________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિશ્વરને પ્રબંધ.
૫૫
--
~~~
~
~~~~~
વિશ્વરચના પ્રબંધ.
( નિવેદન ૧૦ મું. )
(ગતાંક પૃષ્ટ ૩૬ થી શરૂ.) ગયા અંકમાં આવેલ હકીકતને અહિં ભાષ્યકાર વિશેષ ખુલાસે કરે છે કેવિરાટના બીજા નામે અગ્નિ, હિરણ્યગર્ભ, વિરાટ, પ્રજાપતિ અને બ્રહ્મા ઈત્યાદિ છે.
(ખંડ ૩ અધ્યાય ૩) ૨૨ અથર્વ વેદિય પ્રોપનિષદ્દમાં કાત્યાયન, ભાગર્વવર્સિ, કોશલ્ય આશ્વલાયન અને ભારદ્વાજ ઋષીના પ્રશ્ન ૧--૩-૬ ના ઉત્તરમાં પિપ્પલાદ જણાવે છે કેप्रनाकामो वैप्रजापति सतपोतप्यत । सतपस्तप्त्वा समिथुनमुत्पादयते नविंचप्राणंच ।। इत्येतौमे बहुधा प्रजा करिष्यत इति. ॥
પ્રજાપતિએ તપ તપી રવિ અને પ્રાણનું જોડું ઉત્પન્ન કરી વિચાર્યું કે આ બહુ પ્રજાને કરશે. (પ્રશ્ર ૧ સૂત્ર ૪)
आराइवरथनाभौ, । प्राणे सर्व प्रतिष्ठितम् ।।
ऋचो यजूंषी सामानि, यज्ञः क्षत्रं ब्रह्म च ।। એટલે–રથનાભિમાં રહેલ આરાની પેઠે પ્રાણમાં ત્રાચા, વેદ, યજ્ઞ, ક્ષત્ર અને બ્રહ્મા વિગેરે રહેલ છે (૫) પાંચ મહાભૂત કેન્દ્રિય અને બુદ્ધીન્દ્રિયરૂપી દેવામાં પણ પ્રાણ શ્રેષ્ટ દેવ છે. (૬) પ્રજાપતિ ગર્ભમાં ઉત્પન્ન થનાર, દેવોનો વહિ, પિતૃસ્વધા, ઈન્દ્ર, રૂદ્ર, ગગનગામી જ્યોતિષ્પતિ, વિશ્વપિતા અને વાયુને પિતા પણ પ્રાણ છે.
प्राणस्येदंवेशसर्व, त्रिदिवेयत्प्रतिष्ठितं ।
मातेव पुत्रान् रक्षस्व, श्रीश्च प्रज्ञांच विधेहि न ।। જે ત્રણે લોકમાં છે તે બધું પ્રાણને વશ છે x x માતાની પેઠે પુત્રનું રક્ષણ કર અને શ્રી તથા બુદ્ધિ આપ. (પ્રશ્ન ૨ સૂત્ર ૧૩) આ પ્રાણ આત્મા (અક્ષરથી ઉત્પન્ન થાય છે) કર્મ સાથે શરીરમાં આવે છે અને તે બાકીના દરેક પ્રાણેને યથાસ્થાને ગોઠવે છે અને પ્રાણ x x x નાડીઓ x x x ઈત્યાદિ ઈત્યાદિ. (પ્રશ્ન ૩) અર્થાત્ તે પુરૂ હિરણ્યગર્ભને નામે પ્રાણને બનાવ્યું અને પ્રાણથી શ્રદ્ધા, આકાશ, વાયુ, જ્યોતિ, પાણી, પૃથ્વી, ઈન્દ્રિય, મન, અન્ન, વીર્ય, તપ, મંત્ર, કર્મ, લેક, અને નામે બનાવ્યા. (પ્રશ્ન-૬-સૂત્ર-૪ x આનંદાશ્રમ)
૨૩-તૈતિરય બ્રાહ્મણ અષ્ટક ૮, અધ્યાય ૩ અનુવાક ૧૦ માં કહ્યું છે કે
For Private And Personal Use Only
