમેજ છે, તમને બીજાની કૃપાની ચિંતા રહે છે, પરંતુ હું કાઇની પણ પરવા નથી કરતા. એટલા માટે હું તમારાથી અધિક સંપન્ન છું, મારા વિષે લેાકેા શુ' કહેતા હશે તેની મને લેશ પણુ ચિંતા નથી રહેતી. અને હું કદિ પણુ કાઇની ખુશામત કÀા નથી. એજ મારી ખરી સોંપત્તિ છે. તમારી પાસે સંપત્તિ છે, પરંતુ તમારા લેણને લઇને તે હાય કે ન હાય એ સરખું છે. મારૂં મન જ મારૂ રાજ્ય છે. તત્વવિચારણામાં મારા સમય ઘણી સારી રીતે પસાર થાય છે. તમને તમારૂ ઐશ્વર્ય એન્ડ્રુ લાગે છે. મને મારૂં અશ્વ ઘણું વધારે લાગે છે. તમે અસ ંતુષ્ટ રહેા છે અને હું સંતુષ્ટ રહું છું. રાજિષ ભતૃ હિરએ પણ કહ્યું છે:
39
-
·
'
वयमिह परितुष्टा वल्कलैस्त्वं दुकूलैः सम इह परितोषो निर्विशेषो विशेषः । स तु भवति दरिद्रो यस्य तृष्णा विशाला मनसि हि परितुष्टे कोऽर्थवान् को दरिद्रः ॥ ઇંગ્લાંડના પ્રસિદ્ધ વક્તા Àરિડનીની પણ એક વાત પણ જાણવા ચાગ્ય છે. તે બહુજ વ્યસની તથા અવ્યવસ્થિત હતા. અને તેને લઈને જ તેની ચેગ્યતા અને પ્રતિષ્ઠા ઘણી વધી શકી ન હેાતી. એક દિવસે તેના એક નાકર પાતાના પગાર માગવા આવ્યે; તેને ઘેરીડને જરા ગુસ્સે થઈને કહ્યું “ શું પગાર ભાગી જાય છે ? ” તે ઉપરથી નેાકરે જવાબ આપ્યા “ સાહેબ, હું જાણું છું કે પગાર ભાગી જવાના નથી. પણ આપની અને મારી વચ્ચે જે અંતર છે તે હું ઘણી સારી રીતે સમજું છું. કુલ અને વિદ્યામાં આપ મારાથી શ્રેષ્ઠ છે એ ખરું, પરંતુ વ્યવહાર • લેણદેણુ અને સ્વસાવ વિગેરેમાં હું આપનાથી શ્રેષ્ઠ છું, ” નેાકરનું કહેવું તદ્ન સાચું જ હતુ. માત્રીકને તે લેાકેાને યથાસમય રૂપિયા ચુકવવાની ચિંતા જ ન હતી અને તેને પેાતાની વાતનુ જ ધ્યાન રહેતું નહતુ; પરંતુ નાકરમાં એવુ નહાતું. તે સાચા અને પેાતાની વાતમાં પક્કો હતા.
અનેક નાની માટી એવી બાબત છે કે જેના સંચાગથી મનુષ્યના સદાચા
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રકીર્ણ.
હપ રનું સંગઠન થાય છે. મોટા ધનવાનું અથવા પરાક્રમી બનીને લોકોની વાહવાહ લુંટવી એ આપણા અધિકારની વાત નથી, પરંતુ આપણામાં સદ્દભાવે અને સદ્દવાસનાઓની સૃષ્ટિ રચીને તે અનુસાર ચાલવું એ આપણા હાથની જ વાત છે. એ માટે કોઈ બાવા સાધનોની આવશ્યકતા નથી, તેથી એ આપણે જ આધીન છે. જો કે મનુષ્યની વૃત્તિઓ અને વ્યવહાર વિગેરે ઉપર બહારનાં સાધનો અને પ્રસંગેનો શેડે ઘણે પ્રભાવ પડે છે, તે પણ આત્મનિષ્ઠ મનુષ્યને માટે તે પ્રભાવથી બચીને ઠેકાણે આવી જવું સહજ છે. જેટલાં નાનાં મોટાં કાર્યો અથવા વિચારે વગેરે હોય છે તે સર્વની આપણે વૃત્તિ ઉપર થોડી છાયા પડે છે અને એ છાયાનુસાર મનુષ્યનું ભવિષ્ય સુધરે છે વા બગડે છે. આપણે સારા માણસનો સાથે રહીએ અને સારાં કાર્યો કરીએ તો આપણે સદાચારી બની શકીએ છીએ. તેનાથી વિપરીત આચરણ આપણને દુરાચારી બનાવે છે. એ બેમાંથી કેઈ એક માર્ગનું અવલંબન કરવું એ આપણા અધિકારમાં છે. ગીતાજીમાં પણ કહ્યું છે કે – “ આર્મવ હ્યુમન વપુરામૈવ gિવામનઃ ”
(ચાલુ) –-બી) – | પ્રકીર્ણ
જૈન મુનિરાજાઓએ રેટી કાંતવે જોઈએ ? એ વિષય ઉપર પેપરમાં ઘણી જ ચર્ચા ચાલી રહી છે. જેમાં મુખ્ય પાઠ મહાશય ચરણદાસે સારે ભજવી સાધુ મુનિરાજેની અવગણના કરવામાં બાકી રખી નથી. હજી તે સ્વરાજ્યના હિમાયતી અને દેશના મુખ્ય નાયકમાં (સંસારીઓમાં જ) રેંટી ચલાવવાથી સ્વરાજ્ય મળે કે કેમ તેમાં પણ મતભેદ છે. ત્યાં સંસારને સર્વથા ત્યાગ કરનાર ત્યાગી મુનિ મહારાજાઓ જેમનું કર્તવ્ય અને વીતરાગ દેવનું ફરમાન વીસ વસા (એકેન્દ્રીય કાયજીવો સહિતની ) દયા પાળવાનું છે ત્યાં રેંટીયે મુનિશ્રીએ કાંતી વાયુકાયની પણ વિરાધના કેમ કરી શકે? વળી રેંટીયે કાંતવાનું કાર્ય સાધુ કરે તો આત્મજ્ઞાન છેડી અન્ય પ્રવૃત્તિમાં પડતા સંસારી જંજાળ પણ વધે. તેઓશ્રી પૈસા મેળવી સ્વદેહ પોષણ કરવાનું કાર્ય કરે તે સાધુપદની અવનતિ પણ થાય. મુનિરાજે ત્યાગી મહાત્મા હોવાથી અત્યારના ચાલતા જમાનામાં તે ધર્મોપદેશ આપી ધર્મ –નીતિના તો પ્રાણીમાત્રમાં ફેલાવવા, જ્ઞાનદાન આપવું, જૈનધર્મનું સાહિત્ય ફેલાવવાના ઉપદેશ દ્વારા પ્રયત્ન કરવાનું અને વધારામાં સાધુધર્મને ઉચિત અનેક શાસન સેવા કરવાનું છે, જેથી રેટીયાની જ જાળમાં પડવાનું સર્વથા અગ્ય છે. આવી નકામી ચર્ચાઓમાં ઉતરતાં જેનેતર પ્રજામાં હાંસીપાત્ર થવું ચોગ્ય નથી.
I. A.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર.
ખાનગાહ-ડોંગરા જીલ્લા શેખપુરા પંજાબમાં અત્યાર સુધી કોઈ મુનિ મહારાજનું ચાતુર્માસ નહોતું થયું. આ સાલ શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સૂરિ મહારાજના પ્રશિષ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભ સૂરિજીના શિષ્ય પંન્યાસજી શ્રી વિદ્યવિજયજી મહારાજ તથા મુનિ શ્રી વિચારવિજયજી મહારાજનું ચાતુર્માસ થયેલ છે. તેઓશ્રીના ઉપદેશથી દેરાસર બનાવવા માટે એક મકાન ખરીદવામાં આવ્યું છે. આ સાલ પર્યુષણ પર્વ બહુજ આનંદથી પસાર થયા છે. ધર્મ કરણી વિગેરે સારી રીતે થયેલ છે. સુપન વગેરેનો ઉપજ માત્ર આઠ ઘર છતાં રૂા. ૨૪૦૦) ની થઈ છે. સંવત્સરી પર્વના રાજ કસાઈઓની દુકાનો બંધ રાખવામાં આવેલ હતી. અહિ એક મૂર્તિ શ્રી પાર્શ્વનાથ મહારાજ ની પન્નારત્નની છે કે જેથી આખા હિંદુસ્તાનમાં નથી. પૂજા, પ્રભાવના વગેરે સમયાનુસાર ઠીક થયા હતા.
સમાલોચના અને સ્વિકાર.
જેન કાવ્ય પ્રવેશ-લેખક માવજી દામજી શાહ. કિમત ચાર આના. આ બુકમાં કયા સ્તવને કયાં બોલી શકાય તે વિવેકપુર:સર બતાવેલ છે. પ્રયાસ ગ્ય કર્યો છે. મળવાનું ઠેકાણું મુંબઈ કાલબાદેવી જેન હાઈસ્કુલ પ્રકાશકને ત્યાંથી.
જૈન યુગ માસિક–શ્રી મુંબઈ જેન વેતાંબર કોન્ફરન્સ ઓફીસ તરફથી આ નામનું માસિક હાલ પ્રકટ થયેલ છે. આપણી કોન્ફરન્સ તરફથી આવા માસિકની તે દ્વારા કોન્ફરન્સના ઉપયોગીપણું માટે તેના તરફથી જેને સમાજને સુચના કરવા માટે અને તેની કાર્યવાહીનું દિગદર્શન કરાવવા માટે જરૂર હતી. આ અંકમાં ૧૪ લેખે આપેલા છે, જેમાં કેટલાક ખાસ વાંચવા જેવા છે; તંત્રી ભાઈ મેહનલાલ દલીચંદ લેખક, અનુભવી અને ઉત્સાહી હોવાથી સમાજને ભંવષ્યમાં સારો લાભ મળવા સંભવ છે. લવાજમ બે રૂપીયા યોગ્ય છે. અમો તેની ઉન્નતિ ઈચ્છીએ છીએ.
- શ્રી જીવરક્ષા જ્ઞાન પ્રચારક મંડલી હેદ્રાબાદ ( દક્ષીણ )–નો નવમે વાર્ષિક રીપોર્ટ અમોને મળ્યો છે. તે વાંચતાં તેનાં કાર્યો અને વૃત્તાંત (તે સાથે આવેલ લેખ ) બે ભાષામાં આપેલ છે. જે વાંચતા દયા ઉત્પન્ન કરે તે છે, સાથે આપેલ ૧૪ છબીયો (દો) જોતાં કતલ થતાં જનાવરોની રક્ષા માટે, કરવામાં આવતાં પ્રયત્ન માટે આ સંસ્થાને ધન્યવાદ આપવો પડે છે. સાથે તેને દરેક પ્રકારની મદદ આપવા હદય પ્રેરણું કરે છે. આ રીપોર્ટ અને સાથેની હકીકતની બુક બને વાંચવાની જરૂર છે. પ્રકાશક શેઠ લાલજી મેઘજીનો શુભ પ્રયત્ન છે.
આ બુકમાં ઉપદેશદ્વારા જીવદયાના માટે પ્રયત્ન કરનાર મુનિમહારાજે તથા ઉદાર ગ્રહસ્થાનાં કટા આપેલ છે. ઉપજ ખર્ચને હિસાબ ચાખવટવાળે છે. આ મંડલીના કાર્યવાહક જે. ભોગ આપે છે તે માટે ખરેખર ધન્યવાદને પાત્ર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૭
સ્વિકાર-સમાલોચના. શ્રી સુરસુંદરી ચરિત્ર–શ્રીમાન ધનેશ્વર મુનિ વિરચિત. આ આદર્શ સતી ચરિત્રના અનુવાદક આચાર્ય શ્રીમદ્દ અજીતસાગરજીસૂરિ મહારાજ છે. આ ચરિત્રની રસિકતા અને સુંદરતા એટલી બધી છે કે વાચકના હૃદયમાં તે ધર્મની સંસ્કૃતિ થયા સિવાય રહેતી નથી, એટલું જ નહિં પરંતુ ગ્રંથકાર મહારાજે તેમાં જણાવેલ રાગરૂપી અગ્નિ અને દ્વેષરૂપી ભુજંગને શાંત કરવામાં આ કથા જળ અને મંત્રની આપેલ ઉપમાં યથાયોગ્ય છે. આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રી ધનેશ્વર મુનિએ માગધી ભાષામાં જે સુંદર રચના કરી છે તેને આ અનુવાદ પણ વિદ્ રત્ન આચાર્ય મહારાજ શ્રી અજિતસાગરજી મહારાજે સુંદર-સરલ રસિક અને ભાવવાહી ગુજરાતી ભાષામાં યથાસ્થિત વિદ્વતાપૂર્ણ કરેલ છે. આવા અનુકરણીય ઉત્તમ ચરિત્રોને ગુજરાતીમાં અનુવાદ એક વિદ્વાન મુનિ મહારાજને હાથે થાય તે આવકારદાયક અને પઠન પાદન માટે ઉપયોગી બને તે રવાભાવિક છે.
એકંદર રીતે આ અનુવાદ જેમ સુંદર અને આકર્ષક છે, તેમ અનુવાદક મહાત્માએ તેની આ ગ્રંથની શરૂઆતમાં ૬૨ પાનામાં લખેલી વિસ્તારપૂર્વક અને વિદ્વતાપૂર્ણ પ્રસ્તાવના પણ ખાસ વાંચવા જેવી અને ગ્રંથના અનુવાદની ઉત્તમતા બતાવનારી છે. તે પ્રસ્તાવનામાં આ ગ્રંથના કર્તા શ્રી ધનેશ્વરમુનિજીનું ઈતિહાસિક દષ્ટિએ આપેલ વૃત્તાંત તેમજ તેમના કાવ્યની પ્રતિભાનું યથાસ્થિત અને અસરકારક રીતે અનુવાદક મહાત્માએ બતાવેલ હકીકત ખાસ મનનીય છે. એકંદરે આ ગ્રંથ મનુષ્યને ધર્મનો સંસ્કારી બનાવવા સાથે તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ રાગ દ્વેષનો ત્યાગ કરાવવામાં રહે છે, તેમજ જણાવેલ છે તે પ્રમાણે તે મનનપૂર્વક વાંચનારને ત્યાગ કરાવનાર અથવા તો છેવટે રાગદ્વેષ પાતળા કરાવી ક્રમે ક્રમે સંપૂર્ણ આત્મકલ્યાણ કરાવનાર છે, એમ આ ગ્રંથ વાંચતા જણાય છે. આત્મઅર્થી કોઇપણ મનુષ્યને માટે આ ચરિત્રગ્રંથ ઉપકારક અને અવશ્યક હોઈ ખાસ વાંચવા ગ્ય છે. મનુષ્ય ગણના ઉપકાર માટે પરિશ્રમ લઈ આ અનુવાદના કર્તા આચાર્ય શ્રી અજિતસાગરજી મહારાજે ખરેખર જનસમાજ ઉપર ઉપકાર કર્યો છે. ગ્રંથનો અનુવાદ જેમ સુંદર બન્યો છે તેમજ તેની બાહ્ય સુંદરતા-કાગળ ટાઈપ તથા સરસ બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. જેનોના ત્રણે ફીરકાઓની જિજ્ઞાસુઓએ સાત આના ટપાલ ખર્ચના મોકલવાથી નીચેના સ્થળેથી ભેટ મળશે.
શ્રી અજિતસાગરસૂરિ શાસ્ત્ર સંગ્રહ શા. શામળદાસ તુળજારામ પ્રાંતીજ. શ્રી વિજયધર્મ પ્રકાશક સભાનો બીજો વાર્ષિક રિપોર્ટ. ગુરૂ ભકિત નિમિતે આ સભા બે વર્ષ થયાં સ્થાપન થયેલ છે. વકતૃત્વકળા અને લેખનકળા ખીલવવા અને જેને કામની યથાશક્તિ સેવા કરવા વગેરે તેમણે ઉદ્દેશ રાખેલ છે. જે પ્રમાણે તે બે વર્ષ થયા કાર્ય કરે છે. આ વર્ષે ચાર દિવસ સુધી ગુરૂભકિત, ઇનામી મેળાવડો, અને વર્ષગાંઠ ઉજવવા નિમિત્તે મેળાવડા કર્યા હતા. ઉદ્દેશ પ્રમાણે શાંતિપૂર્વક હાલ તેમનું કાર્ય થતું જોવામાં આવે છે. મેમ્બરો જેન અને જેનેતર હોવા છતાં ઉત્સાહી અને સંપતિલા છે. અમો તેમની ઉન્નતિ ઇચ્છીએ છીએ?
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિવિધ-વિચામાલા-સ્મારક અંક-અમને મળ્યો છે. ગુરૂભક્તિ નિમિત્તે પ્રગટ થતા આ પત્રનો સ્મારક અંક જુદા જુદા વિદ્વાન લેખકોથી લખાયેલ ઉપયોગી લેખેથી ભરપુર છે જે વાંચવા જેવા છે. મુખ પૃષ્ટ ઉપર પણ ગુરૂવર્ય અને તેઓશ્રીના વિક્રત શિષ્યોની છબી આપી તેની સુંદરતામાં વૃદ્ધિ કરી છે. આ અમે તેની આબાદિ ઈછીયે છીયે.
પહેલી ગુજરાતી પત્રકાર પરિષદ– અમદાવાદ ૧૯૨૪ ) નો પ્રથમ રિપોર્ટ અમોને મળ્યો છે, પત્રકારોને મુશ્કેલ અને વિષમ સંજોગોમાં જે કાર્ય કરવાનું હોય છે, અને તેઓનાં સાધનો કેટલાં ઓછાં, અધુરાં છે અને કેવી જવાબદારીઓમાંથી પસાર થવાનું હોય છે વગેરે સ્થિતિમાંથી પસાર થઈ પગભર થવા માટેના હેતુ સાથે, જાત તૈયારી અને જાત સુધારણું સાધવા સાથે, પરસ્પર મિત્રભાવ અને ભાઈચારો વધારો તે ઉદ્દેશથી આ પરિષદ ભરવામાં આવેલી હતી. આવી પરિષ૬ની આવશ્યકતા હતી તે ઉત્સાહપૂર્વક ભરાઈ છે છતાં ભવિષ્યમાં તેને ટકાવી રાખવા, ઉદેશ પાર પાડવા અને દિવસાનદિવસ તેની પ્રગતિ કરવા પ્રયત્નો કરવા ખાસ જરૂર છે. આ રિપોર્ટમાં પરિષદ્દના પ્રમુખ કે જેણે લાંબી મુદત સુધી પત્રકારનો ધંધો કરી સેવા બજાવેલ એવા અનુભવી પ્રમુખ શેઠ મેહરજીભાઇનું ભાષણ ખાસ મનનીય છે. સિવાય બીજા વિદ્વાન બંધુઓ કાલેલકર સાહેબ વિગેરેના લેબો પણ ઉપયોગી હોઈ આખો રિપોર્ટ વાંચવા જેવો છે. ભવિષ્યમાં કાર્યવાહી આગળ ચલાવવા માટે રા. હીરાલાલ ત્રી પારેખ તથા ચીમનલાલ એમ. મોદીને સેક્રેટરીઓ અને બીજા પત્રોના તંત્રીઓની એક કમિટી આ પરિષદ માટે નિમવામાં આવી છે. સાથે પત્રોનું પ્રદર્શન પણ જોવા અને જાણવા લાયક તથા ખેંચાણકારક હતું. અમે આ પરિષદની નિરંતર આબાદી ઈચ્છીએ છીએ. આ પરિષદના બાહોશ તંત્રીઓ ઉત્સાહી હોવાથી ભવિષ્યમાં તેનું કાર્ય ઉત્તમ રીતે ચાલશે એમ અમે માનીયે છીયે.
શ્રી જૈન યુવક મંડલ ભાવનગર સં. ૧૯૮ ની સાલને રિપોર્ટ– જૈન બાળકોની કેળવણીના ઉત્તેજન અર્થે ભવિષ્યમાં વિશેષ પ્રયાસ કરવાની યોજના જણાવેલ છે. સાથે ઉપજ ખર્ચનો હિસાબ પણ આપવામાં આવેલ છે. *
જયંતી–સ્વ. શ્રીમદ્ આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયકમળસૂરિશ્વરજી મહારાજશ્રીની સ્વર્ગવાસ તીથિ આશ શુકલ ૧૦ રવિવારના રોજ હોવાથી શ્રી જેન આત્માનંદ સભા ભાવનગર તરફથી તેઓશ્રીની જયંતિ ઉજવવામાં આવી હતી. સવારે શ્રી પંચતિર્થની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી અને બપોરે સ્વામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું.
-
-
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જલદી મંગાવો ! થોડી નકલ સીલીકે છે. જલદી મંગાવે !
| શ્રી નમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર. શ્રી નેમનાથ ભગવાન તથા સતી રાજેમતીનું નવ ભવનું અપૂર્વ ચરિત્ર, સાથે જૈન મહાભારત-પાંડવ કૌરવનું વર્ણન, અતૂ પુણ્યવાન શ્રી વસુદેવ રાજાના અદ્ભૂત વૈભવની વિસ્તાર પૂર્વક કથા, મહાપુરૂષ નળરાજા અને મહાસતી દમયંતીનું અદ્દભૂત જીવન વૃત્તાંત, તે સિવાય પ્રભુતો પાંચ કલાણુ કે, પરિવ.૨ વર્ણન અને બીજી અનેક પુણ્યશાળી જાના ચરિત્રથી ભરપુર સુ'દર ટાઈપ, સુશોભિત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરેલ આ ગ્રંથ છે. વાંચતાં આહાદ ઉત્પન્ન થાય કરે. કિંમત રૂા. ૨-૦-૦ પાસ્ટે જલદી મગાવા ! નહીં તે તક ખેડશા ! જલદી મંગાવે ! શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (ભાષાંતર).
ભાગ ૧ લા તથા ભાગ ર જે. ( અનુવાદક: આચાર્ય મહારાજ શ્રી અજીતસાગરજી.) પ્રભુના કલ્યાણુકા અને દેવાએ તે વખતે કરેલ અપૂર્વ ભકિતનું વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન શ્રીસુપાર્શ્વનાથ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી અનેક સ્થળે વિચરી ભવ્યજીવાને ઉપદેશ, અનેક કથાઓ અને શ્રાવક જ નાતે પાળવા લાયક વ્રતો અને તેના અતિચારો વગેરેનું વર્ણન ઘણું જ વિશાળ રીતે આપેલ છે. આ કથાના ગ્રંથોમાં બુદ્ધિના મહિમા-સ્વભાવનું વિવેચન, અદ્દભૂત તત્વવાદનું વર્ણન, લૌકિક આચાર, વ્યવહાર, સામાજીક પ્રવૃત્તિ, રાજકીય પરિસ્થિતિ, ધાર્મિક પ્રભાવ તથા નૈતિક જીવન વગેરે તત્વનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એકંદર આ ગ્રંથ માનવજીવનના માર્ગદર્શક, જૈન દર્શનના આચાર વિચારનું ભાન કરાવનાર એક પ્રબળ સ ધનરૂપ છે.
ઉંચા રેશમી કપડાના પાકા બાઈડીંગના એ ક હજાર પાનાના આ બે ગ્રંથની કિંમત રૂા. ૪-૮-૦ પાસ્ટ ખચ જુદો.
અમારી સભાનું જ્ઞાનોદ્વાર ખાતુ. ૧ જેન ઐતિહાસિક ગુજ૨ રાસ સ‘ગ્રહ ૧૪ પ્રભાવક ચરિત્ર ભાષાંતર. ૨ ષસ્થાનક સટીક
૧૫ શ્રી કુમારપાળ પ્રતિભા અનેક ઉપ૩ વિજ્ઞાતિ સંગ્રહુ.
દેશક કથાઓ સહિત. ૪ સસ્તારક પ્રકી કે સટીક . ૧૬ આચારપદેશ. મૂળ તથા ભાષાંતર સાથે. પ વિજદેવસૂરિ મહાસ્ય.
- ૧૭ કાવ્યસુધાકર (શ્રીઅતકાવ્ય કિરણા૬ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહુ.
વળી ) નંબર ૯-૧૦-૧૧-૧ર-૧૩-૧૪ ૭ લિ‘ગાનુશાસનાપા (ટીકા સાથે) ગ્રંથમાં મદદની અપેક્ષા છે. ૮ ગુરૂતર વિનિશ્ચય.
૧૮ પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર. ( શાસ્ત્રી ) ૯ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. સામાન્ય અર્થ, ભાવાર્થ, વિશેષાર્થ અને ૧૮ ધમરત્ન પ્રકરણ ભાષાંતર
કેટલીક બીજી નવીન હકીકત સ.થે અભ્યાસી ૧૧ શ્રી વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર
એને જાણવા માટે જૈન પાઠશાળામાં ચૈત્યવંદન મહાભાગ્ય ભાષાંતર.
ખાસ ચલાલવા ગ્ય. (૩ નવતત્ત્વ ભાષ્ય (ભાષાંતર)
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir છ6 છG 96 9:06 ખરું ચેતન. - 99 ખરું ચેતન અને તજન્ય શક્તિ સંપૂર્ણ વિકાસ પામેલા મનુષ્ય શરીરમાં આવે છે. તે નૈસર્ગિક જ્ઞાન અને ઉચ્ચ ભાવનાની ઉત્પાદક બને છે. જ્યારે શક્તિહીન ( વાળા મનુષ્ય માં એવા નૈસર્ગિક જ્ઞાન અને ઉચ્ચ ભાવનાનું પ્રમાણુ બહુજ ઓછી ( આવે છે. શારીરિક સ્થિતિ અને ચેતનાને નજર આગળ રાખી વિચાર કરીએ તે 2 મોટી ઉમરના મનુષ્યોનાં શરીરે અવિકસિત જ દેખાય છે. આ શરીરવિકાસના કા 7) તે માનવદેહની અપકવતા જ સુચવે છે. અને એવી અપકવતા મનુષ્યનું વ્યક્તિ તે રીતે પ્રકાશિત કરવામાં આડી આવે છે. આથી સહજ સમજાશે કે મનુ યજીવનને 9 તાના ખરે આધાર સંપૂર્ણ શારીરિક વિકાસ ઉપર જ અવલંબી રહે છે એ $ શારીરિક વિકાસ પ્રાપ્ત કરવા અને પ્રાત વિકાસને સુસ્થિર રાખવા સાચા રા 1) પ્રયત્ન કરવા એ પ્રાણીમાત્રની પવિત્ર ફરજ છે. ટુંકામાં આપણું શરીર સશ // દ 2, સુઘટિત અને સુંદર બનાવવું એ આપણું પ્રથમ કર્તવ્ય છે. " ઘણા મનુષ્પ અર્ધ જીવિત અને અર્ધ મૃત જીદગી ગુજારે છે. શારીરિક અભાવે તેઓનાં શરીર સુકાં અને મહે નિસ્તેજ દેખાય છે. મનુષ્યશરીરની વિક ઉપર જે શકિતનો આધાર છે તે શક્તિ એવા વિકાસના અભાવે તિઓમાં જોવામાં નથી. શરીરમાં રહેલી અનેકવિધ શક્તિઓનો નિયમિત અને સતત ઉપયા (, સંપૂર્ણ વિકાસ અર્થે અતિ આવશ્યક છે. એ વાત તેવા મનુષ્યના મનપર બરાબ) * જોઈએ. શરીરના દરેક અવયવ બરાબર વિકસેલો હોય છે ત્યારેજ મનુષ્ય શરીર દર્શન કરાવે છે. હરેક સ્નાયુમાં થથનાટ કરી રહેલું ચેતન મનુષ્યની કલું ઉર ચાકાશમાં ઉડાડે છે, મનુષ્યમાં હિંમત અને સામ રેડે છે, જીદગીની અશ શકયતામાં ફેરવી નાંખે છે અને અનેક મહેરછાઓને જગાડે છે. ગમે તેવું ભારે , ? દૈનિક કામ પણ એવા ચેતનવાળા મનુષ્યને મન માત્ર રમત જ દેખાય છે. આલસ્ય. છે એના શત્રુ છે, એ મનુષ્ય પોતાના હરહમેશના કામકાજમાં આનંદ અને રસ છે થી અને જ્યાં આનંદ અને રસ આવ્યા ત્યાં કાર્યની સફલતાજ સમજવી. એ મનું માન જ રહે છે અને હમેશાં પોતાના શરીર માત્રમાં ચીક્સ પગલાં આગળ વચ્ચે જે " શરીર વિકાસ ?? માંકે 29p3 ©છ૭૦૭૦:૭૭૦૭૭૦) For Private And Personal Use Only