Atmanand Prakash Pustak 021 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531244/1

Page #1

Reg. N. B. 431
श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः poooooooooश्री oooooooooo
आत्मानन्द प्रकाश
goooooooooooooooooooooooo
॥स्त्रग्धरावृत्तम् ॥
यातं भोगाभिलाषैरखिलमिदमहो जीवितं तावकीनं ।। यत्नो नैव त्वयाज्ञ कृत इह जननक्लेशविच्छेदहेतुः ॥ त्यक्त्वासक्ति गजेन्द्रश्रुतिशिखरचलेष्वेषु भोगेषु शीघ्र ।
"श्रात्मानन्द प्रकाश कुरु हृदयगतं येन शश्वत्सुखं स्यात् ।।।। पु. २१. वीर सं. २४५०. माह आत्म सं. २८ अंक ७ मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर
વિષયાનુક્રમણિકા,
पृष्ट.
વિષય.
विषय. 3१ प्रमावि जान भी ... १४९५ नमैतिहासि साहित्य... १५९ २ प्रभु महावीर मने गौतम
२९७ संवाद.... ... १६३ मुझ.... ... ... ... १५० ७ संताना सुवास.......१६८ ॐ श्री स्युबमा सा. १५५८ वर्तमान सभायार...... १७०
४ श्रीन्यवंत सूर. ... ... १५६ अंधायला... ... .... १७२
पाबि भूल्य ३.१) ४ा म माना४. આનંદ મીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબરાંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું-ભાવનગર,

Page #2

૮૮ જલદી મંગાવો ” શ્રી બાળ બ્રહ્મચારી બાવીશમા જીનેશ્વર “ શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું (નવ ભવનુ) ચરિત્ર.
આ ગ્રંથમાં શું જોશો ? શ્રી નેમનાથ પ્રભુ અને સતી રાજુમતીનો નત ભવના ઉત્તરોત્તર આદર્શ પ્રેમ અને અપૂર્વ વર્ણને, પતિ પત્નીના અલૈકિક સ્નેહ, સતી રાજમતીના સતી પણાનો વૃત્તાન્ત, પ્રભુની બાળક્રીડા, વગેરે પ્રસંગોની જાણવા યોગ્ય હકીકતો, તેમજ શ્રી વસુદેવ રાજાનું ચરિત્ર અને ઉચ્ચ પ્રકારની પુણ્યપ્રકૃતિનું વર્ણ ન ખાસ વાંચવા લાયક છે. વળી શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવનું ચરિત્ર, વૈભવ, પરાક્રમ, રાજ્યવર્ણન. પ્રતિવાસુદેવ જરાસંધનો વધ, તેમનાય પ્રભુ પ્રત્યેની અપૂર્વ ભક્તિ, તદ્દભવ મોક્ષગામી શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવના પુત્ર શાંબ અને પ્રાન્તન જીવનવૃત્તાંત. મહાપુરૂષ અને સતી નળ દમયંતીનું જીવન ચરિત્ર, પોતાના બંધુ કુબેર સાથે જુગાર રમતાં હારી જતાં પોતાના વચનનું પાલન કરવા કરેલા રાજ્યત્યાગ, સેવેલે વનવાસ, સતી દમયંતીને પતિથી વિખુટા પડતાં પડેલાં અનેક કષ્ટો ( જે વાંચતા દરેકની ચક્ષુમાં આંસુની ધારાઓ આવે છે ) તેમાં પશુ રાખેલી અખૂટ ધૈર્યતા, શિયલ સાચવી બતાવેલે અપૂર્વ મહિમા, અને સતી દમયંતીની શાંતિ અને પતિ પરાયણતા તો વાંચકને આશ્ચર્ય પમાડે છે. જૈનોનુ મહાભારત, પાંડવોનું જીવન ચરિત્ર, કુરુક્ષેત્રમાં પાંડવ કારવાનું ( ન્યાય અન્યાયનું ) યુદ્ધ , સતી દ્રૌપદીના સ્વયંવર અને પાછલા ભવનું વર્ણન, પાંડવે સાથે લગ્ન, સતી દ્રૌપદીના જૈન ધર્મ પ્રત્યે નિકટ પ્રેમ, પતિ સેવા, શિયલ સંરક્ષણ, ચારિત્ર અને મોક્ષ એ વગેરે વર્ણ ને. આટલા આટલા મુખ્ય ચરિત્રો, તેમજ અંતર્ગત બીજા પણ સુંદર વૃતાંતા, અને શ્રી નેમનાથ ભગવાનના પંચ કલ્યાણકના વૃતાંત, જન્મ મહોત્સવ, દિક્ષા, દેશના, પરિવાર અને છેવટે મેક્ષ વગેરેનું વર્ણન આ ગ્રંથમાં ગ્રંથકાર મહારાજ શ્રી ગુણવિજયજી વાચકે એટલું બધું વિસ્તારથી, સુંદર અને સરળ રીતે આપ્યું છે કે, અત્યાર સુધીના શ્રી નેમનાથ પ્રભુના પ્રકટ થયેલા ચરિત્રા કરતાં માં પ્રથમ પંક્તિએ આાવે છે. આ ગ્રંથ ખાસ પઠન પાઠન કરવા જેવા, આલેહાદ ઉત્પન્ન કરે તેવા, દરેક મનુષ્ય વાંચી પોતાનું વર્તન ઉચ્ચ ધર્મિષ્ટ બનાવવા પાતા માટે પક્ષ નજીક લાવી શકે તેવા છે. કિંમત બે રૂપીયા. પેસ્ટેજ જુદું.
| શ્રી જેન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર. 6 જલદી મંગાવો—તૈયાર છે. ?
- 64 શ્રી પૂજા સંગ્રહ ** શ્રીમાન વિજયાનંદ સુરીશ્વર કૃત પાંચ, શ્રીમાન હસવિજયજી મહારાજ કૃત એક, શ્રીમાન્ વલ્લભવિજયજી મહારાજ કૃત પંદર પૂજા (કુલ એકવીશ પૂજા) ના સંગ્રડ ગુજરાતી સુંદર ટાઇપમાં, ઉચા કાગળ ઉપર, સુંદર બાઈડીંગથી પ્રકટ થયેલ છે. શ્રી અષ્ટાપદજી અને શ્રી બ્રહ્મચર્ય પદની નવીન અપૂર્વ પૂજાનો લાભ લેવા ચુકવાનું નથી. ફાગણ માસમાં પ્રકટ થશે. જલદી નામ નોંધાવે. સીલીકે માત્ર થોડીજ નકલે બાકી રહી છે. કીંમત ર-૦-૦ નિસ્વાર્થ વૃતિએ પ્રકટ કર્તા પૂજા પ્રેમી માસ્તર માણેકલાલ નાનજી ભાઈ. પૂજાઅમરાની શેરી સખીદાસના ખાંચા-ભાવનગર.
-
મળવાનું ઠેકાણુ પ્રકટકર્તા તથા શ્રી જૈન આમીનંદ સભા
ભાવનગર

Page #3

તા
કે સૂપ પ્રકાશ
-=
-=-=c
-
20~-
~
~જ્ઞ----=
-
==
अपगतमले हि मनसि स्फटिकमणाविव रजनिकरगभस्तयो विशन्ति सुखमुपदेशगुणाः, गुरुवचनममलमपि सलिलमिव महदुपजनयति श्रवणस्थितं शूलमभव्यस्य ।
રક્વરી. તે જ
पुस्तक २१]
वीर संवत् २४५० माह आत्म संवत् २८.
[अंक ७ मो.
S
જૂઠ
DO Deese
છે જે છે - ૧
प्रभाविक-ज्ञानबीज. furદ કમાઇ
ઉત્પાદું વ્યયને ધ્રુવ, ત્રિપદ જ્ઞાનબીજ બલિષ્ટ છે, ગતમ સમાન સુવાટિકાના કૃષિકાર શ્રી વીર છે; દેખો ફલિ એ વાટકા ફલ દ્વાદશાંગિ વિસ્તરી,
આત્માર્ષિ જન આસ્વાદતા ભવપાર પાથ ખરેખરી. काळयोगे क्षति--
અવસરપિણિયેગે જુઓ સજ્ઞાન આચ્છાદન થયું, ઝાંખી જણાએ ભારતે સંધ્યા પ્રભા સમ તે રહ્યું; ૨ છતાં પણ –
સર્વાંગિ છે સ્યાદ્વાદ્ માધ્યDહણિ દાખવે, પર્શનોમાં પ્રથમ પદ નમન આ માનવ ભવે.
વેલચંદ ધનજી
જાહ૯
છે.
.

Page #4

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રભુ મહાવીર અને ગૈાતમ બુદ્ધ
(ગતાંક પર ૧૩૬ થી ચાલુ) પ્રભુ મહાવીર નિર્વાણનું સ્વરૂપ જણાવતાં કહે છે કે સર્વ કર્મ જન્ય ઉપાધિનું ઓલવાઈ જવું એટલે સર્વ કર્મોપાધિ રહિત સચ્ચિદાનન્દમય આત્મસ્વરૂપ પ્રકટ થવું તેનું નામ નિર્વાણ છે. મહાવીર પ્રભુ પાયાનગરીમાં હસ્તિપાલ રાજાની દફતરી ઓફીસમાં વિકમ પૂર્વ ૪૭૦ ને ઈ. સ. પૂર્વ પર૭ વર્ષે કાર્તિક વદી (ગુજરાતી આરો) અમાસને દીને પૂર્વોક્ત સ્વરૂપવાલા નિર્વાણ પદને પામ્યા હતા.
આ સમયે ત્યાં ચેટકરાજ તથા નવમલકી અને નવલેજીક વિગેરે રાજાઓએ જગતને નરદીપક બુઝાવાથી તેની નકલરૂપ દીપકોને પ્રકાશ કર્યો અને દીપોત્સવી પર્વની શરૂઆત થઈ. આ પર્વનું મહત્વ હિન્દુસ્થાનમાં પ્રચલિત છે.
ગતમ બુદ્ધ નિર્વાણનું સ્વરૂપ બાંધતાં કહે છે કે સર્વ વસ્તુઓને પાંચ સ્કંધમાં સમાવેશ થાય છે. કારણ કાય એક કાળમાં ન હોવાથી પાંચે સ્કંધ ક્ષણિક છે (જીવને ક્ષણિક માની નાશ દર્શાવવા એ પૂર્વ તૈયાયિકની દૃષ્ટિએ નાસ્તિક નહીં તે બીજું શું ?) આ સર્વ ક્ષણ પરંપરાને સર્વથા અભાવ થવો-દીપકની પેઠે બુઝાઈ જવું અથવા શુદ્ધ ક્ષણેની પરંપરા રહેવી તેનું નામ નિવણ છે. આવા પ્રકારનું બુદ્ધ નિર્વાણ ઈ. સ. પૂ. ૫૪૩ વર્ષે વિકમ પૂ. ૪૮૬ વર્ષે કરમગઢમાં થયેલ છે એ બદ્ધ ગ્રથી સમજી શકાય છે.
પ્રભુ મહાવીર ૭૨ વર્ષની ઉમ્મરે નિર્વાણ પદ પામ્યા છે, જ્યારે ગૌતમ બુદ્ધ ૮૦ વર્ષની વયે નિવણ પદ પામ્યાનું કહેવાય છે. વળી ગૌતમ બુદ્ધ કયારે નિવાણ પામ્યા એ વિષયમાં સ્પષ્ટ વિશ્વાસુ ખુલાસા મળી શકતું નથી. વર્તમાન પંડિતમાં આ વિષયે ભેદનું સ્થાન લીધું છે.
છે. મુલર તથા બુહર વિગેરે માને છે કે ઈ. સ. પૂર્વે ૪૭૭ વર્ષે બુદ્ધ નિર્વાણ કાળ છે. રિઝડેવિડસ ચોથા સૈકાથી બીજા દશકામાં પાછલ ધકેલે છે. આ એડન બળ ઈ. સ. પૂ. ૪૮૦ માં નિવણ માને છે. આ બદ્ધદર્શન વસ્તુની યથાર્થ નીરૂપણામાં જૈન દર્શનથી જુદું પડે છે. આ દર્શનને સર્વ પદાર્થોની ક્ષણિકતા–પ્રત્યેક સમયે વિનશ્વરતા ઈષ્ટ છે. જ્યારે જૈન દર્શન સમસ્ત પદાર્થમાં પર્યાય (પરિવર્તન) રૂપે ક્ષણિકતા અને વસ્તુના વસ્તુગત મૂલ સ્વરૂપે અક્ષિણકતા-અવિનશ્વરતાને એમ બન્ને ધર્મોનો એક સાથે સ્વીકાર કરે છે. આવી રીતે બન્ને–પ્રભુ મહાવીરના અને ગૌતમ બુદ્ધના અનુયાયિ
માં અનેક માન્યતા–ભેદે પણ છે. બન્ને ધર્મો જગતને અનાદિ માને છે, છતાં તેના કમવતી સ્વરૂપમાં તે નરી તારતમ્યતાજ છે.

Page #5

પ્રભુ મહાવીર અને ગોતમ બુદ્ધ
૧૫૧
માદ્ધની આ વિષયની માન્યતામાં ( ખાસ કરીને ધર્મ પૂજા ખખતમાં ) પ્રભાતકુમાર મુખાપાધ્યાય, પ્રવાસીના બાવીશમાં વર્ષોના પાંચમા અ`કમાં બૈદ્ધ ગ્રંથા અને રીતરીવાજોના આધારે “ મઢોની ધર્મ પૂજા અને પડિતતત્વ ” ના ઉલ્લેખ કરતાં સારૂ અજવાણું પાડે છે. તે મહાશય લખે છે કે-આદેિ બુદ્ધે સૃષ્ટિ કા ચલાવવા વેરોચન, અક્ષાશ્વ, તસ ભવ, અમિતાભ અને અમેાસિદ્ધિ નામે પાંચ યુગ માટે પાંચ ધ્યાનિ બુદ્ધ બના યા. તેમાંથી ત્રણ ખુદ્ધ સત્ય, દ્વાપર અને ત્રેતાયુગમાં થઇ ગયા છે. અમિતાભ વર્તમાન જગતના કલિયુગમાં નિયત્તા છે અને પાંચમા અમેસિદ્ધિ હવે શૂન્ય યુગમાં થશે. આ પાંચે યુદ્ધને યુદ્ધના ત્રિકાચ તત્વના અનુસારે નિર્માણુકાય ધર્મ કાય અને સભાગકાય એમ ત્રણ કાય હાય છે
તે યુદ્ધની માનુષી અવસ્થાના નિર્માણકયમાં સમાવેશ થાય છે. જેમાં એકછન્દ કનક મુનિ અને કાશ્યપ માનુષી યુદ્ધ થઇ ગયા છે. વર્તમાન બુદ્ધે શક્ય સિહુ છે, અને ભવિષ્યમાં મૈત્રેયી થશે. બીજી ધર્મ કાયમાં નિર્માણ પ્રાપ્ત કરનાર વરેચન વગેરે ધ્યાની ખુદ્ધના સમાવેશ થાય છે. અને ત્રીજી સભેાગ કાયમાં એધિસત્વની અવસ્થાવાળા સમન્તભદ્રાદિ પાંચના સમાવેશ થાય છે. આ યુદ્ધતત્વ સ્થૂલ છે. આ ત્રિકાય પૈકી યાનિ બુદ્ધ અને એધિસત્વની મૂર્તિ એ થાય છે. નેપાલ તિબેટ અને જાપાનમાં આ રીતની મૂર્તિ એની ઉપાસના જોઇ શકાય છે. તે મૂર્તિની એળખાણુ મુદ્રા સહુચર ( અનુચર ) કે રંગથી થઇ શકે છે. આ પાંચ યુદ્ધના પાંચ પડિતા ( પૂજારી ) હોય છે. જે માંહેના ત્રણ પંડિતા ત્રણ યુગમાં થઇ ગયા છે. વર્તમાન અમિતાભ શાકય મુનિના પૂજક રમાઈ પંડિત ધ પૂજાના પ્રવર્તક છે. અને ભાષ્યમાં પાંચમા ગેાસાઇ પંડિત થશે. આ પાંચમા પંડિત સંબ ંધે કાંઇ સ્પષ્ટ ખુલાસા મળી શકતા નથી.
* અત્યારે બૌદ્ધ્ ધર્મ માનનાર પ્રજા વિશાળ પ્રમાણમાં છે અને તેના રીત રીવાજોમાં પશુ અનેક ર`ગેા પૂરાયાનું કહેવાય છે, અને તેના પેટા ધર્મો પણ ધણા થયા છે. જો કે તેના ક્ષુદ્ર પેટા ધર્મોની માહીતી મળી શકતી નથી. તે પશુ તેના મુખ્ય ધર્માં એ ભાગમાં વહેંચાયેલ છે. આ વાત જગજાહેર છે. આ બે ફાંટા પૈકીને “ મહીયાન '' ટીબેટ-ચીન-જાપાન વિગેરે ઉત્તર ભાગમાં છે જે ત્રણ ( શ્રાવક એધિ, મુદ્દાધિ અને સમ્યક એધિ. ) ખેાધિમાંથી સમ્મા સએધને માને છે, અને બીજો કાંટા “ હીનયાન ’’ દક્ષિણુના પ્રદેશ સિલેશન બ્રહ્મદેશ વિગેરેમાં છે, આ સિવાય મલ્લવાદીજીના મુદ્ધિ વૈભવથી હારીને ઔા હિંદુ બહાર ગયા પછી અવરોવ રહેલ બોધાએ કેટલાક વિકૃત ધર્મો હિન્દમાં ફેલાવ્યાનું સમજી શકાય છે. પુરાણુ પ્રેમીયાના સસગથી વિકૃત થએલા શૂન્યવાદ પણ બૌદ્ધ ધર્મને પેટા ધમ છે. બારમી સદીના ગ્રંથે પશુ આ મતની ઓળખાણ કરાવતાં કહે છે કે શૂન્યવાદના સિદ્ધાન્તા પ્રમાણ પૂર્વક વિચારવાથી અસત્ય સ્વરૂપવાળા થઇ પડે છે. માટે તે પ્રમાણુને સ્વીકાર કરતા નથી. વળી હિન્દમાંના બૌદ્ધના પેટા ધર્મામાં વિકાર થવાથી કેટલાએક કા જગકર્તા નથી ઇત્યાદિ બૌદ્ધ સિદ્ધાન્તાને ભૂલી જઇ જગતમાં જગકર્તા તરીકે કાઇક વ્યકિતને ( આદિ બુદ્ધને ) કખુલે છે.

Page #6

૧૫ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પાંચે પંડિતના નામ બુદ્ધના દેહવર્ણના શpદમાંથી જન્મ પામ્યા છે. વળી પાંચ બુદ્ધને આશ્રીતે પાંચ કોટાલ, પાંચ તારા શક્તિઓ આમિની (કામીની સંભવે છે ) પંડિત વિગેરે હોય છે. જેમ બોધિસત્યની પૂજા વિના ન ચાલે તેમ કોટાલ (કોટવાલ ) ની પણ પૂજા અવશ્ય કરવી પડે છે અને દરેકને સોના રૂપા વિગેરેની કડી આપવી પડે છે. આ ધર્મપૂજાના મતમાં તાંત્રિકતાનો સંબંધ કાપી શકાય છે. બુદ્ધતત્વ અને પંડિતતવનું સંક્ષિપ્ત વસ્તુદર્શન નીચે મુજબ છે.
બુદ્ધતત્વ, ધ્યાનીબુદ્ધ-વૈરોચન, અભ્ય, રત્તસંભવ, અમિતાભ, અમેઘસિદ્ધ. માનુષીબુદ્ધ-એ કુછન્દ, કનકમુનિ, કાશ્યપ, શાક્ય મુનિ, મયિ. બેધિસત્વ–સમન્તભદ્ર, વજેપાણી, રન્નપાણી, પાણી, વિધ પાણી. તારાશકિત–વજાધવિધરી, લેના, મામકિ, પંડુરા, તા.
સ્થાન-મધ્ય, પૂર્વ દક્ષિણ, પશ્ચિમ, ઉત્તર. ઇંદ્રિય-શબ્દ, સ્પર્શ સુષ્ટિ, સ્વાદ, ગંધ. ભૂત-વ્યોમ, મફત, તેજ, આપ, ક્ષિતિ. વર્ણ–ત, નીલ, પતિ, રક્ત, હરિત.
પંડિતતત્વ. પંડિત કેટાલ આમીની સ્થાન યુગ અનુચરગતિ ૧ તાઈ ચંદ્ર વસુયા પશ્ચિમ સત્ય ૨ નીલાઈ હનુમાન ચરિત્રા દક્ષિણ દ્વાપર ૮૦૦ ૩ કે સાઈ ગંગા
૧૨૦૦ ૪ રામાઈ
દંગ ઉત્તર કલિ ૧૬૦૦ ૫ ગોસાઈ ઉલૂક અભયા ૦ શૂન્ય અનેકગતિ (બુદ્ધના કેટલાક રાષ્ટિ રચનાકમ માટે મારા વિશ્વરશ્રના પ્રબંધમાં જેવું )
* જૈન દર્શન પણ જગતને અનાદિ માને છે અને તેમાં આંતર કાલ ગણવા * પ્રભુ મહાવીરના અનુયાયિઓમાં પણ વીર નિર્વાણ ની સાતમી સદીના પ્રારંભમાંજ તાંબર અને દિગંબર એવા બે મૂલ ભેદો નીકળ્યા છે. વેતાંબર પક્ષ વીર પરમાત્માના આગ મોને અને પૂર્વાચાર્યના ગ્રંથને સ્વીકાર કરે છે. જ્યારે દિગંબર વર્ગ માત્ર પિતાના પૂર્વાચાર્યોના મંથોને ધર્મસમ્મત માને છે. દિગંબરવ ગુસ્વર્ગ તરીકે ઉબે દશાવાળા નગ્ન થાગીને સ્વીકારે છે જેને લીધે તેવા ગુરૂઓને અત્યારે તરત અમાવજ છે. જયારે વેતાંબરો ની ગુરુ વગર ની પંકિતમાં ઉચ્ચ દશાવાળા નગ્ન કે જી વસ્ત્ર ? એમ બન્ને પ્રકારમાં શ્રે માનું અન છે જે પૈકી || નગ્ન મુનિઓના માર્ગને તે વીર નિર્વાગ ની બીજી સદી વીજ લોપ થયેલ છે અને શું વસ્ત્રધારી
૪૦૦
સૂર્ય
ત્રતા
ગરૂડ

Page #7

પ્રભુ મહાવીર અને ગતમબુદ્ધ.
૧૫૩
માટે અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણી નામના દશકોડા કોડિ સાગરોપમના પ્રમાણવાળા બે વિશાલ માપ દર્શાવે છે જેમાંના એકેકનો કાલ પરિપૂર્ણ થવાને છ આર લાગે છે. અવસર્પિણી કાલમાં વિભક્ત છ આરા પૈકીના ત્રીજા આરાના અંતમાં પ્રથમ તીર્થકર થાય છે.
પ્રથમ તીર્થકરના નિર્વાણ પછી ૩ વર્ષ અને ૮ માસ જતાં ચેાથે આરો શરૂ થાય છે, આ ચોથા આરામાં બીજા ત્રેવીસ તીર્થકરે થાય છે અને અંતિમ
મુનિયે અત્યારે પણ વિશાલ સંખ્યામાં મોજુદ છે. આ સિવાય મોક્ષ સાધનામાં દીગંબરો પુરૂષવર્ગને જ યોગ્ય માને છે પણ શ્વેતાંબર સિદ્ધાંત પુરૂષ છે કે સ્ત્રી છે એમ મનુષ્યમાત્રને યે ... માને છે. ઈત્યાદિ અનેક માન્યતા -ભેદે આ બે મૂલપક્ષમાં જોઈ શકાય છે. દિગંબરમાં પેટા ધર્મ તરીકે પણ મૂલસંઘ, કાષ્ટસંધ, માધુરીસંઘ, વીશ પંચડ વિગેરે અનેક છે.
વેતાંબર સંઘમાં પણ કારણ પર ભૂલનામમાં ફેરફાર થવાથી અનુક્રમે નિગ્રંથ ગચ્છ, કેટિગ, ચંદ્રગઇ, વનવાસી છે અને વડગછ એ નામાંતર થઈ છે. એટલે નિગ્રંથ ગચ્છના અંતિમ આચાર્યો દોડવાર રિમંત્રનો જાપ કરવાથી તે નિગ્રંથગછ કેટિગચ્છ રૂપે થયો છે. આજ રીતે અમુક કારણોને લીધે અંતિમ આચાર્યેથી વડગછ સુધીના નામે બદલાય છે અને તે આચાર્ય નવા ગચ્છના મૂલપુરૂષ તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા છે, પણ અગીયારમી અને બારમી સદીમાં વડગના ઉપગ તરીકે–ખરતરગચ્છ અને વિધિ પક્ષગ૭ (અચલગચ્છ ૧૨૨૧ -) નીકળ્યા છે તેમજ સં. ૧૨૯૩ ના - શ૦ ૩ ને દીવસે તે વડગચ્છ એવા નામનું પણ રૂપાંતર થયું છે. કેમકે ચીડના મહારાણાએ તે દીવસે વડગછના સૂરિપદના ( ઉત્તરાધિકારી ) અંતિમ આચાર્ય મહાતપસ્વી વિરલા જગચ્ચને સૂરિશ્વરને “તપ” એવું બીરૂદ આપ્યું હતું. આખરે તે બીરૂદજ “તપગચ્છ” એવા નામમાં ફરી ગયું. વળી સોળમી સદીમાં વેતાંબર વર્ગમાં પાયચંદ અને લોકાગચ્છ નીકળ્યા હતા. આ શ્વેતાંબર વર્ગના દરેક પિટા ધર્મમાં અમુક માન્યતામાંજ જુદાઈ રહે છે, બાકી મૂલ તો તે દરેકના સમાન જ છે.
સત્તરમી સદીના મધ્યકાલ જતાં તો લૉકાગચ્છમાંથી એક સંકુચિત દૃષ્ટિવાલે દ્રઢીયામન નીકળ્યો છે. જેણે અલાહો અકબરના પડઘાની અસર થવાથી મૂર્તિ પૂજાનો નિષેધ કરેલ છે તથા વેતાંબર વર્ગના ૪૫ આગમમાંથી ૩૨ આગમ સ્વીકારેલ છે. તેમાંથી પણ પોતાની સંકુચિત વલણને મળતાં પાઠેને જ તેઓ પૂર્વાચાર્યના સંસ્કૃત પ્રાકૃત ગ્રંથ અને ટીકાઓને માનતા નથી. પણ માત્ર તે ગ્રંથનાજ ગુજરાતી અવતરણને સ્વીકારે છે. તે સ્યાદ્વાદને સ્વીકારે છે. પણ બોહોના શુન્યવાદ મતની પેઠે પ્રમાણ, પ્રમેય, નિક્ષેપ અને નય તરફ બેદરકારી રાખે છે. તેમ તેના ગુરૂઓ પ્રથમ પગથીયાના અધિકારી પાસે સાતમા પગથીયાની ક્રિયા કરાવે છે. પણ માત્ર તે ગૃહસ્થ “ અમુકજ મારા ગુરુ ઇત્યાદિ ” ટુંકી મર્યાદાવાળું સમકિત પલ્લવગ્રાહી કર્યું હેવું જોઈએ.
વળી ઢુંઢીયા મતના (તેરાપંથી વિગેરે) કેટલાક રીતરીવાજેથી સખેદ કહેવું પડે છે કે – જૈનેતર વિદ્વાને “ગૃહસ્થ જૈનોની અહિંસા અનાદરણીય છે ” ઈત્યાદિ શબ્દોનો પ્રયોગ કરે તેવા સંયોગોમાં તેઓએ અહિંસાતત્વનો ઉપયોગ કર્યો છે એટલે ગી કે ગૃહસ્થની શકય છે અશક્ય અહિંસાની સ્પષ્ટ વહેચણી કરી નથી.

Page #8

ક્રાંચ
૧૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકારા.
તીર્થંકરના નિર્વાણ બાદ ૩ વર્ષ અને ૮ા મહીને ચેાથેા આરે પૂર્ણ થતાં પાંચમા આરાના પ્રારંભ થાય છે. આ કાલ ગણનાના અનુસારે (વિ॰ સ॰ ૧૯૭૯ માં ) પાંચમા આરાનું ૨૪૮૫ મું વર્ષ ચાલે છે. અત્યાર સુધીમાં ચાવીશ તીર્થંકર થઈ ગયા છે. જેમાંના અંતિમ તીર્થંકર મહાવીર સ્વામી છે. હવે પાંચમા અને છઠ્ઠો આરે પૂરા થતાં સુધી ચાલુ અવસર્પિણી કાળમાં કાઇ તીર્થંકર થશે નહીં. આ દરેક તી કરા જન્મ પામ્યા પછી ગૃહસ્થ, યેાગી ( છદ્મસ્થ ), અને તીથ કર એમ ત્રણ દશા ભગવે છે અને ત્યાર પછી નિર્વાણ પ્રાપ્ત કરતાં અખંડાનંદી સિદ્ધ થાય છે. જેઓ સિદ્ધ થવાથી પરમાત્મા થયા મનાય છે. દરેક અરિહંતેાની તીથ કર દશાવાલી મૂર્તિ એની ઉપાસના કરાય છે. જે મૂર્તિ એની ઓળખાણ તેમના રંગ તથા લાંછનચિન્તુ ઉપરથી થાય છે--તે ચેાવીશે તીથંકરાના નામ અને ચિન્હા નીચે મુજબ છે.
નામ
લખન
૧ ઋષભદેવ
બલદ
૨ અજીતનાથ હાથી
૩ સંભવનાથ
ઘેાડા
વાંદરા
૪ અભિનંદન ૫ સુમતિનાથ
૬ પદ્મપ્રભુ
ચંદ્ર
૭ સુપાર્શ્વ ૮ ચંદ્રપ્રભુ ૯ સાવધિનાથ મગર ૧૦ શીતળનાથ શ્રીવત્સ ૧૧ શ્રેયાંસનાથ ગેડા
કમલપદ્મ
સાથીયા
૧૨ વાસુપૂજ્યજી પાડા
ગ
નામ
પીળે ૧૩ વિમલનાથ
";
૧૪ અનંતનાથ
.
""
""
૧૫ ધર્મનાથ ૧૬ શાન્તિનાથ
૧૭ કુંથુનાથ
લાલ
૧૮ અરનાથ
પીળા ૧૯ મલ્લીનાથ
લશ
ધાળા ૨૦ મુનિસુવ્રતસ્વામી કાચા
૨૧ નમીનાથ
પીળેા ૨૨ નેમિનાથ
""
લઈન
વરાહ
સિચાણા
વા
હરણ
મકરા
નોંધાવત
કમલ
શંખ
સ
સિહ
ગ
પીળા
""
""
22
""
""
લીલે
કાળા
૨૩ પાર્શ્વનાથ
લાલ ૨૪ મહાવીરસ્વામી
આ રીતે બન્ને દનની કાળમાન્યતા પણ એકમેક અને અલગ અલગ છે.
પીળા
કાળા
લીલે
પીળા
આ ઉલ્લેખ ઉપરથી સમજી શકાય છે કે જૈન ધમ ઐદ્ધધર્મની શાખા નથી. કારણ કે એદ્ધ પીટિકાએજ મહાવીર સ્વામીને યુદ્ધના સમકાલીન અને પ્રચ’ડ વિરેશધિ તરીકે ચીતરે છે. આ માન્યતામાં જર્મન વિદ્વાન ડૉકટર હૅન જેકોબીના એક ફકરો બહુ ટેકાદાર થશે. તે આ પ્રમાણે છે:—
In conclusion let me assert my conviction that Jainism is on original system, quite distinct and independant from all others, and that, therefore, it is of great importance for the study of philosophical thought and religious life in ancient India (Read in the congress of the History of Religions.)

Page #9

શ્રી સ્થૂલભદ્ર સજ્ઝાય તથા શ્રી જયત્ર તસૂરિ.
૧૫૫
વળી વીર શિષ્ય ઇંદ્રભૂતિ ગૌતમે નવા પથ તરીકે બુદ્ધધર્મ ચલાવ્યે . આ કથન પણ પુરવાર થઇ શકે તેમ નથી. કોઇ કહેશે કે બદ્ધ કીતિ મુનિથી બાદ્ધધર્મ પ્રવત્યે? આ સત્યાંશને મીથ્યા ઠરાવતાં અટકવુ પડે છે, કેટલાએક શૈવ ધર્મ માંથી જૈનધર્મ પ્રકટયાનું માને છે. પણ એ પૈારાણિક માન્યતાના બીજા સમયે ભ્રમસ્ફેટ કરીશ એવી માશા રાખુ છુ.
ઉપરોક્ત નિબંધના વાંચનથી–મનનથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જૈનધમ એ પુરાણેા સ્વતંત્ર યાને ખીલકુલ નીરાલા ધર્મ છે.
—મુનિ જ્ઞાનવિજયજી.
+86
સદ્ગુણુ જ્ઞાનનિધિ-શ્રીમથૂલભદ્રજીની સજ્ઝાય.
91
એલાનાજી ખેલાનાજી સ્લેથ્ભદ્ર વાલમ પ્રિતલડી ખટકે છે બેલાનાજી. (એ ટેક ) જોગ ધ્યાનમે જોડી તાલી, હાથ ગ્રહી જ૫ માલી; સ્થૂલભદ્ર યાગીશ્વર આગે, મેલેા કાશા બેલી, અણુ બેલે ઇહુાં કેમ સરસે, પ્રેમના કાંટા ખર્ચે;
આલાનાજી૦ ૧
મેલેાનાજી ૨
આમણુ મણી દેખી મુજને, પાડાશી સહુ પૂછે. મા આગળ મશાલ વખાણ્યા, હું ગુણ જાણ્ તાહિલા; એક ઘડી રીસાવી રહેતી, ત્યારે થાતા દાહિલા. એક વાંઝણીને બેટા મ્હાટા, એ સાચુ કેમ પ્રીછે;
મેલેનાજી૦ ૩
મેલેાનાજી ૪
તેમ વેશ્યાને સ ંગે આવી, સજમ રાખણુ ઇચ્છે. વાય કાળે ડાલે દીવા, અગનિ ઘી વિઘરાય;
મેલેનાજી ૫
તેમ નારી સગે વ્રત ન રહે, આખર,હાંસી થાય, શૂકા પાન શેવાળને ખાતા, વન વસયા જે ચેગી;
મેલેાનાજી ૬
તે પણ નારી દિરસણ દેખી, કામ તણા થયા ભાગી. મુનિવરની મુદ્રા લેઇ બેઠા, વળી ખટ રસ પણ ખાવા; કાળીના ટેાળામાં કુશલે, રતન વાંછે લઇ જાવા. સ્થૂલભદ્ર કહે સુરે કૈાશા, કહી સાચી તે વાણી;
એલેાનાજી છ
છેડાનાજી॰ (એ ટેક)
મા માસાળ એ પદને અરથે, તુ મુજ માત સમાણી. બેલાનાજી૦ ૮ છેડાનાજી છેડાનાજી કેશાજી વિષયનાં વયણાં વિવાં. ઘટતા ખેલ કહ્યા તે સઘળા, ઉથાપ્યા નવ જાય; નવવિધ વાડ રાખે તે મુનિવર, આગમે કહેવાય.
હાડાનાજી હું

Page #10

૧૫૬
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
ચિત્ર લખિત પુતલડી પણ, નિરખે નહિ ભાગી;
તે કિમ નિશદિન નારી સંગે, રાચે વડ વયાગી. છેડાનાજી ૧૦ સરસ આહાર નવિ ખાય મુનિવર, તપ જપ કિરિયા ધારી;
વન મૃગની પરે મમતા મૂકી, વિચરે મુનિ બ્રહ્મચારી. છેડેનાજી) ૧૧ કેઈક ભાવી પદારથથી હું, ગુરૂ આજ્ઞા લઈ આવ્યો;
પણ એમ ન રહેવું ઘટે મુનિને, મે મન અરથ એ ભાવે. છેડેનાજી ૧૨ વિષય વિપાક તણા ફલ જાણી, વેશ્યા ! કરીએ દૂરે,
સરલ સ્વભાવ સહી ગણુ આવે; તરીએ ભવજલ પૂરે. કોડેનાજી૧૩ મીઠી વાણી મુનિવરજીની, કેશાને મને ભેદી,
શિયલ વ્રત અંગે અજુવાળે, વિષયની વેલી છેદી છોડાનાજી ૧૪ ધન્ય શાકડાલ તણે એ નંદન, ધન લાછલદે માય;
શ્રી શ્રી મહિમા પ્રભસૂરિને, ભાવ નમે મુનિ પાયછોડોનાજી ૧૫ ઈતિ
શ્રી જયવંતસૂરિ.
( ૧૦ મોહનલાલ દલીચંદ શાઈ બી. એએલ. એલ૦ બી. મુંબઈ)
આ નામના એક કવિ વિક્રમ સત્તરમી સદીમાં જૈન ગુર્જર કવિ થઈ ગયા છે. તેમની એક ગુર્જર કવિતા નામે તેમનાથ સ્તવન ૪૦ કડીનું હમણું. મુનિશ્રી સંપવિજયના શિષ્ય મુનિ ધર્મવિજયે સંશોધન કરેલું. બીજી બે. કૃતિ નામે સંસ્કૃતમાં અજ્ઞાત કવિકૃત નેમિજિનને ઉદ્દેશી લખાયેલું શમામૃત. નામનું છાયાનાટક તથા સેમસુન્દરસૂરિએ રસસાગર ફાગ નામનું ગુર્જર કાવ્ય
એ સાથે બહાર પડેલું છે. જયવંતસૂરિના આ અપ્રકટ ગુજ૨ સ્તવન પ્રકટ કરવા માટે સંશોધકને ધન્યવાદ ઘટે છે, તે અને કવિના સંબંધે પ્રસ્તાવનામાં લખેલી હકીકત કરતાં વિશેષ હકીકત પ્રયાસ કરતાં સાંપડી શકે તેમ છે, અને તેથી મને જે વિશેષ હકીકત માલુમ છે તે અત્ર દર્શાવવાનો મારો પ્રયત્ન છે.
આ કવિ પિતાના ગુરૂનું નામ વિનયમંડન જણાવે છે તે યથાર્થ છે. વિનયમંડનની કૃતિ તરીકે મારી સંગ્રહિત કરેલી અને જેન કૅન્ફરન્સ તરફથ પ્રસિદ્ધ થયેલી જેને રાસમાળાની પૂરવણુમાં પ૬૯ માં “ષિદત્ત રાસ'–અમદાવાદને ચંચળબાઈન ભંડાર. એ પ્રમાણે જણાવેલું છે, તે ખરૂં નથી, કારણ તે પૂરવણી માટે ભાગે જૂદા જૂદા ભંડારેની ટીપ પરથી કરવામાં આવેલી હતી. તે વખતે ઉક્ત રાસ જોવામાં આવેલ નહિ હતું, અને ચંચળબાઈના ભંડારની ટીમ તેમ લખાયેલું હતું

Page #11

શ્રી જ્યવસૂરિ.
આ “ષિદત્તા રાસ ” ની પ્રત મેં જોયેલી છે અને તેમાં આપેલી પ્રશસ્તિ પરથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે તેના રચનાર વિનયમંડનના શિષ્ય આ જયવંતસૂરિ જ છે. તે પ્રશસ્તિ નીચે પ્રમાણે છે –
વડતપણછ સેહાહરૂ હો, શ્રી વિનયમંડન ગુરૂરાય; જાનત્રય આ રાધિકા હો, જે જગ ધર્મસહાય. જે જગિ ધર્મ સહાય ગુણકર સુવિહિત નઈ ધુરિ કિધ તસ સીસ ગુણભાગ સુનામઈ, જયવંત સૂરિ પ્રસિદ્ધ તેણઈ રસિક જન આગ્રહ જાણું વિરચ્યું સતીચરિત્ત ઉત્તમ જન ગુણ સુણતાં ભણતાં, હુઈ જન્મ પવિત્ર સંવત સેલ સોહામણે હે ત્રિતાલઉ ઉદાર માગસર સુદિ ચઉદસિ દિનઈ હો દીપતું રવિવાર દી૫તું વાર સુરહિણી શશિ વરત વૃષ રાશિ એ ઋષિદત્તા ચારેત્ર વાણિઉં જયવંતસૂરિ ઊહલાસિ. નૂન અધિક જે હુઈ આગમથી, મિકા કકડ તાસ
કવિતા વક્તા શ્રોતાજનની, ફલ દિન દિન આસ. આ કૃતિનું પૂર ગ્રંથા ૯૦ છે, તેની પ્રત ૪૯ પાનાની આણંદજી કલ્યાજન. ભંડાર-પાલીતાણામાં, ૩૫ પાનાની પાલીતાણાની વીરબાઈ પાઠશાળાના ભંડારમાં, ૨૨ પાનાની માંગરોળના ભંડારમાં, ૨૫ પાનાની મુનિ ગુલાબવિજયજીના ભંડારમાં, ૧૯ પાનાની બે પ્રતો લીંબડીના ભંડારમાં મેં જોઈ છે. આ ઉપરાંત અમદાવાદના ડેહલાના અપાસરાના મહારમાં તેમજ ચંચળબાઈના ભંડારમાં તેમજ ખંભાતના ભંડારમાં આ ની પ્રત હોવાનું તે તેની ટીપ પરથી જણાય છે.
આ પ્રશસ્તિ પરથી જણાય છે કે પૂર્વના ગુરૂ વિનયમંડન વડતપગચ્છના હતા. તેમજ વડતપગચ્છ કે જેમાં આ કવિના સમકાલીન કવિવર નયસુન્દર થઈ ગયા. ( જુઓ આનંદ કાવ્ય મંદધિ મૈક્તિક છઠું-નરસુન્દર પર મારો પ્રસ્તાવમાં લેખ), વિશેષમાં જયવંતસૂરિનું બીજું નામ ગુણૌભાગ્ય હતું, અને તેમણે સં. ૧૬૪૩ ના માગશર સુદ ૧૪ ને વાર રવિવારને દિને ત્રાષિદત્ત રાસ સંપૂર્ણ કર્યો. વળી કવિ પ્રારંભમાં સરસ્વતીની સ્તુતિ કરતી વખતે જણાવે છે કે પોતે આ કૃતિ પૂર્વે કરેલાં ચરિત્ર ઉપરથી રચી છે. તે સ્તુતિ આ પ્રમાણે છે –
શાસનસેહ કરી સદા, શ્રી વિદ્યા શુભરૂ૫, તે મન સમરૂં જેહને, સેવે સુરનર ભૂપ. મિઠાઈ મુઝ વાણ, તે દીધી છે ચંગ, વળી વિશે વિનવું, દિએ રસ રંગ અભંગ.

Page #12

ne
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશે.
ઋષિદત્તા નિર્મલ થઈ, તે નિજ સત્ય પ્રમાણ, તસ આખ્યાન વખાણવા, દિઇ મુઝ નિર્મલ વાણિ કવિતા મહિમા વિસ્તરે, લીઇ વક્તા માસ, શ્રોતા અતિ રજે જિષ્ણુ, સા દિઇ વચન વિલાસ. વિવિધ પરે કેલવણુ, નિજ રમતિ અનુસાર, તુઝે પય કમલ પ્રસાદથી, જગિ વાણી વિસ્તાર. પૂર્વે છે સુકવે કર્યા, એહનાં ચરિત પ્રસિદ્ધ, તે હુઇ રસિક જના ગ્રહે, એ મેં ઉદ્યમ કીધ. કેલ લહી મુકતે' ગઇ, કીધ કલ કહ છેક (છેદ ), તે ઋષિદત્તા સુચરિત, સુણ્યે સહુ સુવિવેક.
કવિની આ મુખ્ય અને મેાટી કૃતિ એકજ હાથ લાગી છે. આ તથા ઉપરોક્ત પ્રગટ થયેલ નેમિજિન સ્તવન સિવાય બીજી એ નાની કૃતિઓ જણાઇ છે. એકતા . ૩૭ કડીના સીમંધર સ્વામી પર લેખ એટલે કાગળ રૂપે સ્તવન છે, અને બીજી ૭૭ કડીનું નૈમિરાન્ડુલ બાર માસ વેલ પ્રબંધ એ નામનુ લાંબુ ગુર્જર કાવ્ય છે. તે પૈકી સીમંધર સ્વામીના સ્તવન આદિ અને અ ંત નીચે પ્રમાણે છે:
રાગ સામેરી
સ્વસ્તિ શ્રી યુ ડરરગિણી, મેરે સુગુણ સીમ ધર સ્વામી મુખ ખેલતાં અમૃત ઝરે, મનેહુર મેહત નામ ગુણ:કમલ તારે વેધીએ, મન ભમર મુઝ રસ પૂરિ તુઝ ભેટવા અલજો ઘણા, કિમ કર્ થાનિક રિ રે વાહલા તૂં પરદેસે' જઇ રિ નયન મેલાવડા રે, વાહલા
ઉ
તૂ. ૧
સાધુ શિરામણી જાણીએ તેા, શ્રી વિનયમાંડણુ ઉઝ્રાય રે, તાસ સીસ ગુણ આગલેા તેા, બહુલા પડિત રાય ૨. ૩૬ એહુવા૦ માસે શુદ્ધિ વૃનિમ દિને તેા, શુક્રવાર એકાંતે રે
કાગલ જયવંત પંડિતે તે, લિખીએ માઝિમ રાતિ રે-૩૭
એહુવા રે ગુણ તુમ તણા—.
આની પ્રત પ્રવક શ્રી કાન્તિવિજયજીની પાસેથી તેમજ માંગરેાળના ભંડા રમાં ત્રણ પાનાની મે જોયેલી છે, આમાં રચ્યાના માસ તથા તિથિ વાર આપેલ છે, પણ સંવત નથી આપ્યા તે! તે સંવત્ પ ંચાંગમાંથી જેમાં તે માસ તે તિથિ અને તે વાર જણાય તે પરથી નિર્ણિત થઈ શકે તેમ છે. નેમિરાન્ડુલ બાર માસ લિ નામની કૃતિના પ્રારંભ અને અંત આ પ્રમાણે છે.~~

Page #13

જૈન એતિહાસિક સાહિત્ય.
રાગ મલહાર. ધરિ દૂહા. વિમલ વિહંગમ વાહિની, માતા ઘઉં વરદાન, હાદસ માસ સહામણા, ગાઉં જિન ગુણ ગાન. ૧ વેધક જન મન રીઝવઈ, માનનિ મેહણ વેલિ, ગુણ ભાગ સહામણું, વાણુ ઘઉ રંગ રેલિ. ૨ મુગતિ માનિની મનિ ધરી, રાજુલિ ઈંડિ નેમિ પિક વિછુરત ભોજકુંચિકું, વિરહ દહઈ જિનેમિ. ૩ બાર માસ ગુણ જિણ તણા હો, ગાતાં મ કરે પ્રમાદ, રદ્ધિ અનંતી આગ મિઇ હૈ, સુણતાં હુઈ આહાદ.
ત્રટક સુણતાં હઇ આહાદ સદાઇ, જિણ ગુણ અતિહિં રસાલ, મનનઈ ભાવિ તેજ ભણતાં, દિન દિન મંગલમાલ, શ્રી વિનયમંડન ઉઝાય અને પમ તપગચ્છ ગયણે ચંદ, તસુ સસ જયવંત સૂરિવર વાણી સુણતાં હુઈ આણંદ. ૭૭
આની પ્રત ગણિ દ્વિસુંદર લિખિતં શ્રી મસૂદા નગરે સંવત્ ૧૭૦૯ વર્ષે, એક પાનામાં ૨૧ પંક્તિવાળાં ત્રણ પાનાં વાળી સ્વ. વિજયધર્મસૂરિ પાસે નાંધાઈ હતી અને લીંબડીભંડારમાં ૧૭ પંક્તિનાં ચાર પાનાં વાળી પ્રત મેં જે પેલી છે. અને તેમાં ગ્રંથા લોક ૧૭૫ એમ જણવેલું છે.
જૈન એતિહાસિક સાહિત્ય.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૨૯ થી શરૂ ) મંત્રીરાજ પોતાના સ્વામીના હુકમથી રાજ્યના કામે ખંભાત આવ્યા. ત્યાં સિદીક નામને ધનાઢ્ય મદાઘ પુરૂષ રહેતો હતો. તે ગરીબ ઉપર અન્યાય કરતે હતો છતાં કે તેને કાંઈ કહી શકતું નહોતું અને એટલે બધો અભિમાની હતું, કે રાજાઓને પણ હિસાબમાં ગણતો નહોતો અને ખંભાતમાં આવનાર નવા અને ધિકારીને પણ સિદીકને ત્યાં મળવા જવું પડતું હતું. ભરૂચના રાજા શંખ સાથે તેને મિત્રતા હતી.
એક વખત વસ્તુપાલ મંત્રીએ તેણે કરેલા એક અપરાધની બાબતને નિર્ણય કરવા બોલાવ્યા, છતાં મંત્રીરાજ તથા રાજા વિરધવલનો તિરસ્કાર કરવામાં તેણે બાકી રાખી નહીં

Page #14

૧૬૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વસ્તુપાલે રીતસર ફરી કહેવરાવ્યા છતાં તેમની સર્વ વાતનો અનાદર કર્યો, તેટલું જ નહીં પરંતુ પોતાના મિત્ર શંખ રાજા પાસે મંત્રી રાજની નિંદા કરી. શંખ રાજા અને વસ્તુપાલની વચ્ચે લડાઈ થઈ જેમાં વસ્તુપાળે વિજય પ્રાપ્ત કર્યો અને શં
ખની હાર થવાથી તેના ખાના માંથી ઘણું જ દ્રવ્ય મળ્યું. આમ છતાં સિદીક વસ્તુપાળનું અપમાન કરતેજ રહ્યો, જેથી સંત્રીજીએ પિતાનું સૈન્ય સાથે લઈ સિદીકને ઘેર જઈ ઘેરે ઘા.
વસ્તુપાળના પોતાના પુણ્ય બાળથી પોતાની પાસે સાધન પણ પુરૂં હતું. ૧૮૦૦ સુભટો તે બને બંધુઓના અંગરક્ષક હતા. ૧૪૦૦ સામાન્ય રજપૂતો બીજા દરજજાના હાઈ વિજય પ્રાપ્ત કરી શકતા હતા. પ૦૦૦ નામી ઘોડા, ૨૦૦૦ ઉત્કૃષ્ટ ગતિવાળા પવનવેગી અવો, ૩૦૦ દુઝણી ગાયે, ૨૦૦૦ બળદ, હજારો ઉંટે અને હજારો મેં સે દુધ આપનારી હતી. ૧૦૦૦૦ નોકર ચાકર હતા. ત્રણશે હાથી તે રાજ તરફથી ભેટમાં મળેલા હતા. પોતે સમજતા હતા કે રાજકર્મચારી ગૃહસ્થનું જીવન પૈસા પર નિર્ભર હોય છે, જેથી ચારકોડ અસરણી આઠ, કરોડ મુદ્રા હમેશાં પોતાની પાસે રોકડ રાખતા હતા.
પુણ્ય કરવાથી પુણ્ય વધે છે એમ તેઓ માનતા હોવાથી દીન દુઃખી જનનું પિતાના કુટુંબ પ્રમાણે પાલન કરતા હતા. દીન, દુ:ખી, આર્ત, વગેરેના ઉદ્ધાર માટે દરરોજ ૧૦ ૦૦૦ દ્રમ ખરચ કરતા હતા. મંત્રી રાજના સુભટોએ સિદીકના સામા જઈ તેના સુભટોને મારી પીટી સીદીકને કેદ પકડી મંત્રીને હવાલે હૈં. અને પિતાના સુભટોને હુકમ કર્યો કે તેની અન્યાયી કુલ સંપત્તિ લઈ રાજદરબારમાં દાખલ કરો. જેથી તેના ઘરમાંથી ૫૦૦૦ સોનાની ઈટો, ૧૪૦૦ ઘેડા તેમજ રત્ન, મણી, માણેક વગેરે સારી સારી ચીજે દરબાર દાખલ કરીને કોઈપણ ગરીબને હવે પછી અન્યાય નહીં કરવા, તેમજ રાજ્યનું અપમાન નહીં કરવું તેવી શરતે સિદીકને છોડી દીધો.
જ્યારે મંત્રી ખંભાતમાં આવ્યા હતા ત્યારે તેમના આવતા પહેલાં કઈ દેવીએ સિંહ પર બેસી આકાશમાં રહી ગરના લોકોને જણાવ્યું હતું કે, વસ્તુપાળ, તેજપાળ ન્યાયના પક્ષપાતી, ધર્મમૂર્તિ છે, દીનજને ના બંધુ અને પ્રઢપ્રતાપી છે, જેથી તેની કોઈએ અવગણના કરવી નહીં. જેથી જે રાજા, મહારાજા તથા સુભટેએ આ દેવવાણું સાંભળી તેમણે વસ્તુપાળ-તેજપાળને અનેક ભેટે મોકલી. ત્યાર બાદ મંત્રીરાજ ત્યાંના કાર્યથી નિવૃત્ત થઈ છેલકા પહોંચ્યા, જેથી પૂર્વ સંચિત શુભ કર્મના યોગથી શ્રી નયચંદ્રસૂરિજી મહારાજ ગ્રામાનુગ્રામ વિચરતા ઘેલકા પધાર્યા. તે વખતે મંત્રી જ સપરિવાર ગુરૂવંદન કરવા ગયા. સૂરિજીએ ધર્મદેશના આપી જેમાં દાનધર્મની ઘણીજ પુષ્ટિ કરી. સુપાત્રદાન–અભયદાન-ધર્મોપષ્ટ. ભદાન એ ત્રણે પ્રકારના દાનનું એવું સરસ વર્ણન કર્યું કે જેથી ભિક્ષાચરને પણ

Page #15

જૈન ઐતિહાસીક સાહિત્ય.
૧
દાન દેવાની ઇચ્છા થાય. આ ઉપદેશથી વસ્તુપાળને પણ શ્રદ્ધા થઈ ગઈ કે લક્ષ્મીનું આભરણુ દાન છે. અને તેને અને ભાઇઓએ સફળ પણ કરી બતાવ્યું. અનેક દાનશાળા કે જ્યાં સદાકાળ અન્નપાણી અપાય તેવી ઉઘાડી. રસાયાને પણ હુકમ કર્યો કે સર્વ જીવાત્મા અમારે સમાન છે, માટે જેથી યાચક ગમે તેવી હાલતમાં આવે તેમને મેઢે માંગી વસ્તુએ ખવરાવવી. ગાયા વગેરે ચેાપગા જનાવા, કબુતર વગેરે પક્ષીએ સર્વ જીવાને દાન આપેા. મનુષ્યેાની વિશેષ ભક્તિ કરો, કારણકે તેના જીવવાથી તે અન્ય જીવાનુ રક્ષણ કરશે. સર્વ જીવેાને અન્ન શુદ્ધ કરી ખવરાવા, પાણી ગળીને પાએ. સાર્વજનિક દવાખાનાં ખાલી તેમાં વિદ્વાન વેદ્યો દાખલ કર્યાં. બીમારની સારવાર માટે તેમાં કરા રાખ્યા. જનાવરેાની પણ ચિકિત્સાના સાધના બનાવ્યા. અને દવાખાનાના નાકરાને આજ્ઞા કરી કે અલ્પ રભથી ઓષધીએ તૈયાર કરવી, મતલકે ધર્મ સાચવીને દરેક કાર્યો કરવાની રજા આપી. અને બંધુએએ તે તમામ ખાતા ઉપર દેખરેખ રાખવા માંડી, નવતત્ત્વના ત્રીજા પુણ્ય તત્ત્વમાં જે નવ પ્રકારા પુણ્યધના બતાવ્યા છે તે તમામ પ્રકારાએ મંત્રીરાજ વસ્તુપાલ, તેજપાલ પુણ્ય ખાંધવા લાગ્યા, શરદીના વખતમાં લાખા રૂપીયાના કપડા ગરીબેને આપતા હતા. મુનિમહારાજાએને શુદ્ધ નિર્દોષ કલ્પનીય માહાર, વસ્ર આપવાનુ તે તેનું પરમ કવ્યંજ હતું. જ્યાં સાંભળવામાં આવે કે મનુષ્ય અને પશુ માટે પાણીની તંગી છે, ત્યાં તત્કાળ કુવા, તળાવ કરાવી ખેાટ પુરી પાડતા હતા. મ`ત્રીરાજે હજારા જળાશયા નવા ખાદાવ્યા, અનેક રીપેર કરાવ્યા. હજારો ધર્મશાળાએ બંધાવી.
વસ્તુપાળ, તેજપાળના અનુપમ ચરિત્ર માટે કીર્તિકોમુદિ, સુકૃત સાગર, વસંત વિલાસ, વસ્તુપાળ તેજપાળ પ્રશસ્તિ વગેરે અનેક પ્રથા છે, જે જોવાથી જણાય છે કે વસ્તુપાળ, તેજપાળ ખરેખર ધર્મરત્ન હતા અને ધર્મ માટે તન, મન, ધન કુરબાન કરી દેતા હતા. વળી ખારવ્રતધારી શ્રાવક હતા. પાંચમી તપ, વીશ સ્થાનક તપ, અને ચોદશી તપ નિરતિચારપણે પૂર્ણ કર્યા હતા. વસ્તુપાળને લલિતા દેવી અને સોખ્યલતા નામની બે સ્ત્રીએ હતી. લલિતાદેવીએ નવકાર મંત્રના તપની આરાધના કરી હતી અને સોખ્ખદેવીએ નવકાર મંત્રને કેટિ જાપ કર્યા હતા.
79
નવકાર મંત્રની મારાધના વિધિ આ પ્રમાણે છે. નવકાર મંત્રના ૬૮ અક્ષરે છે. જેમાં પ્રથમ “ નમે અરિહંતાણ ના સાત અક્ષરા છે તેા સાત ઉપવાસ કરવાથી પ્રથમ પદની આરાધના થાય છે, બીજા “ નમે સિદ્ધાણુ ” પદ્મના પાંચ અક્ષરે છે તેથી પાંચ ઉપવાસ કરવાથી તે પદની આરાધના થાય છે, એમ

Page #16

: ૧૬૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બે માસ અને સેળ દિવસમાં આ તપ પુરો થાય છે. તેમાં ૬૮ ઉપવાસ અને ૮ દિવસ પારણમાં આવે છે.
તેજપાળ મંત્રીની સ્ત્રીનું નામ અનુપમાદેવી હતું. તેમણે પણ નંદીશ્વર તીર્થ તપ આદિ અનેક તપ કર્યો. અને અનેક જૈનાચાર્યોને આમંત્રણ કરી પોતાની તપસ્યાના ઉજમણુ કર્યા હતા. વસ્તુપાળતેજપાળે સિદ્ધાચળજી,ગિરનારજી, તારં ગાજી, પાવાગઢ, આબુજી, સંમેત્ત શિખરજી, આદિ તીર્થો પર જિન મંદિર બંધાવ્યા છે.
માલવામાં આવેલા સાચાર નગરમાં મહાવીર પ્રભુની યાત્રામાં તેજપાલ મંત્રીએ લાખ રૂપિયા ખરચ્યા છે. એ તીર્થમાં જે ચરમ તીર્થકરની પ્રતિમાજી છે તેની પ્રતિષ્ઠા વીર નિર્વાણના સીતેર વર્ષ પછી શ્રી રત્નપ્રભસૂરિજીએ પોતાના હાથે કરાવેલી છે કે તે વખતે અનેક શાસન પ્રભાવક સાધુ શ્રાવકે ત્યાં આવ્યા હતા સિદ્ધાચળજી, ગિરનારજીની ૧૨ યાત્રા મોટા મોટા સંઘ કાઢીને કરી હતી. અનેક મુનિરાજેને સૂરિ પદ અપાવ્યા. દરેક વર્ષમાં ત્રણ વખત સાધમીવાત્સલ્ય કરતા હતા.
એક વખત શ્રી નયચંદ્રસૂરિ મહારાજે મંત્રીઓને સૂચના આપી કે વાદળાંની છાયા માફક મનુષ્યની સંપત્તિ સ્થિર રહેતી નથી, તેટલા માટે લોકપકારી કામ કરી પિતાનું નામ અમર બનાવવું તે તમારું પરમ કર્તવ્ય છે. તમે બંને આટલી હદે પહોંચ્યા છતાં તમારા સાધમ ભાઈઓ ભૂખે મરે તે આંખેથી જોઈ શકતા નથી ? અરે ભાગ્યવાનો વિચાર કરો. સૂરિજીને આ ઉપદેશ સમયોચિત હતા. અત્યારના મહાપુરૂષનો દષ્ટિપાત આ વિષયમાં પણ કેટલું મહત્વનું છે? ગુરૂ મહારાજને અપૂર્વ ઉપદેશ સાંભળી મંત્રી રાજેએ અભિગ્રહ ધારણ કર્યો કે– સમાનધમી શ્રાવક શ્રાવિકાઓના ઉદ્ધારમાં દરવર્ષે અમારે એક કરોડ ક્રમ્સ ઓછામાં ઓછા અવશ્ય ખરચવા.
હવે એક વખત સૂરિ મહારાજને પત્ર આવ્યું તેને ગુરૂપ્રસાદ સમજી આદર પૂર્વક માથે ચડાવી વાંચી સકળ કુટુંબને હર્ષ સહિત સંભળાવ્યું. તે પત્રમાં કેવા પ્રકારને ઉપદેશ અને આજ્ઞા હતી તે હવે પછી આપીશું. (ચાલુ)

Page #17

એક રમુજી સંવાદ, એક રમુજી સંવાદ.
(લેખક–મુનિ ન્યાયવિજયજી. ) પવન મંદ મંદ વહી રહ્યો છે. ભગવાન સવિતા નારાયણ પિતાના બાલ અને તિણ કીરણોને પૃથ્વી ઉપર ફેંકી તે દ્વારા તેની લાલ સાડી ખેંચી રહ્યો છે. મદીજેમાં ઘંટાના રણકાર થઈ રહ્યા છે, સાધુએ પોતાની પ્રાત:ક્રિયામાંથી નીવૃત્ત થઈ અભ્યાસની ધુન મચાવી રહ્યા છે, તે વખતે મોક્ષમાર્ગના મુખ્ય સ્તંભ સરખા દાન શીલ તપ અને ભાવ એ ચારે જણ એક ખુલ્લા મેદાનમાં-કે જ્યાં નજીકમાં ત્રિલોકના નાથ શ્રી જીનેશ્વરદેવ શેભી રહ્યા છે, ત્યાં એકઠા થઈ પિતાપિતાનાં યશોગાન ગાતા હતા. તેઓ યશગાન ગાતાં ગાતાં આત્મલાઘા ઉપર આવી ગયા. અને છેવટે તેઓને વાદવિવાદ પણ શરૂ થયા.
તેઓના વાદવિવાદનું મુખ્ય કારણ માત્ર તેઓનું અભીમાન હતું, તેઓ દ. રેકનું એવું મંતવ્ય છે કે જગતમાં બીજા કરતાં પોતાના ગુણે ચમત્કારિક સત્તા અને મોક્ષદાયક પ્રભાવ વધારે મહત્તાવાળા હોવાથી પોતેજ ઉંચ્ચ સ્થાન ભેગવવાને વધારે લાયક છે, તેમાં પિતાની મહત્તાને સ્થાપન કરતાં દાન કહે છે કે,
રાજગતમાં દરેક જીવોને મૂર્તિમાર્ગે જવા મુખ્યત્વે હુંજ કારણ ભુત છું. બાકી શીયલ, તપસ્યા કે ભાવ તમે બધા મારા સહચારી છે. કેઈ જીવમાં તાકત નથી કે મારા સિવાય તે સિદ્ધ ક્ષે જઈ શકે. આ વિશ્વમાં મારી સત્તાપ્રતિભાનું સ્થાન બીજા કરતાં કેઈ અનેરૂં છે. આ અભીમાની વાણી શિયલને રૂચિ નહીં, તે તડાક કરતાં બોલવા લાગ્યું કે,
––અરે દાન ! બસ બેસ. એટલી બધી શેખાઈ શાની કરે છે? જે હું ન હોઉં તે સારે આબરૂદાર મનુષ્યની ગમે તેવી આબરૂ પણ કેડીની છે. ભલે મનુષ્ય ગમે તેવો દાતા હોય પરંતુ જો તે મારો અનુયાયી ન હોય તો તેનાં મહરા, યશ કે પ્રભાવ આછાં થઈ જાય છે. પંડિત કે મૂખ, તવંગર કે ભીખારી અને રાજા કે રંકને પણ મારી ખાસ જરૂર પડે છે. અને મારાથી જ તેની મહત્તા તપે છે.
આ શબ્દોથી તપ પણ શેને મૌન રહી શકે ?
તા–અરે! તમે બન્ને આપબડાઈ કરી ફોકટ શું ફુલાએ છે? શું તપસ્યા વિના કેઈ જીવ મેક્ષમાં જઈ શકે ખરો ? ને ના ? એમ બનતું નથી. જીવને ગમે ત્યારે પણ તપસ્યા કરવી જ પડે છે. “ગી, જતિ, તપસ્વી કે સંન્યાસીઓ જંગલે એવી અનન્ય ભાવથી મારી સેવા આદરે છે' તેઓ મારા સા

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશે.
-
-
-
-
મર્થ ઉપર નીર્ભય રહીને જ તેમ કરવા મથે છે. વળી મનુષ્યના ગમે તેવા કઠિણ કર્મો હેય તે પણ મારા પ્રભાવથી ગળી જાય છે, માટે મુક્તિ માર્ગનું અઠંગ કારણ હું જ છું.
આ ગર્ભ ભય વચનથી છોડાઈ ત્રણેપર કરડી નજર નાખતો ભાવ શાંત રહી શકે નહીં. તે બે કે,
મા–અરે ! તમે બધા ફેકટની ધમાલ કરો છો! ખરી રીતે તમારા બધા કરતાં હું જ મુખ્ય છું મારા સિવાય તમે ત્રણે શું કામના ? “ જેમ એકડા વિનાના મીંડા નકામા છે, તેમ ભાવ વિનાના તમે ત્રણ પણ કાંઈ ફળ આપવા સમર્થ નથી.” દાન શીલ અને તપ ભાવ વિનાનાં સંપૂર્ણ ફલ આપનાર નથીબલકે ત્રણે નીષ્ફલ છે.
ઉપરોક્ત વાદવિવાદથી દાનને પોતાનો હક લુંટાઈ જવાને ભય લાગ્યો. તેને સાથેના ત્રણે ઉપર રેષ છૂટ્યો.
ઢાન–રે શિયલ તપ અને ભાવ! તમારા બધામાં કોઈ મારૂં મહાગ્ય જાણનાર નથી, એટલે જ મારાથી મેટા થવા ઈચ્છે છે. પરંતુ હવે તે માટે પ્રભાવ સાંભળતાં વાર જ તમારા દરેકનું માન ગળી જશે. મારા પ્રભાવથી શાલિભદ્ર જેવો ભેગી પણ ધ્રુવના તારા સમાન એકલા અટલ શોભી રહેલ મોક્ષને પામે.મોક્ષગામી થયો. એ ત્રણ જગતમાં સુપ્રસિદ્ધ છે. મારે આ અદ્દભુત પ્રભાવ હોવા છતાં તમો મારાથી મેટા થવા મથે છે ! એતે નર્યો અન્યાયજ છે.
શીયલ પણ પિતાના પ્રભાવને કાંઈ ઉતરતે માનતે નહતો કે તે દાનનાં ગર્વ ભર્યા વચને સાંભળી રહે.
વન–અરે દાન ! માત્ર તને મારો પ્રભાવ શુતિગોચર થયો નથી ત્યાં સુધી જ આ બડાઈ મારે છે–અને ગર્વભર્યા વચન બોલે છે. પરંતુ જ્યારે તું મારી સત્તા કે પ્રભાવ સાંભળીશ કે તરત બોલતા બંધ થઈ જઈશ. કદીપણ નહીં બનેલાં કાર્યો મારા પ્રભાવથી થયાં છે થાય—છે ને થશે. - સુદર્શન શેઠને શુલીનું સિંહાસન થવામાં માત્ર મારેજ કટાક્ષપાત હતે. અચલ મેરૂ પણ ધણધણે, સમુદ્ર પણ મર્યાદા મૂકી બલભલે, અને સૂર્ય પણ અસ્તાચલ. માંથી આકાશપટમાં હાજરી આપે. પરંતુ મારી ઉપાસના કરનારતો નિમકહલાલ પણે મારી સેવા નથી મૂકતો. અને મારી સેવાથી તે ત્રણે જગતમાં પ્રસિદ્ધિને પામે છે. અરે, એકલી પ્રસિદ્ધિજ નહીં કિતુ “ધ્રુવના તારા સમાં અડગ અને ઉચ્ચ અમર સ્થાનને ભોગવે છે. ” “ માત્ર બાવીસ વર્ષની પાછળ જોતો મારો અમર આત્મા ભવેગમાં જગમગે છે, કામીઓના માન રૂપી હસ્તિનું મર્દન

Page #19

એક રમુજી સંવાદ.
કરનાર કરાલ વર્ષાઋતુ હોવા છતાં, હાવભાવ અને પ્રેમથી લયલીન બનેલી, મદમાં છલકતી અને રૂપમાં અપ્સરા સરીખડી કેશા વેશ્યા પોતાની દૃષ્ટિ સન્મુખ હોવા છતાં અને અનેક મદન દીપક વિલાસની ચિણગારી ભભકતી હોવા છતાં પણ પારકાની સહાય વિનાજ, રતિપતિરાજને પરાજય કરી વિજય વાવટો ફરકાવનાર એ સ્થૂલિભદ્રવીરને ધન્ય છે.” તેમણે આ જગતમાં ચોરાશી વીશી સુધી પિતાનું નામ અમર કર્યું છે, એ પણ મારે જ પ્રભાવ છે. મારાથી મનુષ્યની કીર્તિરૂપી સ્ત્રી ચારે દિશામાં ભમી અમર સ્થાનને ભોગવે છે, અને તેનો આત્મા સંસારમાં ભમ્યા વિના જ અચલ સ્થાનને ભોગવે છે. બેશક આ સાંભળીને તમે મારી ઉત્તમતા વિષેનો મારો દા સત્ય હોવાનું કબુલ રાખશે એ નિ:સંશય છે.
તપની જીભમતો કયારની ચટપટી થઈ રહી હતી, પિતાને બોલવાને વખત નહીં મળવાથી અત્યારસુધી તે મન હતો.
તા–અરે નાદાન દાન ! અને અરે શીયલ ! તમારી બુદ્ધિ કામ કરી શકતી નથી. નહીંતે તમે બને એમ કેમ ન માને કે અમારા કરતાં પહેલે નંબર તપનો છે શું ? મારો પ્રભાવ ઓછો છે? મારાથી અસ્થિર હોય તે સ્થિર થાય છે, વક પણ બાજુ થાય છે. ગમે તેવું દૂલભ કાર્ય પણ સુલભ થાય છે અને દુ:સાધ્ય સુસાધ્ય બને છે « અગ્નિ જેમ લાકડાના ઢગને બાળી નાખે છે તેમ હું પણ અનન્ત ભવમાં એકઠું કરેલ દુર્જર કમ પણ ક્ષણવારમાં ભસ્મસાત્ કરૂં છું, ” બાહ્ય અને અત્યંતર તપસ્યા રૂપી અગ્નિ તપતાં સાધુઓ ક્ષણવારમાં દુર્જર કર્મોને બાળી નાંખે છે-કાપી નાખે છે. દરેક જીવોને કર્મોને નાશ અવશ્ય કરે પડે છે, તેને માટે બે રસ્તા છે.
* अणसंणमूणोअरिआ वित्तीसरैवेवणं रसञ्चाओ कायकिलेसो संलीण याय वजो तवोहोइ-॥
___ पायच्छितं विणएं यावच्चं तहेवसज्झाओ झाणं उस्संगोविअ आभिंतरओ તો ટોટ્ટ
नवतत्त्व-३६-३७ અર્થ—અનશન, ઉદરી, વૃત્તિક્ષેપ, રસત્યાગ, ચાદિક દેહકષ્ટ, અંગે પાંગ દેહાવનોકાબુ. આ જ પ્રકારનો બાહ્ય તપમાં સમાવેશ થાય છે.
પ્રાયશ્ચિત્ત, વિનય, સેવા, અધ્યયન, ધ્યાન અને ઉપસર્ગોની સહનશીલતા આ છ ભેદ અભ્યતર તપ થાય છે.

Page #20

L
શ્રી આત્માન ૢ પ્રકાશ
કાંતા કર્મોને અનુભવિને ( વેદિને ) અથવા તપસ્યાથા કમાં ખપાવાય છે, અને કુમાર્ગે ચડેલા જીવને લાગેલા પાપ ગુરૂએ આપેલા પ્રાયશ્ચિત્તથી ખપાવી શકાય છે. બ્રાહ્મણુ, સ્ત્રી, બાળક મને ગાયની હત્યા કરનાર ઘાર પાપી દ્રઢપ્રહારી જેવા અધમ નર રાક્ષસ પણ મારી સેવા કરવાથી નરકના અતિથી મનવાને બદલે મેક્ષમાં ગયા છે. આ પણ મારેાજ પ્રતાપ.
મહાશય ભાવને પણ આ ધમાલમાં પેાતાનું ઇંદ્રાસન ડુલી જવાનું સ્વપ્ન આવ્યું હતું. પેાતાના હક્ક સાચવવાના પ્રયત્નમાં કાણુ પાછી પાની કરે ?
માવ—અરે મિત્રા ! તમે ખાટા ખખડાટ કરી છે. મારે લીધે જગતમાં તમારી મેટાઇ છે, મારી શુદ્ધિ અને પ્રભાવમાંજ તમારી શુદ્ધિ અને પ્રભાવ સમાયેલાં છે—Àાલે છે. તમે। મારે લીધેજ મેટાઇ પામી મારાથી મેાટા માનવામાં લગારે લાજતા પણ નથી ? “ જેમ આત્મા વિનાનુ` શરીર, ફૂલ વિનાનુ ફુલ અને પાણી વિનાનું સરેાવર Àાલતા નથી, તેમ મારા સિવાય (ભાવિના દાન, શીયલ કે તપ લગારે શાભતાં નથી. ” “ ઘણું ઘણું દાન આપ્યુ, ઘણાં શાસ્ત્રો ભણ્યાં, અહુ બહુ ઉગ્ર ક્રિયા કરી, નિર ંતર ભૂમિ ઉપર શયન કર્યું, ઘણી ઘણી તીવ્ર તપસ્યાએ આદરી, કઠિન ચારિત્ર પણ સેવ્યું છતાં આ દરેક ક્રિયા કરતાં હૃદયમાં ભાવનું પ્રાધાન્ય ન હોય તે તે ફાતર્યા ને ખાંડવાની જેમ નિષ્ફળ છે.” (જેમ ફેાતરાને ખાંડવાથી કે વાવવાથી કાંઈ લ મળતું નથી તેમ ભાવ વિનાની મૃધી ક્રિયા ફૈાતરા જેવી હાવાથી તે માટે કરેલા પ્રયત્ન ફાકટ થાય છે એવા આશય ગ્મા કથનમાં સૂચવેલ છે) વળી અનેક રાજામહારાજાઓને પેાતાના ચરણમાં નમાવનાર કેટલાકેાને ભૂચાટતા કરનાર, કેટલાક શૂરવીરાની જયકીર્તિને ભૂમીમાં ભૂંસી નાંખનાર યુદ્ધના મેદાનમાં અનેક જીવાના પરાજય કરતાં પાછી પાની નહીં કરનાર, સૌંસારસાગરમાં મહુના મજબુત પાશલાથી ઝકડાયેલ ભરતચક્રવત્તિ પણ મારા આશ્રયથી પ્રલયકાલનાં ઉછળતાં મહેાદધિનાં મેાજા સરખાં પાપાના એક ક્ષણવારમાં નાશ કરી, માહના બંધનને તેાડી, સાંસાર સાગરમાંથી નીકળી ઉજ્વલ અદ્વિતિય જ્ઞાન પામી મેક્ષે ગયા. બેલે ! આ મારા આ પ્રતાપ છે ?
પેાતપાતામાં મેાટાઈના ઝાંઝવા દેખનાર શીયલ તપ અને ભાવના ગર્વિત વચના સાંભળીને દાન ગ ંભીરતાથી ક્ીવાર ખેલવાને તત્પર થયેા.
૧ સીમંધર સ્વામીના વચનમાં આ યનની પુષ્ટિ નીચે મુજબ છે.
पावाणं चखलभोकडाणंकम्माणं पुव्विंदुचिण्णाणं दुप्पडिकंताणं वेइत्तामुक्खो, अनेसा ૦ તવસાવા ઓક્ષફત્તા.

Page #21

એક રમુજી સવાદ.
૧૭
દાન—મરે હજી પણ તમે! મારા સત્ય પ્રભાવથી અજ્ઞાત છે ! નહીં તા કદાપી મારાથી મેોટા થવાની કૃતઘ્નતા ન કરત અને પેાતાની આત્મલાઘા કરી તમારૂં મહાત્મ્ય ન ઘટાડત. અસ્તુ ! હવે મારા પ્રભાવ સાંભળેા. પૂર્વે ધનસા વાહે અતિ ભક્તિપૂર્વક સાધુને ધી વ્હારાવવાથી આ અવસણિમાં આદ્યપ્રથિવીનાથ પ્રથમ ચેગીશ્વર અને આદિમ તીર્થંકરની પદવીએ સંપાદન કરી. આ પણ મારા પ્રભાવજ સમજી લેવા. અરે ત્રૈલાય પિતામહ શ્રીઆદીશ્વર પ્રભુ જેવા સિદ્ધપુરૂષે પણ પાતાના પવિત્ર હાથ શેલડીરસનું દાન કરનાર શ્રેયાંસકુમારના હાથ નીચે ધર્યા એ પણ મારા પ્રતાપી પ્રભાવ છે. “અરે પારકાની રેંચમાત્ર હાયતાવિના મેાક્ષમામાં જવા પ્રવૃત્ત થયેલ જીવ પણ મેાક્ષને કાંઠે બેઠેલા પણ દાનની ઉપેક્ષા કરી શકતા નથી પણ અપેક્ષા રાખે છે.” ( જેમકે ભાવ અભયદાન અને ભાવ સુપાત્રદાન, મેાક્ષપથનુ અનુકુલ માંગ છે. )
તેમજ સતીશીરેામણી ચન્હનમાલા ( પરમાત્મા મહાવીર પ્રભુની પ્રથમ સાધ્વી ચન્દના ) એ એક મુઠી અડદના ખાકુલા આપી મેક્ષ લીધું, એ કાંઈ જગતથી મજાણુ નથી. મારા પ્રભાવથી દાતારની કીર્તિરૂપી નટડી જગતમાં અનેકવિધ નૃત્ય કરતી–ત્રણે લેાકમાં ભમતી ધ્રુવના તારા સરખી અમર બની જાય છે. ખીજા પણ અનેક ભવ્યાત્માએ દાન આપી કૃતાર્થ બની ગયા છે. હુ વધારે શું કહું ? મારા પ્રતાપથી અષ્ટમહાસિદ્ધિ, નવનિધાન, સારા સારા ભાગા ઉપભાગા અને આરોગ્યની પણ પ્રાપ્તિ થવી સુલભ છે—થાય છે,
દાનના આવા જુસ્સાદાર શબ્દોથી શીયલની શાંતિમાં ભંગ પડ્યો. તેના ઠંડાગાર હૃદયમાં ધ્રુજારા છુટ્યો અને ઉતાવલથી ખેલવાને સજ્જ થયા.
શીયલ~~~અરે, દાન દાન હવે રાખીજા ! રાખીજા ! આ ખડાઇનાં બણગાં ક્યાંસુધી હું કીશ ! હું તેા ધારતા હતા કે તુ બાલવામાં ભલાઇ વાપરશે; પણ તે તા મારૂ શ્રેષ્ઠ સ્થાન:તદ્દન હલકુ પાડી નાખ્યુ છે, પણ મારા પ્રતાપી પ્રભાવ તા સાંભલ ?
સીતા અને સુભદ્રા જેવી મહાન્ સતીઓએ પણ મારા પ્રયત્નથી દુ:સાધ્ય કોને પણ સુસાધ્ય કર્યો છે, આ તેા જગતમાં વિદિત થઈ ચુકેલી મીના છે. અરે ટટાબાજ નારદ મુનિ પણ મારે। હાથ પકડીને મેક્ષગામી થયા છે. અરે ધરાને ધ્રુજાવનાર દેવદાનવને “ ત્રાહી ત્રાહી ” પાકરાવનાર નામમાત્રથી ગર્ભવતીના ગર્ભને ગાલનાર પ્રતાપી રાવણુરાજ પણ મારાથી વંચિત્ત રહેતાં–મારા હાથથી વિખુટા પડતાં અપયશના પોટલા બાંધી છુરી હાલતે રણમાં રેાળાયે-અરે તે મરાયે છતાં જગતમાં ક્રરાત્મા અને હલકટ પુરૂષ તરીકે પેાતાનું સ્થાન ભાગવે છે. આ ફળ પણ મારી ઉપાસના નહીં કરવાથીજ મળ્યુ છે. તેની સેાનાથી
* શ્રી યુગાદિશ્વર પ્રભુના સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિથી ગણુાતા ૧૩ ભવામાં પ્રથમ ભવ.

Page #22

ike
શ્રી આત્માનં પ્રકાશ.
ચમકતી અને રત્નની મઢેલી લકા લુંટાઇ, હતી ન હતી થઇ ગઇ એ પણ મારી સેવા નહીં કરવાથી બન્યુ છે. યદિ હરકેાઇ વ્યક્તિ શુદ્ધ મનથી મારી સેવાઉપાસના કરે તે—
મંત્ર ક્લે જગ જશ વધે, દેવ કરે રે સાનિધ્ય; બ્રહ્મચર્ય ધરે જે નરા, તે પામે નનિધ ॥ ( ખેલ ? દાન હવે કાના પ્રતાપ વધે ? )
અરે, હજી આગળ વધીને કહું તે જીનેશ્વરદેવે બીજા કાર્યોના નિષેધ કર્યો નથી તેમ આજ્ઞા પણ આપી નથી; પરંતુ એ જગકૃપાળુ પરમપૂજ્ય સજ્ઞ પ્રભુએ પણ અબ્રહ્મચર્ય ના તા નિષેધજ કર્યા છે.
“ મારેા ઉપાસક જીતેન્દ્રિય થાય છે, જીતેન્દ્રિય મનુષ્યમાં વિનય ખીલે છે, વિનયીમાં સારા ગુણેા આવે છે, જેને જોતાં ખીજા માણસો ખુશી થાય છે અને મનુષ્યના ખુશી થવાથી તેને સંપદા મળે છે; આ સોંપદાનું અકથ્ય મૂલ હું જ છું. ” મારા પ્રભાવ અદ્ભુત છે, માટે દાન, તપ અને ભાવ તમારૂં ગુમાન મૂકી ઘો. તમા હજી પણ મારા સમસ્ત પ્રભાવ તા જાણતાજ નથી. મારામાં જે સત્તા મહત્તા કે પ્રભાવ છે તેથી સામે અંશે પણ તમારી યાગ્ય મહત્તા કે પ્રભાવ નથી એ ચાક્કસ છે. માટે હવે ખેાટી અડાઇ મૂકી દઇ મને તમારામાં શ્રેષ્ટ ધર્મભેદ તરીકે સ્વીકારી. ( ચાલુ )
»~~~
सन्तोना सुवास.
વસન્તતિલકા.
ફાલ્યાં ફુલ્યાં તરૂવર વનમાં નમે છે,
ને વાદળાં જળભર્યાં ગગને ઝુલે છે; પામી સમૃદ્ધિસુખ સન્ત સુનમ્ર થાયે,
ને લેાકમાં સુજસ તેહતણ્ણા ગવાયે. શાભે સદા શ્રુતથી શ્રોત્ર ન કુંડલાથી,
શાલે છે દાનથી કરો નહિં કોંકણેાથી; કાયા સદૈવ વળી સન્ત તણી સુશાલે, કાર્યો કર્યો પરતણાં, ન શ્રીખ ડલેપે.
૧ સંસ્કૃત પરથી.
૨

Page #23

સતના સુવાસ.
આગીતિ. પાપથકી નિવારે, નિજે વળી સદાય નિજ હિતમાં,
ગઢ મંત્રને ગોપે, પ્રકટ કરે છે ગુણગણું અતરના આપત્તિ સમયે ના ત્યજે કદિ, વળી દાન પ્રસંગે દે,
આ સૌ સન્તો કેરાં સમજાવ્યાં છે લક્ષણ શાસ્ત્રોએ. દિનકર પઠાકરને કરે વિકસ્વર વિના સ્વાર્થ પોતે,
તથા ચદ્ર વણમાગ્યે કરે પ્રકુલ્લિત સદા કુમુદગણને; જળધર પણ વરસે છે, જળ અવસરસર વિના પ્રાર્થના કે, પરહિતમાં એમ પોતે કરે પ્રયને સદા સતત સન્તો.
| શિખરિણી. મને, વાચાર્યને શરીરમહિ યે અમૃત ભરી,
સુકાય સાધીને સકળ જગનું ચિત્તજ હરી; ગણે ગુણકેરા ગુણલવ ગુરૂ ગિરીશસમા,
દીઠા સન્તો એવા વિરલવિરલા કો જગતમાં. નહિં લેખામાં કે સુરગિરિ. સુવર્ણાદિથી ભર્યો,
રહે જેવાં તેવાં વિવિધ પણ જેનાં તરૂવરે; ચહે છે સન્ત તે મલયગિરિ, જેના શરણમાં, બને છે નિમ્બાદિ અવર તરૂએ ચન્દનસમાં.
શાર્દૂલવિક્રીડિત. તૃષ્ણા છેદી ક્ષમ ભજે, મદ ત્યજે, દુષ્કાર્યથી તો ડરે,
વાણુ સત્ય વદે, મુનિ અનુસરે, પંડિત સેવા કરે;
શત્રુ મિત્ર કરે, નમે ગુરૂ, કથે ના ગુણ પોતા તણું, પામે કીર્તિ, ધરે દુઃખી તણી દયા, આ ચણિતો ના.
જે ક્ષીરે નિજ વિર નીર ગણીને રાખ્યું કરી મિત્રતા, તે નીર ક્ષીરતાપ જે પડવા માંડ્યું જઈ અગ્નિમાં,
ભાળી નીરદશા, થયું ક્ષીરમને “ હું યે પડું પાવકે”, ત્યાં નીરે મળી ક્ષીર શાન્તજ કર્યું, મિત્રે જુએ અને એ.
S. M, spectator.

Page #24

૧૭૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર.
આચાર્ય પદ મહોત્સવ. ગામ પ્રાંતીજ જીલ્લા ગુજરાતમાં મહા સુદ ૧૦ શુકરવારના રોજ આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી મહારાજે પોતાના મુખ્ય શિષ્ય પ્રસિદ્ધ વક્તા પંન્યાસજી શ્રી અજિતસાગરજી મહારાજને આચાર્ય પદવી, મુનિશ્રી દ્ધિસાગરજીને પ્રવર્તક પદ અને મુનિશ્રી મહેન્દ્રસાગરજીને પંન્યાસ પદ ચતુર્વિધ સંઘ સમક્ષ આપેલ છે. તે સમયે જુદા જુદા શહેર અને ગામના મળી શુમારે ત્રણ હજાર માણસો આ મહોત્સવ પ્રસંગે એકત્ર થયા હતા. પંન્યાસજી શ્રી અજિતસાગરજી મહારાજ હાલમાં કાઠીયાવાડમાં અનેક સ્થળે વિહાર કરી દરેક સ્થાને સામાજીક અને ધાર્મિક વિષયો પર, જૈન અને જૈનેતર સમુહ વચ્ચે સમયાનુસાર અનેક ભાષણો આપી પોતાની વિદ્વતાને લાભ આપેલ છે, ઉકત મહાત્મા કવિ, લેખક, અને વકતા એ ત્રણે શક્તિ ધરાવે છે.
આચાર્યશ્રી બુદ્ધિસાગરજી મહારાજે આચાર્ય પદવી આપ્યા પહેલાં, આચાર્યશ્રી અજિતસાગરજી મહારાજને પદવીની મહત્વતા, જવાબદારી વગેરે માટે સરલતાથી આકર્ષક ભાષામાં જણુવ્યું હતું, અને પોતે વયોવૃદ્ધ થવાથી ચાલતી પરંપરા પ્રમાણે, ગુરૂ પિતાના લાયક શિષ્યને ગચ્છને ભાર વહન કરવા માટે જેમ પોતાના હાથે પદવીધર બનાવતા હતા, તે પ્રમાણે હું આ પદ મારા શિષ્યને મારા હૈયાતિમાં મારે હાથે આપું છું અને તે સંપૂર્ણ ફરજ આચાર્ય તરીકે બજાવશે એમ જણાવું છું. વગેરે કહી આચાર્યપદ વિધિ વિધાન સાથે ઉત્સાહ પૂર્વક આપ્યું હતું, અને શ્રી આદિનાથ પ્રભુની જય બોલાવી પદવી પ્રદાન મહોત્સવ માટે શ્રી સંઘે પણ હર્ષ બતાવી, જીવદયા વગેરે માટે ફડ થતાં તે દિવસ સ્વામીવાત્સલ્ય અને જીવોને અભયદાન આપવામાં આવ્યું હતું.
( મળેલું. )
શ્રી અંતરીક્ષજી જૈન મંદીર કેસનો ચુકાદો “તારી જેને કાયમ કરવામાં આવેલ માલીકી હક્ક
ધી જેન એસોસિએશન ઓફ ઇન્ડીયાના ઓનરરી સેક્રેટરીઓ જણાવે છે કે, આકાલા પાસે આવેલા શ્રી અંતરીક્ષ પાર્શ્વનાથ મંદીરથી માલીકી તથા વહીવટી હક તથા બીજી તકરારે સંબંધી વેતામ્બર તથા દીગમ્બર જેને વચ્ચે જે કેસ ચાલતો હતો. તે કેસમાં નીચલી કોર્ટના ચુકાદા ઉપર વેતામ્બરોએ નાગપુર હાઈકોર્ટમાં કરેલી અપીલને ચુકાદ વેતામ્બરોની તરફેણમાં તે કોર્ટના જજે મેસર્સ કેટવાળ અને પ્રીડેકસે આપ્યો છે. ચુકાદાનો સાર નીચે મુજબ છે.–
નીચલી કોર્ટના હુકમનામાની સામે વાદીઓ તરફથી આ કોર્ટમાં જે વાંધાઓ ઉપર ભાર મક છે તે એ છે કે, વેતા અને મંદીરની એકલા વ્યવસ્થા કરવાને હક છે. એવી રીત દલીલ

Page #25

વર્તમાન સમાચાર,
૧૭ી
કરતા વેતામ્બર વાદીઓને બેટી રીતે બંધ કરવામાં આવ્યા હતા અને કરદેરે વિગેરે પાછું કરવાના સબંધમાં તેમને મળેલા જે હુકમની રૂએ મનાઈ કરવામાં આવી હતી તે સ્પષ્ટ નથી. દીગમ્બરીઓને ૧૯૦૫ માં થયેલી ગોઠવણ મુજબ દેરામાં પૂજા કરવાને હક અહિં સ્વિકારવામાં આવે છે. બીજુ એ પણ કબુલ થયું છે કે અહિ આ આ કેસમાં ખરેખર સવાલ એકલી માલીકીનો નથી, પણ એકલો વહીવટ કરવાના હકનો છે અને તે પ્રમાણે જાહેર કરવામાં આવે તે વાદીઓને સતિષ થશે, કરદો વિગેરે ફરીથી કરવાનું કામ કેવી રીતે (કરવું) અમલમાં મુકવું તે સંબંધમાં અમક સુચના આપવાની અમે જરૂરી ધારતા નથી. અમે એમ જાહેર કરીએ છીએ કે વેતામ્બરીઓને કસબા શીરપુર મર્થના દહેરાની અને શ્રી અંતરીક્ષજી પારસનાથ મહારાજના કટીસૂત્ર, કરદોરા અને લેપ સાથેની મૂર્તિને એકલા વ્યવસ્થા (મેનેજમેન્ટ ) કરવાનો હક છે અને ચક્ષુ ટીકા અને મૂગટ સાથેની તે મૂર્તિને પૂજવાનો તેઓને હક્ક છે. અને તેઓના રીવાજ મુજબ તેના ઉપર આભૂષણો ચઢાવવાનો હક છે. દીગમ્બરીઓને ૧૯૦૫ થયેલી ગોઠવણ મુજબ તે મૂર્તિને ચક્ષુ ટીકા અને મુગટ અથવા આભૂષણ વગર પૂજવાનો હક છે, પરંતુ તેઓએ આભૂષણો ઉતારવાના નથી અથવા કછેટા, કટીસૂત્ર અને લેપની છેડ છાડ કરવાની નથી અને અમે જાહેર કરીએ છીએ કે કવેતામ્બરી કેમને મૂર્તિને અસલ સ્વરૂપમાં લાવતા અને તેને કછટા, કટીસુત્ર અને લેપથી હમણું અથવા હવે પછીથી વિભુષીત કરતાં અટકાવતા દીગખરી કે મને હંમેશને માટે પ્રતિબંધિત કરવામાં આવે છે. નીચલી કોર્ટનું હુકમનામું ફેરવીને ઉપર મુજબનું હુકમનામું હવે કરવામાં આવે છે. ક્રોસ એબજેકસન્સ સામા વાંધાઓ કાઢી નાંખવામાં આવે છે ખરચના સંબંધમાં અમે ધારીએ કે દરેક પાર્ટીએ પોતે પોતાનો ખર્ચ ભોગવવો વ્યાજબી છે.
સહી. પી. એસ. કેટવાલ.
સહી. એફ.ડબલ્યુ પ્રીડેકસ વધારાના ન્યાયાધિકારી કમિશનરે.
૧ લી ઓકટોબર ૧૯૨૩.
કરાંચી મ્યુનિસિપાલીટીમાં પહેલા જૈન ઉમેદવાર.
કરાંચીના જૈન યુવકમંડલના મંત્રી શ્રીયુત પિટલાલ ત્રિભુવનદાસ શાહ કે જેમાં કેટલાક વખતથી સામાજીક તેમજ રાજકારી વિષયોમાં ભાગ લે છે, તેને ત્યાંની સ્થાનિક કેગ્રેસ કમીટીએ કરાંચીની નેશનલ પાર્ટીમાં ત્યાંની મ્યુનીસીપાલીટીમાં મોકલવા પસંદ કરેલ છે. ભાઈ પોપટલાલ સ્વદેશીના હિમાયતી હાઈ સ્વદેશી વસ્ત્રના ખપી છે. અહિંસાના સિદ્ધાંત પ્રચાર માટે ત્યાં એક મંડળ સ્થાપી માંસાહાર અટકાવવાનો પ્રયત્ન કરે છે. કરાંચીની ત્રણું હજારની જૈન વસ્તીમાં બંધુ પિોપટલાલની ચુંટણું આવશ્યકની છે. ત્યાંની સ્થાનિક મ્યુનીસીપાલીટીના મેમ્બર થવાથી બંધુ પિપટલાલ ત્યાં જે કૂતરાઓને ઘાતકી રીતે મારી નંખાય છે તે માટે તેમજ ગૌવધ સામે જબરી લડત ઉઠાવી તે અટકાવવા પ્રયત્ન કરશે. આ સભાના તેઓ સભાસદ હોવાથી અમે તેમની તે

Page #26

૧૭૨
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ
પસંદગી'. માટે આનંદ જાહેર કરતાં ધર્મ સેવ- જન સેવા અને દેશ સેવા તે વધારે કરવા ભાગ્યશાળી બને એમ ઈચ્છીયે છીયે.
ગ્રંથાવલાકન.
નીચેના ગ્રંથા અમાને ભેટ મળ્યા છે જે સાભાર સ્વિકારવામાં આવે છે.
૧ શ્રીદ્વાદશ ભાવના પૂજા—કર્તા વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ શ્રી લબ્ધિવજયજી મહારાજ, પ્રકાશક-ઝવેરી મેાહનલાલ મોતીચ ́દ, ઢટેરવાડા પાટણ.
૨ રેખાદર્શન—અષ્ટાંગ નિમિત્તના એક છેલા વિભાગ જેને હાથ પગની રેખાઓ, મુખાકૃતિ અને મસ્તિષ્ક ઉપરથી પોતાના ભવિષ્યના નિશ્ચય કરવા તેને લક્ષણ અંગ કહે છે, તેનુ આ ગ્રંથમાં વિવરણ છે, જૈન સુત્ર અવેજા પયન્ના જેમાં અષ્ટાંગ નિમિત્તનું વર્ણન આવે છે તે, તેમજ સામુદ્રિક શાસ્ત્ર વગેરે ગ્રંથમાંથી ચુંટણી કરી આ રેખાદર્શન ગ્રંથ પન્યાસજી શ્રી દેવવિજયજી મહારાજે બનાવેલા છે. ગમે તે મનુષ્ય આ ગ્રંથ માત્ર વાંચીને તેમાં પ્રવીણ થઈ શકતા નથી, અથવા નિમિત્ત કહી શકતા નધા, પરંતુ તે ઘણી મા કાઇથી તપાસ કરે તેજ સ્વરૂપ જાણી શકે છે. તે સબધમાં આ ગ્રંથના લેખક મહારાજશ્રીએ પ્રસ્તાવનામાં કેટલાક ખુલાસા કર્યો છે. એકંદરે મહારાજશ્રીએ રસમય ચુંટણી કરી ગ્રંથ તૈયાર કરવામાં ઠીક પ્રયત્ન સક્ષિપ્તમાં કર્યાં છે. અને તે મનન કરવા જેવા છે. ગ્રંથનુ પ્રમાણ જોતાં કિમત એક રૂપૈયા વિશેષ છે. આ ગ્રંચ શ્રી વિજય કમળ કેશર ગ્રંથમાળાના મણકા તરીકે પ્રકટ થયેલ છે. મળવાનુ ઠેકાણું -શાહ વાડીલાલ પુરૂષોતમદાસ રાણપુર (કાઠીયાવાડ.)
શ્રી મુંબઇ વમાન તપ આયંબીલ ખાતાના
વાર્ષિક રીપોર્ટ —હસ્તલીખીત અમેાને અવલાકનાથે મળેલ છે, આ ખાતું મુંબઇમાં શ્રી આદિશ્વરજીના દેરાસર પાસે ધર્મશાળામાં સ્થાપન કરવામાં આવ્યું છે, આ રીપોર્ટ સ. ૧૯૭૭ ની શાલમાં ખાતુ શરૂ થયું ત્યારથી સ. ૧૯૭૯ ના બીજા જેઠ વદી ૦)) સુધીતે રીપેટ છે. જેમાં સ. ૧૯૭૮ ના જેઠ સુદ ૧ સુધી ચાદ માસને છે જેમાં ૪૪૧ આયખીલ થતાં રૂા. ૩૪૦૦) ના ખર્ચા થયા છે. આ ખાતાના કાર્યવાહકાનેા ઉત્સાહ ઘણાજ સારી માલમ પડેલ છે. કુંડ સારૂં થયેલુ છે તેટલુંજ નહીં પરંતુ આ રીપોર્ટ માટે મેળવવામાં આવેલી મીટીંગમાં પણ સારી રકમ મળેલી છે. આયંબીલ એ ઉત્તમ તપ છે. આવા ખાતા જૈનેની વસ્તીવાળા દરેક સ્થળમાં સ્થાપન થવાની જરૂર છે. શેઠ ગેત્રીંદજી ખુશાલ, પ્રેમજીભાઇ નાગરદાસ, સામત્રંદ ઉત્તમચંદ પટવા, ચીમનલાલ જેસીંગભાઇ વગેરે ગૃહસ્થાની ખત સારી છે સાથે તે માટેના બધી રીતના પ્રયત્ના ધન્યવાદને પાત્ર છે, અમે આ ખાતાની ભવિષ્યમાં આખાદી ઈચ્છાને છીયે.

Page #27

०-२-०
आ सभा. तरफथी प्रसिद्ध थयेला-संस्कृत, मागधी अने भाषांतरना ग्रंथो. X१ समवसरणस्तवः
०-१-०। ३८ गुरुगुणषट त्रिंशत्षद त्रिशिकाकुलकं ४२ क्षुल्लकभवप्रकरणम् ०-१-० (दिपिकया भूषितम् )
७-१०-० ४३ लोकनालिका
३६ समयसारप्रकरणं (स्वोपज्ञव्या४४ योनिस्तवः
०-१-० ख्योपेतम् )
०-१०-० xk कालसप्ततिका
४० सुकृतसागरम् ४६ देहस्थितिस्तवो लव्वल्पबहुत्वं च
०-१२-० ०-१-० ४१ धम्मिलकथा
०-२-० x७ सिद्धदण्डिका
०-१-० ४२ धन्यकथानकम्
०-२-० X८ कायस्थितिस्तवः
०-२-० ४३ प्रतिमाशतकम्
०-८-० ४९ भावप्रकरणम्
०-२-०
४४ चतुर्विशतिस्तुति संग्रहः x१० नवतत्वप्रकरण(भाष्यविवृतिसमलंकृतम्)०-१२-०
०-६-०
४५ रौहिणेयकथा x११ विचारपञ्चाशिका
०-२-० ०-२-०
४६क्षेत्रसमासप्रकरणं ( स्वोपज्ञटीकया। १२ वन्धषट् त्रिंशिका
०-२-०
भूषितम् ।) १३ परमाणुपुकूल-निगोदषटत्रिंशिका
१-०-०
४७ श्राद्धविधिः (विधिकौमुदीनामन्या १४ श्रावकवत भङ्गप्रकरणम्
०-२-० १५ देववन्दनादि भाष्यत्रयम्
वृत्योपेतः)
२-८-० ०-८-0 १६ सिद्धपञ्चाशिका
४८ बृहत्संग्रहणी ०-२-०
२-८-० १७ अन्नायउच्छकुलकम्
०-२-० ४६ षडदर्शनसमुच्चयः
३-०-०
५० पञ्जसंग्रहः १८ विचारसप्ततिका ०-३-०
३-८-० ५१ सुकृतसंकीर्तनमहाकाव्यम्
०-१२-० १६ अल्पबहुत्वगर्भितवीरस्तवना दि. ०-२-०
५२ चत्वारः प्राचीनकर्मग्रन्थाः २-८-० २० पञ्चसूत्रम्
५३ सम्बोधसप्ततिः २१ जम्बूस्वामी चरित्रम् ०-४-०
.-१०-० ५४ कुवलयमाला कथा-संस्कृत
१-८-० २२ रत्नपाळनृपकथानकम्
०-५-०
५५ सामाचारीप्रकरणं (स्वोपज्ञटीक२३ सूक्तरत्नावली
०-४-० याभूषितम्)
०-१०-० २४ मेवदूतसमस्यालेखः
0~800 २५ चेतोदूत्तम्
५६ करुणावज्रायुधनाटकम् । 6-४-०
०-४-० X२६ अष्ठान्हिकाव्याख्यानम्
५७ कुमारपालचरित्रमहाकाव्यम्
०-१०-० ०-६-० ४२७ चम्पकमालाकथानकम्
५८ महावीर चरियं ०-६-०
१-०-० ४२८ सम्यकत्वकौमुदी
५९ कौमुदीमिंत्राणन्दनाटकम्
०-८-० ०-१२-० ४२६ श्राद्धगुण विवरणम्
६० प्रबुद्धरौहिणेयम्
०-६-० १-०-० x३० धर्मरत्नप्रकरणं (स्त्रोपज्ञटीकया.
६१ धर्माभ्युदयम्
०-६-० समलंकृतम् )
६२ पञ्च निग्रन्थीप्रज्ञापनातृतीयपदसंग्रहणी।
-१२-० x३१ कल्पसूत्र सुबोधिकानाम्न्या टीकया
प्रकरणे
०-८-० भूषितम्
६३ रयणसेहरीकहा
०-८-० x३२ उत्तराध्ययनम् (भाविजयगणि
६४ सिद्ध प्रामृत
०-१०-० विरचितटीकयोपेतम् ) ५-०-० ६५ दानप्रदीपं
२-०-० ४३३ उपदेशसप्ततिका ०-१३-० ६६ बंध हेतुदयत्रिभंगी आदि
०-१२-० x३४ कुमारपालप्रबन्धः १-०.-० ६७ धर्म परिक्षा
०-१२-. ४३५ प्राचारोपदेशः ०-३-० ६८ सप्ततिशतस्थान
१-०-० ३६ रोहिण्यशोकचन्द्रकथा
०-२-० ६४ चैत्यवंदन महाभाष्य
१-१२-० x३७ ज्ञानसाराष्टक (ज्ञानमन्जरीनाम्न्या
७० प्रश्नपद्धति
०-२-० टीकया समलंकृतम्.) १-०-० ७१ कल्प किरणावली
०-०-०
નીશોનીવાળા ગ્રંથ સિલીકમાં નથી.

Page #28

७२ योगदर्शन
૧-ક- ૧૭ મોક્ષપદ સોપાન ७३ मंडल प्रकरण
૦-૪-૦ ૪૧૮ ધર્મખિદુ ગ્રંથ, મૂળ ટીકા અને ७४ देवेन्द्रनरकेन्द्र सटीक ૦-૧૨-૦ ભાષાંતર સાથે
૨૮-૭ ७५ सुमुखनृपादिकथानकम्
૦-૧૧-૦ - ૧૯ પ્રશ્નોત્તર પુષ્પમાલા ( શાસ્ત્રી ) ૦-૧૪-૦ છપાયેઢા રંગીન કૅશો. ૪૨ ૦ ધ્યાનવિચાર ( ગુજરાતી ) ૨ - ૩ -- ૦ १ मेरु त्रयोदशी कथा ૦-૪-૦ ૨૧ શ્રાવક ક૯૫૩
0.- ૬-૧૦ २ सुसढ चरित्र
૦ ૨૦ ૨૨ આત્મપ્રખ્ખાધ ગ્રંથ ( શાસ્ત્રી ) ૨૮.૦ ३ श्री सुदर्शना चरित्र ( प्रथम भाग) ૦-૬-૦ ૪૨૩ આત્મોન્નતિ
૦-૧૦•9 ४ जल्प मंजरी
૦-૬-૦
૨૪ પ્રકરણ પુષ્પમાલા પ્રથમ પુb૫ ૦-૬-૦ ५ जैन व्रतक्रिया विधि भेट ૨૫ જ અસ્વામી ચરિત્ર
૦- ૮-૦૦ ६ साधु आवश्यक क्रियासूत्र
રે ૬ જૈન ગ્રંથ ગાદ'! ( ગુજરાતી ) ૧-૦-૦ ૦ ७ नळदमयंति आख्यान
૨૭ પરત્ન મહોદધિ ભાગ ૧-૨ ८ श्री अनुत्तरोपपातिक दशासूत्र ૦-૬-૦ તમામ તપ વિધિ સાથે
૦- ૮--૦ छपायेला जैन ऐतिहासिक ग्रंथो. ૮૨ ૮ વિવિધ પૂજાસંગ્રહ (બી. આવૃત્તિ) ૧-૪-૦૦ श्रीमान प्रवर्तकजी श्री कान्तिविजयजी ग्रंथमाळा.)
- ૯ સભ્યત્વ સ્તવ
૦-૪--૦.
૩૦ શ્રી શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ १ विज्ञप्ति त्रिवेणी
૧-૮- ૦ ૧- ૮-૦ ૩૧ ચંપકમાળા ચરિત્ર
૦-૮--૦ २ कृपा रसकोष
૧-૦-૦
૪૩૨ કુમારપાલ ચરિત્ર ( હિદી ) - નથી ३ शत्रुजय तिर्थोद्धार प्रबंध ૧-૦-૦
૧ ૪ પ્રાવીન બેન સ્ટેવ સંસદુ મા ૧
૩૩ શ્રી સમ્યકૃત્વ કૌમુદી ,
૦ - ૦ ૧-૦-૮
૩૪ પ્રકરણ પુષ્પમાલા બીજુ રતન ५ द्रौपदी स्वयंवर नाटक
૦ -- ૮-૭
૩૫ અનુયાગદ્વાર સૂત્ર ६ प्राचीन लेख संग्रह भा. २ जो રૂ--૦
૩ ૬ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
૦૯-૪-૦૦ છપાયેલાં ગુજરાતી ભાષાનાં પુસ્તકો. ૩૭ ગુરુગુણ છત્રીશ્રી
૦-----૭ ૧ શ્રી જૈન તત્ત્વાદશ (શાસ્ત્રી) પ-૦-૦
૩૮ શ્રી શત્ર જય તીર્થ સ્તવનાવલી ૦૯-૫-૦ ૨ નવતત્ત્વના સુંદર બેધ
૪૩૯ શ્રી આમકાતિ પ્રકાશ
૦ -- --૦ ૦-૧૦-૦ ૪૩ દેવસરાઈ પ્રતિક્રમણ
૪. જ્ઞાનામૃત કાવ્યકુંજ ( જ્ઞાનસાર અજીક ગુદા,
૦-૩૦ ૪ જીવવિચાર વૃત્તિ
- પદા, અનુવાદ સહિત)
૦-૧૨- 2 0 - - ૫ અજ્ઞાન તિમિર ભાસ્કર
૪૧ શ્રી દેવ ભક્તિ માળા પ્રકરણ ૧-૦-૦ ૬ જૈન ધર્મ વિષયક પ્રશ્નોત્તર ૦ -- ૮-૦.
૪૨ શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા
૧--૦૯ ૭ જેનતત્ત્વસાર મૂળ તથા ભાષાંતર ૦-૬-૦
૪૩ સ બેધ સિત્તરી
૧-૦-૦ ૮ દંડક વિચાર વૃત્તિ મૂળ. અવચૂરિ ૦-૮
૪૪ ગુણમાલા ( પંચપરમેષ્ઠિના ૧૦ ૮ ગુણનું ૯ નયુમાર્ગ દર્શક
- વણ ન અનેક કથાઓ સહિત) ૧-૮-૧ ૦-૧ર-૦
૪૫ સુમુખનુપાદિ કથા. ૧૦ હ સવિનોદ ( શાસ્ત્રી )
--૦-૦ ૦-૧ર-૦ ૪૧૧ વિવિધ પૂજાસંગ્રહ
૦-૮--
छपाता ग्रंथो. ૧૨ કુમાર વિહાર શતક મૂળ. અવસૂરિ
૧ શ્રી નેસના વરિત્ર. અને ભાષાંતર સાથે શાસ્ત્રી ) ૧-૮-૦
२ श्री दानप्रदीप भाषांतर ૧૩ જૈન તત્ત્વસાર ભાષાંતર
૦૨- ૨ |
३ श्रावक धर्म विधि. ૧૪ પ્રકરણ સંગ્રહ
૦-૪-૦ ४ मेघदूत काव्य ૧૫ નવ્વાણું પ્રકારી પૂજા અર્થ સહિત ૦-૮-૦ ? ગુરુતત્વ વિનિશ્ચય ૧૬ આત્મવલ્લભુ સ્તવનાવલી ૦-૬૦ | ૬ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર ૪ આ નીશાનીવાળા ગ્રંથ સીલીકમાં નથી,
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ-ભાવનગર,

Page #29

શ્રી પંચપરએકી ગુણરત્નમાળા. ( વિવિધ અનેક ચમત્કારિક કથાઓ સાથે શ્રી પંચપરમેષ્ટીના
૧ ૦૮ ગુણોનું વિસ્તાર પૂર્વક અપૂર્વ વર્ણન. ) સકલ મંત્ર શિરોમણિ, અનેક ગુણ ક૯પ મહોદધિ, ચાંદપૂર્વના સારભૂત પંચપરમેષ્ટી નમસ્કાર મહામંત્ર કે જેને મહિમા ક૯પવૃક્ષ કરતાં પણ અધિક શાસ્ત્રકાર મહારાજે વર્ણ વેલ છે. અને જે ધાન કરવા યોગ્ય છે. નવલાખવાર વિધિપૂર્વક જપ કરતાં-નર્કનું નિવારણ થતાં ભવના પાર-મોક્ષ પમાય છે, એમ: અપૂર્વ મહિમા શાસ્ત્રમાં વર્ણવેલ છે. '
જિનેશ્વર ભગવાને આત્માના મોક્ષ માટે ધ્યાન-તપ ઉત્કૃષ્ટ ક્રિયા કહેલી છે, અને ધ્યાન પંચ પરમેષ્ટીના ૧૦૮ ગુણોનું થઈ શકે છે. પંચપરમેષ્ટી શ્રી અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાદેયાય અને સાધુ ઋનિરાજ અને તેના અનુક્રમે બાર, આઠ, છત્રીશ, પચીસ અને સત્તાવીશ ગુણા મળી ૧૦૮ ગુણ થાય છે, કે જેનું નવકારવાળી દ્વારા ધ્યાન થઈ શકે છે. આ ૧૦૮ ગણાનું જાણપણ સર્વ કાઇને ન હોઈ શકવાથી હાલ ઘણે ભાગે નવકારવાળીમાં ગુણાને બદલે માત્ર નવકારમંત્રનું એક એક પારે એક સ્મરણ થાય છે: પર તુ શાસ્ત્રકાર મહારાજનું કથન પંચપરમેષ્ટીના ૧૦૮ ગુણ નાં વગનનું સ્મરણ નવકારવાળી દ્વારા મોક્ષ મેળવવા માટે કરવાની ફરમાન છે. જેથી ભવ્ય જનાના ઉપકાર નિમિત્તે શ્રી જિનલાભસૂરિ મહારાજની આજ્ઞાથી શ્રી ખરતર ગછના વિદ્વાન મુનિરાજ શ્રી રામવિજયજી ઉપાધ્યાયજી મહારાજે આ ગ્રંથમાં તે ઉત્તમોત્તમ ગુણાનું અપૂર્વ, સુંદર, સરલ અને મોક્ષદાયી વર્ણન અનેક ચમત્કારિક કથાઓ, દ્રવ્યાનુયોગની હકીકત, શાસ્ત્રોની સાદતા આપીને મોક્ષના અભિલાષિએ માટે કરી તેની !
અલૌકિક રચના કરી છે. - દરેક જૈન બંધુઓના ઘરમાં–લાઇબ્રેરીમાં, નિવાસ સ્થાનમાં, મરણ, મનન માટે આ 2 થ અવશ્ય હોવા જ જોઈએ. ઉંચા કાગળા ઉપર, સુંદર ટાઈપથી છપાવી સુશોભિત બાઈડીંગથી અલ કૃત કરવામાં આવેલ છે. કિ મત રૂા. ૧-૮-૦
અમારી સભાનું જ્ઞાનોદ્ધાર ખાતુ. નીચેના ગ્રંથમાંથી કેટલાક છપાય છે, કેટલાકની ચેજના થાય છે. ૧ જેન મેઘદૂત સટીક.
૧૨ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ૨ જેન ઐતિહાસિક ગુજ૨ રાસ સહુ. ૧૩ દાન પ્રદીપ. ભાષાંતર વકીલ નાના૩ ષટ્રસ્થાન સટીક.
લાલ હરીચંદ ભાવનગર તરફથી. ૪ વિજ્ઞપ્તિ સંગ્રહ.
૧૪ ધમ રન પ્રકરણ ભાષાંતર. ૫ સસ્તારક પ્રકીર્ણક સટીક.
૧૫ નવતત્વ ભાગ્ય, ૬ શ્રાવકધર્માવિધિ પ્રકરણ સટીક. ૧૬ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર , છે વિજયદેવસૂરિ મહાગ્ય.
૧૭ શ્રી વાસુપુજ્ય ચરિત્ર , ૮ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંઘહું.
નંબર ૧૨-૧૪-૧૫-૧૬-૧૭ ના ગ્રંથમાં ૯ લિ'ગાનુશાસન સ્વપજ્ઞ (ટીકા સાથે) મદદની અપેક્ષા છે. જ્ઞાનાદ્વારના કાય તે ૬૦ ધાતુપારાયણ.
ઉત્તેજન આપવા જેવું છે. નફા તમામ ૧૧ ગુરૂત, વિનિશ્ચય શેઠ પરમાનંદદાસ જ્ઞાન ખાતે વપરાય છે. - રતનજી ગાબાવાળા, હાલ મુબઈ તરફથી. 2

Page #30
ન્યાયપરાયણતા. હવે આપણે કહી શકીએ કે, ન્યાયપરાયણ મનુષ્ય માત્ર કાયદેસર હકોને જ નહિ, પણ લોકાચારવિહિત આકાંક્ષાઓને પણ માન આપે છે. પશુ તેવી આકાંક્ષ એ ઘણી વખતે જોઈએ તેવી સ્પષ્ટ તથા વ્ય કત નથી હોતી અને તેથી ન્યાય અન્યાયનો નિર્ણય વિશદ રૂપે થઈ શકતા નથી. વળી આવી આકાંક્ષાએ નિરંતર ઉત્તેજિત થઈ સ્થાયી રૂપે ન રહેવી જોઈએ. એ વાત પણ કબૂલ કરવા આપણે તૈયાર હોઇએ છીએ. જે તે પ્રમાણે થાય તો સામાજિક વ્યવસ્થા એવી સ્થિર તથા અચલ થઈ જાય કે તેમાં સુધારાની જરા પશુ આશા ન રહે. બહુ જ અગત્યના હક્રો સાથે સંબંધ ધરાવતી આકાંક્ષાએ સમાજના કલ્યાણ માટે જરૂરી છે; પણ જ્યાં લોકમતનું એવું જબરદૃસ્ત બલ હોય કે કોઈ મનુષ્ય પોતાના પાડોશીએ આકાંક્ષાઓ રાખતા હોય તેનાથી જરા પણ જુદુ' વતન રાખવા હિંમત ન કરી શકે તો સામાજીક પ્રગતિ રોકાઈ જાય છે. આ લોકાચારવિહિત આકાંક્ષાએના જેટલા પ્રમાણમાં વધારે વિસ્તાર હાય તથા તેમના ઉલ્લધનથી જેટલા પ્રમાણમાં વધારે ભય રહે તેટલા પ્રમાણમાં સમાજની પ્રગતિ ઓછી થાય છે. તેવી આકાંક્ષાઓ પશ્ચિમ કરતાં પૂર્વના દેશોની સમાજવ્યવસ્થામાં અધિકાંશે જોવામાં આવે છે. અને પશ્ચિમના દેશામાં શહેરા કરતાં નાનાં ગામમાં તેમનું પ્રાબલ્ય અધિક હોય છે. જાતિ જેટલી પછાત હોય તેટલીજ આચાર તથા વિચારની વિલક્ષણતા—લોકાચાર-વિરોધીતા ઉપર લોકોની વધારે અપ્રસન્નતા હોય છે. અને તેવી જાતિમાં વ્યકિતની સ્વતંત્રતાનો ખ્યાલ પણ બહુ થોડે હોય છે. એ ખરું કે ન્યાય પણ સામાજિક જીવનના સ્થિર તથા નિશ્ચલ ભાવ સાથે સંકલિત હોય છે, અને તેના ઉદ્દેશ પ્રગતિ નહિ પણ નિયમ હોય છે. તે પણ તે પ્રગતિના નિરોધક તો નથી જ, કાયદાથી અથવા સમાજના અમુક સમયના લોકમત તથા લોકાચારથી નિયમિત એવા અન્ય જનાના હકને માન આપે તે મનુષ્ય ન્યાયપરાયણ કહેવાય એમ કહેવામાં તે મનુષ્યના ચારિત્ર્યનું સ પૂણું વર્ણન આવી જતું નથી. તેની વ્યાખ્યામાં સત્યને માત્ર એક અંશ રહેલા છે. આ વ્યાખ્યાને આપણે કદાચ ન્યાયપરાયણતામાં રહેલા સ્થિતિપાલક અંશના વાચક કહી શકીએ. કોઈ વખતે ન્યાયપરાયણતાને ઉદારતાથી વિરાધ બતાવતાં ( ન્યાયપરાયણ” ના " જે વાત આવશ્યક હોય ? તેને અનુરૂપ થવું એવા વિષમ અર્થ લેવામાં આવે છે. પણ મનુષ્યના હક્કોને ઉપર જણાવેલે વિસ્તૃત મત ગ્રહણુ કરવાથી આવા વિષમ અર્થ એાછો લાગુ પડી શકે છે. જે કોઈ કારખાનાના માલીક કારખાનાના મજુરોને પહેલાંથી ઠરાવેલા રાજ આપે અને તેમના પ્રતિ તેની જે બીજી ફરોને કાયદાનું બંધન ન હોય તેવી ફરજો અદા ન કરે તે આપણે તેને ભાગ્યે જ ન્યાયપરાયણ કહેશુ'. સાચા ન્યાયપરાયણ મનુષ્ય સમાજે નિર્ણત કરેલા હકો ઉપરાંત જે હકા પ્રતિ સમાજને ઉદાસીન ભાવ હોય તેવા હકોને પણ માન આપે છે અને આદર્શ ન્યાયપરાયણતાના આશ્રય લઈ કેાઈ વખતે સમાજની હકા. સંબંધી વ્યવસ્થામાં ફેરફાર કરવા પ્રયાસ કરે છે. - નૈતિક જીવનમાંથી. For Private And Personal Use Only