Atmanand Prakash Pustak 015 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531180/1

Page #1

श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः श्री
आत्मानन्द प्रकाश,
4. सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः | 08
-*-*-*
नैर्मल्यं च स्वपरहिकृते जायतेसत्प्रवृत्तिः शुद्धं सम्यक्त्वरत्तं गुणगणकिरणैर्भासितं प्राप्यते यत् । शुद्ध ज्ञानानुरागो गुरुचरणरतिर्लभ्यते चापि पूर्णा आत्मानंद प्रकाशे प्रसरति हृदये दुर्लभं किं जनानाम् ॥ १॥
अंक १२ मो.
विदे2ि52562
पु. १५.} वीर सं. २४४४ - अपाड. आत्म सं. २२
FUU597995549
939
प्रकाशक-श्री जन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા.
નખર વિષય ૧ પ્રભુ પ્રાર્થના.
२७१
૨. નિદ્રા દરમ્યાન ચારિત્ર્ય બંધારણ. ૨૦૨ ૩. પન્યાસથી દાનવિજયજી મહારા
114—
..
CCCCCCCC
पृष्४. नगर.
विषय:
६ मुनिगलेना यातुर्मास...
७ श्रथावसान
८ अडी.
... २७८
नां व्याप्याना ૯ એક ઉદાર જૈનમધુની સખાવત,૩૦૧ ૪ જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય, ૨૮૬ ૧૦ વર્તમાન સમાચાર. ૫ મનુષ્ય દેહનું કવ્ય, ૨૯૬ ૧૧ પુસ્તક પહોંચ.
वार्षिक भूल्य श. १) पास अथ खाना ४.
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું–ભાવનગર,
...
पृष्ट
२८७
२८८
२८८
...
३०१
३०२

Page #2

પદમા વર્ષના અપૂર્વ ભેટ.
૧ શ્રી ગુરૂગુણાવલી, અને ૨ સમયસાર પ્રકરણ, ( ભાષાંતર. )
અમારા માનવંતા ગ્રાહકાને જણાવવા રજા લઈયે છીયે કે દરવર્ષ મુજબ આ વર્ષે પ્રત્યેક જૈનખ એને પઠન-પાઠનમાં ઉપયોગી દ્રવ્યાનુયોગના આ બે પ્રથા-૧ શ્રી ગુરૂગુણાવળી અને ૨. સમયસાર પ્રકરણ ગ્રંથા અમારા કદરદાન ગ્રાહકાને આ વર્ષની ભેટ તરીકે આપવાનુ પસંદ કરવામાં આવ્યું છે.
૧ પ્રથમ ગ્રંથ ગુરૂગુણાવળી-યાને નુરૂગુણ છત્રીશી મૂળ સાથે રહસ્ય આપવામાં આવેલ છે. તેમાં એક ગાથા એ છત્રીશ ગુણવÖન એવી છત્રીશ છત્રીશી કે જે ૧૨૯૬ ગુણી થાય છે, તેનું અપૂર્વ વર્ણન આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલું છે. આ ગ્રંથમાં ખતાવવામાં આવેલ સૂરિવરા ( ભાવાચા ) ના આ ઉત્તમેાત્તમ ગુણા વાંચી કે સાંભળીને ભાવીજનેાના હૃદયમાં ઉત્તમ ભક્તિ પ્રગટે છે કે જે ભક્તિ તે એક અજબ વશીકરણ છે અને તે મુક્તિને પશુ ખેંચી લાવે છે. આ અપૂર્વ ગ્રંથનું અધ્યયન કરવાથી અધ્યયન કરનાર દરેક મનુષ્યનું હૃદય તેવા ઉત્તમ ગુણ ગ્રહણ કરવા લાયક બને તેવા ઉત્તમ ગ્રંથ છે.
રખીજો ગ્રંથ સમયસાર પ્રકરણ–જેમાં નવતત્ત્વનું સક્ષિપ્ત પણ સરલ વન આપવામાં આવ્યું છે. સાથે સમ્યગજ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્રની ટુકામાં આપેલ હકીકત તેના અભ્યાસી તે– જ્ઞાનના ખપીને ઘણુ જ ઉપયોગી છે.
આ બંને ગ્રંથા પૂર્વાચાર્યાની કૃતીતા છે. તે અને મૂળ ગ્રંથા અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ છે અને તેનુ સરલ અને શુદ્ધ ભાષાંતર કરવાના શાંત મૂર્તિ પરમઉપકારી સુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજે જૈનમ એને લાભ આપવાની ઉપકાર બુદ્ધિથી આ સ્તુત્ય પ્રયત્ન કર્યો છે.
હાલમાં ચાલતા મહાન યુદ્ધને લઇને કાગળા વીગેરે છાપવાના તમામ સાહિત્યની ઘણીજ હદ ઉપરાંત મેાંધવારી છતાં દરવર્ષની જેમ આ વર્ષે` પણ તેજ મુજખ નિયમીત ભેટની બુક આપવાના ક્રમ માત્ર અમાએ ચાલુ રાખ્યા છે તે અમારા સુજ્ઞ બંધુઓના ધ્યાન મ્હાર હશેજ નહિ.
બાર માસ થયાં ગ્રાહા થઇ ‘ રહેલા ' અને તેમાં આવતા વિવિધ વિષયોને આસ્વાદ લેનારા માનવંતા ગ્રાહકા ભેટની મુકના સ્વીકાર કરી લેશેજ, એમ-અમેને સંપૂર્ણ ભરાસેા છે. છતાં અત્યારસુધી ગ્રાહકેા રહ્યા છતાં ભેટની બુકનુ વી પી જે ગ્રાહકેને પાછું વાળવુ' હાય, અથવા છેવટે ખીજા' જ્હાનાં બતાવી વી પી॰ ન સ્વીકારવુ હાય તેઓએ મહેરબાની કરી હુમણાંજ અમેને લખી જણાવવું કે જેથી નાહક વી૦ પી ના ખર્ચ નકામા સભાને કરવા પડે નહિ. તેમજ સભાને તથા પાસ્ટખાતાને નકામી મહેનતમાં ઉતરવું પડે નહિ. તેટલી સુચના દરેક સુજ્ઞ ગ્રાહકેા ધ્યાનમાં લેશે એવી વિનતિ છે.
શ્રાવણ વદી ૧ થી અમારા માસિકના માનવંતા ગ્રાહકાને સદરહુ ગ્રંથ લવાજમના લેણા પુરતા પૈસાનુ વી॰ પી॰ કરી દરવ' મુજબ ભેટ મેકલવામાં આવશે જેથી પાછું વાળી જ્ઞાનખાતાને નુકશાન નહિ કરતાં દરેક સુત્ત ગ્રાહક સ્વીકારી લેશે એવી વિજ્ઞપ્તિ છે.

Page #3

શ્રી.
૭મી , જી. ની, પ્રી, કાશ
/ / / પુસ્તક ૨૨ મું.
પુસ્તક ૧પ ઝું'. વીર સ૮ ૨૪૪૩-૪૪. આત્મ સં૦ રર-૨૩. અંક ૨.
૧૧ સૈન્યઃ સઇદ વલ્પવૃક્ષ. ” नैर्मल्यं मानसं च स्वपरहिकृते जायतेसत्सवृत्तिः शुद्धं सम्यक्त्वरत्नं गुणगणकिरणै सितं पाप्यते यत् । शुध्धो ज्ञानानुरागो गुरुचरणरतिलभ्यते चापि पूर्णा आत्मानंद प्रकाशे प्रसरति हृदये दुर्लभं किं जनानाम् ॥१॥
પ્રગટકત્ત, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા
ભાવનગર
-
વીર સંવત ૨૪૪૩-૪૪ આત્મ સંવત ૨૨-૨૩ વિક્રમ સંવત ૧૯૭૩-૭૪
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧-૦-૦ (પટેજ ૦-૪-૦ )

Page #4

Page #5

વાર્ષિક–અનુમાણકા.
નંબર,
પૃષ્ટકે.
૨૭. ૨૮.
૪૩.
વિષય
વિષય. ૧ વર્ષારંભે માંગલ્ય સ્તુતિ.... . ૨ ગુરૂસ્તુતિ. • • ૩ આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને આર્શિવચન...... ૪ અભિનવ વર્ષના ઉદ્ગારે. . . . . ૨. ૫ જેના ઐતિહાસિક સાહિત્ય. - - - ૮, ૨૯, ૭૮. ૬ જૈનશાળાના શિક્ષકો કેવા હોવા જોઈએ? . ૭ આશતિરહિત કર્મ. • • •
૧૫, ૩૪, ૮૯. ૮ ચારૂપતિર્થનું લવાદથી સમાધાન... ... ... ... ર૨. ૯ વર્તમાન સમાચાર. ૨૩, ૧૦૧, ૧૨૨, ૧૪૮, ૧૭૨, ૧૯૮, ૨૨૨, ૨૫, ૨૭૦. ૧૦ ગ્રંથાવલોકન-પુસ્તપહોંચ. - ૨૬, ૬૯, ૧૨૫, ૧૪૯, ૨૯૮. ૧૧ સાંવત્સરીક ક્ષમાપના. (કવિતા). " ૧૨ શ્રી વીર પ્રબોધક. (કવિતા) - ૧૨ પંદરમાં વર્ષમાં પ્રવેશ. ” ૧૩ જૈન એશોસીએસનને કેળવણીની ઉન્નતિ અર્થે નરોત્તમ બી શાહનો પત્ર. ૪૮. ૧૪ આવશ્યક સુચના. ... ૧૫ મુનિ મહારાજાઓને જાહેર વિનંતિ... .... ૧૬ પ્રભુસ્તુતિ. (કવિતા). . . . ૫૩, ૧૪૭, ૧૭૫, ૨૩, ૨૪૭, ૨૭૧. ૧૭ ભવબાજી. (કવિતા). • • • • •
૫૪. ૧૮ પ્ર તર રત્નમાલિકા.... ....
. ૫૫. ૧૯ ભાગ્ય અને કર્મ. ... -- .
૫૭. ૨૦ જેને માં પિતાની ઉન્નતિ અર્થે શું ઐકયતાની જરૂર છે? .... ૬૨. ૨૧ શાસ્ત્રબોધ. • • • •
• ૬૭. રર પન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજી મહારાજે ગાયકવાડ ....
સરકાર પાસે આપેલાં ભાષણ. ૭૦, ૧૬૭, ૧૭૬, ૪૨૦, ૨૪૧, ૨૬૨ ૨૭૮. ૨૩ બાબુ બદ્વિદાશજીને સ્વર્ગવાસ.
૭૫. ૨૪ પરમાત્માને શરણે. (કવિતા)
૭૭. ૨૫ મનુષ્ય કર્તવ્ય. (કવિતા)... »
૧૦૩. ૨૬ દયાધર્મ માટે આસપુરૂષને ઉપદેશ.
•••
૫૦.
૧૦૪.

Page #6

ર૭ અનિત્યત્વ. • •
૧૦૫ ૨૮ એક પ્રાનીન જૈનમુનિનું ઊચ્ચ ચારિત્ર જીવન. ૨૯ વાંચનદ્વારા શિક્ષણ. ...
૧૨૮, ૧૫ર. ૩૦ કલકતામાં મળેલી ૧૧ મી જેન*વેતાઅર કેનફરન્સ. ૧૩૪. ૩૧ મનુષ્ય જીવનનું રહસ્ય પ્રાપ્ત કરવા પ્રભુ પ્રાર્થના. (કવિતા). ૧પ૧. ૩૨ આપણી જેની વર્તમાન સ્થિતિ અને કર્તવ્ય. .
૧૫૯. ૩૩ વિતરાગ પ્રણિત પવિત્ર ધર્મ માર્ગ.
૧૬૮ ૩૪ જેન કેમ. . . .
૧૭૦. ૩૫ જમ્યાથી ન જમ્યા ભલા કેણુ. (કવિતા )
૧૮૩. ૩૬ લોકપ્રિય થવાની કળા.
૧૮૪, ૨૦૮. ૩૭ શ્રી આદિનાથ સ્તવન સરહસ્ય. (કવિતા)
અ. ૧૯૧. ૩૮ જેનેએ પોતાની ઉન્નતિ સાથે શું કરવાની જરૂર છે? . .. ૧૯૩. ૩૯ શ્રી સુક્તરત્નાવલી રહસ્ય.
- - ૧૬, ૨૧૮, ૨૬૬. ૪૦ સમ્પક દર્શન પદ સ્તુતિ (કવિતા) ... ... ૧૯. ૪૧ શ્રી શત્રુંજય તીર્થને પરિચય. . . ૨૦૦, ૨૨૯, ૨૫૫, ૨૮૬. ૪૨ વિવેક બુદ્ધિને વિનિપાત.
૨૧૪. ૪૩ એક સુધારે. •
... ૨૨૨. ૪૪ આત્મસુધારણા.
૨૨૪, ૨૪૯. ૪૫ ઉપદેશક પદ, (કવિતા)
• ૨૨૯. ૪૬મનુષ્ય જીવનને. ...
૨૩૮ ૪૭ સ્વર્ગવાસી ગુરૂરાજશ્રી આત્મારામજી મહારાજની જયંતિ પ્રસંગનું પઘ. ૨૪૮. ૪૮ સ ધ. (કવિતા) • • • • ૨૫૯. ૪૯ વિનયના વિવિધ પ્રકાર, . . . . ૨૬૦. ૫. શ્રી જેન આત્માનંદ સભાને ૨૨ મો વાર્ષિક મહોત્સવ
અને સૂરિશ્વરશ્રી વિજયાનંદસૂરિની જયંતિ. . ૨૬૮. ૫૧ નિદ્રા દરમ્યાન ચારિત્ર બંધારણ.. ... ... ... ર૭૨. પર પૂજ્યપાદ આત્મારામજી મહારાજના પરિવાર મંડળના ચાતુર્માસ. ૨૬, ૫૩ પ્રકીર્ણ. . . . . . ૨૬૮, ર૯.

Page #7

RESER.% SENSEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEERSITERESEREC6664
म भनाASIA
10400*50*5.3599.
00*50200 9 HTStatTakTSTOSTEMSRTesr otesteroidasTGRADHear
हहि रागषमोहाद्यजिजूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानकातिकटुकछुःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञानेयत्नो विधेयः॥
पुस्तक १५] वीर संवत् २४४४, अपाड आत्म संवत् २३. [अंक १२ मो.
प्रभु प्राथना.
शिभरि. અમારી વાણીમાં, નિશદિન પ્રત્યે સત્ય મુકજે, મતિ સારી દેજે, હિતકર પથે દાસ વહજે; સ્વધર્મે શું પ્રીતિ, વિમુખ અપકૃત્યથી કરજે, સ્વીકારો પર્માત્મન, શિશુજનની આ નમ્ર ભિખ જે.
वि०
RAARPAfffers

Page #8

ર૭ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નિકા દરસ્થાન ચાર બંધાવ્યું.
(લે—-વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ, બી. એ.) “However discordant or troubled you may have been during the day, do not go to sleep until you have restored your mental balance, until your faculties are poised and your mind serene."
| (દિવસના ભાગમાં તમે ગમે તેટલા અસ્વસ્થ અથવા શ્રમિત થયા હો તે પણ જ્યાં સુધી તમે માનસિક સમતોલપણું પુન: પ્રાપ્ત ન કર્યું હોય, જ્યાં સુધી તમારી શક્તિઓ સમતલ ન થાય અને તમારું મન શાંત થાય નહિ ત્યાં સુધી નિદ્રા લેવી જોઈએ નહિ.).
માનસશાસ્ત્રાભિજ્ઞોની સબળ માન્યતા છે કે સૂવા જતી વખતે મનની જે ક્રિયાઓ ચાલતી હોય છે અને મનની જે પ્રવૃત્તિ હોય છે તે નિદ્રામાં પણ ચાલુ જ રહે છે. નિદ્રિત થયા પહેલાં મને ઉપર અમલ ચલાવનારી આ ક્રિયાઓ આપણી સુપ્ત અવસ્થામાં દીર્ઘકાળ પર્યત અમલ ચલાવવાનું ચાલુ રાખે છે. તદુપરાંત તેઓનું એમ પણ માનવું છે કે કરચલીઓ તેમજ વૃદ્ધાવસ્થાના બીજા ચિહ્નો જાગ્રત અવસ્થામાં તેમજ નિદ્રામાં સરખી ત્વરાથી ઘડાય છે. આ એમ સૂચવે છે કે નિદ્રિત , થતી વેળાએ મનની જે સ્થિતિ હોય છે તેની શરીર સબળ ઉપર સત્તા ચાલે છે.
હજારે ધંધાદ્વારી પુરૂષ અને સ્ત્રીઓ દિવસના ભાગમાં એટલા બધા પ્રવૃત્તિ શીલ રહે છે, એવું અસ્વાભાવિક જીવન ગુજારે છે કે તેઓ નિવૃત્ત થયા પછી વિચાર કરવાને પણ અટકી શકતા નથી, જેથી નિદ્રા ચાલી જાય છે. અથવા તો સંપૂર્ણ માનસિક પરિશ્રમ પછી જ નિદ્રા આવે છે. આ લેકે પોતાના ધંધા રેજગારના પ્રનો ઉકેલવામાં એટલા બધા મશગુલ રહે છે કે આરામ અથવા વિશ્રાંતિ લેવાની રીતથી તેઓ કેવલ અનભિજ્ઞ હેય છે. આથી કરીને જેમ એક થાકીને લોથ થઈ ગયેલ ઉંટ પોતાની પીઠ પર સર્વ ભાર સહિત રણની અંદર પડે રહે છે તેમ આ લેકે પિતાની સર્વ ચિંતાઓના ભાર સહિત નિદ્રાધીન થવા પથારીમાં પડે છે. આનું પરિણામ એ આવે છે કે સુખપ્રદ નિદ્રાથી નવીન ચૈતન્ય અને બળની ઉપલબ્ધિ થવાને બદલે તેઓ સવારમાં ઉસ્થિત થાય છે ત્યારે કંઈક વિશેષ પ્રમાણમાં શાંત અને વૃદ્ધ થયા હોય એમ જણાય છે. ખરું જોતાં તેઓએ શક્તિ અને ચૈતન્યના ઉદ્રત સહિત, નૃતન ઉત્સાહ પૂર્ણ અને દિવસે કરવાના કાર્યને માટે નવું બળ પ્રાપ્ત કરી પથારીમાંથી ઉસ્થિત થવું જોઈએ.

Page #9

નિદ્રા દરમ્યાન ચારિત્ર્ય અધારણ.
૨૭૩
શ્રમિત કરે એવી અને માનસિક અવ્યવસ્થા ઉપજાવે એવી ક્રિયાએ જે આ પણે નિદ્રાધીન થઇએ છીએ ત્યારે ચાલે છે અને જે આપણી નિદ્રિત સ્થિતિમાં ચાલુ રહે છે તેના પ્રાબલ્યને લઈને ટુક વખત લીધેલી નિદ્રાથી થતા લાભ દેખાઈ જાય છે-નિલ થાય છે, નિદ્રાદરમ્યાન મન નિરામય અને ઉન્નત મનાવે તેવુ કા કરી શકે એમ મનને તૈયાર કરવાની અગત્ય છે એમ આ બધાથી સૂચિત થાય છે. શરીર કરતાં મનને નિદ્રા માટે તૈયાર કરવું એ વધારે અગત્યના વિષય છે. શારી રેક શુદ્ધિ--વિશ્રાંતિ કરતાં માનસિક શુદ્ધિની વિશેષ આવશ્યકતા છે. આ માટે પ્રથમ એ કરવાનુ છે કે જે પીડાકારક અને કલેશાત્પાદક સત્તાઓનુ પ્રામલ્ય દિવસના ભાગમાં આપણા પર ચાલતું હોય તેનાથી રહિત થવા યત્ન કરવા જોઇએ. મને ગૃહને શુદ્ધ કરવુ જોઇએ, અને જે નિરાશાજનક વિષમ ચિત્રાએ આપણા મનેાગૃહને મલીન બનાવ્યું હોય તેને નષ્ટ કરી રાત્રિ માટે તેજસ્વી, આહલાદક અને ઉત્તેજક ચિત્રાને તેમાં સ્થાન આપવુ જોઇએ.
કાઇ પણ સ ંચાગામાં સ્વભાવની અથવા મનની નિરાશ, ખિન્ન ત્રને ઉદાસ સંસ્થિ તિમાંનિદ્રાવશ થવા યત્ન ન કરો. કોધ, શાક, ઇર્ષ્યા, અસ્યા જેવા માનસિક શાંતિ અને સ્વાસ્થ્યના શત્રુઓના બહિષ્કાર કરી. તમારા મનમાં બીજાને માટે સેવેલા ઇર્ષ્યાળુ નિર્દય વિચારી સહિત નિદ્રાધીન થવાને લલચા નહિ. ફોધના આવેશમાં હાઇએ ત્યારે બીજાના પ્રતિ ઇર્ષ્યાયુક્ત લાગણી રાખવી એજ પુરતુ છે, પરંતુ આવેશઉભરા શાંત થયા પછી મનની આ પ્રકારની સ્થિતિ ઇરાદાપૂર્વક દીર્ઘ સમય સુધી સતત્ શરૂ રાખવી અને આપણી નિદ્રાને ભગાડવી એ કાઇ પણ રીતે ઊંચત નથી. આમ કરવાથી આપણે ઘણું ગુમાવીએ છીએ. જીવન અત્યંત અલ્પ હાવાથી સમય એટલેા અધેા કિંમતી છે કે જીવનને અલાભકારક અને આરોગ્યને હાનિ પહોંચાડનાર વિચારાનું સેવન કરવામાં તે સમયના કોઇ પણ ભાગ આ ણે ખાળવા જોઈએ નહિ. ચાવીશ કલાકમાં કઇ નહતા ફક્ત એક વખત તે જગત્ની સાથે શાંતિથી રહે. સુખ અને નિવૃત્તિના રિપુએ તેની મૂર્તિને નિદ્રા દરમ્યાન તમારા ચારિ ત્ર્યમાં વધારે અને વધારે ઉંડી સ્થાપે એ બિલ્કુલ ઇષ્ટ નથી તે સર્વને ભુંસી નાંખે. તે સર્વના ઉચ્છેદ કરે.. અને હમેશાં સ્વચ્છ હૃદય સપાટિ સહિત ગ્રત થાઓ.
દિવસના ભાગમાં અન્ય લેાકેાની સાથે વર્તવામાં જો તમે ક ચત્ કોધ, મૂ તા, દુષ્ટતા બતાવ્યા હાય, જો તમે બીજા માણસા તરફ્ વૈરભાવથી અથવા ઇષ્યાં. થી વો હા તો તે સ` મલીનતા દૂર કરી તમારા મનેાગૃહને સ્વચ્છ કરેા. પીડાકર અને ખેદજનક વિચારાને દૂર કરવાનું કાર્ય તમને કઠિન લાગતુ હોય તેા કાઇ સારૂં, નવીન ઉત્સાહ અને ખળ રેડે એવું પુસ્તક વાંચવાની તમારી જાતને જરૂર પાડા

Page #10

૨૭.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આથી કાર્યની કઠિનતા દૂર થશે. એટલું જ નહિ પરંતુ તમારી પ્રકૃતિ સ્વસ્થ બનશે, તમને જીવનનું સત્ય સંદર્ય અને રડુસ્ય સ્પષ્ટતા સમજાશે અને તમારા હદયમાં તમારી ભુલતા માટે તમારા સંકુચિત અસદ્વિચારેને માટે શરમની લાગણી ઉન્ન થશે.
મહાન આશાઓના સ્વપ્નથી અને આનંદપ્રદ સ્મૃતિઓથી તમારા મને ગ્રહને અલંકૃત કરે. સુખ, સંપત્તિ વા સત્તાથી સમન્વિત–જેવી તમારી જાતને કરવા ઇચ્છતા હે તેનું કાપનિક દશ્ય રચે. ચારિત્ર્યનું જે આદર્શ તમારી દષ્ટિમાં ઉત્કૃછ અને ઉત્તમ હોય, જે પ્રકારનું વ્યક્તિત્વ પ્રાપ્ત કરવાની તમે પ્રબળ અભિલાષા રાખતા છે તેના વિચારોને નિરંતર સંપૂર્ણ, સાગ્રહ દઢતાથી વળગી રહે. આવા સુંદર, શ્રેષ્ઠ જીવનના રમ્ય ચિત્રોને નિદ્રાવશ થવા પૂર્વે અભ્યાસ કરવાની ટેવથી તમારામાં તેનો આવિષ્કાર થશે. આ પ્રમાણે સહેજ ટેવ પડયા પછી તમે કેટલી ત્વરાથી અને કેટલી પૂર્ણતાથી તમારી માનસિક વૃત્તિને બદલી શકે છે એ જોઈ, ખરેખર, આશ્ચર્ય થશે.
એક વ્યાપારકુશલ માણસે મને થોડા વખત પહેલાં કહ્યું કે “ પથારીમાં પડયા પછી અનેક તરેહના વિચારે કરવાનું હું અટકાવી શકતો નથી એ મારામાં મહાન અવગુણ છે.” આ માણસ દિવસે એટલે બધે પ્રવૃત્તિશીલ રહે છે અને એને ટલું સખ્ત કામ કરે છે કે તેનું આખું માનસિક બંધારણ શિડ્વગ્રાહી અને ઘેર્યહીન થઈ ગયું છે, અને તેનું મગજ જેટલી તિવ્રતાથી દિવસે કાર્ય કરે છે તેટલીજ તિવ્રતાથી નિદ્રાધીન થયા અગાઉ અને પછી કાર્ય કર્યું જાય છે. આ રીતે તે પુરે પુરી નિદ્રા લઈ શકતો નથી, અને એવી અવ્યવસ્થિત સ્થિતિમાં તેને જે કંઈ લાભ થાય છે, અથવા જે કંઈ શાંતિ પ્રાપ્ત કરે છે તેને બીજે દિવસે વ્યય થઈ જાય છે. મેં તેને દુકાનનું બારણું બંધ કરે તેજ ક્ષણે વ્યાપારી મગજનું બારણું બંધ કરવાની નિત્યક્રિયા કેળવવાની ભલામણ કરી. અને કહ્યું કે “જેવી રીતે સાયંકાળે ઘેર જઈ તમે વસ્ત્રો બદલો છે તે મુજબ દિવસના કાર્યમાંથી મુકત થયા પછી તમારા વિચારોના પ્રવાહને અન્ય દિશામાં વાળવાને આગ્રહ પૂર્વક યત્ન કરે. તમારા પત્નિ અને બાળકો સાથે રસપડે તેવી ગેષ્ટિથી અને વાર્તા વિદથી આનંદ મેળવવામાં મનને રકે; અથવા તેઓની સાથે કંઈ રમત રમવામાં પ્રવૃત્ત થાઓ, કેઈ હાસ્યજનક વિનેદનશીલ પુસ્તક વાંચે; અથવા એવું રસિક પુસ્તક વાંચો જેનાથી તમે વ્યાપા૨ વિષયક વિચાર વિસરી શકે ખુલ્લી હવામાં લાંબા વખત સુધી ફરે; સ્વચ્છ, મધુર, તાજી હવાથી તમારા ફેફસાંઓને ભરે; તમારી આજુબાજુ દષ્ટિ ફેરવ્યા કરો અને કુદરતના સંદર્ય ભરેલા મને હર દયેનું અવલોકન કરે, અથવા કઈ

Page #11

નિદ્રા દરમ્યાન ચારિત્ર્ય બંધારણ.
ર૭૫
*
*
*
એવી પ્રિય વસ્તુ પસંદ કરી રાખો કે જે વ્યવહારિક કાર્ય પૂર્ણ થયા પછી તમને આરામ અને આનંદ આપનાર થઈ પડે. તમારા મન પર પ્રભુત્વ પ્રાપ્ત કરે. તમારા મનને તમારા પર પ્રભુત્વ જોગવવાની છુટ આપવાને બદલે તમે તેને અંકુશમાં રાખતાં શીખે. તમારા શયનગૃહમાં જે સ્થળે તમારી દ્રષ્ટિ વાંરવાર પડતી હોય ત્યાં મેટા અક્ષરે “No Thinking Here” ( અહિંઆ કંઈ વિચાર કરે નહિ) એ મુદ્રાલેખ લખી રાખે. જ્યારે તમે નિદ્રા લેવાની તૈયારી કરો ત્યારે દરેક પ્રકારના વિચારની ગતિને રોકે, શરીર અથવા મન ઉપર કોઈપણ જાતને ભાર ન રહેવા દો: અને અ૮૫ સમયમાં તમે જોશો કે જેટલી સહેલાઈથી અને કુદરતી રીતે બાલકને નિદ્રા આવે છે તેટલી સહેલાઈથી અને તે જ રીતે તમને નિદ્રા આવે છે. અને તે નિદ્રા બાળકની નિદ્રા જેટલી જ મધુર અને શ્રમહર છે એમ તમને માલુમ પડશે.
આ માણસના જેવી જે લોકોના મનની સ્થિતિ રહેતી હોય તે સર્વને માટે આ વચને હિતકર અને લાભાવહ છે. કેમકે આ રીત્યાનુસાર વર્તવાથી ઉકત મનુષ્યને અનન્ય લાભને અનુભવ થયો છે. આપણે નિદ્રાવશ થઈએ તે પહેલાં માથહનો દરવાજો બંધ કરવાને, પોતાના પર સંયમ રાખવાને, અનંત શકિત સાથે એકતાલ થવાને ઠેષ, ઈર્ષ્યા અને ગ્લાનિ સમાન આપણું શાંતિ અને નિવૃત્તિના અંત રાયકારક શત્રુઓને સંહાર કરવાને શકિતવાન થવું એ એક પ્રકારની મહાન કળા છે–એક પ્રકારનું અજબ નૈપુણ્ય છે, પરંતુ તે એવી કળા છે જે સર્વને પ્રયાસથી ઉપલબ્ધ થઈ શકે એમ છે. વિચારથી, વાંચનથી અથવા આનંદદાયી સામાજીક વાતાવરણથી વિષમભાવનાઓ પર જીત મેળવીને અને પ્રતિબંધક શત્રુઓનું ઉન્મલન કરીને મુખપર હાસ્યની છટા સહિત નિદ્રાધીન થવાનું સર્વને માટે સરખી રીતે સંભવિત છે. શાંત માનસિક સંસ્થિતિમાં નિદ્રા લેવાયેલી હોય છે તે પ્રભાતમાં ઉત્થાન સમયે આપણે જાણે કે કોઈ વિલક્ષણ ચૈતન્ય અને જીવનની પ્રાપ્તિ કરી હોય એ સાશ્ચર્ય આનંદાનુભવ થાય છે. સૂતી વખતે મનની ધર્મનિષ્ટ સ્થિતિ અત્યંત મૂલ્યવતી છે એટલે દરજજે તેનાથી મન શાંત થાય છે, ભયપ્રદ વા ચિંતાતુર વિચારેનો વિલય થાય છે, અને તે ઉચ્ચતર ઉમદા વિચારોની સાથે એક કરે છે તેટલે દરજે ઉપરોક્ત સ્થિતિ મૂલ્યવતી ગણાય છે. શાંતિકર આરોગ્યદાયક, સુખપ્રદનિદ્રા માટે મનને તૈયાર કરવાનો આગ્રહ પૂર્વક પ્રયત્ન કરવાથી તમારી યુવાવસ્થા લાંબા સમય સુધી ટકી રહેશે અને તમે દીર્ધાયુષ્યવાન થવા સુભાગી થશે. આ કરતાં વિશેષ અગત્યની વાત એ છે કે તેનાથી તમારા આરોગ્ય પર અને તમારા ચારિત્ર્યપર સુંદર અને ચિરકાળ નભી શકે તેવી અસર થશે. જે વિષમ ભાવનાઓ, ભૂલ, વૈરભાવ, તિરસ્કાર આદિ સર્વત્ર અંધકાર અને ગ્લાનિ પ્રસરાવે છે તે સર્વને નિદ્રાધિન થયા પહેલાં મને ગ્રહમાંથી લેપ

Page #12

૨૭૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કરવાની ટેવથી મનની અંદર તેજસ્વી દક્ષે-ચિત્રને ધારણ કરવાની ટેવથી અને ઉમદા સદ્વિચારોનું સતત સેવન કરવાની ટેવથી 5 અવસર વ્યતીત થતો તમાશું આખા જીવનમાં મહાન પરિવર્તન થઈ ગયું છે, એવી ફુટ પ્રતિતી થશે.
બાહ્ય સૃષ્ટિ અને તેની અનેક બાધાકારક સ્થિતિઓને અભાવ હોય છે ત્યારે આપણને સમજવામાં આવે છે કે આપણું અંદર કોઈ મહાન શક્તિ નિગઢ રહેલી છે અને ઉક્ત શકિત પ્રેત્સાહનની ગ્રહણશકિત ધરાવે છે. નિદ્રા દરમ્યાન આપણું મનમાં જે પ્રવૃત્તિ-ક્રિયા ચાલી રહે છે તેને આપણને બહુ ઓછો ખ્યાલ આવે છે. “હું આ પ્રશ્નનું નિરાકરણ નિદ્રામાં કરીશ” એ વાક્યમાં અતિ ગુઢ રહસ્ય રહેલું છે. તેનું સત્ય રહસ્ય જાણ્યા વગર આપણને પ્રતીતિ થાય છે કે નિદ્રા દરમ્યાન કેઈ ચમત્કારિક રીતે અનેક સંદિગ્ધ પ્રશ્નોનું નિરાકરણ થઈ જાય છે. નિદ્રા અગાફે જે પ્રશ્નોનું નિરાકરણ કરવામાં ઘણાં જ પ્રવૃત્ત થયાં હોઈએ છતાં કંઈ નિર્ણય પર ન આવી શકાયું હોય તેવા પ્રશ્નોને પ્રભાતમાં કંઈ જુદા રૂપમાંજ આપણે જોઈ એ છીએ. શાંત નિદ્રા પછી અનેક પ્રશ્ન આમ નિરાકૃત થયેલા જોઈ કેટલીક વખત આપણને તે અસંભવિત લાગે છે અને નિરાકરણ સંઘે શંકાયુક્ત તર્કો બાંધીએ છીએ, પરંતુ આપણા ગુહ્ય માનસિકત્વમાં એવું કંઈક છે જેના બળે આપણી સુખાવસ્થામાં દુર્ઘટ પ્રશ્નોનું નિરાકરણ થઈ જાય છે, જે પ્રશ્નોનું શોધન કરવામાં આપણને ને જાગ્રત અવસ્થામાં ઘણી મગજમારી કરવી પડી હોય છે. ઘણી વખત મહાન ગણિતશાસ્ત્રીઓ, વિજ્ઞાનવાદિઓ, અને ખગોળવેત્તાઓ પોતાની મતિ દિવસ દરમ્યાન જે કઠિન અને પાર પામી શકી ન હોય એવા પ્રશ્નો નિદ્રા દરમ્યાન પ્રત્યક્ષ પ્રયત્ન વગર નિરાકૃત થયેલા જોઈને અનહદ આશ્ચર્ય પામ્યા છે.
આપણી નૈતિક કેળવણી અને ચારિત્ર્ય બંધારણનો મોટો ભાગ નિદ્રામાં છુપી રીતે ઘડાય છે એ નિ:સંદેહ વાર્તા છે; અને આપણે નિદ્રાધિન થઈએ છીએ ત્યારે જે ક્રિયાઓ મગજમાં ચાલતી હોય છે તે રાત્રિમાં પણ ચાલુ રહે છે, એ મહત્વની વાત પર કેળવણી અને ચારિત્ર્ય બંધારણના સિદ્ધાંતો રચાયેલા હોવાથી આ નિગુઢ શક્તિનું સત્ય દિશામાં વહન થવાથી જે ચમત્કારભર્યા પરિણામો નિપજે છે તે આપણે સમજવામાં સત્વર આવી શકે છે.
રાત્રે નિવૃત્ત થતી વખતે આત્મ-નિરીક્ષણ કરવાની નિયમિત નિત્ય ક્રિયાથી પિતાની જાતને સુધારવામાં ઘણા લોકેએ ચમત્કારીક પરિણામ મેળવ્યું છે. અહી ડીયા સ્વભાવને તેમજ બીજા અનેક પ્રતિકુળ દોષને ઘણા લોકો આ પદ્ધતિનું અને નુસરણ કરવાથી વશ કરી શક્યા છે. નિરામય એજસપૂર્ણ અને બલવાન આદર્શને ધારણ કરવાની ટેવ ખાસ કરીને વાવૃદ્ધ પુરૂષને માનસિક તથા આત્મિક વિશ્રાંતિમાં અત્યંત સહાયભૂત બને છે.

Page #13

નિદ્રા દરમ્યાણ ચારિત્ર બંધારણ જે આપણે દારિદ્રયના ચક તળે ચગદાતા હોઈએ તે નિદ્રાવશ થયાં પહેલાં આપણે એવા વિચાર કરવા જોઈએ કે જીવનની જરૂરીયાત અને આનંદપ્રદ પ્રસં. ગે પુરતા પ્રમાણમાં મળવાનું સર્વને માટે નિયત થયેલું છે. દારિદ્રયના દીન વિચારેને મનમાં સ્થાન આપવાને બદલે સંપત્તિ અને ઐશ્વર્યની ઉચ્ચ ભાવના ભાવવી જોઈએ. આમ કરવાથી આપણા મનની અંદર રહેલી ગુઢ શક્તિ આપણી ઈચ્છિત અને જરૂરની વસ્તુઓને આપણું પ્રતિ આકર્ષિ લાવશે. આપણામાં જે કંઈ દુષણ હોય તેનાથી વિરૂદ્ધ વિચારોને-ભાવનાને નિદ્રાવશ થયા પૂર્વે મનમાં દૃઢતા શ્રદ્ધા પૂર્વક સ્થાન આપવું જોઈએ જેથી જે વસ્તુ પ્રાપ્તિને માટે આપણને તિવ્ર આકાંક્ષા હોય છે તે આપણતરફ સ્વતઃ આકષાય છે. કેઈપણ દૂષણનો પરાજય કરવા ઈચ્છા હોય તે જે સંપૂર્ણતા, જે સગુણ પ્રાપ્ત કરવાની આપણને પ્રબળ ઈચ્છા હોય તેના જ વિચાર કરવા જોઈએ; કેમકે તદનુસાર કરવાથી ખરાબ સ્વભાવ સ્વાર્થપરાયણતા, ધૂર્તતા અને સર્વ પ્રકારના દૂષણેનું ઉમૂલન કરી શકાય છે. આ ચિકિત્સા ખાસ કરીને ન્હાનાં બાળકોપર તત્કાળ અસર કરે છે. આનું કારણ એ છે કે તેના મનની અંદર રહેલ ગુઢ શક્તિ વધારે ચંચળ હોય છે, અને નિદ્રાધીન થયા પછી તરતજ તેની ક્રિયા વધારે વેગવતી હોય છે. આ સમયે જે સો-બેધક સૂત્રે ઠસાવવામાં આવે છે તે તેને ત્વરાથી યાદ રહી શકે છે. વર્તમાન સમયમાં નિશ્ચિત અવસ્થામાં માનસિક ભાવનાઓથી ઘણા બાળકોમાં અદભુત સુધારો થવાનું કહેવામાં આવે છે. આવી ભાવનાના સાધન દ્વારા બહાનાં બાળકોની માંદગીમાં કરેલી સારવારથી સાબીત થાય છે કે જ્યારે બાળક નિદ્રિત અથવા અર્ધનિદ્રિત સ્થિતિમાં હોય છે ત્યારે આ ગુહ્ય શક્તિ પર ઘણી સુગમતાથી મત્તા ચલાવી શકાય છે. બાળક હકણ હોય તો નિદ્રા દરમ્યાન તેની માતા તેના મનમાં ભય વિરૂદ્ધવિચારે મુકીને જે વસ્તુઓથી બાળક ભયભીત થતો હોય તેને પરાજય કરી શકે છે અને વિશ્વાસ તથા હિંમતનું સિંચન કરી શકે છે. બાળક દુબળ, પ્રકૃતિ કોમળ, અથવા રોગી હાય તે માતા નિરામયતા અને બળવાનપણની ભાવના ભાવીને બાળકને નિરોગી અને બળવાન બનાવી શકે છે. નિશાળમાં બાળક અભ્યાસમાં પછાત રહી જાય, અથવા પરીક્ષામાં નિષ્ફળ થાય તો વિજય અને પ્રગતિની ભાવનાથી તેના હૃદયમાં શ્રદ્ધા અને આશાનું સિંચન અદભુત અસર ઉત્પન્ન કરશે. જ્યારે પિતાનું બાળક નિદ્રાદેવીના ખોળામાં રમતું હોય છે ત્યારે જે માતા તેની સાથે તેના હિતની વાતો કરે છે તે તે માતાની હિતશિક્ષાનું ધ્યાનપૂર્વક અને સંપૂર્ણ શાંતિથી શ્રવણ કરે છે. જે સુજ્ઞ માતા પિતાના બાળકો તરફ આ પ્રકારની સઘળી સંભાવનાઓ ભાવે છે તેઓને બાળકના સ્વભાવમાં કંઈ અવનવું પરિવર્તન જણાયા વગર રહેતું નથી.

Page #14

ર૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તેહાના જીવનમાં શ્રદ્ધા, આશા, પ્રેમ, આનંદ, હિંમત, સ્વાશ્રય અને પવિત્રતા આદિ ઉચ્ચતમ ગુણે રેડવાથી દરેક માતા પિતાના બાળકના સ્વભાવ અને જીવનમાં ચકિત કરી નાંખે એવું પરિવર્તન કરી શકે છે. ભવિષ્યમાં એ સમય આવશે કે જ્યારે પ્રત્યેક માતા પિતાના બાળકનું ચારિત્ર ઘડવામાં સદભાવનાની અગત્ય સમજી શકશે. માનસિક ભાવનાથી કેવા ઉત્તમ પરિણામે નિષ્પન્ન થાય છે તે હાલ માત્ર છેડા લેકેનેજ વિદિત છે; પરંતુ આગામી યુગમાં તેની ચારિત્ર ઘડવાની અને જીવનમાં અવનવું પરિવર્તન કરી નાંખવાની શક્તિથી ભાગ્યે જ કોઈ અજ્ઞાત રહેશે.
જે તમે આ માનસિક ભાવનાની અજમાયશ ન કરી હોય તે આજથી તેને ઉપકમ કરે. મને વિશ્વાસ છે કે અત્ય૫ સમયમાં નિદ્રાધીન થયા પહેલાં પવિત્ર સદવિચારેથી મનને ભરવાની નિશ્ચલ ટેવના સુંદર પરિણામેથી તમને અનુપમ હર્ષ અને આશ્ચર્યને અનુભવ થશે. વળી ચિંતા, ખેદ, ઈર્ષ્યા વિગેરે બુદ્ધિના આવરણથી મનને રહિત કરવાથી અને જે વસ્તુઓ મેળવવાને તમે નિરંતર મથે છે તે તમારી થવાથી તમને અનનુભૂત સંતોષ અને આનંદ થશે. આજથી એ દૃઢ સંકલ્પ કરો કે “નિદ્રા લેતી વખતે મારા મનમાં કોઈ પણ શ્યામ મૂર્તિને સ્થાન આપીશ નહિ, પરંતુ માત્ર સુંદર ચિત્ર અને પ્રત્યેક પ્રાણી તરફ દયાભાવના વિચારિને સ્થાન આપીશ, મારા મનમાં નિષ્ફળતાના, દારિદ્રયના અથવા વિષમતાના વિચારે પ્રવેશ કરી શકશે નહિ, પરંતુ જે કંઈ તેજસ્વી, આનંદપ્રદ, આશાયુક્ત, પ્રેત્સાહક, ઉપયોગી અને ઉત્કૃષ્ટ છે તેનાથી જ મારૂં મનગ્રહ દીપાવીશ.”
રૂતિ ગુમ
પંન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજી મહારાજે વડોદરા નરેશ સમક્ષ આપેલા
ભાણે.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ર૬૬થી શરૂ.) છેસૌમ્ય પ્રકૃતિનામા બત્રીશમા ગુણનું સ્વરૂપ,
કુર” સ્વભાવ રહિત પુરૂષના અંતઃકરણમાં સેમ્ય ગુણને વાસ થઈ શકે છે, અને તે સામ્ય પ્રકૃતિવાળા પુરૂષ પોતાના તથા બીજાના આત્માને પણ શાંત ગુણની ઉત્પત્તિમાં સાધનભૂત છે, કહ્યું છે કે –
पयइ सोमसहावो, न पावकम्मे पवत्तइ पायं । हवइ मुहसेवणिज्जो, पसम निमित्तं परेसि पि ॥१॥

Page #15

૨૭૯
પં. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજના વ્યાખ્યાને. ભાવાર્થ–પ્રકૃતિએ કરીને સામ્ય સ્વભાવવાળો પુરૂષ પ્રાય કરીને આક્રોશ, વધ, હિંસા, ચેરી આદિ પાપકામાં પ્રવર્તમાન થાય નહીં, અને સર્વને સુખે કરીને સેવનીય થાય, તથા પોતાના તથા પરના આત્માને શાંતિના નિમિત્તભૂત બને છે. જે ૧ છે
તેમજ ઉદાહરણ તરીકે જુઓ કે, શાંત ગુણને સદ્દભાવ.હેવાથી રામચંદ્રજીની પિતાનાજ શત્રુના પક્ષીઓ જેવા કે સુગ્રીવ અને વિભિષણાદિએ પણ આવીને સેવા કરી. આ ઉદાહરણ દ્વારા એ સારાંશ નીકળી શકે છે કે, શાંત પ્રકૃતિ શત્રુએને પણ વશ કરવામાં એક અદ્વિતીય સાધનભૂત છે. ઉપરોક્ત રીતે આ શાંત ગુણ સર્વ કાર્યસિદ્ધિ કરવામાં સમર્થ હેવાથી અવશ્ય સજજન પુરૂષોને અંગીકરણીય છે.
છે પરોપકાર કરવા રૂપ તેત્રીશમા ગુણનું સ્વરૂપ છે
આ જગતમાં પરોપકાર સરખો કેઈપણ ગુણ નથી. અર્થાત્ સર્વ ગુણોમાં ઉત્તમતાને ભજનાર પરેડકારજ છે.
આ જગતમાં અતિ મુશ્કેલીથી પ્રાપ્ત થઈ શકે તે મનુષ્ય જન્મ પામીને જે મનુષ્ય સંસારના ક્ષણિક સુખમાં લીન બનીને પરોપકાર કરે તે દૂર રહે, પણ પરેપકાર તે શું વસ્તુ છે, એ જાણવાની ઈચ્છા પણ જેના અંત:કરણમાં ઉત્પન્ન થતી નથી, એવા મનુષ્ય વાસ્તવિક રીતે શાસ્ત્રકારે કહે છે કે મનુષ્ય નથી, પરંતુ મનુષ્યના રૂપઢારાએ હરિણ સદશ છે. કહ્યું છે કે –
येषां न विद्या न तपो न दानं न चापि शीलं न परोपकारः । ते मर्त्यलोके भुवि भारभूता मनुष्यरूपेण मृगाश्चरन्ति ॥१॥
લાવાર્થ-જે પુરૂષની અંદર મહા મહેનતથી પણ દુર્લભ એવી વિદ્યાની પ્રાપ્તિ કરવી, તેમજ કર્મક્ષય દ્વારા શિવશર્મની પ્રાપ્તિમાં સાધનભૂત એવું તપ કરવું, અને અનેક સંપત્તિઓની સંપત્તિમાં સાધનભૂત એવું દાન દેવું; તેમજ શીલનું પાલન અને સર્વોત્તમ કેટીએ બિરાજમાન એવા પોપકારનું સેવન આદિ ગુણેનો વાસ નથી, તે પુરૂષે આ મનુષ્યલેકમાં પૃથ્વીને ભારભૂત છે. ઘણું શું કહેવું પરંતુ મનુષ્યના રૂપે કરીને મૃગ સદશ આચરણ કરે છે. જે ૧ છે
સજન પુરૂષે તે સ્વાભાવિક રીતે પરોપકાર કરવામાં ઉદ્યમાન બની રહે છે; એટલું જ નહીં પરંતુ શરીર પણ પરોપકારને માટે ધારણ કરે છે. તેઓને કે- ' ઈના ઉપદેશની તેમજ શિક્ષાની જરૂર નથી. કહ્યું છે કે –
शास्त्रं बोधाय दानाय धनं धर्माय जीवितम् । वपुः परोपकाराय धारयति मनीषिणः॥१॥

Page #16

૨૮૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
कस्यादेशात् क्षपयति तमः सप्तसप्तिः प्रजानाम् । छायाकर्तुं पथि विटपिनामंजलिः केन बद्धः । अभ्यर्थ्यते नवजलमुचः केन वा दृष्टिहेतोः
जात्यैवैते परहितविधौ साधवो बद्ध कक्षाः ॥ २ ॥ ભાવાર્થ–પંડિત પુરૂષ શાસ્ત્ર ભણે છે, તે બોધને માટે નામ આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિને માટે, અને ધન સંચય કરે છે, તે પણ દાનને અર્થે. તે દાનના શાસ્ત્રકારોએ પાંચ પ્રકાર દર્શાવેલ છે. તે નીચે મુજબ -
अभयं सुपत्तदाणं अणुकंपा उचिय कित्तिदाणं च ।
दोहिपि मुक्खो भणिओ तिनि भोगाइयं दिति ॥१॥ ભાવાથ–પ્રથમ અભય દાન, બીજું સુપાત્ર દાન, ત્રીજું અનુકંપા દાન, ચેથું ઉચિત દાન અને પાંચમું કીર્તિદાન. આ પ્રમાણે પાંચ પ્રકાર દાનના છે; તેમાં પ્રથમમાં અભયદાન અને સુપાત્રદાન આ બે પ્રકારનાં દાન શિવશર્મા આપવાને સમર્થ છે, અને શેષ રહેલ ત્રણ દાન ભોગાદિ સંપત્તિઓ આપવાને શકિતવાન છે. ૧ - આ પાંચ દાનમાં પણ મુખ્ય અભયદાન કરવાવાળા પુરૂષને કોઈ પણ પ્રકા રને ભય રહેતો નથી. અર્થાત્ નિર્ભય બની જાય છે. કહ્યું છે કે –
अभयं सर्वसत्त्वेभ्यो यो ददाति दयापरः ।
तस्य देहाद्विमुक्तस्थ भयं नास्ति कुतश्चन ॥ १ ॥ ભાવાથ–દયા કરવામાં સાવધાન એવા જે પુરૂષ સર્વ સંસારની ઉપાધિએથી ઉપાધિવાળા એવા પ્રાણીઓને અભયદાન નામ નિભયપણને પ્રાપ્ત કરાવે છે, તે પુરૂષને આ ભવમાં તો ભય નથી, પરંતુ આ દેહનો ત્યાગ કરીને પરભવમાં જાય, ત્યાં પણ તેને કઈ પણ જાતને ભય રહે નથી. છે ૧ છે
આ સ્થળે અભયદાન દેવામાંજ જેનું ચિત્ત ઉસુક થઈ રહેલ છે એવા અભય. કુમાર મંત્રીનું એક ઉદાહરણ છે, તે નીચે મુજબ:
મગધ દેશના સ્વામી શ્રેણીક રાજા હતા. તેઓના મંત્રી અભયકુમાર નામના હતા. હવે એક વખત રાજા સભા ભરીને બિરાજમાન થયેલ છે. તે વખતે રાજાજીએ સભામાં પ્રશ્ન કર્યો કે, આજકાલ આપણા રાજ્યમાં અ૫ મુલ્યથી કઈ વસ્તુ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં સભાસદેએ જણાવ્યું કે, અ૫માં અપ કિંમતથી માંસ મળી શકે છે. આ વાત સાંભળી અભયકુમાર મંત્રી તો ચકિ

Page #17

૫. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજના વ્યાખ્યાને
૨૮૧
તજ અની ગયા, અને વિચાર કર્યાં. પ્રીકર નહિ; પરંતુ એવા ઉપાય કરવા કે જેથી વેાના નાશ થાય નહિ. હવે એક વખત રાત્રીના સમયમાં અભયકુમાર પાતે ફરવા નીકળ્યા. સાથે એક હજાર સેાનામ્હાર લીધી છે, અને દરેકને ઘેર જઈને કહેવા લાગ્યા કે, આજે રાજાજી ઘણાં બીમાર છે, અને તેએની દવાના ઉપયેાગમાં લેવાની ખાતર મનુષ્યનું કાળજી કાપીને તેમાંથી એક ટાંક ભાર માંસ જોઇએ છીએ. તેની કીંમતમાં એક હજાર સેાનામ્હાર હું આપું છું. આમ સ્થળે સ્થળે કહેવા છતાં અને એક હજાર સાનામ્હાર આપતાં છતાં પણ એક ટાંક ભાર મનુષ્યના કાળજાનુ માંસ મળી શકયુ નહિ. હવે બીજે દિવસે જ્યારે સભા ભરાઈને એડી, ત્યારે મ ંત્રીરાજે પૂછ્યું કે, ખેલેા ભાઇ આજકાલ અલ્પ કિંમતથી કઇ વસ્તુ મળી શકે છે ? ત્યારે કોઇએ ઉત્તર ન આપવાથી મંત્રીરાજ પાતેજ ખેાલ્યા કે, ભાઈ આજે કેમ ખાલતા નથી. તે દિવસે તે માંસ મળી શકે છે, એમ ખેલતા હતા. આ વાત સભાસદા સાંભળીને અધેામુખ થઈ ગયા ત્યારે રાજાજીએ પૂછ્યું કે, હે મત્રીરાજ આ વાત શુ' છે ? કે જેથી સભા કઈપણ ખેલતી નથી, અને શ્યામ મુખવાળી ઝાંખી થયેલ જણાય છે, ત્યારે મંત્રીશ્વર અભયકુમાર પાતે કરેલ સર્વ વાત જણાવીને સભાને સમજાવવા ખાતર જણાવ્યુ કે:
अमेध्यमध्ये कीटस्य सुरेंद्रस्य सुरालये ।
समाना जीविताकांक्षा समं मृत्युभयं द्वयोः ॥ १ ॥
ભાવાર્થ-~હે સભાસદા વિદ્યાની અંદર રહેલ કીડાને અને સુરાલયમાં વાસ કરવાવાળા ઈંદ્રને પણ જીવવાની આશા એક સરખીજ હોય છે, અને બન્નેને મૃત્યુના ભય પણ સરખાજ છે. !
આ ઉપદેશ દ્વારાએ બીજાને પણ તેઓએ અભયદાનમાં ઉદ્યમવાન બનાવ્યા, માટે અભયદાન સર્વ થકી મુખ્ય ગણુત્રીમાં ગણી શકાય છે, જો કે દાનનેા વિષય ઘણા છે, પરંતુ પ્રસંગ નહિ હાવાથી આટલુજ ખસ છે.
પંડિત પુરૂષો પેાતાની છૠગીને પણ ધર્મને માટેજ ધારણ કરે છે, અને પેાતાનુ શરીર પણ કેવળ પરોપકાર કરવાને માટેજ ધારણ કરે છે. ॥ ૧ ॥
સૂર્ય છે તે કાના આદેશથી આ સપુર્ણ જગતના અંધકારના નાશ કરે છે! તેમજ માર્ગમાં રહેલાં વૃક્ષાને પણ પાતે તાપને સહન કરી અન્ય મનુષ્યાદિને છાયા કરવા કયા પુરૂષે હસ્ત જોડેલ છે ! અને નવા જલને મુકવાવાળા મેઘને વૃષ્ટિ કરવાને માટે કયા પુરૂષે પ્રાર્થના કરેલી છે ! અર્થાત્ કાઇએ નહિ. પર ંતુ સાધુ પુરૂષો પાતેજ પરહિત કરવાની વિધિમાં કટિબદ્ધ થઈ રહેલ છે. ૫ ૨ ડા

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પરોપકારના ભેદે આદિ વિશેષ સ્વરૂપ જાણવાની ઈચ્છાવાળા સજજન પુરૂષએ ધર્મરત્નાદિ શાસ્ત્રો દ્વારા જ જાણી લેવું. મહારાજા વિક્રમાદિત્ય અનેક જેની ઉપર ઉપકાર કરવા થકી પરદુઃખભંજન એવા બિરૂદથી જગતમાં પ્રસિદ્ધિને પામ્યા છે. એવા દઈ તેનું અનુકરણ કરીને બુદ્ધિમાન તેમજ ગુણગ્રાહી પુરૂષ અવશ્ય પોપકાર કરવામાં પ્રવૃત્તિ કરે છે. અને તેઓએ પ્રવૃત્તિ કરવી એજ ઉચિત છે. છે કામ ક્રોધાદિ અંતરંગ છ શત્રુના જયરૂ૫ ચોત્રીસમા ગુણનું સ્વરૂપ છે
આ જગતમાં હિતેચ્છુ પુરૂએ કામ, ક્રોધ, લોભ, હર્ષ, માન, મદ. આ અંતરંગ છ શત્રુઓ જીતવા ગ્ય છે. કારણ કે જ્યાં સુધી આ છ શત્રુઓથી વાસિત જેઓનું અંતઃકરણ હોય છે, તેનું આત્મહિત થઈ શકતું નથી; કારણ કે તે આત્મહિતમાં પ્રતિબંધભૂત છે. તેમજ આ છ શત્રુઓને જય થવાથી બહારના શત્રુઓ તે રહી જ શકતા નથી. પરસ્ત્રી ઉપરની જે આસક્તિ તેનું નામ કામ કહી શકાય છે. આ કામરૂપી અંતરંગ શત્રુને વશ થવાથી રાવણ જેવા જબરજસ્ત રાજાઓ પણ અપકીતિ પામીને નાશભૂત થઈ ગયેલ છે. કહ્યું છે કે –
स्त्रीलुब्धो जगति यश्चात्यजयशस्तु तं नरं ।
दासीलुब्धो यथा मुंजोपकीयाँ गीयते न किम् ॥ १ ॥ ભાવાર્થ – આ જગતમાં દાસીની ઉપર આસકત થયેલ એવો જે રાજા મુંજ શું અપકીર્તિદ્વારાએ નથી ગવાયે? અર્થાત્ સ્ત્રીમાં આસક્ત એ રાજા અપયશપણાને પામ્યો છે. અર્થાત્ જેને યશે પણ ત્યાગ કર્યો છે, તેની માફક જે પુરૂષ સ્ત્રીઓમાં આસક્ત બને છે, તે પુરૂષને, યશ પણ ત્યાગ કરે છે.
પિતાના બલબલને વિચાર્યા વિના કોપને આધીન બનેલા એવા સારા સારા મહાત્માઓ પણ આ સંસાર સમુદ્રમાં ગોથાં મારે છે. અર્થાત ક્રોધરૂપી આ મહાન અંતરંગ શત્રુ આ સંસારમાં રખડાવનાર છે. માટે આત્મહિનાથી પુરૂષે ક્રોધનો અવશ્ય ત્યાગ કરવો જોઈએ.
આ કોધ રૂપી શત્રુને ત્યાગ કરવેજ જોઈએ, એવો ઉપદેશ નીચેના લકદ્વારા શાસ્ત્રકાર જણાવે છે. કહ્યું છે કે –
आकरः सर्वदोषणां गुणानां च दवानलः ।
संकेतोऽखिलकष्टानां क्रोधस्त्याज्यो मनीषिणा ॥१॥ ભાવાર્થ --- ક્રોધ છે તે સર્વ દેની ખાણુરૂપ અને સંપૂર્ણ ગુણેને બાળવાને માટે અગ્નિ સમાન તેમજ સંપૂર્ણ કર્ણને આપવાને માટે સંકેતરૂપ આવા અનેક

Page #19

૫. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજના વ્યાખ્યામા
૨૮૩
પ્રકારનાં દૂષણાથી ભરપૂર ક્રોધ છે; માટે તેને અવશ્ય બુદ્ધિમાન પુરૂષે ત્યાગ કરવા. ॥ ૧ ॥
દાનાદિક ચેાગ્ય સ્થાનમાં પેાતાનુ ધન વાપરવુ નહિ, તથા નિષ્કારણુ કપટદ્વારાએ પરધન અંગીકાર કરવું, તેનું નામ લેાભ કહી શકાય છે, અને શાસ્ત્રકાર કહે છે કે ( હોમ મૂનિ વાર્તાને ) લેાભ છે, તે પાપનુ મૂળ છે. લાભની તૃષ્ણા ( શાંત થતી નથી પરંતુ ઉલટી જેમ જેમ લાભ થાય છે, તેમ તેમ તે વૃદ્ધિને પામે છે. કહ્યું છે કે:~
समुद्रस्यैव कल्लोलात्कल्लोलो वर्धते यथा ।
तल्लाभाच्च लोभोपि मम्मणवणिजो यथा ॥। १॥
ભાવાર્થ :—જેમ સમુદ્રના કલેાલે આવવાથી કત્લાલાની ઘટતી નહીં થતાં વૃદ્ધિ ધાય છે, તેની માફક જેમ જેમ અધિક લાભ થાય છે, તેમ તેમ મણુ વિષ્ણુ. કની પેઠે લાભની પણ વૃદ્ધિ થતી જાય છે.
લાભથી લાભની વૃદ્ધિ થાય છે અને લેભી પુરૂષની તૃષ્ણા ઘટતી નથી પરંતુ ઉલટી વૃદ્ધિ પામે છે, એ વાત સારી રીતે સમજી શકાય છે. લાભમાં આસકત અનેલા એવા પુરૂષાને અનેક પ્રકારની લડાઇ આદિ ક્લેશા ભોગવવા પડે છે; માટે લાભરૂપી અંતરંગ શત્રુના ત્યાગ કરવા એજ શ્રેય છે.
નિનિમિત્તે શિકાર આદિ પાપ કાર્યોથી અનેક જીવેાના નાશ કરી તેને આકુલ વ્યાકુલ થતાં દેખીને આનંદ પામવે. તેનું નામ હુ નામના અતરંગ શત્રુ કહી શકાય છે. તેવાજ પ્રકારના હ કરવાથી આ ભવમાં પણ દુ:ખ પ્રાપ્ત થાય છે, અને પરલેાકમાં પણ નરક ગમનાદિ દુ:ખ ભોગવવા પડે છે. એ વાત શ્રેણિક મહારાજાના એક નાના ઉદાહરણ દ્વારાએ જાણી શકાય છે.
મગધ દેશના સ્વામી રાજા શ્રેણિક હતા. તેણે એક વખત શિકારની ક્રીડા કરતાં એક બાણુને ફૂં કર્યું, તેથી એક હરણીને લાગ્યું. એ હરિણી ગર્ભવતી હાવાથી માણુ લાગતાની સાથેજ તેના પેટમાંથી ગર્ભમાં રહેલ તેનુ બાળક એક ખાજુએ પડયું અને એક બાજુએ પેાતે પડી. આ રીતે બન્નેનું ભિન્ન મિન્ન પતન દેખીને રાજા શ્રેણિક મનમાં મગરૂરી આણીને હર્ષ પામે છે કે, મારૂં સામર્થ્ય કેટલું બધુ છે. આવા પ્રકારના વિચારથી તે રાજાએ નરકગમન ચેાગ્ય કર્મો ઉપાર્જન કર્યાં, તે દુષ્ટ કર્મ દ્વારાએ રાજા શ્રેણિક નરકગતિનાં દુ:ખને પ્રાપ્ત થયા. માટે આ ભવ તેમજ પરભવમાં પણ દુઃખદાઇ એવા ઉપરાત હુ નામના અંતરંગ શત્રુના અવશ્ય ત્યાગ કરવા, એજ બુદ્ધિમાન પુરૂષાનુ કત્તબ્ધ છે.

Page #20

૨૪
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ
શિવશર્મની પ્રાપ્તિમાં જ કેવળ ઉદ્યમવાળા એવા જ્ઞાની પુરૂષાના યુક્તિયુક્ત કથનને પેાતાના દુરાગ્રહથી અનગીકાર તેને માન નામના અતર ંગ શત્રુ કહી શકાય છે. ઉપરાત માનરૂપી શત્રુને આધિન અનેલા એવા પુરૂષષ વિનયાદિ ગુણાથી રહિત હાંવાથી સારી શિક્ષાને પામી શકતા નથી, અને સારી શિક્ષા નહિ પામવાથી કેઈ પણ જાતની શ્રેષ્ઠ વિદ્યા પણ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી, તેથી કોઇ પણ માણસને ઉપકાર પણ કરી શકતા નથી. કહ્યું છે કે~
शिक्षां लभते नो मानी विद्यामियान्न कर्हिचित् । विनयादिक्रियाशून्यः स्तंभवत्स्त्ब्धतां गतः ॥ २ ॥ यः स्तब्धो गुरुणा साकमन्यस्य नमनं कुत्तः न छायायै न लाभाय मानी कंथेरवन्नृणाम् ॥ ભાવાર્થ:—વિનયાદ્રિ ઉચિત ક્રીયાઓથી રહિત અને સ્ત ંભની માફક સ્તબ્ધપણાને પામેલા એવા માની પુરૂષ કોઇની પાસેથી પણ શિક્ષાને પ્રાપ્ત કરી શકા નથી. તેમજ કેાઈ વખત પણ વિદ્યા મેળવી શકતા નથી. ૧
२ ॥
જે ગુરૂની સાથે પણ સ્તબ્ધ એટલે અક્કડ રહેવાવાળા હાય, તે અન્ય માણુસાને તે નમસ્કાર આદિ કરેજ કયાંથી; અર્થાત્ સજ્જન હેા કે દુન હા, પરંતુ દરેક માજીસની સાથે અક્કડ રહેવાવાળા હાય તેા કચેરી નામનુ વૃક્ષ જેમ કાઇને છાયા નથી આપી શકતું, તેની માફ્ક ઉપરોક્ત માની પુરૂષ કાષ્ઠના પણ લાભને માટે થતા નથી. ૨
ઉપરોક્ત અન કારક હાવાથી એ શત્રુને ત્યાગ કરવા એજ ઉચિત છે. કુલ-મળ— –ઐશ્વર્ય તા વિદ્યા આદિ પેાતામાં અધિક હાવાથી મારા સરખુ કાઇનુ કુળ નથી, અને મારા જેવા કાઇ ખળવાન તેમજ રિદ્ધિવાન તેમજ રૂપવાન અને બુદ્ધિમા જગતમાં કેાઈ નથી. એવા પ્રકારના અહુકાર કરવા તેનું નામ મદ કહી શકાય છે. ઉપરાત વસ્તુના અધિકપણાના અહુ કાર કરવાથી એટલે જેમ બળને અહંકાર કરવાથી ત્રણ ખંડના ધણી એવા વાસુદેવના જીવા, અને રૂપના અહુકાર કરવાથી છ ખંડના સ્વામી એવા સનતકુમાર ચક્રવતિ અને વિદ્યાના મદ્ય કરવાથી સિદ્ધાંતના પારંગત એવા સ્થૂલભદ્રસ્વામી જેવા મહાત્માએ આદિ ઘણા જીવે દુ:ખને આધિન થએલ છે, માટે અનેક દુ:ખના સાધનભૂત એવા મદરૂપી અંતરંગ શત્રુને અવશ્ય ત્યાગ કરવા એજ શ્રેય છે.
ઉપરીક્ત અનર્થના સાધનભૂત એવા અતરંગ છ શત્રુઓને ત્યાગ કરી પેાતાના આત્માને નિમ ળ અનાવવા એજ ક બ્ય છે.

Page #21

પં. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજના વ્યાખ્યાનો, ૨૮૫ || ઇન્દ્રિઓને વશ કરવારૂપ પાંત્રીશમા ગુણનું સ્વરૂપ છે
ઇંદ્રિયને જય કરવાથી આ લોકમાં સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે, અને પરલેકમાં પણ પરમાનંદ પદવી પ્રાપ્ત કરાવવામાં સાધનભૂત છે. મોક્ષસુખની ઇચ્છાવાળા પુરૂને મોક્ષસુખની પ્રાપ્તિને માટે સાધનભૂત ઇદ્રિને જય છે, એમ વાચક પદને ભાવનાર એવા પરમ પૂજ્ય શ્રીમદ્દ યશવિજયજી નામના મહાત્માએ બનાવેલ ઇદ્રિય યાષ્ટકના પ્રથમ લેકમાં દર્શાવેલ છે, તે કલેક નીચે મુજબ હું લખી જગાવું છું.
विभषि यदि संसारान्मोक्षप्राप्तिं च काक्षसि ।
तदेंद्रियजयं क स्फोरय स्फारपौरुषम् ॥ १ ॥ ભાવાર્થ–મોક્ષાભિલાષી જીવ, જે તું આ નારકી તિર્યંચ આદિ દુર્ગતિએથી ભયંકર અને અનેક પ્રકારની માનસિક આધિઓ અને શારીરિક ઉપાધિએથી ભરપુર એવા સંસાર થકી ડરતો હોય અને એક અદ્વિતીય સુખનું સાધન એવું જે મેક્ષસ્થાને તે પ્રાપ્ત કરવાની તારી ઈચ્છા હોય, તો ઇંદ્રિયરૂપી અને જ્ઞાનરૂપી દોરડાં વડે જય નામ વશ કરવાને માટે વિસ્તારવાળા સર્વ કાર્ય કરવામાં સાધનભૂત એવા પુરૂષાર્થને ફેરવ-અર્થાત્ પુરૂષાર્થ દ્વારાએ ઇન્દ્રિયને જય કરવા
જો કે ગૃહસ્થાથી સર્વથા ઇન્દ્રિયોને જય કરે, એ ન બની શકે તે પણ ઇંદ્રિયોના વિષયોમાં કે જેઓ મહા દુ:ખના સાધનભૂત છે, તેમાં આસક્તિને અવશ્ય ત્યાગ કરવો. એક એક ઇંદ્રિયના વિષયમાં આસક્ત થવાથી મૃગાદિ પશુઓએ પિતાના પ્રાણનો પણ નાશ કરેલ છે, તે આ નીચેના “લાકથી સારી રીતે ખ્યાલમાં આવી શકશે.
कुरंगमातंगपतंगभंगा मीना हताः पंचभिरेव पंच ।
एकः प्रमादी स कथं न हन्यते यः सेवते पंचभिरेव पंचः ।। १ ।। ભાવાર્થ-હરિણ છે સેંદ્રિયના વિષયમાં આસક્ત બનીને અને હસ્તી સ્પર્શ ન્દ્રિયના વિષયમાં લીન થઈને, અને પતંગઉંચક્ષુરિંદ્રિયના વિષયમાં આસક્ત બનીને અને ભ્રમર ધ્રાણેદ્રિયના વિષયમાં મગરૂર બનીને અને મત્સ્ય રસના ઈદ્રિયના વિષયમાં આધીન બનીને પોતાના પ્રાણોને નાશ કરે છે, તે પછી જે મનુષ્ય પાંચે ઇદ્રિના વિષયમાં આસક્ત બનેલો, અને પ્રમાદી એ મૃત્યુને પામે, તેમાં આશ્ચર્ય શું ? અર્થાત્ કંઈજ નહિં. ૧ છે
વિષ કરતાં પણ વિષયરૂપી વિષ મનુષ્યને અધિક હેરાન કરે છે. કારણ કે વિષ ભક્ષણ કરવાથી તે એક વખતજ મૃત્યુને આધીન કરે છે, પરંતુ વિષયરૂપી

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિષનું ભક્ષણ કરવાથી તે અનંત વખત મૃત્યુને આધીન બનાવે છે, અર્થાત વિષયે ભેગવવાથી સંસારની વૃદ્ધિ થાય છે.
ઈત્યાદિ કારણેથી ઇદ્રિના વિષયમાં આસક્ત નહી બનતાં સંસારસમુદ્રના કાંઠાને પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છાવાળા પુરૂષે ઈદ્રિયને જય કરે એજ શ્રેયકારી છે.
ઉપરોક્ત કથન કરેલા પાંત્રીશ ગુણેનું શ્રવણ કરી તેની સાથે મનનનું પણ અવલંબન અંગીકાર કરીને અને ગ્યાયેગ્યને વિચાર કરીને ગુણોની પ્રાપ્તિ કરવી એ આપ જેવા બુદ્ધિમાન પુરૂષનું કર્તવ્ય છે.
સંપુર્ણ.
જેન ઐતિહાસિક સાહિત્ય,
શ્રી શત્રુંજય તીર્થનું ઉદ્ધાર વર્ણન
(ગતાંક પૃષ્ટ ૨૫૮ થી શરૂ.). ચાવડા વંશના પ્રસિદ્ધ નૃપતિ વનરાજે ગુજરાતની (મધ્યકાલીન) રાજધાની અણહિલપુર પાટણ વસાવ્યા બાદ વનરાજ, ગરાજ ક્ષેમરાજ, ભુવડ, વજ, રે ત્નાદીત્ય, અને સામંતસિંહ નામના સાત ચાવડા રાજાઓએ તેમાં રાજ્ય કર્યું. તેમના પછી મૂળરાજ, ચામુંડરાજ, વલ્લભરાજ, દુર્લભરાજ, ભીમરાજ, કર્ણરાજ જયસિંહ, (સિદ્ધરાજ ) કુમારપાળ, અજયપાળ, લઘુ મૂળરાજ, અને ભીમરાજ એ અગીયાર સોલંકી નૃપતિઓએ ગુજરાતનું શાશન કર્યું. તે સોલંકી વંશની પછી વાઘેલા વંશના વીરધવી, વિશળ, અર્જુનદેવ, શારંગદેવ અને કર્ણ નામના પાંચ રાજાઓનું રાજ્ય રહ્યું. સંવત ૧૩૫૭ માં અલ્લાઉદ્દીનના સૈન્ય કરણ રાજાને પરાજય કરી પાટણમાં પોતાને અધિકાર જમાવ્યો, | વિક્રમ સંવત ૧૨૪૫ માં મુસલમાનેએ ભારતની રાજધાની દિલ્હીને પિતાના સ્વાધીનમાં લીધા પછી અલ્લાઉદ્દીન સુધી પંદર બાદશાહાએ ત્યાં અધિકાર કચે. છેલ્લે બાદશાહ અલ્લાઉદ્દીન થયે તે સં. ૧૩૫૪ માં દીલ્હીના તખ્ત ઉપર બેઠે તેણે ગુજરાતથી લાહોર સુધીને પ્રદેશ જીતી લીધેલ હતે. અલાઉદ્દીનથી લઈને કુતબુદ્દીન, શાહબુદ્દીન, ખરબદ્દીન, ગ્યાસુદ્દીન, અને મહમદ સુધીના દીલ્હીના છ બાદશાહએ ગુજરાત ઉપર શાસન ચલાવ્યું તેમની આજ્ઞાથી કમવાર અલુખ્યાન, ખાનખાના, દફરખાના અને તાતારખાન પાટણના સુબેદાર રહ્યા.
ફીરાજશાહના સમયમાં ગુજરાત સ્વતંત્ર થયું. અને ગુજરાતની બાદશાહી જુદી શરૂ થઈ, જેથી સંવત ૧૪૩૦ માં મુજફર નામને હાકેમ ગુજરાતને પહેલે બાદશાહ બન્યા.

Page #23

૨૮૭
જેને ઐતિહાસિક સાહિત્ય, મુજફરખાનના મૃત્યુ પછી સંવત ૧૪૫૪ માં અહમદશાહ ગાદી ઉપર બેઠે તેણે સંવત ૧૬૬૮ માં સાબરમતી નદીના કિનારે જ્યાં પ્રાચીન કર્ણાવતી નગરી હતી, ત્યાં પોતાના નામથી અમદાવાદ શહેર વસાવ્યું અને પાટણને બદલે તેણે પોતાની રાજધાની કાયમની ત્યાં બનાવી.
અહમદશાહ પછી તેને દીકરા મહમદશાહ, અને મહમદશાહની પછી કુતબુદ્દીન અને ત્યારપછી બીજે મહમૂદશાહ બાદશાહ થયે કે જે મહમદ બેગડાના નામથી પ્રસિદ્ધ છે, તેણે જુનાગઢ અને પાવાગઢ ( ચાંપાનેર ) ના પ્રસિદ્ધ કિલ્લાએ જીતી પોતાના રાજ્યમાં ભેળવી દીધા. મહમુદના પછી બીજે મુજફરશાહ બાદશાહ થયા તે લક્ષણ, સાહિત્ય, જ્યોતિ: શાસ, અને સંગીત આદિ વિદ્યાઓને સારે જાણકાર હતાં. વિદ્વાનને આધારભૂત વિરપુરૂષ અને પિતાની પ્રજાને પુત્રવત પાલન કરનાર હતો. તેમને કેટલાક પુત્ર હતા જેમાં સિકંદર સૈથી મેટે હતું, તેમણે નીતિ, શક્તિ, અને ભક્તિથી પોતાના પિતા અને પ્રજાનું દિલ પોતાની તરફ ખેંચી લીધું હતું. તેને ના ભાઈ બહાદુરખાન નામને હતો. જે મેટે ઉભટ સાહસિક અને શુરવીર હતો, તેણે પૂર્વ કાલના રાજ્યપુત્રના ચરિત્રોનું વિશેષ અવલોકન કર્યું હતું જેથી તેમની જેમ તેનું મન દેશાટન કરી પોતાના જ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરવા તરફ દોરાયું. કેટલાક નકરોને સાથે લઈને તે અમદાવાદથી પ્રદેશમાં મુસાફરી કરવાને નીકળી ગયો તે ફરતાં ફરતાં ચિતોડ પહો જ્યાં મહારાણાએ તેમને યથોચિત્ત સત્કાર કર્યો.
આગળ કહેવામાં આવ્યું છે કે કમશાહ કાપડનો વેપાર કરતા હતા. બંગાળા અને ચીન વિગેરે પ્રદેશમાંથી કરોડો રૂપિયાને માલ તેમની દુકાન ઉપર આવતા જતા હતા. આ શાહજાદા બહાદુરખાને અહીં કમશાહની દુકાનેથી ઘણું કાપડ ખ. રીદ કર્યું. તેથી કશાહને શાહજાદાની સાથે સારી મીત્રાચારી થઈ. સ્વપ્નામાં ગૌત્રદેવી આવીને કમશાહને કહ્યું કે આ શાહુજાદાથી તારી ઈષ્ટ સિદ્ધિ થશે. જેથી કમશાહએ ખાનપાન વસ્ત્ર, અને પ્રિય વચનથી શાહજાદાનો ઘણે સત્કાર કર્યો.
બહાદૂરખાન પાસે તે વખતે ખરચી ખુટી ગઈ હતી. જેથી કર્માશાએ તેને એક લાખ રૂપિયા કોઈ પણ સરત વગર મફત આપ્યા.
શાહજાદો આથી ઘણે આનંદિત થયો અને કમશાહને કહેવા લાગ્યો કે હે મિત્રવર! જીવનપર્યત હું તમારો આ ઉપકાર કદી ભુલી શકીશ નહિ. જેથી કર્મીશાહે કહ્યું કે આપ એમ નહિ બોલે, કારણકે તમે અમારા માલીક છે અને હું આપને સેવક છું. કેવળ એટલી મારી અરજ છે કે-કોઈ કોઈ વખત સેવકને સંભારશે અને જે વખતે આપને રાજ્ય મળે તે વખતે શત્રુંજયને ઉદ્ધાર કરવાની મારી

Page #24

૨૮૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર.
એક પ્રબળ ઉત્કંઠા છે તે પૂર્ણ કરવા દેશે. શાહજાદાએ કર્મશાહની તે ઇચ્છા પૂર્ણ કરવાને માટે વચન આપ્યું અને તેમની અનુમતિ લઈને શાહજાદાએ અન્યત્ર ગમન કર્યું.
અહિં ગુજરાતમાં મુજફરશાહનું મૃત્યુ થયું અને તેના તપ્ત ઉપર સિકંદર શાહ બેઠે. તે સારે નિતિવાન હતો છતાં દુર્જનેએ તેને થોડા દિવસમાં મારી નાંખે. તે વૃત્તાંત જ્યારે બહાદુરખાને સાંભળ્યું કે તરતજ ગુજરાતમાં આવી ચાંપાનેર પોં કે જ્યાં સંવત ૧૫૮૩ના ભાદરવા સુદી 2 ને ગુરૂવારના દિવસે મધ્યાન સમયે તેમને રાજ્યાભિષેક થયે, અને બહાદુરશાહ નામ ધારણ કર્યું. બહાદુરશાહે પિતાના રાજ્યની લગામ હાથમાં લઈને પ્રથમ જેટલા સ્વામીહી, દુર્જન અને ઉદ્ધત મનુષ્ય હતા તેઓને યથાયોગ્ય શિક્ષા કરી. તેના પ્રતાપના ડરથી અનેક રાજાઓએ આવી મેટી મેટી ભેટે તેમની સામે ધરી. પૂર્વાવસ્થામાં જે જે મનુષ્યોએ તેમના ઉપર ઉપકાર અથવા અપકાર કર્યો હતો, તે સર્વને ક્રમસર પિતાની પાસે બોલાવીને યથાગ્ય સત્કાર યા તિરસ્કાર કરી કૃતકર્મનું ફળ આપવા લાગ્યા.
સુકમ કર્ભાશાહે તેના ઉપર કરેલાનિ:સ્વાથી ઉપકારનું સ્મરણ કરી, મોટા આદરની સાથે કૃતજ્ઞ બાદશાહે પોતાની પાસે બોલાવવાને માટે આમંત્રણ મેકવ્યું. આમંત્રણ આવવાથી કશાહે બાદશાહને ભેટ આપવાને માટે બહુ મુલ્ય ચીજો સાથે લઈ તેમની પાસે પહોંચ્યો. કમશાહને સામાં આવતાં દેખી બાદશાહે ઉડી પિતાના બંને હાથથી બહુજ પ્રેમથી કમશાહનું આલિંગન કર્યું. સભામંડળની પાસે, કમશાહની નિષ્કારણ પરોપકારીતાની ખુબ પ્રશંશા કરતાં બાદશાહ બોલ્યો કે, આ મારે પરમ મિત્ર છે અને જે વખતે ખરેખરી બુરી દશામાં હું હતો તે વખતે આ દયાળુ શાહે મારે છુટકારે કર્યો હતો. બાદશાહના મુખથી આ શબ્દો સાંભળી કમશાહ વચમાં એકદમ બોલ્યા કે હે શહેનશાહ, એટલો બજે મારા ઉપર ન મુકે. તે ઉઠાવવાને હું સમર્થ નથી. હું તો માત્ર એક આપને સેવક છું. જેથી મેં એવું કાંઇ કાર્ય કર્યું નથી કે આપ મારી આટલી બધી તારીફ કરે છે. એ પ્રમાણે સંભાષણ થયા પછી બાદશાહે, કેમશાહના ઉતારાને માટે પિતાના શાહી મેહેલને એક સુંદર ભાગ ખેલી દીધો અને તેમના માટે ઉત્તમ પ્રકારનો બંદોબસ્ત કરી દીધો. ત્યારબાદ કર્મા શાહ દેવગુરૂના દર્શન વંદન કરવા માટે ગયા અને તે કાર્ય વિધિપૂર્વક કરી, નાનાં પ્ર કારનાં વસ્ત્રાભૂષણ અને ભોજન યાચકોને દાનમાં આપ્યું. શ્રીમધિરગણું નામના વિદ્વાન યતિ ત્યાં બિરાજમાન હતા કે જેમની પાસે કર્મશાહ હમેશાં ઘર્મોપદેશ સાંભળવાને અને આવશ્યકાદિક ધર્મકૃત્ય કરવાને માટે જવા લાગ્યા, એ પ્રમાણે નિરંતર ધર્મસાધન કરવા લાગ્યા. તે પછી કેટલાક દિવસ બાદ શ્રીવિદ્યામંડન સૂરિ

Page #25

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય,
૨૮૯ અને વિનયમંડન પાઠકને કર્માશાહે પોતાનું આગમનસૂચક અને બાદશાહની મુલાકાત વિગેરેના વૃત્તાંત સહીત પત્ર લખ્યો.
બાદશાહે કર્માશાહની પાસેથી ચિતોડમાં પહેલાં જે કાંઈ દ્રવ્ય લીધું હતું તે તેમણે પાછું આપ્યું.
એક દિવસ બાદશાહ ખુશી થઈને બોલ્યો કે હે મિત્ર ! તમારું શું ઈષ્ટ કરું? મારું દિલ ખુશ કરવાને માટે મારા રાજ્યમાંથી કેઈ દેશ ઇત્યાદિનો સ્વીકાર કરે. કમશાહે કહ્યું કે આપની કૃપાથી મારી પાસે સર્વ કાંઈ છે. મારે કઈ વસ્તુની જરૂર નથી. હું કેવળ એક વાત ચાહું છું તે એ કે શત્રુંજય પર્વત ઉપર મારા દેવની
સ્થાપના થાય, કે જેને માટે અનેક કઠીન અભિગ્રહ મેં કરી રાખ્યા છે કે જે વાત મેં પહેલાં ચિતોડમાં આપ વિદેશ ગમન કરતા હતા તે વખતે કહી હતી. અને તે વખત તે કરવાને માટે આપે વચન પણ આપ્યું હતું તે વચન પૂર્ણ કરવાનો સમય આવી લાગે છે. તેટલા માટે તે કરવાની આજ્ઞા આપો. તે સાંભળી બાદશાહે કહ્યું. હે શાહ! તમારી જે ઈચ્છા છે તે નિ:શંક થઈને પૂર્ણ કરે. હું તમને મારૂં આ ફરમાન (શાશન પત્ર) આપું છું, જેથી કઈ પણ મનુષ્ય તમારા કાર્યમાં પ્રતિબંધ કરી શકશે નહી. એમ કહી બાદશાહે એક શાહી ફરમાન લખી આપ્યું કે જે લઈ સારા મુહૂર્તમાં કમશાહે ચાંપાનેરથી શીધ્ર પ્રયાણ કર્યું. મોટા આડંબર સહિતે બાદશાહે, કર્મશાહને રવાને કર્યો. બહાર નીકળતી વખતે કશાહને સારા શુકન થયા તે દેખીને તેમને બહુજ આનંદ થયે, હાથી, ઘોડા, અને રથ ઉપર આરૂઢ થયેલા અનેક સંઘ જનેથી પરિવૃત થઈ રથારૂઢ કર્માશાહ કમિશ: શત્રુંજયની આગળ વધવા લાગ્યા. રસ્તામાં સ્થળે સ્થળે જયાં જયાં જેન ચય આવ્યા ત્યાં સ્નાત્ર મહત્સવ, ધ્વજા રોપણ કરતા, અને જેટલા ઉપાશ્રયમાં જૈન સાધુઓ મળ્યા તેમના દર્શન વંદન કરી વસ્ત્ર પાત્રાદિ દાન દેતા, દરિદ્ર લોકોને યથાયોગ્ય દ્રવ્યની સહાય આપતા અને હિંસક જનેને તેના પાપ કર્મમાંથી મુકત કરતા શત્રુ દ્ધારકે તે પરમ પ્રભાવક કર્માશાહ ખંભાત પહોંચ્યા. સ્થંભ તિથવાસી જૈન સમુદાયે મોટા મહૈત્સવ પૂર્વક શાહને નગરપ્રવેશ કરા. થંભનક પાર્શ્વનાથ અને શ્રીમંધર તિર્થંકરના મંદિરમાં પરમાત્માના દર્શન કરી કમશાહ ઉપાશ્રયમાં ગયા કે જ્યાં શ્રી વિનયમંડન પાઠક બરાજમાન હતા. તેમને ઘણુ હર્ષ પૂર્વક વંદના કરી સુખશાતા પછી, ત્યારબાદ કમોશાહે કહ્યું કે હે સુગુરૂ, આજ મારે દિવસ સફળ થયો કે જેથી આપનાં દર્શનનો લાભ મળે. ભગવાન! પહેલા જે આપે મને કામ કરવાની સુચના કરી હતી, તે કામ કરવાની હમણું સ્પષ્ટ આજ્ઞા કરે. આપ સમસ્ત શાસ્ત્રના જ્ઞાતા હોવાથી મારે જે કર્તવ્ય અને આદરણીય હોય તેને આદેશ આપો. લોકેમાં

Page #26

૨૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, સાધારણ વસ્તુના ઉદ્ધારનું કાર્ય પુણ્યને લઈને થાય છે એમ મનાય છે, તો શત્રુંજય જેવા પર્વત ઉપર જિનેંદ્ર જેવા પવિત્ર પુરૂષની પ્રતિમાના ઉદ્ધારની તો વાત જ શી કરવી ! તે તો મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરવાવાળે છે. ઉપરોકત કેટલીક વિનંતિ કમશાહે કર્યા બાદ કમશાહને શ્રી પાઠકે કહ્યું. હે વિધિજ્ઞ! જે કાંઈ કરવાનું છે, તે તમે સર્વ જાણો છે અમારૂં તે કેવળ કથન એ છે કે તમારા કર્તવ્યમાં શિધ્રતા કરે. અવસર આવતાં અમે પણ અમારા કર્તવ્યનું પાલન કરીશું. શુભ કાર્યમાં કે મનુષ્ય ઉપક્ષા કરે છે. મુનિ ઉચિત આ પ્રકારનું સંભાષણ સાંભળીને ફરી કર્મશાહે તેમને નમસ્કાર કર્યો અને ત્યાંથી રવાના થયા.
પાંચ છ દિવસમાં કર્માશાહ ત્યાં આવી પહોંચ્યા કે જ્યાંથી શણુંજયગિરિનાં દર્શન થઈ શકતા હતાં. ગિરિવર ષ્ટિગોચર થતાં જેમ મેઘના દર્શનથી મેર અને ચંદ્રના દર્શનથી ચાર આનંદિત થાય છે તેમ શાહ આનંદપૂર્ણ થયા. ત્યાંથી ગિરિરાજને સુવર્ણ અને રૂપાના પુપલી તથા શ્રીફળ આદિ ફલેથી વધાવ્યા ને ગિરિવરને ભાવ પૂર્વક નમસ્કાર કરીને સ્તુતિ કરવા લાગ્યા કે—“હે શૈદ્ર ! ઈચ્છિત દેવાવાળા કપની સરસાન ઘણે વખતે તારૂં દશન થયું. તમારા દર્શન અને સ્પર્શ બંને પ્રાણુઓના પાપ નાશ કરનાર છે. તમારા એક એક પ્રદેશ પર અનંત આત્મસિદ્ધ થયા છે, જેથી જગતમાં તમારા જેવું કંઈ પુણ્યક્ષેત્ર નથી. સીમંધર તિર્થકર જેવા મહાન પુરૂ જેની પ્રશંસા કરે છે, એ પ્રકારે સ્તવના કરી અંજલી જેડી ફરી નમસ્કાર કર્યો, અને ત્યાંથી આગળ ચાલ્યા. પોતાના સર્વ સમુદાયની સાથે શત્રુંજયની જડમાં (તલાટીમાં) જઈ વાસસ્થાન બનાવ્યું.
તે વખતે સૌરાષ્ટ્રના સુબા મયાદખાન (ગુઝાહિદાન) હતો, તે કર્ભાશાહના આ કાર્યથી દીલમાં પણે ભળતો હતો, પરંતુ તેના માલિક બહાદુરશાહની આજ્ઞા હવાથી કાંઈ કરી શકો નહોતો. ગુર્જરવંશ વિરાજ અને નરસિંહ જેઓ તે સુબાના મંત્ર હતા, તેમણે કશાહને તેમના કાર્યમાં ઘણી સહાય દીધી.
ખંભાતથી વિનયમંડન પાઠક સાધુ અને સાધીને ઘણે પરીવાર સાથે લઈને સિદ્ધાચળની યાત્રાના ઉદ્દેશથી છેડા વખત ત્યાં આવી પહોંચ્યા. ગુરૂમહારાજશ્રીના આગમનથી કમશાહને ઘણો આનંદ થવા સાથે પિતાના કાર્યમાં બમણો ઉત્સાહ થયે. પાઠકવરે સમરા આદિ ગોકીને બોલાવી મહામાત્ય વસ્તુપાળે લાવેલા મમ્માણી ખાણના બે પાષાણુખંડ જે ભૂમિગૃહમાં ગુપ્ત રીતે રાખ્યા હતા તે માંગ્યા. ગેછીકના દિલને ખુશ અને વશ કરવા માટે ગુરૂમહારાજના કથનથી પણ અધિક ધન આપી તે બે પાષાણુખંડ લીધા અને મૂર્તિ બનાવવાનો પ્રારંભ કર્યો, કુટુંબીઓના કલ્યાણાર્થે કેટલીક પ્રતિમાઓ બનાવવાને માટે બીજા કેટલાક પાષાણખંડ

Page #27

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય, જે પહેલેથી પર્વત ઉપર પડ્યા હતા તે પણ લીધા. કારીગરોને નિર્માણ કાર્યમાં યોગ્ય શિક્ષણ દેવા માટે પાઠકવયે વાચક વિવેકમંડન અને પંડિત વિવેધર નામના પિતાના બે શિષ્યો કે જે શિ૯૫વિદ્યાના વિશેષજ્ઞ વિદ્વાન હતા, તેમને નિરિક્ષકના
સ્થાન ઉપર નિયુક્ત કર્યા, તેમને માટે શુદ્ધ નિર્દોષ આહાર-પાણી લાવવાનું કામ ક્ષમાધીર પ્રમુખ મુનિઓને ઍયું, અને બાકીના જેટલા મુનિ હતા તે સર્વે સંઘની શાંતિ માટે છઠ્ઠ, અઠ્ઠમાદિ વિગેરે વિશેષ તપ કરવા લાગ્યા.
રત્નસાગર અને જયમંડન નામના બે યતિઓએ છમાશી તપ કર્યો, વ્યંતર આદિ નીચ દેના ઉપદ્રવને સમના પાઠકવયે સિદ્ધચક્રનું મરણ કરવું શરૂ કર્યું. કારીગરોનું મન ખુશી રાખવાની ઈચ્છાથી કમશાહ નિરંતર તેમના રાકને માટે સારાં સારાં ભેજન અને પીવાને માટે દુધ વગેરે ચીજો આપતા હતા. પર્વત ઉપર ચઢવાને માટે ડાળીઓને પણ યથેષ્ઠ પ્રબંધ કરી દેવામાં આવ્યું હતું, સેંકડે કારીગરો જે વખતે જે ચીજની ઈચ્છા કરતા હતા, તે વખત કમશાહ દ્વારા તેમને માટે તે તૈયાર થતી હતી. આ પ્રમાણે કમશાહની આગતાસ્વાગતાથી જે કાર્ય કારીગરોને માટે મહીનાભરમાં તૈયાર કરવાનું ગ્ય હતું, તે દશ દિવસમાં પુરૂં થતું હતું. કારીગરોએ તમામ પ્રતિમાઓ બહુજ ચતુરાઈથી તૈયાર કરી અને તમામ અવયવ વાસ્તુશાસ્ત્રના ઉલ્લેખ મુજબ યથાસ્થાન સુંદર આકાર બનાવી, અપરાજિત શાસ્ત્રમાં લખેલા લક્ષણ મુજબ આય-ભાગના જ્ઞાતા એવા તે કુશળ કારીગરોએ થોડા વખતમાં અદ્દભુત અને ઉન્નત મંદિર તૈયાર કર્યું, એ પ્રકારે જ્યારે તમામ પ્રતિમાઓ અને મંદિર લગભગ પૂર્ણ તૈયાર થયું ત્યારે શાસ્ત્રજ્ઞાતા વિદ્વાનોએ પ્રતિષ્ઠાના મહાત્સવનો નિર્ણય કર શરૂ કર્યો.
તેટલા માટે કશાહે દુર દુરથી આમંત્રણ કરી જ્ઞાન અને વિજ્ઞાનના જ્ઞાતા એવા અનેક મુનિ, અનેક વાચનાચાર્ય, અનેક પંડિત, અનેક પાઠક, અનેક આચાર્ય, અનેક ગણી, અનેક દેવારાધક અને નિમિત્તશાસ્ત્રના પારંગત એવા અનેક
તિષી બોલાવ્યા તે સર્વેએ એકત્ર થઈ પિતાની કુશાગ્ર બુદ્ધિદ્વારા સુક્ષ્મ વિવેચનપૂર્વક પ્રતિષ્ઠાને શુભ અને મંગળમય દિવસ નિર્ણય કર્યો. કર્માશાહને તે દિવસ બતાવ્યું અને સર્વેએ શુભ આશિર્વાદ આપીને કહ્યું કે-હે તિર્થોદ્ધારક મહાપુરૂષ! સંવત ૧૫૮૭ ના વૈશાખ વદી છઠ્ઠ રવિવાર શ્રવણ નક્ષત્રના દિવસે જિનરાજ ની મૂત્તિની પ્રતિષ્ઠાનું સર્વોત્તમ મુહુર્ત છે, જે તમારા ઉદયને માટે થાઓ. કર્માશાહે તે વાકયને હર્ષપૂર્વક મસ્તક ઉપર ચડાવી અને યથાયોગ્ય તે સર્વેને પૂજન-સત્કાર કર્યો. | મુહૂર્તનો નિર્ણય થવાથી કુંકુમપત્રિકા લખીને હિંદુસ્થાનની ચારે દિશાઓના જૈનસંઘને આ પ્રતિષ્ઠા ઉપર આવવાને માટે આમંત્રણ મેકવ્યું.

Page #28

Rટર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
આચાર્યશ્રી વિદ્યામંડનસૂરિને આમંત્રણ કરવાને માટે કશાહે પિતાના મોટાભાઈ રત્નાશાહને મોકલ્યા. કુંકુમપત્રિકા પહેંચવાથી અંગ, બંગ, કલિંગ, કાશ્મીર, જાલંધર, માળવ, લાટ, સૈારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, મધ, મારવાડ, અને મેવાડ આદિ દરેક દેશમાંથી, તેમજ જ્યાં કે કશાહે કોઈ સ્થળે આમંત્રણ મોકથા શિવાય રહ્યાં હોય તેવા તમામ દેશમાંથી ચારે તરફથી સંઘ આવવા લાગ્યા. અને મનુષ્પો ના ઝુંડના ઝુંડ શત્રુંજય ઉપર આવવા લાગ્યા.
રત્નાશાહ વિદ્યામંડનસૂરિ પાસે પહોંચ્યા અને હર્ષપૂર્વક નમસ્કાર તથા સ્તવના કરી ગીરીરાજની પ્રતિષ્ઠા ઉપર આવવા માટે સંઘ સહીત આમંત્રણ કર્યું, જેથી સૂરિજીએ કહ્યું કે, શત્રુંજયની યાત્રા માટે તે પ્રથમથીજ અમારૂં મન ઉત્કંઠીત થઈ રહેલું છે અને વળી તેમાં તમારું પ્રેમ પૂર્વક આમંત્રણ થયું છે તેટલા માટે અમારૂં તે તરફ આગમન થાય તેમાં કહેવાની વાત શી છે! એમ કહી સૈભાગ્યરત્ન, સૂરિઆદિ પોતાના વિસ્તૃત શિષ્ય પરિવારની સાથે સૂરિજીએ રત્નશાહની સાથે શત્રુ
તરફ વિહાર કર્યો અને ત્યાં સ્થાનિક સંઘ પણ સૂરિજીની સાથે ચાલ્યા. અન્યાઅન્ય સંપ્રદાયના સેંકડે આચાયો, હજારે સાધુસાધ્વીઓને સમુદાય, વિદ્યામંડનસૂરિના સંઘમાં સામેલ થયે અને અનુકમે શત્રુજ્ય પહોંચ્યા.
કમશાહ ઘણા દુરસૂરિજીની સામે ગયા, અને ખુબ ધામધુમથી પ્રવેશ મહોત્સવ કરી સ્વાગત કર્યું. ગિરિરાજની તલાટીમાં સર્વેએ વાસસ્થાન કર્યું. અન્યાઅન્ય દેશ પ્રદેશથી પણ અગણિત મનુષ્ય પણ એવી રીતે ત્યાં પહોંચ્યા. જેમ જેમ જનસમુહની વૃદ્ધિ થતી હતી તેમ તેમ કર્ભાશાહનું ઉદાર હૃદયવિસ્તૃત થતું હતું. આવેલ સર્વ સંઘજનેને ખાનપાન મકાન, વસ્ત્ર સન્માન અને દાન આપી શક્તિમાન કમશાહે પિતાની ઉત્તમ સંઘભક્તિ પ્રગટ કરી. ગરીબથી મહાન શ્રીમંત સુધીના તમામ સંઘજનોની એક સરખી ભક્તિ કરી.
પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવમાં સર્વે અધિકારી પિતપોતાના અધિકાર અનુસાર પ્રતિછાની વિધિઓ કરવા લાગ્યા. વૈદ્ય, વૃદ્ધ, અને ભીલ આદિને પુછી પુછીને સર્વે પ્રકારની વનસ્પતિએ અગણિત દ્રવ્ય ખરચી જુદા જુદા સ્થાનમાંથી મંગાવી. શ્રી વિનયમંડન પાઠકની સર્વ અવસર સાવધાનતા અને સર્વ કાર્યકુશળતા દેખીને પ્રતિષ્ઠા વિધિના કુલકાર્યને મુખ્ય અધિકાર સર્વે આચાર્ય અને પ્રમુખ શ્રાવક એકત્ર થઈને તેમને સમર્પિત કર્યો. બાદ ગુરૂમહારાજના વચનથી પોતાના કુલગુરૂ આદિને યથેષ્ઠ દાન દ્વારા સમ્યક્ ઉપાસના કરી અને સર્વની અનુમતિ મેળવી કર્મીશાહ પિતાના વિધિ કૃત્યમાં દાખલ થયા.
જ્યારે જ્યારે પાઠકજીએ શાહને દ્રવ્ય વ્યય કરવાને માટે કહ્યું તે તે વખતે તે

Page #29

જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય,
૨૯૩
ઉદાર પુરૂષે મેાટી ઉદારતા પૂર્વક ધનનો વ્યય કર્યાં, કાઇ પણ મનુષ્ય તે વખતે એવા નહિ હતા કે જે કોશાહ પ્રતિ નારાજ કે ઉદાસી થાય, યાચક લેાકેાને પણ ઈચ્છિતથી અધિક દાન આપી તેમનું દારિદ્ર નષ્ટ કરતા હતા. ઠેકાણે ઠેકાણે મહુ મૂલ્ય અનેક મંડપો બનાવ્યા હતા. લેાકેાને એવા ભાસ થતા હતા કે આખું જગત મહાત્સવમય અત્યારે થઇ રહ્યું છે. જળયાત્રાના દિવસે જે મહેૉત્સવ કર્માશાહે કર્યા હતા તે દેખીને લેાકે શાસ્ત્ર વણીત ભરતાદિકના મહાત્સવાની કલ્પના
કરતા હતા.
પ્રતિષ્ઠાના મુહૂ ના દિવસે સ્નાત્ર પ્રમુખ સર્વ વિધિ થઇ રહી, અને જ્યારે લગ્ન સમય પ્રાપ્ત થયા ત્યારે સર્વત્ર મંગળવનિ થવા લાગ્યા. સર્વ મનુષ્ય વિકથા વિગેરેના ત્યાગ કરી પ્રસન્ન મનવાળા થયા. શ્રાદ્ધગણમાં ભક્તિના અપૂર્વ ઉદ્યાસ ફેલાવા લાગ્યા. વિકસિત વદન અને પ્રકૃતૃિત નયનવાળી સ્ત્રીએ મંગળગીત ગાવા લાગી, મુખ જોરથી વાજીંત્ર વાગવા લાગ્યા, હારા ભાવિક લેાકેા આનદ અને ભૂક્તિને વશ થઇ નૃત્ય કરવા લાગ્યા. સર્વ મનુષ્ય એકજ દિશામાં એકજ વસ્તુ તર
નિશ્ચલ નેત્રવડે દેખવા લાગ્યા, અનેક જના હાથમાં પદ્માન લઇને ધુપ ઉડાડવા લાગ્યા, કુકુમ અને કપૂરના મેઘ વરસાવવા લાગ્યા, દ્વિજન અવિશ્રાંત રૂપથી બિરૂદાવળી ખેલવા લાગ્યા. એવા મગળમય સમયમાં ભગવન્ મૃત્તિનું જે વખત દિવ્ય સ્વરૂપ દેખાવા લાગ્યું, ત્યારે કર્માંશાહની પ્રાર્થનાથી અને જૈન પ્રજાની કલ્યાણુ આકાંક્ષાથી રાગદ્વેષ વિમુક્ત થઇ શ્રીવિદ્યામ ડનસૂરિએ સમગ્ર સૂરિવાની અનુમતિ લઇ શત્રુ ંજય તિર્થ પતિ શ્રી આદિનાથ ભગવાનની મંગળકર પ્રતિષ્ઠા કરી. તેમના બીજા શિષ્યએ અન્ય જે સ` મૂર્ત્તિ એ હતી તેની પ્રતિષ્ઠા કરી. વિધામંડનસૂરિ ઘણા નમ્ર અને લઘુભાવને ધારણ કરવાવાળા હેાવાથી, આવા મહાન કાર્ય કરવા છતાં તેમણે કાઇ સ્થળે પાતાનું નામ લખાવ્યું નહિં. પ્રાયઃ તેમના બનાવેલા જેટલા સ્તવના છે તેમાં પણ તેમણે પોતાનું નામ લખ્યું નથી. કોઇ મનુષ્યને તે કલ્યાણપ્રદ સમયમાં કોઇ પણ પ્રકારના કને લેશ માત્ર પણ અનુભવ થયા નહિ. પેાતાના કાર્યમાં કૃતકૃત્ય થઇ જવાથી કર્માશાહને ચિત્તમાં આનંદના આવેશ સમાવા લાગ્યા નહિં. અને પાતે પોતાને ધન્ય માનવા લાગ્યા. તે વખતે ભગવાનની મૂર્ત્તિ, તેમની પ્રતિષ્ઠા કરનાર વિદ્યામંડનસૂરિ અને તિર્થોદ્ધારક પુણ્યપ્રભાવક કર્માશાહ ત્રણેને એક સાથે સર્વ લેાક પુષ્પષુ જો અને અક્ષત સમુહથી વધાવવા લાગ્યા. હજારા મનુષ્યા સર્વ પ્રકારના આભૂષણાથી કોશાહને ન્યુચ્છન કરી યાચકાને દેવા લાગ્યા. મંદિરના શિખર ઉપર સુવર્ણ ને કળશ અને ધ્વજાઇડ કે જેમાં બહુજ મણી જડેલા હતા તે સ્થાપિત કર્યા, ત્યારબાદ સૂરિવરે કાંશાહના લલાટ ઉપર પોતાના

Page #30

૧૯૪
શ્રી આત્માનંદે પ્રકાશ,
હાથથી વિજયતિલકની પેઠે સંઘાધિપતિનું તિલક કર્યું અને ઇંદ્રમાળા પહેરાવી. મંદિરમાં નિરંતર કામમાં આવનાર આરતી, મંગળદીપક, છત્ર, ચામર, ચંદરવા, કળશ અને રથ વીગેરે સુવર્ણ અને ચાંદીની સર્વ વસ્તુ અનેક સ ંખ્યામાં ભેટ કરી. કેટલાક ગામ પણ તિર્થના નામ ઉપર ચઢાવ્યા. સૂર્યક્રયથી લઇને સાયંકાળ સુધી કર્માશાહનું ભોજનગૃહ પણ સતત્ ખુલ્લું રહ્યું.
જેમાં જૈન અને અજૈન કાઇપણ મનુષ્યને માટે કાઇપણ પ્રકારના પ્રતિબંધ હતા નહિ. સેકડા હાથી, ઘેાડા, રથ, સુવર્ણ આભરણાથી ભૂષિત કરીને અથી જનાને દીધા. જેમ જેમ યાચકગણ તેમની સામે યાચના કરતા હતા તેમ તેમ તેમનુ ચિત્ત પ્રસન્ન થતુ હતું, અર્થાત કર્માશાહે તમામ યાકેની ઇચ્છા પણ પૂર્ણ કરી.
તદ ંતર જેટલા કારીગરે હતા, તે સર્વે ને સૂવર્ણની યજ્ઞાપતિ, સુવર્ણ મુદ્રા - ખાખધ કુંડલ, અને કંકણાદિ બહુ મુલ્ય આભરણુ તથા ઉત્તમ વસ્ત્ર આપી સત્કાર કર્યા. પોતાના જેટલા સાધી ખંધુ હતા, તેમને પણ યથાયેગ્ય ધન, વસ્ત્ર, અશન-પાન-વાહન, અને પ્રીય વચનદ્વારા શાહે પૂર્ણ સત્કાર કર્યાં, સુમુક્ષુવર્ગ જેટલા હતા તેમનું વસ્ત્ર-પાત્ર અને પુસ્તકાદિ ધર્મપકરણ પ્રદાન કરી અગ ણિત ધર્મલાભ પ્રાપ્ત કર્યાં. શિવાય ત્યાંના કુલ મનુષ્યેાને સ ંભારી સંભારી તે દાનવીર શાહે અન્ન-વસ્ત્ર, વિગેરેનું દાન આપીને સ ંતુષ્ટ કર્યાં અને વિશાળ હૃદય અને ઉદાચિત્ત શાહે એ પ્રકારે સર્વ ને સ ંતુષ્ટ કરી, પાત્રતાના દેશમાં જવાને માટે સ` મનુષ્યેાને વિસર્જીત કર્યા, પાને ઘેાડા દિવસસુધી, અવશિષ્ટ કાર્યની સમાપ્તિ કરવાને માટે ત્યાં રહ્યા. જે ભગવાન પ્રતિમાના દર્શન કરવાને માટે પ્રત્યેક મનુષ્યને કર આપવા પડતા હતા, અને જેમાં માત્ર એકવાર ક્ષણમાત્ર દર્શન કરવા પડતાં હતાં, તે મૂર્ત્તિનાં પુણ્યશાળી કર્માશાહે પોતાના પાસેનું દ્રવ્ય રાજાને દઈ, લાખા કરોડા મનુષ્યને વગર ખરચે મહિના તક પૂર્ણ શાંતિની સાથે પવિત્ર દર્શન કરાવ્યાં.
સુકમાં સધપતિ કોશાહની આ પૂણ્ય રાશીનુ કાણુ વર્ણન કરી શકે તેમ છે? શ્રી વિદ્યાસડનસૂરિની આજ્ઞા મસ્તક ઉપર ધારણ કરીને તેમના શિષ્ય વિવે. મુધીર મુનીએ સઘ નાયક શ્રીકોશાહના મહાન ઉદ્ધારની પ્રશસ્ત નાવી છે કે જે પ્રતિષ્ઠાને ખીજે દિવસ એ પ્રણય રચ્યેા છે, અને વિનયમ ડક પાઠકની આજ્ઞાથી સાભાગ્યમડન નામના પતે દશમને ગુરૂવારને દિવસ તેની પહેલી પ્ર લખી છે. શત્રુંજયના આ મહાન ઉદ્ધારના સમયે અનેક ગચ્છના અનેક આચાર્યો અને વિદ્વાન એકત્ર થયા હતા તે સર્વેએ મળીને વિચાર કર્યા કે, જેમ અન્ય અન્ય સ્થ શેમાં મદિર અને ઉપાશ્રયેાના માલીક ભિન્ન ભિન્ન ગચ્છવાળા હાવાથી તેમાં

Page #31

૨૯૫
જેન તિહાસિક સાહિત્ય. અન્ય ગચ્છવાળાને હસ્તક્ષેપ કરવા દેતા નહિ હોવાથી આ મહાન તિર્થ ઉપર ભવિષ્યમાં કોઈએક ગ૭વાળા પિતાનું સ્વાતંત્ર્યપણું ન બનાવી રાખે, તેટલા માટે તે વિષે એક લેખ કરવો જોઈએ એમ વિચાર કરી સર્વ ગ૭વાળા ધમોધ્યાએ એક લેખ બનાવ્યો જે નીચે મુજબ છે.
૧ શ્રી તપાગચ્છનાયક શ્રી હેમસેમસૂરિ લિખિતમ યથા–શત્રુંજય તિર્થ ઉપરનો મૂળગઢ અને મૂળ શ્રી આદિશ્વર ભગવાનનું મંદિર, સમસ્ત જેને માટે છે અને બાકી સર્વ દેવકુલિકા, ભિન્નભિન્ન ગ૭વાળાની સમજવી. આ તિર્થ સર્વ જેને માટે એક સરખું છે. એક વ્યક્તિ તેના ઉપર પિતાને અધિકાર જમાવી શક્તિ નથી. યદિ કોઈ પોતાની માલીકી સાબીત કરવા ચાહે તો તે વિષયને કઈ પ્રમાણિક લેખ યા ગ્રંથાક્ષર દેખાડવો જોઈએ, અને તેમ કરવાથી અમે તેમની સત્યતાનો સ્વીકાર કરીશું. લખ્યું પંડિત લક્ષમી કલેકગણિએ.
ર તપાગીય કુતકપુરાશાખાનાયક શ્રી વિમળહર્ષસૂરિ લિખીત યથા– (ઉપર પ્રમાણે) લખ્યું ભાવનું ગણિએ.
૩ શ્રી કમળ કળશસૂરિ ગછના રાજકમોસૂરિના પટ્ટધર કલ્યાણુધર્મ. સૂરિલિખિતમ્ યથા–શત્રુંજયના બારામાં જે ઉપર લખ્યું છે તે અમારે માન્ય છે આ તિર્થ ચારાશી ગોનું છે કેઈ એકનું નથી. લvયું કુમળી કળા મુનિ ભાવરજો.
૪ દેવાનંદગચ્છના હારિજશાખાના ભટ્ટારક શ્રી મહેશ્વરસૂરિ લિખિતમ યથા-ઉપર
૫ શ્રી પૂણીમાપક્ષના અમરસુંદરસૂરિ લિખિતમ ( ઉપર પ્રમાણે )
૬ પાટડી ગીય શ્રી બ્રહ્માણ ગ૭ નાયક ભટ્ટારક બુદ્ધિસાગરસૂરિ લિખિતમ (ઉપર પ્રમાણે)
૭ આંચલગચ્છીય, યતિ તિલકગણિ અને પંડિત ગુણરાજગણિ લિખિતમ ( ઉપર પ્રમાણે)
૭ શ્રી વૃધિતપાગચ્છ પક્ષે શ્રી વિનય રત્નસૂરિ લિખિતમ ૯ આગમપક્ષે શ્રી ધર્મરત્નસૂરિની આજ્ઞાથી ઉપાધ્યાય હર્ષરને લખ્યું.
૧૦ પુણમાગ૭ના આચાર્ય શ્રી લલિતપ્રભની આજ્ઞાથી વાચક વાછાકે લખ્યું યથા–શત્રુજયના મૂળ કિલ્લા-મૂલ મંદિર અને મૂળ પ્રતિમા સમસ્ત જેને માટે વંદનીય અને પૂજનીય છે.
આ તિર્થ સમગ્ર જૈન સમુદાયની એકત્ર માલીકીનું છે. જે જે જિન પ્રતિમા માને છે અને પૂજે છે તે સર્વનો આ તિર્થ ઉપર એક સરખા હકક અને અધિકાર છે. શુભમ ભવતુ ન સંઘય.
અનુવાદક–ગાંધી વલભદાસ ત્રિભુવનદાસ-ભાવનગર.

Page #32

૨૯૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
મનુષ્યદેહનું કર્તવ્ય,
(લેર–માસ્તર કુબેરલાલ અંબાશંકર ત્રિવેદી.)
દુતવિલંબિત વૃત્ત, શિશુપણું રમત રમત ગયું, ન નિજનું શુભ શ્રેય કશું થયું? તરૂણતા વળિ છે બહુ આકરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. મદન તે સમયે તુજને દમે, મન સદા પરદાર વિષે રમે, વિનય જછ બધે જન વિસરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. ધન ધરા પરના હરવા ગમે, વિષયાગ તણા સુખમાં રમે, સુખદ શાંતિ કરી પર તે પરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. ઘડપણે તન જીણું બધું થયું, સકળ ઈન્દ્રિયનું બળ તે ગયું; તદપિ આશ ન જીર્ણ જરા કરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી, મરણ ત્યાં તુજને ઝડપી ગયું, અરર! આમ વૃથા તન આ ગયું, પ્રણયથી ન ભજ્યા કદિ તે પ્રભુ, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી, કર થકી કરને શુભ કામને, નિશદિને અને વિતરાગને; કર વિચાર અરે! જન તું જરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. વચન સત્ય સદા વદ તું મુખે, ન કર હર્ષ કદી પરને દુઃખે; સુખ લહૈ પરનું શુભ તું કરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. હરખ શોક તજી સુખ દુઃખને, કર વિચાર અહેનિશ તવને; ન કર તું મદ વનને જરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. ધર ક્ષમા નય નીતિ અને દયા, નહિ મળે દિવસે કરથી ગયા, દુર રહે બહુ દુર્ગુણથી ડરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. વરત સર્વ વિષે સમભાવથી, ભજ નિવૃત્તિ સદા બહ ભાવથી; ન કર ઠેષ કદી પરને જરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. કર નિરોધ સદા મનને કળે, તન તણું છ રિપુ હણને બળે, શમ દમાદિક વસ્ત્ર કરે ધરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. વિષયને વિષ તુલ્ય પછી ગણી, ન ધર આશ કદી જન તે તણું; કર પ્રયત્ન ભવાબ્ધિ જવા તરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી.

Page #33

પૂજ્યપાદ આત્મારામજી મહારાજના મુનિશના ચાર્તુમાસ.
૨૯૭
ક્ષણિક છે જનનું તને આ ખરે, તદપિ કેમ વિચાર ન તું કરે, પળ અમૂલ્ય ગઈ ન મળે ફરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી. ન પડતું કર દીપ લઈ કુવે, નયન ભાઈ ઉઘાડ જરા હવે; સુણી કુબેર તણી વિનતી જરી, નહિ મળે નર દેહ ફરી ફરી.
પૂજ્યપાદ શ્રીમાન વિજયાનંદ સૂરીશ્વરજી (આત્મારામજી
મહારાજના) પરીવારના મુનિરાજોના ચાતુર્માસ.
–આચાર્ય મહારાજશ્રી ૧૦૮ શ્રી વિજયકમલસૂરિ, વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ મુનિશ્રી લબ્ધિવિજયજી, મુનિશ્રી ગંભીરવિજયજી આદિ બોરસદમાં માસુ રહ્યા છે.
– ઉપાધ્યાય મહારાજશ્રી ૧૦૮ શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ, પંન્યાસજી, શ્રી દાનવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજ શંકરવિજયજી તથા મુનિરાજશ્રી મેરવિજયજી આદિ ખંભાતમાં ચોમાસું રહ્યા છે.
–પ્રવર્તકજીમહારાજ શ્રી ૧૦૮ શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ, તથા મુનિરાજશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા મુનિશ્રી લાભવિજયજી, લાવણ્યવિજયજી, પુણ્યવિજયજી આદિ વડોદરામાં માસું વ્યતિત કરશે.
–અમદાવાદ-પાંજરાપોળના ઉપાશ્રયમાં, મુનિમહારાજશ્રી ૧૦૮ શ્રી હંસવિજયજીમહારાજ, શ્રી પંન્યાસજી, સંપતવિજયજી મહારાજ, શ્રી સોમવિજયજી, શ્રી કુસુમવિજયજી, શ્રી ગુણવિજયજી, શ્રી વસંતવિજયજી, શ્રી કપૂરવિજયજી, શ્રી શંભુવિજયજી, શ્રી પ્રભાવિજયજી નવ સાધુનું ચોમાસું છે.
–અમદાવાદ-ઉજમફઈની ધર્મશાળા-રતનપળના ઉપાશ્રયમાં-મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ મુનિશ્રી મોતિવિજયજી, શ્રી વિવેકવિજયજી, શ્રી કીર્તિવિજયજી શ્રી ઉત્તમવિજ્યજી, શ્રી લલિતવિજયજી, શ્રી નાયકવિજયજી, શ્રી કસ્તુરવિજયજી, શ્રી કીતિવિજયજી, શ્રી વિજ્ઞાનવિજયજી, શ્રી તિલકવિજયજી, શ્રી વિદ્યાવિજયજી, શ્રી વિચારવિજયજી, શ્રી ઉદયવિજયજી ઉદ સાધુનું ચામાસું છે.
–મુનિરાજશ્રી ૧૦૮ શ્રીહીરવિજયજી, શ્રી સુમતિવિજયજી સુધીઆના-પંજાબમાં માસું કરશે.
–પન્યાસજી શ્રી સેહનવિજ્યજી, શ્રી ઉમંગવિજયજી, શ્રી મિત્રવિજયજી, શ્રી સમુદ્રવિજયજી, શ્રી સાગરવિજયજી, શ્રી રવિવિજયજી છ સાધુ ઉદયપુર-મેવાડમાં માસું સમાપ્ત કરશે.
–મુનિરાજશ્રી ચંદનવિજયજી, શ્રી વિબુધવિજયજી, શ્રી વિચક્ષણવિજયજી, પંજાબ, અંબાલા સીટીમાં ચોમાસું રહ્યા છે.
–મુનિ મહારાજશ્રી માનવિજયજી, શ્રીસંતોષવિજયજી ડભોડા-પ્રાંતીજલાઈન મારું રહ્યા છે.

Page #34

૧૯૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
—વ્યાખ્યાન સાહિત્યસંગ્રહના કર્તા મુનિશ્રી વિનયવિજયજી, શ્રી ચંદ્રવિજયજી, શ્રી ચ’પક વિજયજી પેટલાદમાં ચેમાસ રહ્યા છે.
—મુનિરાજશ્રી ભક્તિવિજયજી તથા મુનિરાજશ્રી જવિજયજી કાલીયાક ચામાસુ રહેલ છે.
મુ રાજશ્રી દોલતવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજશ્રી ધર્મવિજયજી-શાહપુર (થાણા). મુનિરાજશ્રી જિનવિજયજીમહારાજ-પુના. (ભારત જૈનવિદ્યાલય, ફરગ્યુશન કાલેજરાડ ). —મુનિરાજશ્રી જયવિજયજીમહારાજ આદિ ધ્રોળ, ——મુનિરાજશ્રી હેમાંવજય મઢારાજ આદિ ખાટાદ,
ખીજા કોઇ મુનિમહારાજા જે જે સ્થળે ચોમાસુ રહેલા હાય તેના ખબર તેમજ આ સબંધી બીજી કાઇ હકીકત હોય તે અમને લખી મોકલવા કૃપા કરવી, જેથી આવતા અંકમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે.
ગ્રંથાવલોકન.
શ્રી આત્માનંદ જૈન ટ્રેટ સોસાયટી- અબાલાના સ. ૧૯૧૭ ના વાર્ષિક રીપાટ અમાને મળ્યો છે. આ સેસાઇટીના ઉદ્દેશ જૈન બંધુઓને જૈન ધર્મના પિરચય કરાવવા સાથે જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતાના ક્ષેત્ર થઈ શકે તે માટે છે; જેને લઇને અત્યાર સુધીમાં જુદી જુદી જાતની પ૬ બુઢ્ઢા પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. તે તમામ હિંદુ ભાષામાં હોવાથી મારવાડ, બંગાળ અને ખાસ પંજાબના જૈન બધુંએને તે! આ ગ્રંથ પ્રસિદ્ધિ જૈન ધર્મના ભેધ પ્રાપ્ત કરવા ખાસ ઉપયોગી થઇ પડેલ છે. સેસાયટીના આ પ્રયાસ અત્યુત્તમ છે, વળી રીપોર્ટ વાંચતાં તેમાં અત્યાર સુધીમાં જુદા જુદા ગામના મળી ૪૯૪ સભાસદો છે. જેથી તેમના કાર્યાં વાકાની કાર્ય - વાહી ઉત્તમ છે એમ દેખાય છે. કેટલાક મુનિમહારાજની સહાનુભુતિ પણ સારી છે જેથી તેમના કાર્યને દરેક જૈન બંધુઓએ સહાય આપવાની જરૂર છે. અમે તેની ઉતિ ઈચ્છીયે છીએ.
ધી જૈન એસેસીએશન એફ કડીયાનેા સ. ૧૯૭૩ ની સાલના રીપોટ ~ અમેને અભિપ્રાય અર્થે ભેટ મળેલ છે. દિવસાનુદિવસ જાગૃતિમાં આવતી અને જૈત પ્રજાતી જરૂરીઆતે વિચારતી અને તેને અમલમાં લાવા પ્રયત્ન કરતી આ સંસ્થાના કાર્ય વાકાને તેવા પ્રયત્ન માટે અમે ધન્યવાદ આપીયે છીયે. આ વમાં નવી ઉપાડેલી હીલચાલ મુબઇમાં સસ્તા ભાડાની જેના માટે ચાલીએ કરવાનુ કાર્ય, કે જે પાર પડતાં તે આશીરવાદ સમાન થઇ પડશે, આ રીપોટ માં તેને માટે આપેલ નકશા એસ્ટીમેટ વિગેરે તેને માટે કરેલા પ્રયાસ અતિ ઉત્તમ છે. આ સંસ્થાના આ કા'ને દરેક શ્રીમંત જૈન બંધુએએ મદદ આપવાની જરૂર છે, તે સાથે દરેક જૈનાએ યથાશકિત દરેક પ્રકારની આ સસ્થાને મદદ આપવાની જરૂર છે. અમે તેમની ભવિષ્યમાં વધારે ઉન્નતિ ઇચ્છીયે છીયે.

Page #35

પ્રકી.
શ્રીમન મુનિરાજશ્રી મેહનલાલજી જૈન સેંટ્રલ લાયબ્રેરીને તથા સંસ્કૃત પાઠ શાળાને ત્રણ વર્ષને રીપોર્ટ–અમોને અભિપ્રાય માટે મળેલ છે. ગુરૂ ભકિત નિમિત્તે જન્મ પામેલી આ સંસ્થા દિવસાનદિવસ ઉન્નતિ પામતી જાય છે, તે તેના કાર્ય વાહકનો શુભ પ્રયત્ન અને સતત લાગણીને આભારી છે. મુંબઈ જેવા સ્થળમાં આ લાયબ્રેરી અને સંસ્કૃત પાઠશાળાને જન્મ આપી જેનાની જરૂરીયાત પુરી પાડી છે તેટલું જ નહી પરંતુ અજૈને પણ લાઈબ્રેરીને લાભ મેળવતાં હોવાથી તેઓની પણ પ્રશંસાપાત્ર નિવડેલ છે. આ ત્રણ વર્ષને રીપોર્ટ જેન અને જૈનેતર જાહેર સંસ્થાને ખાસ ઉપયોગી છે, કારણ કે તેમાં પુસ્તકાલય, તે સંબંધી દાન, તેની રચના અને મુંબઈ જેવા શહેરમાં જેને કામની સ્ત્રીઓને ઘેર બેઠા મફત વાંચન પુરૂ પાડવાની યોજને લગતા ધારા ધોરણો વગેરેનો સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એ રીપેટ મંગાવી વાંચવા માટે ઉકત સંસ્થાના સેક્રેટરીઓ સુચના કરે છે. જેમ અગાઉ અમેએ આ નહેર સંસ્થાને જાહેર લત્તા ઉપર લાવવાની સુચના કરવા સાથે તેના શ્રીમંત કાર્યવાહકે અને સભાસદે ઘરનું મકાન પણ કરશે એમ નમ્ર સુચના ટુંકમાં કરી હતી તેમ આ વખતે પણ કરીયે છીયે. તેની દિવસનુદિવસ આબાદી ઈરછીયે છીયે.
શ્રી જીવ રક્ષા જ્ઞાન પ્રસારક ફંડ દક્ષીણ હૈદરાબાદ–આ સંસ્થા તરફથી તેના સં. ક્ષિત વૃત્તાંતની એક બુક અમોને મળી છે. તે વાંચતાં માલમ પડે છે કે, દક્ષિણ પ્રદેશમાં દેવી
ના નામે દેવી મંદિરમાં નિરંતર નિર્દોષ પ્રાણીઓનાં ધર્મને નામે લેહી રેડાય છે-હિંસા થાય છે. તે અટકાવવા ભાષણો દ્વારા અને હિંદુ અને અંગ્રેજી વગેરે અનેક ભાષા દ્વારા પેલેટ છપા વી ઉકત સંઆ સારો પ્રયાસ કરે છે અને સાથે ઉત્તમ અને વિદ્વાન વકતાઓને ખાસ નિમંત્રી ધર્મ, વિજ્ઞાન અને આર્થિક દૃષ્ટિએ પણવધ કેટલે બધે હાનિકારક છે તે સમજાવવા આ સંસ્થા સારે પ્રયાસ કરે છે. આ સંસ્થાને ઉપરના કાર્યો માટે તેમજ તે સંબંધી ભાષણ કરવા માટે
ગ્ય સ્થળ નહીં હોવાથી એક લેક્ટર હોલ બંધાવવા માટે કેટલીક આર્થિક સહાયની જરૂર છે. તેવા જીવ રક્ષાના કાર્ય માટે દરેક બંધુઓએ તેને સહાય આપવાની જરૂર છે. તેમને પ્રયાસ સ્તુત્ય અને ધન્યવાદને પાત્ર છે.
પ્રકીર્ણ.
કોઈપણ કાર્યની બંને બાજુ તપાસ્યા વગર ખરેખરે ન્યાય આપી શકાતો નથી, તેમજ એક તરફી સાંભળી કે જાણી તેને માટે બોલવાથી કે તે પ્રગટ કરવાથી કેટલો કાલેહલ થાય છે અને સત્ય હકીકત બહાર આવતાં તેવું એક તરફી બોલનારને કે પ્રગટ કરનારને કેવું વિમાસવું પડે છે તેવું હાલમાં બનેલ છે. હકીકત એ છે જે તા. ૫-૩–૧૮૧૮ ના હિંદુસ્તાન પેપરના અંકમાં જેન સાધુની ધર્મેઘતા-દીક્ષાની ઘેલછા” નામનો લેખ પ્રસિદ્ધ થયો હતો અને તે સાથે દેશીમિત્ર કચ્છી જૈન મિત્ર વગેરેમાં પણ એક તરફી હકીકત પ્રગટ થઈ હતી, સાથે આર્ય પ્રકાશમાં પણ

Page #36

300
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
તે લેખ સાથે કેટલીક અસત્ય હકીકતા પ્રસિદ્ધ થયેલી છે. જે હકીકતે ખાટી હાવાથી ખરી ખીતા શું છે તે માટે કપડવ’જના સંધ તરથી શૅડ શકરલાલ વીરચંદને એક પત્ર અને તેને માટે વધુ ખુલાસા માટે દિક્ષા લેનારના વડીલા વાડીલાલ ગીરધરલાલ અને ન્હાલયઃ કેવળદાસની સહીવાળા બીજો પત્ર એમ બે પુત્રા અમેાને નીચેની મતલબના મળ્યા છે તેથી ખરી હકીકત નીચે મુજબ છે,
દિક્ષા લેનારને ક્ષિા રાત્રિના આપી ભગાડી લઇ ગયા, સાધુએ વચ્ચે ધમાધમી થઇ, કપડવજમાં સાધુઓને પેસવા દેવા નહીં એવી પ્રતિજ્ઞા કરેલ છે. દિક્ષા લેનાર શરાપીની પેઢી છે. તેમની સ્ત્રી દિક્ષા લેનારને લઇ આવ વગેરે હકીકતા ઉપરના પેપરામાં ખાટી રીતે પ્રગટ થઇ છે, પણ પરંતુ ખરી હકીકત તા ઉપર જણાવેલા ગૃહસ્થા અને કપડવંજના શ્રી સંધ તરથી આ વેલ પત્રમાં જણાવ્યા મુજબ નીચે પ્રમાણે છે.
tr
* દિક્ષા લેનાર ખાલાભાઇએ પરિપૂર્ણ વૈરાગ્યથી, પેાતાની ઇચ્છાથી પેશ દી ૬ના રાજ સવારના સાડા નવ વાગે દીક્ષા લીધી હતી. આ દિક્ષા લેનારની સ્ત્રીએ એ વર્ષ ઉપર દિક્ષા લીધેલી છે. તેમના કાકાએ ચેત્રીશ વર્ષની ઉમરે ચોથુ વ્રત લીધેલ છે એટલે તેના ધરમાં સર્વને ધર્મની સારી.લાગણી હેાવાથી દીક્ષા લેનારે પોતાની મેળેજ બચપણમાં મળેલા ધર્માં સંસ્કારને ડાઈને વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થવાથી દીક્ષા લીધેલી હતી. ઉક પેપરમાં લખવામાં આવ્યું છે કે મહારાજજીનું ચામાસુ દીક્ષા લેનારે રૂા. ૧૦૦) ખરચી કરાવ્યું. પરંતુ તે વાત ખેાટી છે . શ્રી સંધે ચેમાસુ કરાવ્યું હતું. તેમની સરાફની પેઢી ચાલતી નથી પરંતુ કાપડની પેઢી ચાલે છેવગેરે ખરી હકીકતા છે. દીક્ષા લેનારની મરજી વિરૂદ્ધ તેના સગા વહાલા તે મેટી ઉમરને છતાં હુઝત કરી તેમને પરાણે લઇ ગયા અને તે બદલ તેના વડીલ કાકાને થયેલ પશ્ચાતાપ માટે તે બાબતને દીલગીરી ખતાવનારા કાગળ લખેલા પણ મેાજુદ છે,
વળી ત્યારબાદ મુનિમહારાજાઓને કપડવંજના સંધ તરફથી કપડવંજ પધારવાની પ્રક્રુ પૂર્વક વિનંતિ પણ આવી હતી. ઉપર પ્રમાણેની સત્ય હકીકતને પત્ર ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે અમાને પત્રો મળેલ છે. આ ઉપરથી ખાત્રી થશે કે તે માબતમાં પ્રથમ પ્રગટ થયેલી તે તે પેપરાની હકીકતા સત્યથી કેટલી વેગળી છે.
વડાદરામાં ચાર વર્ષ ઉપર થયેલ શ્રીમાન આત્મારામજી મહારાજના પરિવાર મંડળના સંમેલનમાં થયેલ ધારાઓમાં કાઇપણ “ ક્તિને લગાડી દીક્ષા ન દેવી '' એવી એક કલમ છે અને ત્યારબાદ આ પરિવારના મુનિએ કેટલાક તે તેવા દીક્ષા લેનાર બધુંમાના નજીક સબધીઓને દીક્ષાની મુદત પહેલાં રજીઝર પત્રેા લખી જાણ કરી રાજીખુશીથી દિક્ષા આપે છે. તેવા અત્યારસુધીના અનેક દાખલાએ છતાં તે સમુદાયના એક પવિત્ર અને પરમપુજય મહાત્મા માટે “ ભગાડી દિક્ષા દીધી ” વગેરે તેવું એકતરફી માત્ર સાંભળીને, બીજી બાજુ તપાસ કર્યાં સિવાય કાંઇ પશુ પ્રગટ કરવું તેમજ તેવા મહાત્મા કે જેનું ચારિત્ર અત્યંત પ્રશંસાપાત્ર છતાં રાત્રિએ દિક્ષા આપી તેવા અયેાગ્ય લખાણે ખરી હકીકત જાણ્યા વગર પ્રગટ કરવા, તે મહાપુરૂષોની તથા ધર્મની નિદા હેલના કર, કરાવવા જેવું થાય છે. આવી હકીકતા પ્રગટ કરવા પહેલાં તે તે વ્યક્તિ, મુનિરાજો કે તે ગામના સંધે વગેરેને લખી

Page #37

વર્તમાન સમાચાર,
પૂછાવી, તપાસ કરી કરાવી પછી સત્ય હકીકત શું છે તે કરવા જેવી હોય તો પ્રગટ કરવી યોગ્ય ગણુંય, નકામો કોલાહલ અને ટી નિંદા કરવાથી તેમજ લેકેને ખોટે રસ્તે દેરવવાથી કંઈ લાભ નથી. પરંતુ સત્ય હકીકત બહાર આવતાં આવું પ્રગટ કરનાર માટે કે શું વિચાર કરે તે વિચારવાનું છે.
(મળેલું )
એક ઉદાર નરત્ન જૈનબંધુની મહાન સખાવત.
ત્રીજા વર્ષ ઉપર પરમપૂજય શ્રીમાન હંસવિજયજી મહારાજ તથા શ્રીમદ્દ પંન્યાસજીસંપતવિજયજી મહારાજનું ચોમાસું દોર શહેરમાં થયું હતું, જે વખતે તે મહાત્માના ઉપદેશથી ત્યાંના નિવાસી શેઠ નથમલજી ગંભીરમલજી વાળા શ્રીયુત શેઠ બાલચંદજીભાઈએ એક ધાર્મિક રથા ખોલવા માટે રૂા. ૨૫૦ ૦૦) પચીસ હજાર ખર્ચવા સ્વીકાર્યું છે. તે જ વખતે ઉક્ત શેઠ સાહેબે તેમણે અધિક ખર્ચવા કબુલ્યું હતું જેથી હાલમાં તેઓશ્રી સપરિવાર અમદાવાદમાં ઉક મહાત્માઓના દર્શન કરવા પધાયા જેથી મુનિરાજશ્રી હંસવિજયજી મહારાજને તેઓએ નિવેદન કર્યું કે રૂા. એકલા બે મહીલાશ્રમ ખોલવા માટે અમોએ કાઢયા છે. અને તેના માટે મકાન પણ અર્પણ કર્યું છે, વળી તેના વધારાના ખર્ચ તરીકે એકલાખ ઉપરાંત દર મહીને પાંચશું, રેવા વિસિ સુધી અમાપ નક્કી કર્યું છે, તે સંસ્થાનું નામ શ્રીમતી સુંદરબાઈ મીલાશ્રમ રાખ્યું છે. તેને માટે હીરાચંદભાર આદિ જેનબંધુઓનો એક કમીટી નીમી છે. જેથી આ કાર્ય જલદીથી શરૂ થશે.
ધન્ય છે આવા ઉદાર નરરત્નને કે જે પોતાને મળેલ લક્ષ્મીનું સાર્થક આવા સમાજની ઉન્નતિ કાર્ય માં ઉદારતા બતાવી કર્યું છે. વર્તમાન સમયમાં જેની જરૂર હતી તે ખાતાને જન્મ આપી કરેલી આ શુભ કાર્ય માટે અમે શેઠ બાલચંદજીભાઈને ધન્યવાદ આપીયે છીયે અને તેનું અનુકરણ કરવા બીજા શ્રીમંત જે બંધુઓને નમ્ર સુચના કરીએ છીએ.
વર્તમાન સમાચાર.
પગેડન–અમદાવાદમાં આજકાલ યોગાદ્વહનની ક્રિયા ચાલે છે લગભગ બાર-તેર સાધુ અને પચીસેક સાથીઓ આ શુભ પ્રસંગમાં જોડાયેલ છે. સાધુઓમાં મુનિશ્રી કીર્તિવિજયજી આ લલિતવિજ્યજી, શ્રી કપૂરવિજયજી જણે મહાનિશીથના જેગમાં છે; બીજા સાધુઓ કે ઉત્તરાધ્યયનન, કાઈ આચારાંગના, કોઈ કલ્પસૂત્રના, કોઈ સૂપડાંગસૂત્રની અને કોઈ ઉપાંગસૂત્રના એમ જુદા જુદા રોગોઠવનમાં જોડાયા છે. સર્વને ક્રિયા વગેરે શ્રી ૧૦૮ શ્રી પરમોપકારી મુનિ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજના પરમ ભક્ત શિષ્ય પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી સં. પત્તવિજયજી આનંદપૂર્વક કરાવે છે.
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય-મુંબઈમાં રહી ભણતા વિદ્યાર્થીઓનું યુનીવર્સીટીની પરિક્ષાનું પરિણામ નીચે પ્રમાણે તે સંસ્થાના સેક્રેટરી તરફથી પ્રસિદ્ધ કરવા અને મળ્યું છે.

Page #38

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ૩૦૦. - ~~-બી. એમાં ૪, બી.કોમ ૧, ફેકટરી પ્રથમ વર્ષ ૩, સાયન્સ પ્રથમ વર્ષ ૨, ઇન્ટરઆર્ટસ
પી. ઈ. ૪, અને એનજીનીયરીંગ પ્રોબેશનરમાં ૨. મળી બાવીશ પાસ થયા છે. ડોકટરી ત્રીજી વર્ષમાં ૧ બેઠેલ છતાં પસાર થયા નથી તેમજ ઈન્ટરમાં ૯ બેઠેલા જેમાં ૬ પસાર થયા છે જેથી છવીશમાં બાવીશ વિદ્યાર્થી પસાર થયા છે. બી, એ અને ઈનટરમાં તબીયત બરાબર નહીં હોવાના સબબે એક એક વિદ્યાથ બેઠે નહીં, બાકીનાની આ વર્ષે પરિક્ષા નહોતી. આ વર્ષે કુલ ૩૬ વિદ્યાર્થીઓ હતા. એકંદર પરિણામ સારું આવ્યું છે.
શ્રી પ્રવર્તક પદવી (સુરતમાં)–અષાડ સુદી ૨ ને બુધવારે સાડાનવ વાગે સુરત શહેરમાં શ્રી સંધ તરફથી સ્વર્ગવાસી પૂજયપાદ શ્રી મોહનલાલજી મહારાજના શિષ્ય શ્રી કાંતિમુનિજીને પ્રવર્ત કઇ પદવી આપી તેમને સંધાડાના નાયક બનાવ્યા છે એમ અમને ત્યાંના ગૃહસ્થ શેઠ બાલુભાઈ ગુલાબભાઈ નગરશેઠ, શેઠ ફકીરચંદ નાનચંદ અને શા. રાયચંદ અમીચંદ તરફથી ખબર મળ્યા છે.
મહેસાણામાં જેન પાઠશાળાનો ઇનામ મેળાવડો–એજ્યુકેશન બોના તરફથી લેવાયેલ ધાર્મિક પરિક્ષામાં પસાર થયેલ વિદ્યાર્થીઓને ઈનામ આપવાનો મેળાવડા રાણપુર નિવાસી શેઠ નાગ દાસ પુરૂષોતમદાસના પ્રમુખપણ નીચે તા. ૧૧-૭-૧૯૧૮ ના રોજ કરવામાં આવ્યો હતે. માસ્તર દુર્લભદાસ કાળીદાસે પરીક્ષાનું પરિણામ જણાવ્યું હતું. ઇનામ પ્રમુખસાહેબે વહેંચી આપ્યા બાદ બોલ્યા હતા કે આ પાઠશાળા ૩૫ થી ૪પ ટકા જેટલો ઈનામને હિસ્સો મેળવે છે તેનું કારણ તેને શિક્ષકે ખંતપૂર્વક અભ્યાસ કરાવે તે છે. આ શાળામાં ધાર્મિક સાથે થોડું વ્યવહારિક શિક્ષણ આપવાની જરૂર છે. માસ્તર વલ્લભદાસ પ્રમાણિકપણે વહીવટ કરે છે અને હિસાબની ચોખવટ સારી રાખે છે તે નઈ સંતોષ થાય છે. ભાદ પ્રમુખને ઉપકાર માની મેળાવડે વિસર્જન થયો હતો.
પુસ્તક પહુચ.
૧. શ્રીદેવચંદ્રસૂરિ ભાગ ૧લે. કિં.રૂ.૨--૦-2 વકીલ મેહનલાલ હમચંદ પાદરા. ૨ ભજનપદ સંગ્રહ ભાગ ૮ મે. ૩-૦-૦ અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રસારક મંડળ મુંબઈ. 3 શ્રી સંઘપ્રગતિ તથા જેન ગીતા. ૧-૦-૦
શ્રી સિદ્ધાચળનું વર્ણન ૦–૮–૦ બુકસેલર અમરચંદ બેચરદાસ પાલીતાણા ૫ શ્રી જિનગુણ સ્તવનાવાળી ભાગ ૨ જે. શા. રંગીલદાસ દેવચંદ યેવલા. ૬ શ્રાવક ધર્મ ભાગ ૧ . શેઠ ભાયચંદ પરશોતમ કરવું. ૭ શ્રી ભાવનગર પાંજરાપોળને સં. ૧૯૭૨-૭૩ ને રીપેટ, ભાવનગર, ૮ શ્રી અધ્યાત્મ મહાવીર. શા. ગોકુળદાસ નાનજીભાઈ ગાંધી રાજેકેટ ૯ સર્વ પ્રાણીની સેવા ભાગ ૧ લો. ) ૧૦ દેવદ્રવ્ય. શા. મોહનલાલ સાકરચંદ દસાડાવાળા.

Page #39

- અસારી સભાનું જ્ઞાનોદ્ધાર છે.
થોડા વખતમાં નીચેના પ્રસિદ્ધ થશે. ૧ ધર્માલ્યુદય નાટક, સૂક્તમુતાવળા. ૦-૪-હ ર પંચનિગ્રંથી પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપાદ૩ રતનશેખરી કથા. (માકુ ત) ૦=૪-૦ સંગ્રહણી સટીક, ૪ દાનપ્રદીપ,
૨-૦=૫ બૃહત સંધયણિ માટી ટીકા. ૧-૧૨-૦ ૬ શ્રાદ્ધવિધિ.
... ... ૭ વશ ન સમુચ્ચય.
છપાતા નવા ગ્રંથા. ૧ પુચસ‘ગ્રહું.
શેઠ રતનજીભાઈ વીરજી તરફથી. ૨ સત્તરિય ઠાણ સટીક—શાહ ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. ૩ સુમુખ તૃપાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા, શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી, ૪ ચત્યવદન મહાભાષ્ય.
ધુ ધમપરીક્ષા. જામનગરવાળી બેન મણી ત. ૬ જૈન મેઘદૂત સટીક.
૮ જૈન ઐતિહાસિક ગૂર્જર રાસ સંગ્રહ ૭ પ્રાચીન જૈનલેખસ'ગ્રહ દ્વિતીય ભાગ ૯ દ્રૌપદી સ્વયંવર નાટક.
છપાવવાના ગ્રંથા. ૧ સિદ્ધપ્રાભૃત સટીક.
૨ ષસ્થાનક સટીક ૩ સસ્તારક પ્રકીર્ણક સટીક.
૪ શ્રાવક ધુમ વિધિ પ્રકરણ સટીક ૫ બંધહેતૃદય ત્રિભંગી સટીક. - ૬ બંધદયસત્તા પ્રકરણ સટીક. ૭ વિજયચંદ્ર કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત, ૮ વિજ્ઞપ્તિ સંગ્રહુ. ૯ વિજયદેવસૂરિ માહાત્મ્ય. ૧૦ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ. ૧૧ પ્રાચીન પાંચમા કર્મગ્રંથ, ૧૨ લિંગાનુશાસન પજ્ઞ ટીકા સાથે. ૧૩ ધાતુ પારાયણ.
- આગમો છપાવવાની થયેલ યોજના. १ अंतगडदशांगसूत्र सटीक. २ अनुत्तरोववाईसूत्र सटीक. ३ उपासकदशांग सटीक. ४ नंदीसूत्र. श्रीहरिभद्रमरिकृत टीका साथे'
શ્રી યશોવિજયજી જૈનગુરૂકુળ-પાલીતાણી.
વિદ્યાર્થીઓને દાખલ થવા માટે જાહેર ખબર. મજકુર ગુરૂકુળમાં હાલ નવા ૨૫ વિદ્યાર્થીઓ દાખલ કરવાના છે જે વિદ્યાર્થી એ ગુજરાતી ત્રીજા ધોરણથી અંગ્રેજી બીજા ધોરણ સુધીના અભ્યાસવાળા હોય તેઓએ અરજીના શર્મ મંગાવી અરજી કરવી, કમિટી સુરતમાં મળવાની છે માટે તાકીદે લખે
- લી. સેક્રેટરી, શ્રી. ય. જેનગુરૂકુળ-પાલીતાણા.

Page #40
( પ્રથમJચ્છ ) | શ્રીભગવતી સૂત્ર. રૂા. ૨-૮-છે ટપાલખચ જુદુ ન સર્વજ્ઞ પ્રણીત સંધ્યા છે. આ ભારતવર્ષ ઉપર વિજયવજ ફર- 5 - ઈમારત સૂત્રોના પાયા ઉપર જ રચાણી છે. ભગવાન શ્રી જિનપ્રભુની નીતિમય અને પવિત્ર આજ્ઞાએ, ઉંડા રહયે અને સૂક્ષ્મ તત્ત્વજ્ઞાન જાણવાના મુખ્ય સાધન તેમના પવિત્ર સૂાજ છે. ભગવાન શ્રી મહાવીરમભુની વાણીની એક અક્ષર માનીથી અનેક અમૃધ્ય શિક્ષાઓના પ્રવાહો એ સૂત્રોમાંથી છૂટે છે, સાંપ્રતકાલે જેનાના પીસ્તાલીશ આગમા કહેવાય તેની અંદર આ પાંચમાં અગરૂપે હળવતી. સૂત્રની એક મહાન આગમ તરીકેની ગણના થાય છે. આ મહા સૂત્રમાં સ્થળે સ્થળે ઉત્તમ તત્વજ્ઞાન ધર્મોપદેશ અને અધ્યાત્મ વિદ્યાના મૂળ તત્ત્વનું યથાર્થ પ્રતિપાદન કરેલું છે. મનુષ્ય જન્મમાં આવશ્ય, મા સવ્ય અને જ્ઞાતવ્ય શી વસ્તુ છે તેના બાધ કરનારા આ. એક સર્વોત્તમ ગ્રંથ ગણાયા છે. પૂર્વાચાર્યોના કેટલાએક લેખામાં કહ્યું છે કે, શ્રી મહાવીર પ્રભા અને ગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નોત્તરરૂપે ગ્રથિત કેરેલાં ભગવતીસૂત્રમાંથી કમ પ્રકૃતિના સ્વરૂ 5, તા. 1ક સિદ્ધાંત, આચાધમ અને વિવિધ રહસ્થના બધા મળી શકે છે; તેથી આ મહાન ગ્રંથ સ સોરરસાગરથી તરવાને ઉત્તમ નૌકા રૂપ, જૈન સંવેદી મહાત્માઓને વિશ્રાંતિને માટે માનસરોવરરૂપ, અખંડ આમિક આનદના અનુભવ કરવાને કટપવૃક્ષરૂપ અને અનાદિકાળના અજ્ઞાનરૂ૫ ગજ કને દૂર કરવામાં કેસરીસિંહરૂપ કહેવાય છે. આ પ્રથમ શતકના પહેલા ઉદેશમાં કર્મ ના સંવનના વિષય આવે છે તેની અંદર તે વિષે નવ પ્રશ્નો કરવામાં આવ્યા છે. બીજો ઉદ્દેશ દુઃખ વિષયને છે, જેમાં જીવે પોતે કરેલા દુઃખને વેદના સંબંધી પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આ છે. ત્રીજો ઉદ્દેશ કાંક્ષા પ્રદેશના છે, જેમાં જીવે કરેલાં કાંક્ષા મેહનીય કર્મના પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. ચોથા પ્રકૃતિનો ઉદ્દેશ છે; જેમાં કમની પ્રકૃતિ-ભેદના પ્રશ્નના નિષ્ણુ ય કરવામાં આવ્યા છે. પાંચમા ઉદ્દેશ પૃથ 3 સંબંધી છે, જેમાં 96 પૃથ્વીઓ કેટલી છે ? " એ પ્રશ્નને. નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. છઠ્ઠો યાવત ઉદ્દેશ છે, તેની અંદર કેટલા અવકાશને અંતરે સૂર્ય રહેલે છે, તે સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. સાતમા ભરાયેક ઉદ્દેશમાં નરકને વિષે ઉત્પન્ન થતાં નીરકી સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આવશે | છે. આઠમાં બાલ નામના ઉદ્દેશમાં " મનુષ્ય એકાંત ભાવુક છે કે કેમ ?" એ પ્રશ્નનું નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે. નવમા ગુરૂત્વના ઉદ્દેશમાં જીવે કેવી રીતે ગુરૂર્વ-ભારેપણને પામે છે ?'' ઇત્યાદિ અના નિર્ણય કરવામાં આવ્યું છે અને દામા ચલનાદિ ઉદ્દેશોમાં ચાલતું છે, તે તે અચલિત છે. ચાલતું નથી. ઈત્યાદિ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. પરપાત્તમ ગીગાભાઈ શાહે ભાવનગ૨. />