Atmanand Prakash Pustak 015 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531178/1

Page #1

88
श्रीमद्विजयानन्दसूरिसद्गुरुभ्यो नमः
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः
- नैर्मल्यं मानसं च स्वपरहिकृते जायतेसत्प्रवृत्तिः शुद्धं सम्यक्त्वरत्तं गुणगणाकरणैर्भासितं प्राप्यते यत् । शुद्ध ज्ञानानुरागो गुरुचरणरतिर्लभ्यते चापि पूर्णा
आत्मानंद प्रकाशे प्रसरति हृदये दुर्लभं किं जनानाम् ॥ १॥
AMAR-256
पु. १५० वीर सं. २४४४-३ -वैशाक. आत्म सं. २२ अंक १० मो.
४०9592999729555
प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
विषय:
નાર १ अनु स्तुति.
ॐ ७ पदेश पह....
www
630
૫ મનુષ્ય જીવનના દિષ્ટ ક્રાણુ ૬. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજનાં
व्याप्याना
930
-19/01
વિષયાનુક્રમણિકા
५४. नजर.
વિષયઃ
२२३ ૨ આત્મ સુધારણા
२२८
२३८
२४१
68
૪ શ્રી શત્રુંજયનું આધુનિક વૃત્તાંત છ પ્રકીશું અને વર્તમાન
635
सभायार...
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૩) ઢાલ ખેંચ આના ૪.
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું–ભાવનગર
पृष्ट
६२४
२२८
२४५

Page #2

આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનતા સભાસદો
૧ ડાકટર મણીલાલ લલ્લુભાઇ શાહ ૨૦ રાજુપુર, બી. વ. લાઇક્સેમ્બર હાલ મહુ કેન્મેન્ટ ૨ શા. વૃજલાલ મેાતીલાલ ૨૦ ભાવનગર પે. વ. વાર્ષીક મેમ્બર
તૈયાર છે !
તૈયાર છે !!
“ શ્રી ઉત્તરાયન સૂત્ર છ
( શ્રીમદ ભાવવિજયજી વિરચિત. )
સર્વે સાધુ મુનિમહારાજા, સાધ્વીશ્રી, યતિવ અને જ્ઞાન ભંડારના વ્યવસ્થાપકાને ખબર આપવામાં આવે છે કે અમારા તરફથી એટલે ખાયુ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી ઝવેરી તરફથી શ્રીમદ્ ભાવવિજયજીની રચેલી ટીકા સહીત શ્રીઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર છપાવવામાં આવ્યું છે તે તૈયાર થઈ ગયું છે. જેની કિંમત રૂપીયા પાંચ રાખવામાં આવેલ છે માટે જેને ખપ હોય તેમણે ભાવનગર (કાઠીયાવાડ) શ્રી જૈન આત્માનદ સભાના સેક્રેટરી ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસને લખી મંગાવી લેવું જેના નામથી વી. પી. મંગાવવું હોય તેનુ નામ ઠેકાણુ” સા* અક્ષરે લખવું, પોસ્ટ ખર્ચ કીંમતથી જુદો સમજવા. લી. ભાયુ ચુનીલાલજી પનાલાલજી અવેરી, દા॰ કચરાલાલ ઇ.
તૈયાર છે ! ! !
અમારા માનવંતા ગ્રાહકોના ખુશખબર.
આ માસિકનું હાલમાં પંદરમું વર્ષ ચાલે છે જે પુરૂ થવા માત્ર બે માસ બાકી છે, આ વર્ષે અમારા કદરદાન ગ્રાહકને ભેટની બુક આપવાના નિર્ણય થઇ ગયેલ છે જે હકીકત આવતા કમાં આપવમાં આવશે. અમારા સુજ્ઞ ગ્રાહકા, જોઇ શકયા છે કે દર વર્ષે` એક સરખી રીતેનિયમીત, ભેટની બુક આપવાના ક્રમ માત્ર અમારાજ ચાલુ છે.
૧ ઇન્દ્રિ પરાજય શતક ૨ મહાવીર પ્રભુના શ દેશા ૩ સુવણ વચનાવળી ૪ વિજયધર્મ રિ જૈનઆચાય
૫ વૃદ્ધિચંદ્રજી જૈન સભાના રીપોર્ટ સ. ૧૯૭૩-૭૪ ના
યુરાપના મહાન યુદ્ધને લઈને ઢાગળા અને છપાવવા વગેરેની સખ્ત મોંધવારી છતાં જ્યારે ઘણા વમાન પત્રાએ પેજ પાનામાં ઘટાડા કર્યાં છે. છતાં અમાએ તેજ સ્થિતિ રાખી છે, એટલુ જ નહીં પણ કાગળામાં પણ ફેરફાર કર્યો નથી અને ગમે તેટલી મેધવારી છતાં પણુ ભેટની એક પણ સારા કાગળ ઉપર સારા ટાઇપમાં છપાવવાની છે; તેમ કરી અમાશ કદરદાન માને સતાય આપવાનાજ ઇરાદે છે. અમારા સુજ્ઞ ગ્રાહકને લવાજમ વસુલ કરવા ભેટની અંદા માકલતાં તેઓ વી પી પાછુ નહીં વાળે તેવી નમ્ર સુચના કરીયે છીયે.
જે ગ્રાહકાએ વી પી ન સ્વીકારવુ હાય, આટલા વખત માસિક લીધા છતાં લવાજમ ન આપવુ હાય તેઓએ અમેાને પ્રથમથીજ લખી જણાવવું જેથી સભાને અને પાસ્ટ ખાતાને નકામી તકલીક ન પડે.
પુસ્તક
પહોંચ
શ્રી વૃદ્ઘિચંદ્રજી જૈન સભા
ભાવનગર

Page #3

છે. પાકની કે કશી
5) કે કિશewછી કોશિકિઝક
થs " Jબહાર www/
wwwrite
श्हहि रागषमोहाद्यनिजूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानकातिकटुकःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञानेयत्नो विधेयः॥
tee నినిని అందరు
] વીર સંવત ૨૪૪૪, રૌ ગરમ સંવત ૨૨. [ અંક ૨૦ પો.
IT | | KRUAUGURYHEAHAHAHAHAHNENUALE
प्रभु स्तुति.
UAALAUALQUUANRHANAuk
સ્વયં અનાગારી થતાં છતાં એ, સાગારી જનને સુખ આપતાં જે; સ્વયં નિરાકાર સ્વરૂ૫ રેતા, સાકારી જનને શિવસુખ દેતા. આધિ ઉપાધિથી રહિત જે છે, સોપાધિ જનને સુખ પામે દે છે; એવા પ્રભુજી તણું મૂર્તિ નિયે, પૂજે ભવિ ભક્તિ સહિત પ્રીતે.
વિટ
SHRાણિનિનનનન
montrenchMAMAHAHAHAHAHRIMAMAUK

Page #4

૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર
આત્મ સુધારણા.
( લેશાહ વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ બી. એ.-ભાવનગર. )
"The plea that this or that man has no time for Culture will vanish as soon as we desire culture so much that we begin to eramine seriously into our present use of time. "
M. Arnold.
'' આપણે આત્મ-સુધારણા અથવા આત્મવિકાસને માટે તિત્ર આતુરતાથી ઇચ્છીને આપણે હાલમાં સમયના કેવા ઉપયાગ કરીએ છીએ તેનું પરીક્ષણ કરવાનું શરૂ કરીએ કે તરતજ અમુક મનુષ્યને આત્મસુધારણા સાધવા માટે સમય મળત નથી એવું મ્હાનુ અદૃશ્ય થશે. ”
એમ. આર્નોલ્ડ.
સામાન્યત: કેળવણીના એવા અર્થ કરવામાં આવે છે કે તે પુસ્તક અને શિક્ષકોની સાહાચ્યથી મનને ખીલવવાની રીતિ અથવા પદ્ધતિ છે. ચેાગ્ય અવસરના અભાવે કે આવેલી તકના લાભ લેવામાં ન આવે તેથી જ્યારે કેળવણીને વિસરી જવામાં આવે છે ત્યારે આત્મ-સુધારણા કરવાની એક આશા અવશિષ્ટ રહે છે, અને તેને અવલખીને રહેવું પડે છે. આત્મ-સુધારણા કરવાના અનેક પ્રસ ંગો આપણી આસપાસ છે, આત્મ-સુધારણાના સાધના પુષ્કળ છે. અને સસ્તા પુસ્તકા, મફત પુસ્તકાલયા, ઇત્યાદિના આ જમાનામાં માનસિક વિકાસ અને ઉત્કર્ષના જે સાધના પુષ્કળતા માં પૂરા પાડવામાં આવે છે તેના ઉપયોગ કરવાનું વિસરી જવા માટે કાઇ પણુ જ્હાનું સ ંભવી શકે નહિ.
પચાસ વર્ષ અથવા એક સૈકા પૂર્વે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવામાં જે મુશ્કેલીઓમાંથી પસાર થવું પડતું હતું તેના, પુસ્તકાની તંગી અને તેના બહુ મૂલ્યત્વના, સખત મજુરી કરવામાંથી અભ્યાસ માટે જે અત્યલ્પ સમય બચતા તૈના, વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે એવા વિકટ સમયમાં કેવા રાક્ષસી બુદ્ધિબળ ધરાવનારા મનુષ્યા વિશ્વમાન હતા તેના વિચાર માત્ર ખરેખર આશ્ચર્ય પમાડે તેવા છે. આ સર્વ સુશીખત ઉપરાંત સારીરિક અશક્તિ, અ ંધત્વ, શરીરના અનેક પ્રકારનાં રાગા અને વ્યાધિએ આદિ વિટંબનાએની સામે પણ ઘણા લેાકેા ને થવું પડયુ હતુ. વળી આ બધાની સાથે વર્તમાન સમયમાં અભ્યાસ અને આત્માત્કષૅમાં સહાયભૂત થનારા સાધનાની વિપુલતાને આપણે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે આપણી સ્થિતિ જોતાં આપણુને

Page #5

આત્મ-સુધારણા
૨૨૫ શરમ ઉપજે છે, કારણ કે આપણા ઉપયોગ અને પ્રેરણા માટે અનેક સાધનેને સદ્દભાવ હોવા છતાં આપણે તેને ઘણે સ્વલ્પ લાભ લઈએ છીએ.
આત્મ-સુધારણું” શબ્દનો ઉપયોગ પિતાને સુધારવાની અથવા પિતાની ઉન્નતિ કરવાની પ્રબળ ઈચ્છા એવા સૂચક અર્થમાં કરવામાં આવ્યો છે. જે ઉન્નતિ અથવા સુધારણા માટે આપણા હૃદયમાં ઈચ્છા હોય છે, તે મજશેખ અને એશઆરામ કરવાની આપણે ઈચ્છાનું દમન કરવાથી સુધારણા કરવાનું કાર્ય સાધી શકાય છે. નવલકથાઓનું વાંચન, રમતગમત પર પ્રેમ, વાર્તાઓ કહેવાની અને સાંભળવાની ટેવ-એ સર્વને તિલાંજલી આપવી જોઈએ અને અવકાશની પ્રત્યેક ક્ષણને સદુપયેગ કરવા તત્પર થવું જોઈએ. જેઓ આત્મોન્નતિને માટે યત્ન કરતા હોય છે તે સર્વના માર્ગમાં આશક્તિ રૂપી સિંહ અવરોધ કરી રહ્યો હોય છે, અને આ શત્રુને પરાજય કરવાથી જ આત્મત્કર્ષ સાપ થઈ શકે છે એ નિશ્ચિત વાત છે. કઈ પણ મનુષ્ય તેના અવકાશને સમય કેવી રીતે વ્યતીત કરે છે તે જાણવાથી તેનું ભવિષ્યજીવન કલ્પી શકાય છે, એટલું જ નહિ પણ તેનાથી તેના આખા જીવનની ચાવી આપણા હાથમાં આવે છે, અને તે આ જીવનને કયા દૃષ્ટિબિંદુથી જુએ છે તે કહી શકાય છે. અવકાશના સમયને દુરૂપયોગ કરવાથી ચારિત્ર્યને જે અપકર્ષ ક્રમશઃ થાય છે, જે ભયંકર પરિણામ નીપજે છે તેનાથી તે કદાચ અનભિજ્ઞ હોય તે પણ ચારિત્ર્ય દૂષિત થાય છે એમાં જરાપણ શક નથી.
પિતાને પિતાના પ્રતિસ્પધીઓથી પછાત પડી જતા જોઈને કેટલાક યુવકોને આશ્ચર્ય થાય છે, પરંતુ જે તેઓ આત્મપરીક્ષણ કરશે તે તેઓને જણાશે કે તેઓ પ્રગતિ કરતાં અટકી ગયા છે. કેમકે તેઓએ પિતાના જીવનને આત્મવિકાસથી અલંકૃત કરવાના, અને વિશાલ વાંચનક્ષેત્રમાં વિહરવાના પ્રયાસને ત્યજી દીધું છે. વાંચનમાં અને અભ્યાસ કરવામાં અવકાશના સમયનો સદુપયોગ કરે એ ઉત્તમ ગુણેની નિશાની છે. ઘણા ખરા મનુષ્યની બાબતમાં અભ્યાસ કરવામાં અથવા વાંચવામાં નિર્ગમન કરેલા અવકાશના સમયને વસ્તુત: અવકાશને સમય કહી શકાય નહિ. કેમકે તે સમય નિદ્રામાંથી, ભોજન સમયમાંથી કે આરામના વખતમાંથી બચાવવામાં આવ્યું હોય છે.
લીહ બુરીટ નામના સેળવર્ષની વયના એક છોકરાને એક લુહારની દુકાનમાં આખો દિવસ સખત કામ કરવું પડતું હતું. આ છોકરાને દુનિયામાં પોતાની ઉન્નતિ સાધવામાં સહાયભૂત થનારા સાધન અને પ્રસંગે હતાં તે કરતાં ઓછાં સાધને કઈ પણ છોકરાને ભાગ્યેજ હશે. આવી સ્થિતિમાં મુકાયેલા હોવા છતાં ભજન વખતે પુસ્તક વાંચીને, રાત્રે અને રજાના દિવસોમાં અભ્યાસ કરીને અને પોતે

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અવકાશની પ્રત્યેક ક્ષણને સદુપયેાગ કરી શકે એવા હેતુથી તેના ગજવામાં પુસ્તક રાખીને જે છેડે ઘણે સમય મળતો અથવા તે બચાવી શક્યું તેમાં તે સુંદર કેળવણી સંપાદન કરવા શકિતવાન થયે હતું. જે વખત ઘણા ખરા છોકરાઓ આળસમાં ગુમાવે છે, જે વખત આળસુ છોકરાઓ બગાસાં ખાવામાં અથવા એદીની માફક લાંબા પડીને ગપ્પા મારવામાં ગુમાવે છે તેવા વખતમાં બુરીટને આત્મોન્નતિની સિદ્ધિ માટે જે તે પ્રાપ્ત થતી તે સર્વનો સ્તુત્ય સદ્વ્યય કરતે. તેને જ્ઞાનની અત્યુત્કટ પિપાસા હતી. આત્મસુધારણાની ઉગ્ર અભિલાષા હતી, જેને લઈને તેના માર્ગમાં આવતાં સર્વ વિનાનું અતિક્રમણ કરી શક્યા. એક શ્રીમંત ગૃહસ્થ તેની કેળવણીને સઘળે ખર્ચ રમાપવાની ઈચ્છા જણાવી પરંતુ બુરીટે કહ્યું –“મારે કારખાનામાં બાર ચૌદ કલાક કામ કરવાનું હોય છે, છતાં પણ હું પોતે મારી કેળવણી સંપાદન કરી શકીશ; મારે કોઈના આશ્રયની કે સહાધ્યની અપેક્ષા નથી ” આવો તેનો દઢ નિશ્ચય હતો. તેમાંથી તે ચલાયમાન થાય એ અશકય હતું. કારખાનામાં કામ કરતાં જે થોડે ઘણે વખત મળતો તેને કદાપિ વ્યર્થ જવા ન દેતે. પરંતુ તેને ખરેખર સદુપયેગ કરો. તેની એવી મજબૂત માન્યતા હતી કે ભવિષ્યમાં તેને વખતની કરકસરને વ્યાજ સહિત બદલે મળશે અને તેને દુરૂપયોગ તેને અધ:પતનમાં ખાડામાં ફેંકી દેશે. લુહારની દુકાનમાં આખો દિવસ સખત મજુરી કરવા છતાં એક વર્ષ જેટલા ટુંક સમયમાં તે સાત ભાષા શીખી શકે એ વાતનો વિચાર કરતાં અનહદ આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન થાય તેવું છે.
શક્તિની ન્યૂનતાને લઈને નહિ પરંતુ યત્નની ખામીને લઈને માણસે આગળ વધી શકતા નથી. ઘણી વખત એવું પણ જોવામાં આવે છે કે સેવ્ય કરતાં સેવકનું મગજ વધારે સારું હોય છે; માનસિક શક્તિમાં પણ કેટલીક વખત તે ચઢી જાય છે. પરંતુ તે તેની શક્તિને–આંતરબળને સુધારી ખીલવવાની દરકાર કરતો નથી. તે ખરાબ ટેવોથી તેની શકિતને કુંઠિત અને ક્ષીણ કરી મુકે છે. યુવાનીમાં તેઓ સમય અને શક્તિ નિરૂપયેગી વિષમાં ગુમાવે છે અને પછી વૃદ્ધત્વ આવે છે અને સતત સેવાની શંખલા પીડા કરે છે ત્યારે ભાગ્યપર દોષ મુકી નિરાશા અને શોકમાં અવશેષ જીવનકાળ વ્યતીત કરે છે, - જે લોકોએ વિદ્યાર્થી અવસ્થામાં શુદ્ધ હસ્તાક્ષરથી લખતાં શીખવાનું અને વ્યવહારિક જીવનમાં આવશ્યક જ્ઞાનની મુખ્ય શાખાઓ પર આધિપત્ય મેળવવાનું એગ્ય ગયું હોતું નથી તેવા લોકોમાંથીજ કારકુને અને નેકરેની મોટી સંખ્યા જડી આવે છે. યુવાન પુરૂષ અને સ્ત્રીઓમાં જે અજ્ઞાનદશા પ્રચલિત છે તે આ જમાનામાં અને આ દેશમાં ખરેખર શોચનીય અને દયાજનક છે. દરેક સ્થળે

Page #7

આત્મ-સુધારણું.
૨૭
ઉત્તમ નૈસર્ગિક શક્તિ ધરાવનારા સ્ત્રી પુરૂષે હલકા દરજજાની નોકરી કરતાં દષ્ટિએ પડે છે તેનું વાસ્તવિક કારણ એ છે કે તેઓ જે જ્ઞાનવડે કુશળ કાર્ય કરનારા થઈ શકે એવા જ્ઞાનની પ્રાપ્તિમાં તરૂણ વયની અંદર ચિત્ત પરવાનું-એકાગ્ર કરવાનું તેઓને પુરતી આવશ્યકતાવાળું જણાયું નથી હોતું. તેમજ હજારે સ્ત્રી પુરૂષે જીવનના ઉત્કાન્તિકમમાં પછાત પડી ગયેલા જોવામાં આવે છે તે એ કારણથી કે તેઓએ યુવાવસ્થામાં ઉપરથી નજીવી જણાતી પરંતુ અંદરથી અત્યુપયેગી બાબતેપર લક્ષ આપવાનું ચગ્ય ધાર્યું નથી હોતું.
કુદરતી શક્તિથી સમન્વિત થયેલા અનેક પુરૂષે પિતાના જીવનના સર્વોત્તમ વ નજીવા પગારની નોકરીમાં ગાળે છે, કેમકે તેઓએ તેઓની માનસિક શકિતએનો વિકાસ કરવાનું અથવા ઉચ્ચ પદવીને માટે પિતાની જાતને લાયક બનાવે એવા પ્રસંગોનો ગ્ય લાભ લેવાનું ઉચિત ધાર્યું હોતું નથી, જેઓને પિતાના પર આધાર રાખવાનું અણધાયું બની આવે છે, એવા લેકે જીવન કમમાં પ્રગતિ કરી શકતા નથી. કારણ કે “હું એ કાર્ય કરવાનું ઉચિત ધારતું નથી,” એવા શબ્દથી યુવાવસ્થામાં કેટલાંક અગત્યના કાર્યો વિસરી જવામાં આવે છે, અને તે પરત્વે બિલકુલ લક્ષ આપવામાં આવતું નથી. પાડશાળામાં કેઇ પણ વિષયને અભ્યાસમાં ઉંડા ઉતરવાથી ભવિષ્યમાં અતિશય લાભ થશે. અથવા પોતાનું પોષણ કરવાને સમર્થ બની શકાય એવી રીતે કંઈ પણ કાર્ય કરવાને પોતાની જાતને લાયક બના વવાથી પિતાનું તેમજ અન્યનું હિત કરી શકાશે એવા વિચારોને પણ તેઓએ
સ્થાન આપ્યું હતું નથી. દાણા ખરા યુવકોના સંબંધમાં એક મુશ્કેલ એ છે કે તેઓ પોતે સ્વીકારેલી પ્રવૃત્તિમાં પિતાની શકિતને પૂર્ણ ઉપયોગ કરવાને નારાજ હોય છે. તેઓને જુજ વાર કામ કરવાનું ઓછું કામ અને અતિશય રમત ગમત પસંદ હોય છે. અને કેળવણી અભ્યાસ અથવા કાર્ય કરતાં વિશ્રાંતિ અને આનંદ માટે વિશેષ પ્રેમ અને ઈચ્છા હોય છે.
ઘણાં કારકુન અને સેવકે પોતાના સેવ્ય તરફ ઈષ્યયુકત દષ્ટિથી જુએ છે, અને પોતે પણ સેવ્ય બને એમ ઇચ્છા છે પરંતુ સેવકના દરજા કરતાં ઉંચે જવાને યત્ન કરવાનું કાર્ય અત્યંત કઠીન છે, એમ ધારે છે, અને સહેજ ઉંચે દરજજો મેળવવાના અને થોડા વધારે પૈસા પ્રાપ્ત કરવાના હેતુને સિદ્ધ કરવા ખાતર અભ્યાસ કરવાનું, પ્રયત્ન અને પરિશ્રમ કરવાનું કાર્ય પિતાને માટે ઉચિત છે કે નહિ એવા શંકાશિલ વિચારથી ભ્રમિત થાય છે. જેથી વસ્તુત: કંઈ કરી શકતા નથી અને એજ દશામાં નિરંતર સડ્યા કરે છે. અનેક મનુષ્યના સંબંધમાં એક મુશ્કેલી એ છે કે તેઓ ભવિષ્યના લાભ ખાતર વર્તમાન ભેગ આપવાને ખુશી હોતા નથી,

Page #8

૨૨૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
તેઓ આત્મ સુધારણા કરવામાં કાલક્ષેપ કરવાનું પસંદ કરતા નથી, કેાઈ મહાન કાર્ય કરવાને તેઓને સંદિગ્ધ આંતરિક ઈચ્છા હોય છે, પરંતુ માત્ર થોડાં માણ
માંજ તે ઈચ્છા ઉગ્ર સ્વરૂપ ધારણ કરે છે જે ઈચ્છા તેઓને ભવિષ્યના હિત ખાતર વર્તમાન સમયના ભેગ આપવાને પ્રેરે છે. પિતાના જીવન મંદિરના પાયાને મજબુત બનાવવામાં વર્ષો સુધી મેંતળીને કામ કરવાને માત્ર થોડા મનુજ ખુશી હોય છે, તેઓને મહત્તા પ્રાપ્ત કરવાની તીવ્ર ઈચ્છા હોય છે પરંતુ તેઓની ઈરછાની તિવ્રતા એવા પ્રકારની નથી કે ઈષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિને અર્થે તેઓ ગમે તેટલો ભેગ આપવાને તત્પર બની શકે, આથી કરીને જનસમૂહને મોટે ભાગે તો તેઓનું જીવન મધ્યમ સ્થિતિમાંજ વહન કરે છે. ઉચ્ચ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવાનું તેઓમાં સામ છે, પરંતુ તેને માટે તૈયારી કરવાને તેઓમાં નિશ્ચય અને ઉત્સાહ નથી અને આવશ્યક યત્નને આદર કરવાની તેઓને લેશ પણ દરકાર નથી હોતી. ઉચ્ચતર દશા પ્રાપ્ત કરવાને સતત યત્ન કરવા કરતાં પિોતે જે સ્થિતિમાં મુકાયા હોય છે તેજ સ્થિતિમાં રહેવાનું વધારે પસંદ કરે છે અને તેમાંજ પિતાનું શ્રેય સમજી વિશેષ પ્રયાસ કરવાનું મુકી દે છે.
જે કોઈ સ્ત્રી અથવા પુરૂષને આત્મ-સુધારણા અથવા આત્મત્કર્ષ સાધવાની વૃત્તિ થાય છે તે તેને પ્રસંગ મળી જ રહે છે; પ્રસંગ મળી શકે એવું ન હોય તો તે ઉપસ્થિત કરશે. આપણી આસપાસ હંમેશાં જે જીવન વ્યવહાર ચાલી રહ્યો છે જેમાં આપણે સૈ ભાગ લઈએ છીએ તેમાંથી નીચેનું દષ્ટાંત જાણવા જોગ અને બાધક થઈ પડશે.
(અપૂર્ણ)
ઉપદેશક પદ.
“આવે સાથ ન ભાઈ! તે જગતમાં જુદા થતાં દેહથી ”
શાર્દૂલવિક્રિડિતવૃત, જાણે જે ધનને તમે તમારું જેને ઘણે ગર્વ છે, જેની પ્રાપ્તિથકી અહે જગતમાં સર્વત્ર આનંદ છે; જેમાં અંધ બની તમે ન નમતા વિદ્વાનને પ્રેમથી; આવે સાથ ન ભાઈ ! તે જગતમાં જૂદાં થતાં દેહથી. ભારે ભોગ વિલાસનાં સુખ ઘણું જે વિત્તથી ભેગવો, મોટા ખર્ચ ઘણું કરી અવનિમાં કીતિ ઘણી મેળવે; જાણે અક્ષર એકના પણ અરે વિદ્વાન જે દ્રવ્યથી, આવે સાથ ન ભાઈ ! તે જગતમાં જૂદા થતા દેહથી.

Page #9

શ્રી શત્રુંજયનું આધુનિક વાંત.
፡፡
રક્ષેા કેાટિ પ્રયત્નથી પૃથિવીમાં જે દ્રવ્યને દાંટિને, આપે પાઇ ન એક પાત્ર જનને “ મારૂં ” સદા માનીને; કામા નીચ ઘણાં કા અઘટતાં જે વિત્તના લેાભથી, આવે સાથ ન ભાઈ ! તે જગતમાં જૂદા થતા દેહુથી; લાવા લેશ યા ન દીન જનનાં દુઃખા નિહાળી કદા, ગર્વાધીન થઈ ક્રૂર ભટકતા જે વિત્તથી સર્વોદા. પાળા ધર્મ કદી ન શુદ્ધ કુળના જે વિત્તના માહથી, આવે સાથ ન ભાઇ ! તે જગતમાં જૂદા થતા દેહથી.
*
***
*
*
જે મિત્રા સ્વજના પિતા જનનીને પુત્રાદિ સર્વે સગાં, રાખે સ્નેહ ઘણા સદા તમરે કાઢી હૃદેથી દગા; ફૂટે મસ્તક તે ભરી નયનમાં પાણી ઘણા શાકથી, આવે સાથ ન ભાઈ તે જગતમાં જૂદા થતા દેહથી. રાખા યોવન રૂપના મદ ઘણા જે દેહને દેખીને, છાકયા મૂઢ ક્ો અહેનિશ તમે જે દેહથી છાકીને; થાયે તે પણ ભસ્મ એક દિવસે ચિતાતણા અગ્નિથી, આવે એમ ન કેાઇ સાથે જગમાં પ્રાણા જતાં દેહથી. એકાગ્રે ઇશનું કર્યું ભજન જે ષટરિપુ સહારને, રાખી ઇંદ્રિય સર્વને વશ કરી વૈરાગ્યના સાધને; જીતુ ચંચળ ચિત્તને શમક્રમે અભ્યાસના ચેાગથી, આવે છે નિજ સાથ એજ જગમાં જૂદા થતાં દેહથી. કુબેરલાલ અખાશંકર ત્રિવેદી સનાતન કુલ-ભાવનગર.
૨૨૯
શ્રી શત્રુંજયતીર્થનું આધુનિક વૃત્તાંત.
( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૦૦૭ થી શરૂ )
શત્રુંજય પર્વતના પ્રાચિન પરિચય ગયા અકમાં કરાવ્યા પછી અમારા વાચકવર્ગને વમાન સમયમાં જે કાંઇ વિદ્યમાન છે, તેનું થાડુ ઘણું અભિજ્ઞાન કરાવીએ છીએ. પાલીતાણા શહેરમાં જે સડક શત્રુંજય તરફ જાય છે તે પર્યંતના મૂળસુધી પહોંચેલી છે, કે જ્યાં આગળના સ્થાનને તળેટી કહેવામાં આવે છે કે જ્યાં યાત્રા છુઆ વિશ્રાંતિ લે છે, અને ભાતુ પણ આપવામાં આવે છે. અહીંથી પતના ચઢાવ

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
શરૂ થાય છે; ચઢતી વખત ડાબી બાજુ બાબુ રાયબહાદુર ધનપતસિંહજી અને લક્ષમીપતિસિંહજીનું બનાવેલું મંદિર આવે છે, જેની પ્રતિષ્ઠા ૧૯૫૦ ની સાલમાં બાબુ તરફથી કરવામાં આવી છે. મંદિર ઘણુંજ સુશોભિત છે. જેમાં આ કાર્યમાં ઉક્ત બાબુ સાહેબે ઉદારતા કરી ધનનો વ્યય કર્યો છે, તેમ શુમારે રૂપીયા દોઢ લાખ ખચીને જૈન સૂત્રે પણ તેમણે છપાવ્યાં હતાં કે જે અનેક સ્થળે ભંડારેમાં તેમના તરફથી ભેટ આપવામાં આવેલાં છે. તલાટીના દેવાલયથી આગળ ઉંચે ચડતાં એક વિશ્રામસ્થળ આવે છે જેને ધોળીપરબના નામથી ઓળખવામાં આવે છે; એવી રીતે વિશ્રામસ્થળો, પાણીની પરબ, કુડે, જળાશના પ્રબંધ થોડે થોડે દુર આખા પર્વત ઉપર આવી રહેલા છે. તાપ તેમજ શકિતથી, અધીક પરિશ્રમથી વ્યાકુળ થયેલા પથિકે ત્યાં આગળ વિસામાં લઈ શીતળ જળથી શાંતિ પ્રાપ્ત કરે છે. ઉપર કહેવામાં આવેલ પરબની પાસે એક નાની દહેરી છે, જેમાં ભરતગ્રકતિના ચરણ સ્થાપિત કરેલા છે. તે સ્થાપના વિક્રમ સંવત ૧૬૮૫ ની છે. એવી રીતે દહેરીઓ પણ ઠેકાણે ઠેકાણે છે.
આગળ એક સ્થાને કુમારપાળ કુંડનું વિશ્રામસ્થળ છે, તેને માટે કહેવામાં આવે છે કે તે રાજા કુમારપાળનું બનાવેલ છે.
જ્યારે પર્વતનું ચઢાણ લગભગ અડધું રહે છે ત્યારે હીંગલાજ દેવીની એક દહેરી આવે છે, તેની આગળ સૌથી છેલ્લો ટેકરી ઉપર હનુમાની દહેરી આવે છે, ત્યાંથી આગળ જવાના બે રસ્તા નીકળે છે. એક મોટી ટુંકમાં જવાનો રસ્તો અને બીજે નવ ટકે જવાનો રસ્તો. જમણી બાજુના તે રસ્તેથી પહેલાં કેટની અંદર જવાય છે, જ્યાં એક ઝાડની નીચે અંગારશાહ નામની પીરની જગ્યા છે. તેને માટે આપણામાં જે પ્રવાદ છે અવશ્ય જાણવા જે છે, તે પ્રવાદ એ છે કે બાદશાહ અને લ્લાઉદીનના સમયમાં શ્રાવકોએ પોતાની રક્ષાને માટે એક કાર બનાવી છે જે તેને લઈને આગલા મુસલમાની રાજાઓને આ પવિત્ર તિર્થ ઉપર ઉત્પાત મચાવ ઉચિત સમજ્યા ન હોય તે બનવાજોગ છે.
પર્વતના શિખરના બે ભાગ છે. એ બાને લગભગ ૩૦૦-૩૦૦ ગજ લાંબા છે અને સર્વત્ર મંદિરમય છે. એક મુખ્ય મંદિર અને બીજા અનેક નાનાં નાનાં મંદિર મળી જે મંદિરોનો સમુહ હોય છે તેને જ કહેશોમાં આવે છે. દરેક ટ્રેકને એક એક મજબુત કોટ છે, છેલ્લી ટુંક સહુથી મોટી છે. આ સર્વ ટુંકને દેખાવ બહુજ રમણીય દેખાય છે.
ફારબસ સાહેબ રાસમાળામાં લખે છે કે “શત્રુ જય પર્વતના શિખર ઉપરથી પશ્ચિમ દિશાથી આગળ દેખતાં જે વખત આકાશ નિર્મળ અને દિવસ પ્રકાશમાન

Page #11

શ્રી શત્રુંજય તિર્થનું આધુનિક વૃત્તાંત. હોય છે, ત્યારે શ્રી નેમિનાથ તિર્થંકરના ચરણથી પવિત્ર થયેલ એ રમણીય ગિરનાર પર્વત દેખાય છે. ઉત્તર તરફ શિહેરની આસપાસના પહાડ નષ્ટ અવસ્થાએ પ્રાપ્ત થયેલ વહૃભીપુરના વિચિત્ર દોને રૂંધન કરે છે.
ટુંકમાં પ્રવેશ કરવાને વાસ્તે આખા કોટમાં માત્ર બે મેટા દરવાજા છે, કેટની અંદર પ્રવેશ કરતાં એક ચેક, પછી બીજો ચેક, તે પછી ત્રીજે ચોક એવી રીતે એક મંદિર પછી બીજું મંદિર અને બીજા મંદિર પછી ત્રીજું મંદિર એમ ચાક અને મંદીરમાં થઈને જવાય છે. મંદીરની કારીગરી બનાવટ વિગેરે તમામ ચીજો બહુમૂલ્ય છે, ત્યાં પ્રતિમાજીના અમુલ્યપણુ માટે કહેવું જ શું? એક શ્રદ્ધાળુ મનુષ્ય આમતેમ દષ્ટિ જે વખત નાખે છે તે વખતે થોડા સમયને માટે તે પિતાને મુક્તિ નગરીને એક પથિક સમજે છે. આ પર્વત ઉપર નવ અથવા દસ ટુંક છે, જેમાં નાનાં મોટાં સેંકડે મંદિરે છે, તે મંદિરોનું પુરેપુરું વર્ણન લખવામાં આવે તે એક પુસ્તક બની જાય માટે અહીં સંક્ષેપથી માત્ર ટુંકજ ઉલ્લેખ કરીએ છીએ.
૧ ચૌમુખજીની ક–આ ટુંક બે વિભાગમાં બનેલી છે, ખરતરવસીને વિભાગ અને અંદરના વિભાગ તે ચામુખજી. આ ટુંક સાથી ઉંચા ભાગમાં બનેલી છે, ચામુખજીના મંદિરમાં આદિનાથ ભગવાનના ચતુર્મુખ પ્રાસાદમંદિર છે. આ પ્રાસાદમાં એક માટે ભારે ગઢ છે, તેની લંબાઈ ૬૩ ફુટ અને પહોળાઈ ૫૭ ફુટ છે, તેને ગુંબજ ૬ ફુટ ઉંચે છે, મંદિરની આગળ મંડપ છે, મધ્યમાં ૧૨ સ્થંભ છે. આ મંદિરમાં શ્રી આદિનાથ ભગવાનની ચાર મનહર મૂર્તિ પદ્યાસને છે. આ મંદિર એક તે પર્વતના ઉંચા ભાગ ઉપર હોવાથી તેમજ મંદિર પણ બહુ ઉંચુ હે વાથી જે વખતે આકાશ સ્વચ્છ હોય છે ત્યારે ૨૫-૩૦ ગાઉ દુરથી જોનારને દેખવામાં આવે છે. આ ટુંકને અમદાવાદના શેઠ સમજી સવાઈએ સંવત ૧૬૭૫ માં બનાવ્યું. મીરાતે અહમદી નામના ગ્રંથમાં લખવામાં આવ્યું છે કે આ મંદિર બનાવવામાં ૫૮૦૦૦૦૦ રૂપીયા ખર્ચના થયા હતા. લોકે એમ કહે છે કે માત્ર રૂ. ૮૪૦૦૦ નાતે આ મંદિર બંધાવવામાં દોરડાં જોયાં હતાં.
૨ છીપાવસીની ક–આ ટુંક બહુ નાની છે. તેમાં ત્રણ મોટા મંદિર અને ચાર દહેરીએ છે. આ મંદિર ભાવસાર લોકેએ બનાવેલ છે-જેને છીપા કહેવામાં આવે છે. જેથી છીપાવશી કહેવામાં આવે છે તેનું નિર્માણ સંવત ૧૭૯૧ માં થયેલું છે. આ મંદિરની પાસે એક પાંડવનું મંદિર છે.
૩ શાકરચંદ પ્રિમચંદની ક–આ ટુંક અમદાવાદના શેઠ શાકરચંદ પ્રેમચંદે સંવત ૧૮૯૩ માં બંધાવેલ છે તેમાં ત્રણ મોટાં મંદિર અને બાકીની નાની દહેરી રસા છે.

Page #12

૨૩૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ૪ ઉજમબાઈની દુક–અમદાવાદના પ્રખ્યાત નગરશેઠ પ્રેમાભાઈની ફઈ ઉજમબાઈએ આ ટુંક બનાવી છે. તેમાં નંદિશ્વરદ્વીપની અદ્દભૂત રચના કરેલી છે.
પ હેમાભાઈ શેઠની ક–અમદાવાદના નગરશેઠ હેમાભાઈએ ૧૮૮૨ આ ટુંક બંધાવી છે ને ૧૮૮૯ માં પ્રતિષ્ઠા કરી છે, જેમાં ચાર મેટાં મંદિર અને ૪૩ દહેરી છે.
૬ પ્રેમચંદ મેદીની ક–અમદાવાદના ગ્રહસ્થ પ્રેમચંદ મેદી આ તિ થની યાત્રા કરવા માટે એક ભારે સંઘ કાર્યો હતે. તિર્થની યાત્રા કર્યા બાદ તેમનો વિચાર મંદિર બનાવવાનો થયો જેથી લાખ રૂપીયા ખરચીને ટુંક બંધાવી જેમાં ૬ મોટાં મંદિર અને ૫૧ દહેરીઓ છે.
૭ બાલાભાઈની ક–ગોઘા બંદરના રહેવાશી શેઠ દીપચંદ કલ્યાણજી જેમનું નાનપણનું નામ બાલાભાઈ હતું. તેમણે લાખો રૂપીયા ખરચીને ૧૮૯૩ માં આ ટુંક બંધાવી છે. આ ટુંકમાં નાનાં મોટાં અનેક મંદિર છે, આ ટુંકની ઉપરના ભાગમાં એક મંદિર છે જેને અદભૂત કહેવામાં આવે છે, જેમાં આદિનાથ ભગવાનની ૫૦૦ ધનુષ્ય જેટલી વિશાળ શરીરમાનનું અનુકરણ કરનારી મૂર્તિ છે. આ પ્રતિમા ૧૮ ફુટ ઉંચી છે અને ૧૪ ફુટ બંને ઘુંટીની વચ્ચે પહોળાઈ છે. સંવત ૧૬૮૬ માં ધમદાસ શેઠે તેની અંજનશલાકા કરાવી છે. તેમની વર્ષમાં એકવાર વૈશાક શુદી ૬ ને દિવસ પૂજા કરવામાં આવે છે કે જે શત્રુંજયના અંતિમ ઉદ્ધારનો વાર્ષિક દિવસ ગણવામાં આવે છે, અજ્ઞાન લોકો આ મૂર્તિને ભીમની મૂર્તિ સમજે છે પરંતુ તે આદિનાથ ભગવાનની મૂર્તિ છે.
૮ મોતીશા શેઠની ક–૭૫ વર્ષ પહેલાં મુંબઈમાં મોતીશા નામના શેડ મોટા વેપારી અને ધનવાન શ્રાવક થઈ ગયા છે, જેણે ચીન-જાપાન આદિ દુર દુર દેશમાં વ્યાપાર ચલાવી અખૂટ ધન પ્રાપ્ત કરેલ હતું. એક વખત શત્રુંજયની યાત્રા કરવાને સંઘ લઈને આવ્યા, એ વખતે અમદાવાદના પ્રખ્યાત શેઠ હઠીભાઈ પણ ત્યાં આવેલ હતા. શત્રુંજયના બંને શિખરોના મધ્યમાં એક માટી ભારે ઉંડી ખાઈ હતી જેને કંતાસરની ખાઈ કહેવામાં આવતી હતી. મોતીશાશેઠે પોતાના મિત્ર હડીભાઈને કહ્યું કે–શ્રી ગિરીરાજનાં બંને શિખરો તો મંદિરથી વિભુષિત થઈ રહેલાં છે. પરંતુ આ વચલી ખાઈ જેનારની દષ્ટિએ ભયંકરતાના કારણથી ખુંચે છે જેથી મહારા વિચાર છે કે તેને પુરી દઈ તેના ઉપર એક ટુંક બનાવું. તે સાંભળી હઠીભાઈ શેઠે કહ્યું કે–પૂર્વકાળના મોટા મોટા રાજાઓ અને મહાઅમાત્ય થઈ ગયા તેઓ પણ તેની પુરતી ન કરી શકય તો તમે તેના ઉપર ટુંક કેવી રીતે બંધાવી શકશે ? મોતીશા શેઠે કહ્યું કે-ધર્મના પ્રભાવથી મારું એટલું સામર્થ્ય છે કે પત્થરથી તે

Page #13

શ્રી શત્રુંજય તિથનું આધુનિક વૃત્તાંત.
૨૩૩
શું પરંતુ સીંસાથી અથવા સાકરના કેથળાઓથી આ ખાઈને હું પુરી શકીશ. એમ કહીને મેતીશા શેઠે તે દિવસથી ટુંક બંધાવવા માટે સંઘની આજ્ઞા લઈ પૂર્ણ કરવાને આરંભ કર્યો, થોડા દિવસમાં આ ભિષણગર્તને પૂરો કરી ઉપર સુંદર ટુંક બનાવવાને આરંભ કર્યો. લાખ રૂપીયા ખરચીને બહુજ ભવ્ય અને સાક્ષાત દેવવિમાન જેવું મંદિર તૈયાર કરાવ્યું. આ મંદિરની સાથે બીજા શેઠ હઠીભાઈ, દીવાન અમરચંદ દમણ અને મામા પ્રતાપમલ વગેરે પ્રસિદ્ધ ગ્રહસ્થાએ પિતાપિતાના મંદિર બંધાવ્યાં, મંદિરનું કાર્ય પુરૂં થવા આવ્યું હતું એટલામાં શેઠજીને સ્વર્ગ વાસ થશે, જેથી તેમના સુપુત્ર શેઠ ખીમચંદભાઈએ મોટો સંઘ લઈ ત્યાં આવી શત્રુંજયની યાત્રાની સાથે આ ટુંકની સં. ૧૮૯ માં પ્રતિષ્ઠા કરી. આ સંઘ ઘણેજ મેટે હતો. કહેવામાં આવે છે કે બાવન ગામના સંઘ આ વખતે એકત્ર થયા હતા અને સાથે જ જણાવવામાં આવે છે કે એક કરેડ કરતાં પણ વધારે ખર્ચ આ ટુંક બનાવવામાં થયેલ છે. આ ટૂંકમાં ૧૬ મેટાં મંદિરો અને ૧૨૫ સુમારે દહેરીઓ છે. સંસારમાં મનુષ્ય શું નથી કરી શકતા?
૯ શ્રી આદિશ્વર ભગવાનની –શત્રુંજયગિરીના બીજા શિખર ઉપર શ્રી આદિશ્વર ભગવાનની ટુંક આવેલી છે. આ ટુંક સૈથી મોટી છે, આ તિર્થને જે આટલો મહીમા છે તે તેને લઈને છે. તિર્થપતિ આદિનાથ ભગવાનનું ઐતિહા સીક તેમજ દર્શનીય મંદિર તેની વચમાં છે. મેટા કેટના દરવાજામાં પ્રવેશ કરીને સિદ્ધા પ્રવેશ કરતાં જેની બંને બાજુ સેંકડે મંદિર પોતાની વિશાળતા, ભવ્યતા અને ઉચ્ચતાના કારણથી દેખનારને આલ્હાદ ઉત્પન્ન કરે છે. મહારાજા સંપ્રતિ તેમજ કુમારપાળ-મહામાત્ય, વસ્તુપાળ તેજપાળ, પેથડશા, સમરાશા આદિ પ્રસિદ્ધ પુરૂષનાં બનાવેલાં મહાન મંદિરો તેની શ્રેણીમાં સુશોભિત છે, યદ્યપિ એ મંદિર પોતાની સુંદરતાના કારણથી સર્વ શ્રેષ્ટ છે તે પણ તેમાં પ્રાચીન ભારતની આદર્શ ભૂત શિલ્પકળાના થોડા ઘણા વિકૃતરૂપ થઈ જવાના કારણથી ભારત ભક્તના દીલમાં આનંદની સાથે ઉદ્વેગ થાય છે. કારણ એ છે કેઅહીંઆ જેટલાં પુરાણું મંદિર છે તે સંવેદના અનેકવાર પુનરોદ્ધાર થઈ ગયું છે. ઉદ્ધાર કરનારાઓએ ઉદ્ધાર કરતી વખત પ્રાચીન કારીગરી બનાવી પરંતુ શિલાલેખ વગેરેની રક્ષા તરફ બીલકુલ ધ્યાન ન રાખ્યું હોય તેમ જણાય છે, તે કારણથી પુરાતત્વજ્ઞાનીની દ્રષ્ટિમાં આમાં ક્યા ભાગ ના અને કયે ભાગ પ્રાચીન છે તે સમજાતું નથી. શિક્ષિત વર્ગને એ નિશ્ચય થઈ ગયો છે કે–ભારતની ભૂતકાલીન વિભૂતિનો વિશેષ પરીચય કેવળ તેની પ્રાચીન ઘુશ, તેમજ પત્થરને ટુકડે પણ કરાવી શકે છે એવી દશામાં તેની અવજ્ઞા થતી જોઈ દુઃખ થાય છે. મંદિરની શ્રેણીમાં એના

Page #14

૨૩૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મધ્ય ભાગે ચાલતાં ચાલતાં હાથીપળ નામને દરવાજે આવે છે. દરવાજાની સામે નજર કરતા આ પૂજ્ય પવિત્ર અને દર્શનીય મંદિર દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. આ મંદિર આ તિર્થનું મુકદમણિ છે કે જે મંદિરમાં તિર્થપતિ આદિનાથ ભગવાનની ભવ્યમૂર્તિ બિરાજમાન છે.
મુખ્ય મંદિરને ઇતિહાસ-આ તિર્થ ઉપર શ્રી શત્રુંજય મહાસ્ય ગ્રંથમાં જણાવ્યા મુજબ આગળ બતાવ્યા પ્રમાણે સૌથી પહેલાં, ભરતચકવતિએ શ્રી આદિનાથ તિર્થંકરનું મંદિર બંધાવ્યું. પછી તેનો ઉદ્ધાર અનેક દેવ અને મનુષ્યએ કર્યા એવા બાર ઉદ્ધાર તે ચોથા આરામાં થઈ ગયા છે તેને ઉલેખ ઉપર થઈ ચુકી છે. શત્રુંજય મહાસ્યકારે ભગવાન શ્રી મહાવીરના નિર્વાણ બાદના બે ઉદ્ધારનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે ઉપર જણાવવામાં આવેલ છે.
ધર્મઘોષસૂરિએ પોતાના પાકૃક૫માં સંપ્રતિ વિકમ અને શાલીવાહન રાજા આ ગિરીવરના ઉદ્ધારક બતાવ્યા છે. પરંતુ તેની વધારે સત્યતાના માટે હજુ સુધી કઈ વિશ્વશ્રીય પ્રમાણ મળી શકયું નથી.
બાહુડમંત્રિનો ઉદ્ધાર. વર્તમાનમાં જે મુખ્ય મંદિર છે તે વિશ્વસ્ત પ્રમાણથી જણાય છે કે-ગુર્જર મહામાત્ય બાહડ (વાગભટ્ટ ) મંત્રીથી ઉદ્ધરત થયેલ છે. વિકમની તેરમી સદીના પ્રારંભમાં જે વખતે મહારાજા કુમારપાળ રાજ્ય કરતા હતા તે વખતે તેના ઉક્ત પ્રધાને પોતાના પીતા ઉદયન મંત્રીની ઈચ્છાનુસાર તે મંદિર બનાવ્યું છે. પ્રબંધ ચિંતામણીના કર્તા મેરૂતુંગસૂરિ આ ઉદ્ધારના સબંધમાં જણાવે છે કે કાઠીયાવાડના કેઈ સુંવર નામના માંડલિક શત્રુને જીતવા માટે મહારાજા કુમારપાળ રાજાએ પિતાના મંત્રિ ઉદયનને મોટી સેના આપીને મેક. વઢવાણ શહેરની પાસે એ વખત મંત્રિ પહે તે વખતે શત્રુંજયગિરિ નજદીક રહ્યો જાણી સૈન્યને આગળ કાઠીયાવાડમાં રવાના કર્યું. પિતે ગિરીરાજની યાત્રા કરવા માટે શત્રુંજય તરફ રવાના થયે. જલદીથી શત્રુંજય ઉપર પહોંચી ત્યાં ભગવત પ્રતિમાના દર્શન, વંદન અને પૂજન કર્યું તે વખતે તે મંદિર પત્થરનું નહિ પરંતુ લાકડાનું બનેલું હતું.મંદિરની સ્થિતિ બહુજ જીર્ણ હતી અને અનેક ઠેકાણે ફાટકુટ પડી ગઈ હતી, મંત્રિપૂજન કરી પ્રભુ પ્રાર્થના કરવા માટે રંગમંડપમાં બેઠા અને એકાગ્રતાથી સ્તવન કરવા લાગ્યા, તે વખતે મંદિરની કઈ એક ફાટમાંથી એક ઉંદર નીકળે, તે એક દિવાની બતી માં લઈને પાછો કયાંક ચાલ્યો ગયે. આ પ્રસંગ દેખીને મંત્રીએ દીલગીરી સાથે વિચાર કર્યો કે મંદિર કાષ્ટમય અને જીર્ણ હોવાથી આવી રીતે દીવાની બતીથી કેઈ વખત અગ્નિ લાગી જાય તે તિર્થની ભારે આશાતના

Page #15

શ્રી શત્રજયાતનું આધુનીક વૃત્તાંત.
ર૩૫ થવાને ભય છે. હારી આટલી સંપત્તિ તથા પ્રભુતા શું કામની છે? એમ દીલગીર થઈ તે મંત્રિએ પ્રતિજ્ઞા કરી કે આ યુદ્ધ પૂર્ણ થયા બાદ આ મંદિરને જીર્ણોદ્ધાર કરીશ અને કાષ્ટ સ્થાને પત્થરના મજબૂત મંદિર બનાવીશ. એમ વિચાર કરી મંત્રિ ત્યાંથી નીકળીને પિતાના સૈન્યની માથે મળી ગયે. શત્રુની સાથે ખુબ લડાઈ કરી તેને પરાજય કર્યો, પરંતુ મંત્રિને એક સપ્ત પ્રહાર લાગવાથી તે પણ સ્વધામ પોંચી ગયા. મંત્રિએ અંત સમયે પિતાના સૈનિકોને કહ્યું કે આપણું માલેકનું કર્તવ્ય બજાવીને જાઉં છું જેથી મને અત્યંત હર્ષ થાય છે; પરંતુ શત્રુંજયના ઉદ્ધારની મેં જે પ્રતિજ્ઞા કરી છે તે પુરી નહી કરી શકવાથી મને બહુજ દુ:ખ થાય છે. ખેર ! ભવિતવ્યતાને લઈને આ સુકૃત મારા હાથથી થયું નથી, પરંતુ મને વિશ્વાસ છે કે મારા પ્રિય પુત્ર મારી ઈચ્છા પૂર્ણ કરશે, જેથી આ છેલ્લે સંદેશે મારા પુત્રને તમે કહેજે. મંત્રિનું તે વચન સૈનિકે એ મસ્તકે ચઢાવ્યું. મંત્રિને અગ્નિ સંસ્કાર કરીને વિજયી સૈન્ય દીલગીરી સાથે રાજધાની પાટણમાં પહોંચ્યું. સૈનિકે એ મંત્રિના બાહડ અને અંબડ નામના પૂત્રોને તેમના પિતાને અંતિમ સંદેશો કહ્યો. પિતાનો પવિત્ર સંદેશો પુત્રએ મસ્તકે ધારણ કરીને તે વખતથી શત્રુંજ્યના ઉદ્ધારની તૈયારી કરવા લાગ્યા. બે વર્ષમાં મંદિર તૈયાર થઈ ગયું તેની વધાઈના સમાચાર કહેવા આવનારને મંત્રિ બાહડે ઉચીત દાન આપ્યું અને પ્રતિષ્ઠાની તૈયારી કરવા માંડી. થોડાક વખત પછી એક મનુષ્ય આવીને મંત્રિ બાહડને કહ્યું કે પવનના સખ્ત સપાટાના કારણથી મંદિરના વચમાં ફાટ પડી તે સાંભળીને મંત્રિને ઘણેજ ખેદ થયે અને રાજા કુમારપાળની આજ્ઞા લઈને ૪૦૦૦ ઘેડેશ્વારેને સાથે લઈને શત્રુંજય પહોંચે, ત્યાં જઈ કારીગરોને ફાટ પડવાનું કારણ પુછતાં કારીગરાએ કહ્યું કે મંદિર ના અંદરની જે પ્રદીક્ષણ દેવાને માટે ભ્રમણ માર્ગ બનાવ્યા છે, તેમાં જોરદાર હવા ને પ્રવેશ થવાથી મધ્ય ભાગ ફાટી ગયો છે. જે કદી એ ભ્રમણમાર્ગ ન બનાવાય તે શિ૯૫ શાસ્ત્રમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે બનાવનારને સંતતિને અભાવ થાય. મંત્રિએ કહ્યું કે ભલે મને સંતતી નહિ પરંતુ મંદિર એવું બનાવે કે જેથી ટુટવા ફાટવાને બીલકુલ ભય ન રહે. શીપીઓએ પોતાની બુદ્ધિથી મંદિરના ભ્રમણમાર્ગ પર શીલાઓ લગાવી એવું બનાવી દીધું કે ન કેઈ તેફાનને ભોગ થઈ શકે, કે ન સંતતીને અભાવ થાય. (કહેવાય છે કે એ શિલાઓ અત્યાર સુધી તેવી જ સ્થિતિમાં છે.) એ પ્રકારે ત્રણ વર્ષમાં મંદિર તૈયાર થઈ ગયું. ત્યારબાદ મંત્રીએ પાટણથી માટે સંઘ લઇ ઘણજ ધનનો વ્યય કરી સુપ્રસિદ્ધ આચાર્ય શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ પાસે સંવત ૧૨૧૧ માં અનુપમ પ્રતિષ્ઠા કરાવી.
મેરૂતુંગાચાર્ય લખે છે કે આ મંદિર બંધાવાને માટે બાહડ મંત્રિને એક કરોડને સાઠ લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો છે.
* પ્રભાવક ચરિત્રમાં ૧૨૧૩ની શાલ લખવામાં આવી છે.

Page #16

૩૬
શ્રી આત્માનંદૅ પ્રકાશ.
મદિરની વ્યવસ્થા તેમજ નિભાવને માટે મંત્રીએ કેટલીક જમીન તેમજ ગામા દેવદ્રવ્યમાં આપેલ છે, કે જેની ઉપજથી તીર્થનું સદૈવ કાર્ય નિયમ પુર:સર ચાલ્યા કરે.
સમરાશાહના ઉદ્ધાર.
ખાહડમત્રીની પછી ઘેાડા વર્ષ બાદ શાહબુદ્દીન ગારીએ ઉદ્વેગજનક હુમલા શરૂ કર્યા. દીદ્દીશ્વર પૃથ્વીરાજ ચૌહાણના પરાજય કરી ભારતના ભાગ્યાકાશમાં વિપત્તિના વાદળાની ભયાનક ઘટાને આવવા દ્વાર ખાલી દીધા. શ્રાવણ-ભાદરવાના મેઘાની જેમ એક પછી એક ત્રાસજનક મહેચ્છાના આક્રમણ થવા લાગ્યા. ચૈાદમી સદીના મધ્યમાં અત્યાચારી અદ્યાઉદ્દીને આર્યાવર્ત ના આદર્શ તેમજ અપમ એવા અસંખ્ય મદિશાના નાશ કરવાના પ્રારંભ કર્યો, જેની રમણિયતાની બરાબરી સ્વના વિમાન પશુ ન કરી શકે તેવા હજારશ મદિરા તેણે ધૂળમાં મેળાવી દીધા. જે શાંત પ્રતિમાઓને દેખવાથી પાપિષ્ટ આત્મા પવિત્ર થઇ જાય તેવી અસંખ્ય દેવમૂતિ એ વિઠ્ઠીણું કરી નાખી. તે અસૂરાએ શત્રુંજય તિને પણ અસ્પૃષ્ટ તેમજ અખંડિત નહિં રહેવા દીધું, અને શ્રી તિર્થ પતિ આદિનાથ ભગવાનની પૂજ્ય પ્રતિમાને પણ નુકશાન કર્યું અને મહાભાગ્ય મંત્રિ બાહુડે ઉદ્ધત કરેલ મદિરના કેટલાક ભાગાને ખંડિત કરી દીધા. જિનપ્રભસૂરિ કે જે તે સમયે વિદ્યમાન હતા તેમણે પેાતાના વિવિધ તિર્થંકલ્પમાં આ દુર્ઘટનાની મિતિ ૧૩૬૯ ની લખી છે.
આ વખતે અણહિલપુર પાટણમાં એશવાલ જાતિમાં દેશલ-હુરા વશમાં સસરાશાહ નામના મોટા સમર્થ શ્રાવક વિદ્યમાન હતા, તેમના સિધ્ધા પરિચય દિલ્હીના માદશાહની સાથે હતા; જ્યારે તેમને ઉપર જણાવેલ ઉત્પાત માલુમ પડ્યો ત્યારે તે અદ્યાઉદ્દીનની પાસે ગયા અને તેમને સમજાવી મેધ કરીને શત્રુંજયને વિશેષ હાનિથી બચાવી લીધું, અને બાદશાહની રજા લઈને તે શાહે ગિરીરાજ ઉપર જેટલું નુકશાન મુસલમાનેએ કર્યું હતું તેટલું ફરી તૈયાર કરવાનું શરૂ કરી દીધું. ખાદશાહના તામામાં મમ્માણુની સ ંગેમરમરની ખાણા હતી કે જેમાંથી ઘણી ઉંચી જાતના પત્થર નીકળતા હતા. સમરશાહે ત્યાંથી પત્થર લેવાની ખાદશાહની પરવાનગી માગી, માદશાહે રજા આપી. જેથી સુમારે બે વર્ષમાં નવી મૂર્તિ બનાવી તૈયાર કરી, અને મંદિરની તમામ મરામત થઇ ગઇ. સંવત ૧૩૭૧ માં શમરાશાહે પાટણથી સોંઘ લઈને આ ગિરીવર ઉપર જઇ ભગવાનની મૂર્ત્તિની કીથી મદિરમાં નવી પ્રતિષ્ઠા કરી. પ્રતિષ્ઠામાં તપગચ્છનો બ્રહત પેાષાલિક શાખાના આચાર્ય શ્રી રત્નાકર સૂરિ આદિ અનેક પ્રભાવિક આચાર્યાં હતા. આ પ્રતિષ્ઠાના સમયના ઘેાડા લેખ શત્રુંજય ઉપર હજી વિદ્યમાન છે. અને શમરાશા અને તેમની સ્ત્રી સમરશ્રી અનેની વૃત્તિ પણ જોડે માજુદ છે.

Page #17

શ્રી શત્રુંજય તિર્થનું આધુનિક વૃત્તાંત.
૨૩૭ કમાશાહને ઉદ્ધાર શમરાશાહની સ્થાપન કરેલી મૂર્તિનું મુસલમાનોએ પાછળથી ખંડન કર્યું. છતાં બહુ દિવસ સુધી તે મૂર્તિ તેવા ખંડિત રૂપમાં પણ પુજીત રહી. કારણ એમ હતું કે મુસલમાનોએ નવી મૂર્તિ સ્થાપન કરવા દીધી નહી. મહમદ બેગડા પછી ગુજરાત તેમજ કાઠીયાવાડમાં મુસલમાનેએ પ્રજાને બહુજ કષ્ટ પહોંચાડયું, મંદિર બનાવવાનું તેમજ મૂર્તિ સ્થાપન કરવાનું તે દુર રહ્યાં પરંતુ તિર્થસ્થળ ઉપર જાત્રાળુઓને દર્શન કરવા માટે પણ જવા દેતા નહતા. કદી કઈ આજીજી કરે તે સંજોગ પ્રમાણે પૈસા લઈને યાત્રા કરવાની મુસલમાન રજા દેતા હતા. જ્યાં દેખે ત્યાં બધે અંધાધૂની ચાલી રહી હતી. કેટલાએ વર્ષો સુધી આવી નાદિરશાહી ચાલી રહી. અને આવી સ્થિતિમાં આ પવિત્ર તિર્થની દુર્દશા જોઈ જૈન પ્રજા આંસુ સારતી હતી. સેળમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં ચિતોડની વીરભૂમિમાં કમશાહ નામના કર્મવીર શ્રાવકને અવતાર થયે. તેણે પોતાનું વીર્ય ફેરવીને આ તિર્થને પુન્નરેદ્વાર કર્યો. અને ત્યારથી દિનપ્રતિદિન અધિકાઅધિક ઉન્નતિ થવા લાગી. ફરી જગતગુરૂ શ્રીહિરવિજયસૂરિના અપૂર્વ સામર્થ્યથી આ તિર્થની ઉન્નતિની ગતિમાં વિશેષ વેગ આવ્યે, કે જે કારણથી તે આ જગતમાં મંદિરનું એક શહેર કહેવાય છે. કસ્મશાહે ઉદ્ધરત કહેલું મંદિર અને પ્રતિષ્ઠા કરેલી પ્રતિમાજી અદ્યાપિ જૈન પ્રજાના આત્મિક કલ્યાણમાં સહાયભુત થઈ રહેલી છે. અને પ્રતિદિન હજારે ભાવિક લોકે દર્શન વંદન પૂજન કરીને આત્મહિત કરે છે.
શ્રી વીરેધીરગણિએ પોતાની સદબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરીને એક શત્રુંજય ઉદ્ધાર પ્રબંધ નામનો ગ્રંથ બનાવ્યો છે. જેમાં લેખકે કમાશાહ તેમજ તેમણે કરેલા ઉદ્ધારનું સ્પષ્ટ વર્ણન કરેલું છે. આ મહાત્મા લેખક ઉદ્ધારના વખતે હાજર નહોતા, પરંતુ ઉદ્ધાર સંબંધી તમામ ઉચિત વ્યવસ્થા તેમના હાથમાં હતી, જેથી ઈતિહાસિક દ્રષ્ટિએ તે ગ્રંથે ઘણું જ મહત્વ છે. પંડિત વીરેધીરગણિ કે હતા, અને ક્યા ગચ્છમાં થયા છે, તેમજ કયા કયા ગ્રંથો બનાવ્યા છે વિગેરે હકીકત શોધ ખોળ કરતાં હજુ સુધી માલુમ પડી નથી, પરંતુ આ ગ્રંથમાંજ એક સ્થળે એવું જણાવવામાં આવે છે કે આ મહામા શિ૯૫ વિદ્યામાં પણ પૂર્ણ નીપૂણ હતા. શત્રુંજયના ઉદ્ધારના કાર્યમાં કમશાહએ હજારો કારીગરોને નિયુકત કર્યા હતા તે તમામને સમુચિત શિક્ષા દેવાના સ્થાન ઉપર શ્રી વીવેકધીરગણિને તેમના ગુરૂએ અધ્યક્ષ નિમ્યા હતા. તેમના આ કાર્યમાં તેમના ગુરૂભાઈ વીવેકમંડન પાઠક સહાકારી હતા. જૈન સાધુઓને સાવધ કર્મ કરાવવાને જૈન શાસ્ત્રકારનિષેધ કરે છે તથાપિ સંઘની શુભેચ્છા તેમજ શાંતિને. માટે કઈ વખત તેવા નિષિધ કર્તવ્ય કરવાને

Page #18

ર૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પણ શાસકારે અપવાદ તરીકે રજા આપી છે. દાખલા તરીકે વાસ્તુ શાસ્ત્રના કથન અનુસાર જે કઈ દેવમંદિરની રચના દેષયુકત થઈ જાય તો તેનું અનિષ્ટફળ બનાવનાર, પૂજા કરનાર, ગામ નિવાસીઓ અથવા અધિકમાં સંપૂર્ણ દેશવાસીઓને ભેગ. વવું પડે છે. આવા કારણથી સંઘ તેમજ દેશની સર્વ પ્રજાના ભલાને માટે પંડિત વીવેકધીરગણિમાં અપ્રતિમ નિપૂણતા જોઈને તેમના ગુરૂએ આ મહાન તિર્થના ઉદ્ધાર ના કાર્યમાં નિયુકત કરેલા હતા. કે જે વિવેકથીરગણિની સુક્ષ્મ નિરિક્ષણ શકિત નું સુફળ જેન પ્રજા અત્યાર સુધી યથાયોગ્ય ભગવે છે.
કમાશાહના આ ઉદ્ધારના વર્ણનને લેખ મંદિરના અગ્રદ્વાર પર એક શિલાપટ ઉપર છે. તે પ્રશસ્તિ કવિવર લાવણ્ય સમયની બનાવેલી તેમજ આ પ્રબંધના કર્તાના હાથની લખેલી છે જેમાં સંક્ષિપ્ત આ ઉદ્ધારનું વર્ણન કરેલું છે. શિવાય ભગવાન આદિનાથ અને ગણધર પુંડરિકજીની મૂર્તિ પર પણ કમશાહને સંક્ષિપ્ત ગદા લેખ છે. આ આધુનિક વૃત્તાંત ટુંકમાં આપવામાં આવ્યું છે હવે પછી ઐતિહાસિક સારભાગ આપવામાં આવશે.
અપૂર્ણ.
મનુષ્ય જીવનનો દાષ્ટ કોણ
ખાસ કરીને બીજા સામાન્ય પ્રાણવર્ગ કરતાં મનુષ્યને વિચારશક્તિને વિકાસ અધિક પ્રાપ્ત થયેલ હોવાથી પોતાના ક્ષપશમ અનુસાર તે બુદ્ધિપૂર્વક વિચારી શકે છે. પરંતુ જ્યાં સુધી મનુષ્ય એ વિચારને આચારના સ્વરૂપમાં મુકાયા હતા નથી ત્યાંસુધી સુખ, સંપત્તિ, સામર્થ્ય વિગેરે કાંઈ પણ પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી. જે સુખ પોતે અમુક મર્યાદામાં કપેલું હોય છે તે કર્તવ્યના આચારમાં હોવાથી જીવન પર્યત શું કર્તવ્ય છે એ વિચારોનું વારંવાર પરિશીલન કર્યા પછી તેને આચારમાં યથાયોગ્ય રીતે મુકવામાં જીવનનું સાફલ્ય છે.
બાહ્ય નિમિત્તેને જોઈ સુખદુઃખાદિને અનુભવ કરવા ટેવાયેલું મન આ વિષયમાં બહુજ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. મન કોઈ પણ પરિસ્થિતિનો નિર્ણય વિચારરૂપ વ્યાપારવડે કરે છે તેથી વિચારમાં સાવધ રહેનાર મનુષ્ય દુઃખાદિને અલ્પ પ્રમાણમાં અનુભવી શકે છે. મન જે નિર્ણય કરે છે તે કઈ ફેરવી શકતું નથી અને તેવા નિર્ણયનું ફળ મનુષ્યને અવશ્ય મળે છે.

Page #19

મનુષ્ય જીવનને દષ્ટિ કેણુ.
૨૩
આમ હેવાથી જે ફળ પ્રાપ્ત કરવાને આપણે આત્મા ઉત્સુક થયો હોય તે મેળવવાને મનને અમુક નિર્ણયવાળું કરવું જોઈએ. મન જ્યારે પિતાના ઈચ્છિત વિચારોને અખંડ સેવે છે ત્યારે તેની ભૂમિકામાં આચારરૂપ બીજ વવાય છે અને કર્તવ્યથી ઉત્પન્ન થતું ફળ પછી જ મળી શકે છે.
સારું કે હું જે મનુષ્યને મળ્યું હોય છે તે તેના વિકાસક્રમની તેટલી ભૂમિકાને ગ્ય જ હોય છે. વસ્તુસ્થિતિથી અજ્ઞાન મનુષ્ય એમ માને છે કે “મને અમુક ગ્ય રીતે મળ્યું છે,” ખરૂં જતાં તેમ નથી. જે વિવિધ પરિસ્થિતિઓ પૂર્વ કાળમાં મનુષ્ય એકઠી કરેલી છે તેનું જ વર્તમાનકાળમાં અનુભવાતું પરિણામ છે. સ્વભાવ, વિચારે, નિશ્ચયે, સમાગમ અને પૂર્વ સંસ્કારને અનુસાર જેટલી લાયકાત પ્રાપ્ત થયેલી હોય તેટલી જ વર્તમાનમાં દેખાય છે તેથી કશું ગભરાવા જેવું હતું નથી, પરંતુ જેટલી જેટલી અપૂર્ણતા વિકાસકમમાં વધેલા અન્ય મનુષ્યના મુકાબલે જણાતી હોય તે દૂર કરવા મનોબળ દઢ કરવું જોઈએ અને કર્તવ્ય ક્ષેત્રમાં ઉત્સાહપુર્વક ગતિ કરવી જોઈએ.
કેઈને ભયવાળું અંતઃકરણ તે કઈને નિર્ભય, કોઈને કો–શેકવાળું તો કોઈને અકેધ અને શેક રહિત. કેઈને કલેશ અને ચિંતાવાળું તે કઈને આનંદ અને નિશ્ચયપણાવાળું, કોઈને વિકારવાળું તે કઈને તે વિનાનું, એ પ્રકારે વિવિધ પ્રકારનાં પ્રત્યેકની એગ્યતા પ્રમાણે અંત:કરણ મળ્યાં હોય છે. આ સર્વ પિતાનાં પૂર્વકૃત ઉદ્યમનું પરિણામ છે. જેને જેની સાથે સંબંધ થવા ચોગ્ય હોય છે તેનાજ તેની સાથે સંબંધ થયેલો હોય છે. કર્મના અવિચળ નિયમને જુઠે પાડવા ઘણું વખત મનુષ્યના વિચારે પ્રેરાય છે તે સૂક્ષ્મ વિચારના અભાવનું પરિણામ છે.
કે મનુષ્યના સંબંધમાં આવતાં આપણને તેના ઉપર પ્રીતિ કરવાનું મન થાય છે અથવા પ્રસંગે તેનાથી જેમ ઝટ છુટા થવાય તેમ ઈચ્છા થાય છે. પ્રસંગે કેઈનાથી આપણને નિર્ભયતા જ સ્વાભાવિક રીતે પ્રતીત થાય છે અથવા પ્રસંગે કેઈને જોતાંજ ભય ઉત્પન્ન થાય છે. કોઈ મહાન વ્યક્તિને જોતાં આપણે ક્રોધ શમી જાય છે અથવા કોઈને જોતાં કેધ ઉત્પન્ન થાય છે. આ પ્રમાણે જુદા જુદા મનુષ્યના સંબંધમાં આવતાં આપણને જુદી જુદી લાગણીઓ થાય છે.
દષ્ટાંત તરીકે નિર્દોષ સાધુજીવનને વહન કરનારા પંચમહાવ્રતધારી મહામાની સમીપતા માત્ર થતાં સમાગમમાં આવનાર મનુષ્યનાં આંતર વિકારે કેવા દબાઈ જાય છે! કેવી અપૂર્વ શાંતિ એકાએક પ્રકટે છે! આ પ્રમાણે શાંતિપ્રિય મનુષ્યના સમાગમમાં આવતાં અંતરવૃત્તિઓ જુદું જ સ્વરૂપ ધારણ કરે છે.

Page #20

૨૪૦
શ્રી આત્માન ૢ પ્રકાશ,
દુષ્ટ મનુષ્યેાના સહવાસમાં અલ્પ સમય પણ ન આવવું એવી જે શાસ્ત્રકારાએ નીતિ સ્થાપી છે, તેમાં પણ એજ રહસ્ય રહેલુ છે. તેમના સખધમાં અલ્પ સમય પણ આવતાં તેમના વિરેાધી સ્વભાવની અસર આપણા ઉપર થાય છે અને પરિ ણામે હાનિ શિવાય કશું ષ્ટિગોચર થતુ નથી. સત્પુરૂષના સહવાસનું વાતાવરણુ આપણા ઉપર અસર કરી, આપણને તેમની જેવા કરી મુકે છે.
જેમ આ જગમાં જુદા જુદા પદાર્થને જુદા જુદા આકાર અને રંગ ડાય છે તેમ વિચારને પણ આકાર અને રંગ હાય છે, એ જૈનદર્શન અનાદિકાળથી જે સિદ્ધ કરતું આવ્યું છે-તે હાલમાં નૂતન વિજ્ઞાને પુરવાર કર્યું છે. તેમજ કૃષ્ણે લેશ્યા, નીલલેસ્યા વિગેરે ઉપનામાથી માનસિક વિચારાને રગેલા છે. આથી મનુષ્ય જેવા વિચારા સેવે છે, તેવીજ અસર તેના ખાહ્યશરીર ઉપર થાય છે એ વિજ્ઞાન શાસ્રી અછી રીતે જાણે છે.
માનસિક વિચાર ઉપરથી આચારો અને કબ્યાનું ગુંથન થાય છે એ સ્પષ્ટ છે, છતાં તે ખનેની સંકલનાને ચેાજનાર જ્યાંસુધી પ્રયત્ન અને ઉત્સાહ પ્રકટ થયાં હોતાં નથી, ત્યારસુધી અને અલગ રહે છે. અને કાર્યસિદ્ધિ પ્રકટાવી શકતાં નથી.
સર્વના પ્રયત્ન એકજ હાતા નથી. કાઈને માટે એકજ પ્રયત્ન નિર્ણય થયેલા નથી. અધિકાર પ્રમાણે પ્રયત્નના ભેદ હાવાથી સર્વને એકજ પ્રયત્નના એધ કરી શકાતા નથી, તેથી શા પ્રયત્ન કરવા તે બુદ્ધિમાને બુદ્ધિથી અને સદ્વિચારથી નિહ્ ય કરતાં કદાચ ખાટો થશે તેા તેથી ભય ધરવાનું કારણ નથી; એ ખાટા નિર્ણય પ્રયત્નના અભુભવથી ચેાગ્ય નિણ્યમાં આવશે. મહાત્માના વચને વિશેષ વાંચી વિચારવાથી સૂક્ષ્મષ્ટિ પ્રાપ્ત થતાં સત્ય નિર્ણય સ્વયમેવ મળતા રહેશે.
આ ઉપરથી એ ફલિત થાય છે કે વિચારે સારા કરવા, મનેાખળ દઢ કરવુ અને શાસ્ત્રવચન રૂપ ટાંકણાથી વન ઘડવુ' એ મનુષ્યજીવનના ષ્ટિકાણુ અથવા સાધ્યબિંદુ છે. ખાટામાંથી સારૂ પ્રકટાવવાના મનને સ્વભાવ પાડવા એ પરમ રહસ્યને સદા દૃષ્ટિ સન્મુખ રાખવુ જોઇએ.
गृहीत इव केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत् ।
એ સૂત્રને નિર'તર સ્મરણુમાં રાખવાની અગત્ય છે. કેમકે જે જે િિષ ક્રુઆ માનસિક વિચ રહ્વાના માર્ગમાં આવ્યા હોય તેમાંથી આચારમાં કેટલા મુકાયા અને મુકાય છે તે લક્ષ્યમાં રહેશે અને પ્રયત્ન નિરતર બળવાન થતા જશે.

Page #21

૨૪૧
પં. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજના વ્યાખ્યાને જીવનનું લક્ષ્યબિંદુ અનેક રીતે વહેંચાયેલું છે. છતાં વિચાર અને આચાર ઉપર તે લટકેલું એ નિર્વિવાદ છે. જેમ જેમ લક્ષ્ય ઉચ્ચ કોટિનાં થશે તેમ તેમ કર્તવ્યની દિવ્યતા જણાશે અને પરિણામે મનુષ્યજીવન તુષમાત્ર નિરર્થક નહીં બનતાં સાત્વિક અને અનુકરણીય બનશે.
ફતેહચંદ,
પન્યાસજી શ્રી દાનવિજ્યજી મહારાજે ગાયકવાડ સરકાર સમક્ષ
આપેલ વ્યાખ્યાન,
કઈ પણ વાતમાં કદાગ્રહ ન કરવા રૂપ વીસમા ગુણનું વર્ણન.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૨ થી શરૂ) બીજા માણસને પરાભવ કરવાની ખાતર અનીતિના કાર્યનો આરંભ કરે, તેનું નામ અભિનિવેશ (ઉ દુરાગ્રહ) કહેવાય છે. એવો અભિનિવેશ કરનાર આ લેકમાં તથા પરકમાં દુરાગ્રહી એવા ગ્રામકૃટની માફક દુઃખી અવસ્થાને પ્રાપ્ત થાય છે. તે ગ્રામકૂટનું દ્રષ્ટાંત નીચે મુજબ.
અનેક જલ તરંગથી રમણીય એવી નર્મદા નદીના દક્ષિણ દિશાના તટ ઉપર અનેક ધનવંત પુરૂથી સુશોભિત એવું સામંત નામનું નગર હતું. તે નગરમાં અતિ ધનવાળો હોવાથી પ્રસિદ્ધિને પામેલે એવો ગ્રામકૃટ નામને ગૃહસ્થ રહેતે હતું. તેને એક સુંદરી નામે સ્ત્રી હતી. તે શીલાદિ ગુણે કરીને વિભૂષિત હતી. અને તેને એક પુત્ર પણ હતું, છતાં પણ તેને બીજી સ્ત્રી પરણવાની ઈચછા થઈ. તે ઇચ્છા થતાં વાર જ અતિ ધનવંત તથા પ્રસિદ્ધ હોવાથી તરતજ તેણે બીજા કેઈ ગૃહસ્થની પુત્રીની સાથે પાણીગ્રહણ કર્યું. તે નવીન સ્ત્રીનું નામ કુરંગી હતું. જો કે તે અવગુણના સ્થાનરૂપ હતી. છતાં નવીન હોવાથી તેના ઉપર અતિ સ્નેહને તે ધારણ કરતો હતો. હવે તે પોતાની નવીન સ્ત્રીની ઉપર અતિ રાગવાનું હોવાથી તેના કહેવા મુજબ પિતાની જુની સ્ત્રી સુશીલ હોવા છતાં તેને ભાગ આપીને જુદું રહેવાનું કહ્યું. તે સ્ત્રી પણ સુશીલા તેમજ પતિની આજ્ઞામાં રહેવા વાળી હોવાથી જુદી રહી. હવે ગ્રામકૂટ પિતાની નવી સ્ત્રી જે કુરંગી તેની સાથે અનેક પ્રકારનાં વિષયસુખને અનુભવ કરે છે, તેવામાં તે દેશના સ્વામીએ ગ્રામકૃટને બોલાવવાથી ગ્રામટે કુરંગી નામની નવીન સ્ત્રી પાસે રજા માગી. ત્યારે તે ઉલટી રજા નહીં આપનાં સાથે જવા તૈયાર થઈ. ત્યારે તેને ઘણું સમજાવીને કહ્યું કે, હું થોડા દિવસમાં પાછો આવીશ,

Page #22

૨૮૨
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
ત્યારે તેણુએ કહ્યું કે, હે સ્વામી હું તમારી આજ્ઞાથી અહિં રહીશ. પરંતુ સપત્નીના કહેવાથી લેકે મારે માથે કલંક મુકશે. આ સાંભળીને ગ્રામટે કહ્યું કે, હું કોઈનું માનવાનો નથી. ઈત્યાદિ ઘણી રીતે ગ્રામટ કુરંગીને યોગ્ય રીતે સમજાવીને ઘર સેપી રજા લઈને ગયો. પછી કુરંગી પણ જાર પુરૂષોની સાથે નાના પ્રકારના કામભેગમાં મગ્ન થઈ. અને જાર પુરૂષને ખુશી કરવાની ખાતર પિતાના ઘરમાંથી ધન ધાન્ય અને વસ્ત્રાદિક સર્વ વસ્તુઓ તેઓને આપીને ઘરને એક શુન્ય જંગલ સરખું કરી મુકયું. અથોતુ ઘરમાં કંઈ પણ સારભૂત વસ્તુ રહેવા દીધી નહીં. ત્યારબાદ ગ્રામકૂટ પોતાના સ્વામીનું કાર્ય કરી પોતાના નગરમાં આવવા નીકળ્યો. નગરની બહાર આવીને પિતાને ઘેર પિતાની કુરંગી નામની નવીન સ્ત્રીને નોકર દ્વારાએ કહેવરાવ્યું કે તમારા સ્વામી આવે છે, માટે તેઓને અર્થે ઉત્તમ પ્રકારનાં ભેજને કરીને તૈયાર રાખો. તે સાંભળીને ઘરમાં કાંઈપણું ન હોવાથી નોકરને સાથે લઈ સુંદરીને ઘેર જઈ સુંદરીને કહ્યું કે આપણા સ્વામી ઘણી મુદતે પરદેશથી આવે છે, માટે તું મેટી હોવાથી આજે મારા કહેવાથી સ્વામીજી તારે ઘેર ભેજન કરશે. તું ભજનની તૈયારી કર. આ સાંભળીને સુંદરી સુશીલ તેમજ પતિભક્તા હોવાથી તરતજ ભેજન તૈયાર બનાવ્યું. હવે ગ્રામકૂટ તે નગરમાં આવીને સીધાજ પિતાની પ્રિય સ્ત્રી કુરંગીને ઘેર ગયે. જઈને કહ્યું કે, હે શ્રી જલદી મને ભેજન આપ, વિલંબ ન કર. આજે ઘણા દિવસથી તારા હાથનું ભેજન નહીં કરવાથી મને ઘણું ઉત્કંઠા થઈ રહી છે. આ સાંભળી કુરગીએ કેધ કરીને કહ્યું કે, મને તમારા સ્નેહની પુરેપુરી ખબર છે. જેને ઘેર કહેવરાવ્યું છે, તેને ઘેર જાઓ. કુરંગી પોતાની મેળે સુંદરીને ઘેર જઈને ભજનનું નક્કી કરી આવી છે, છતાં પોતાના સ્વામીના માથે દેષ મુકવાથી ગ્રામટ તો બિલાડીને દેખીને જેમ ઉંદર છાનોમાને બેસી રહે, તેની જેમ મુંગાની માફક બેસી રહ્યો છે. એટલામાં પોતાની સુશીલા એવી પ્રથમ સ્ત્રીએ પિતાના પુત્રને તેના પિતાને બોલાવવાની ખાતર મોકલ્યા. પુત્રે આવીને કહ્યું કે હે પિતાજી પધારે, ભેજન તૈયાર થઈ ગએલ છે. તે જ વખતે કુરંગીએ પણ કહ્યું કે, સુંદરીને ઘેર જા, અને ભજન કર, આ સાંભળી–દીન મુખ વાળો થઈને સુંદરીને ઘેર ગયા. પોતાનો સ્વામી ઘણે દીવસે પિતાને ઘેર આવતો હોવાથી સુંદરી પણ પિતાના સ્વામીને દુરથી દેખીને ઉભી થઈ તેમના સામી જઈ પ્રણામ કરી પોતાના ઘરમાં લાવીને સ્નાનાદિક કરાવીને સારી સારી રઈ સ્વામીનાથની પાસે મુકી, પરંતુ કુરંગી ઉપરના સ્નેહથી કુરંગીના હાથનું ભજન નહીં હોવાથી તેને તે ભજન સારૂં નહીં લાગવાથી સુંદરીને કહ્યું કે કુરંગીએ જે કંઈ રસેઈ કરી હોય તેમાંથી થોડી લઈ આવ તો ખાવાનું ભાવે. આ સાંભળી સુંદરીએ કુરંગને ઘેર જઈને કહ્યું કે તે જે કંઈ પણ રસોઈ કરી હોય, તેમાંથી આપ, કે જેથી સ્વામીને તૃપ્તિ થાય,

Page #23

૫. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજના વ્યાખ્યાને
૨૪૩ તેમ ભેજન પણું સારું લાગે. તે સાંભળી કુરંગીએ કંઇ પણ રસોઈ ન કરેલી હોવાથી તાજું ગેબર આપ્યું. તે લઈ આવીને સ્વામીને કહ્યું કે, હે સ્વામીનાથ આ કુરંગીએ આપ્યું છે. તે અંગીકાર કરે. તે લઈને તે રાગાંધ હોવાથી અત્યંત ખુશી થઈને તેણે ભેજન કર્યું. ભેજન કરીને બેઠે છે, એટલામાં ઘણું દિવસે આવવાથી તેને મિત્ર એક બ્રાહ્મણ હતું, તે તેને મળવાને માટે આવ્યું. ત્યારે ગ્રામકૃટે મિત્રને પુછયું કે, હે મિત્ર આજે કુરંગી કેમ આટલી બધી ક્રોધાયમાન છે. ત્યારે બ્રાહ્મણે પણ મિત્રાઈને સંબંધ હોવાથી કહ્યું કે, હે મિત્ર તારી એ સ્ત્રી દુરાચારીણી છે, માટે તારા ગયા બાદ એ તારી દુરાચારિણી સ્ત્રી અહર્નિશ જાર પુરૂષોની સાથે વિષયસુખને ભેગવવા લાગી, અને એ તારી સ્ત્રીએ જાર પુરૂષેની ઉપર અતિ મોહિત થયેલી હોવાથી તારા ઘરમાં સવે સારભૂત વસ્તુ તેઓને આપી દીધી છે. ઈત્યાદિ સર્વ સત્ય હકીકત કહી, છતાં પણ આગ્રહી હોવાથી તે વાત નહીં માનતાં ઉલટે પોતાના મિત્ર બ્રાહ્મણને ઉપાલભ દેવા લાગ્યું કે, હે મિત્ર આવી આવી અસત્ય વાત તું મારી આગળ શા માટે કરે છે. મારી સ્ત્રી કદાપિ આવી હોયજ નહિ, ત્યારે મિત્ર પણ મનમાં સમજી ગયો કે, આ મારા મિત્રને આ તેની દુરાચારીણી સ્ત્રીએ ઘણેજ આગ્રહી બનાવેલ છે માટે મારું કહ્યું માનવાનો નથી એમ માનીને માન થયે. ત્યારબાદ ગ્રામકૂટ પણ કુરંગીને ઘેર આવીને મિત્રે કહેલી બધી વાત જણાવી, એટલે કુરંગી બોલી કે, હે સ્વામીનાથે મેં તમને પ્રથમથી જ કહ્યું હતું કે, મારી પત્નીના કહેવાથી લોકે મારા માથે કલંક મુકશે, તે પ્રમાણે બન્યું કે નહીં. ત્યારે ગ્રામકૂટ કહે છે કે હા, તારી વાત કહેવી સાચી હતી, પરંતુ આ મારે મિત્ર એવું અસત્ય કેમ બેલે? ત્યારે કુરંગી કહે છે કે હું કહું છું તે સાંભળે. આ તમારા મિત્ર મહા દુરાચારી છે તે મારી સપનીના કહેવાથી મારે ઘેર આવીને મારૂં શીલ ખંડન કરવાને તૈયાર થયે હતા, એ વાત મેં નહીં માનવાથી મારા માથે હું કલંક મુકવા માટે આ તમને ખોટી વાત કહી છે. આ વાત આગ્રહી અને રાગાંધ ગ્રામટે સાચી માનીને તે બ્રાહ્મણ મિત્રને તિરસ્કાર કરીને તેની સાથે મિત્રાચારીના સંબંધને પણ તોડી નાંખ્યો. અંતમાં કુરંગીના વશમાં પડીને દુરાગ્રહી એવા તે ગ્રામકૂટે તેના કહેવા મુજબ અનીતિવાળાં કાર્યો જેવાં કે સુશીલા એવી સુંદરી નામની એગ્ય સ્ત્રીને જુદી રાખવી, સત્યવાદી એવા બ્રાહ્મણ મિત્રનો તિરસ્કાર કરવું. આદિ કરીને આ લોકમાં અપકીર્તિ તથા પરલોકમાં દુર્ગતિ આદિ દુઃખોનો પણ અનુભવ કર્યો. ઉપરક્ત હેતુથી કેઈપણ કાર્યમાં કદાગ્રહ નહીં કરતાં સત્યાસત્યની પરીક્ષા દ્વારા અસત્ય કાર્યને ત્યાગ કરી સત્ય વસ્તુને અંગીકાર કરે, તેજ સજજન પુરૂએ પોતાનું કર્તવ્ય માની એગ્ય કાર્યમાં પ્રવૃત્તિ કરવી એજ ઉચિત છે.
|| ઇતિ વીસમાં ગુણનું સ્વરૂપ સંપૂર્ણ

Page #24

૨૪૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. 1 ગુણ પુરૂષને પક્ષપાત કરવારૂપ એકવીશમા ગુણનું સ્વરૂપ
હે સજજન પુરૂ કેઈપણ દિવસે કોઇના દેશે નહીં જોતાં ગુણેને અંગીકાર કરવા કારણ કે, અવગુણ સાંભળવાથી તેમજ બેલવાથી ઉલટી હાની કરે છે, તે વિષે
સંતવ્યસંતો ૫ તોપ ના પ્રતા વા ગુમાવતિ.. वैराणि वक्तुः परिवर्धयति श्रोतुश्च तन्वंति परां कुबुद्धिम् । १॥
ભાવાર્થ –પરપુરૂષના છતા દે અથવા અછતા દોષે બોલવાથી અથવા સાંભળવાથી કોઈપણુ ગુણ ઉત્પન્ન થતો નથી, પરંતુ દોષ બોલવાવાળાને વેરની વૃદ્ધિ થાય છે, અને સાંભળવાવાળાને ખાટી બુદ્ધિ ઉત્પન્ન કરે છે. આ ઉપર કહેલ હેતુથીજ દૂષણવાળા પુરૂષના દે ન અંગીકાર કરતાં ગુણી પુરૂષોના ગુણને પક્ષપાત કરવો. ગુણ પુરૂષના ગુણ ગ્રહણ કરવાની ઈચ્છા દ્વારા આપણામાં પણ સદ્દગુણેની ઉત્પત્તિ થાય છે, અને તે સગુણોની ઉત્પત્તિ થવાથી આ લેકમાં પણ યશરૂપ સુખ અને પરલોકમાં પણ સદગતિરૂપ સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.
on દેશ તથા કાળ વિરૂદ્ધ આચારને ત્યાગ કરવારૂપ બાવીશમા
ગુણનું સ્વરૂપ છે અકાળ અને અદેશમાં એટલે નિષેધ કરેલા દેશમાં તથા કાળમાં ગમન કરવું નહી. નિષેધ દેશ જેવા કે કારાગૃહ તથા વધ કરવાના સ્થાનમાં તેમજ જુગારી લેકેના સ્થાનમાં તથા પરાભવના સ્થાનમાં તેમજ ભંડારના મકાનમાં અને બીજાના અંતેઉરમાં ચેર–વેશ્યા–નટ આદિના સ્થાનમાં તથા નિષિદ્ધ કરેલ કાળમાં એટલે મધ્યરાત્રિમાં ગમન ઇત્યાદિ સજ્જન પુરૂષોને કદીપણ કરવાં ઉચિત નથી, કારણ કે તેવા સ્થાનમાં અથવા કાળમાં આચરણ કરવાથી પુરૂષને રાજા તથા ચાર વિગેરેથી ઉપદ્રવ થાય છે, માટે અયોગ્ય દેશ તથા અયોગ્ય કાળનું આચરણ ન કરતાં યેગ્ય દેશ તથા કાળનું આચરણ કરવું ઉચિત છે.

Page #25

પ્રકીર્ણ
ર૪પ પ્રકીર્ણ. શ્રી જીવદયા પ્રબંધક મંડળ તરફથી જાહેર સભા. દયાધર્મની
શ્રેષ્ઠતા પર ભાષણે.
નાગપુરમાં સેમિયાગને પ્રતિવાદ. તા. ૬-૫–૧૮ સોમવારના રોજ સુરત શહેરમાં સમગ્ર પ્રજાની એક મીટીંગ રા. રા. મધુવચરામ બીવશરામ કહારાના પ્રમુખપણું નીચે, નાગપુરમાં સમયાગ થવાને છે કે જેમાં અજને (બકરાનો) હોમ કરવાના હોઈ તેને પ્રતિવાદ કરવા એક મીટીંગ મળી હતી. “અહિંસા પરમોધર્મ” એ સમગ્ર આર્ય પ્રજાને અમુલ્ય ધર્મ હોવા છતાં નાગપુરમાં આર્ય પ્રજા એક પશુને યજ્ઞમાં હોમ કરે તે ઓછું ખેદકારક નથી. મહાન ઋષિઓના રચેલા ગ્રંથો તેમજ ભગવદગીતા અને બાઈબલ જેવા ધાર્મિક ગ્રંથોમાં પણ જેનો નિષેધ કરેલો છે, તેવા પશુ વધને યજ્ઞ આ સુધરેલા જમાનામાં હોઈ શકે જ નહીં. જ્યાં સામાન્ય બુદ્ધિ તેવા કાર્યને તીરસ્કાર કરે છે ત્યાં ધર્મ શાસ્ત્રો તે કાર્યને નિંદનિક ગણે એમાં નવાઈજ નથી. આજ શબ્દનો અર્થ ધર્મ શાસ્ત્રોમાં “જે રેપવાથી ઉગે નહીં એવો જુનો જવ” એમ થાય છે ત્યાં તેને અર્થ બીજી રીતે કરી પશુની હિંસા કરી તેને ધર્મ માનવે તે આર્યપણું કહી શકાય જ નહીં. આવા હિંસાના ધાર્મિક નિમિત્તે થતા કાર્યો અટકાવવા માટે હિંદુસ્તાનના ચારે ખુણામાં દરેક આર્ય પ્રજાએ પોકાર ઉઠાવી ધર્મને નામે થતી તેવી હિંસા અટકાવવા માટે નાગપુરની પ્રજાને વિનંતિસૂચના કરવી જોઈએ. અમે નાગપુરની પ્રજાને જાહેર વિનંતિ કરીએ છીએ કે આવા હિંસાનું કાર્ય તેઓ બંધ કરાવશે. યજ્ઞમાં પશુ વધ કરવો તેને માટે દરેક શાસ્ત્રો ના પાડે છે તેમાં વેદમાં પણ તેને નિષેધ કરે છે જેને માટે સ્વર્ગવાસી પૂજ્યપાદ શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી ( આત્મારામજી મહારાજે) શ્રી અજ્ઞાનનિમિર ભાસ્કરમાં બહુ સારી રીતે બતાવેલ છે.
સુરતના શ્રી સંઘની ઐક્યતા. આ શહેરના જેન સમુદાયમાં સુમારે ૧૧ વર્ષ થયા કેટલાક કારણેથી કુસંપ થર્યો હતે. તેનું સમાધાન કરવા પ્રયાસ હાલમાં પન્યાસજી શ્રી આનંદસાગરજી મહારાજને આચાર્ય પદવી આપવાની હોવાથી તે પહેલાં શુમારે દેઢ માસથી ચાલતા હતા, પરંતુ જાણવા પ્રમાણે આ પદવી પ્રદાન ઉપર તેનું સમાધાન થઈ ગયું છે તે ખુશી થવા જેવું છે. જાણવા પ્રમાણે પંન્યાસજી શ્રી આનંદસાગરજી મહારાજને પરમ પૂજ્ય શ્રીમાન મૂળચંદ્રજી મહારાજના શિષ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયકમલસૂરિજીના સુહર્ત તે ક્રિયા કરાવી આચાર્ય પદવી આપવામાં આવી છે. આ મહોત્સવ પ્રસંગે સમવસરણ અને મેરૂ પર્વતની રચના, અઠ્ઠાઈમહોત્સવ વગેરે થયેલ છે. સ્વામિવાત્સલ્યમાં પણ ઘણું દ્રવ્ય ખરચાયું છે. આવા પ્રસંગે વર્તમાન કાળ

Page #26

ર૪૬
શ્રી આત્માનઢ પ્રાણ
માંજે ક્ષેત્રનું પાષણ કરવાની જરૂર છે, તેવા શ્રાવક ક્ષેત્ર માટે હૃષ્ટિ કરવામાં આવી હોય તેમ જણાતુ નથી. આ પ્રસંગે શ્રાવકાની ઉન્નતિના માટે એક સારૂ ભડાળફ્ડ કરવામાં આવ્યુ હાત તા તે વધારે આનંદજનક દેખાત.
શ્રી સૌંઘની ઐક્યતા કરવામાં શેઢ સુરચંદ્ર પુરૂષાતમદાસ અદામી અને ચુનીલાલ ગુલામચંદ્ર દાલીયા વગેરેએ સારા પ્રયાસ કરેલા એમ કહેવામાં આવે છે, જેથી તેઓને ધન્યવાદ ઘટે છે.
જે કારણેાથી સુરતના સ ંઘમાં કુસંપ થયા હતા તેવા કારણેાથી તે ખીજે સ્થળે તેમજ મુનિમહારાજ કે જૈન એમાં પણ કુસંપ, મનદુ:ખ કે અભાવ થયેા હાય તે તેને નષ્ટ કરી ઐક્યતા-સ્નેહ-ભાતૃભાવ-પ્રેમ વગેરે અરસ્પરસ કરવાની દરેક વ્યક્તિને વિન ંતિ છે. જ્યાં મૂળ નષ્ટ થયું એમ કહેવામાં આવતુ હાય ત્યાં શાખા વગેરે રહી શકેજ નહીં. જેથી આટલી નમ્ર વિનંતિ કરવામાં આવે છે. ( મળેલ. ) શહેર ભાવનગરમાં વડવાના દેરાસરમાં અષ્ટાત્તરી મહાસ્નાત્ર,
વડવા શ્રી ચંદ્રપ્રભુજી મહારાજના દેવાલયની સામે જીનું દેવાલય હતુ તેને નવેસરથી તેજ સ્થળે નવુ દેવાલય શ્રી સંઘ તરફથી ખર્ચ કરી ખધાવવામાં આવ્યુ' છે, જેમાં આ માસમાં પ્રતિષ્ઠા થવાની હતી; પરંતુ તે દેવાલયમાં મૂળનાયકજી શ્રી નેમનાથ પ્રભુની પ્રથમ પ્રતિષ્ઠા કરનારાઓના વંશવારસાએ પેાતાના પ્રતિષ્ઠા કરવાના હક છે તેવું જણાવતાં મતભેદ પડતાં હાલ પ્રતિષ્ઠા કરવી મુલતવી રાખી છે, અને તેને બદલે શ્રી નેમનાથ ભગવાનના ત્રણ કલ્યાણક (દીક્ષા, કેવળજ્ઞાન અને મેાક્ષ) ના પટ તૈયાર કરાવી તેને તે દેવાલયમાં પધરાવી અષ્ટત્તરી સ્નાત્ર આ માસમાં ભણાવેલ છે; આ મતભદની ખાખતમાં ખીજે સ્થળે કેમ થયેલ છે તે જાણવું જરૂરનું છે, તેમ આગ્રહને પણ છેાડી દઈ ખીજે સ્થળે શુ વસ્તુસ્થિતિહતી તે પણ ધ્યાનમાં લેવાનું છે. ધારા કે ખીજા સ્થળાએ કદાચ . અને પ્રકારના દાખલા જાણવામાં આવે તે પણ તેમાં પણ ન્યાયને આગળ કરી મતભેદ દૂર કરી સાચું તે આપણું તેમ કરી આ કાર્યના નિવેડા લાવવાની જરૂર છે.
શહેર ભાવનગરમાં શાન્તિસ્નાત્ર.
આ શહેરના સુપ્રસિદ્ધ અગ્રગણ્ય શેઠ આણુ ધ્રુજી પુરૂષતમને ત્યાં તેમના લઘુ પુત્ર ચુનીલાલનાં લગ્ન વૈશાક શુદ ૧૫ ના હાવાથી પૂજા, રથયાત્રાના વરઘેાડા સાથે વધારામાં શાન્તિસ્નાત્ર વૈશાક વદી ૩ ના રાજ તેના તરફથી ભણાવવામાં આવેલ છે, જેથી આવા લગ્ન જેવા કાર્ય માં ધાર્મિક નિમિત્ત જેટલું અને તેટલું વધારે મેળ વવાનુ તે ખુશી થવા જેવુ અને ઈચ્છાોગ છે. આ શુભ પ્રસગે ઉક્ત શેઠના પુત્રાએ છૂટી છૂટી રકમ સંસ્થાઓને ભેટ આપી છે, સિવાય મજકુર શેઠના સુપત્ની માણેકખાઇએ પેાતે રૂ. ૧૦૦૧) ગાહીલવાડ પ્રાંતના જૈન મધુએ કે જેને સહાયની જરૂર હાય તેને સહાય માટે આપ્યા છે જે ખુશી થવા જેવુ' છે, અને દરેક હેનાએ આવા કાર્યનું અનુકરણ કરવા જેવુ છે.

Page #27

લગ્ન પ્રસગે અઠ્ઠાઇ મહાત્સવ.
શહેર ભાવનગરમાં વેારા જુઠાભાઇ સાકરચંદની પુત્રી ન્હેન રંભાના વૈશાક સુદ ૧૫ ના લગ્ન હતા તે પ્રસ ંગે વારા જુઠાભાઈએ ધાર્મિ ક નિમિત્તમાં પ્રભુજીને પેાતાને ઘેર પધરાવી અઠ્ઠાઈ મહાત્સવ કર્યાં હતા તેમજ લગ્ન પ્રસંગે કેળવણી જેવા કાર્યને પણ ભુલી જવામાં આવ્યુ નથી. રૂા. ૨૧૦) મૂળવણી કુંડમાં શ્રી જૈન આત્માનંદસભાને આપ્યા છે. તેમજ પરચુરણ નાની રકમા પણ આપી છે.
૪ ધનપ્રદીપ. ૬ શ્રાવિધિ.
૧ ધર્માભ્યુદય નાટક, સુક્તમુક્તાવળી. ૦-૪-૦ ૩ રત્નશેખરી કથા. (પ્રાકૃત)
૦૪-૦
21110
અમારી સભાનું જ્ઞાનોદ્રાર ખાતું,
થાડા વખતમાં નીચેના ગ્રંથા પ્રસિદ્ધ થશે.
૧ સિદ્ધામૃત સટીક૩ સસ્તારક પ્રકીર્ણ ક સટીક ૫ અધહેતૂય ત્રિભંગી સટીક ૭ વિજયચ ંદ કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત. ♦ વિજયદેવસૂરિ માહાત્મ્ય ૧૧ પ્રાચીન પાંચમા કાથ. ૧૩ ધાતુ પારાયણ.
१ अंतगडदशासूत्र सटीक. ३ उपासकदशांग सटीक..
૨ પંચનિધ્યથી પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપાદ સંગ્રહણી સટીક, ૫ બૃહત સંધણ માટી ટીકા, ૭ ૫ગ્દર્શન સમુચ્ચય.
છપાતા નવા ગ્રંથા
૧ ૫૨સ ગ્રહ,
શેઠ રતનજીભાઇ વીરજી તરફથી.
૨ સત્તસય ઠાણ સટીક—શાહ ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી.
૩ સુમુખનુપાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા. ગ્રા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. ૪ ચૈત્યવંદન મહાભાષ્ય,
૬ જૈન મેઘદૂત સટીક.
૫ ધર્મ પરીક્ષા. જામનગરવાળી બેન મણી ત. ૮ જૈન ઐતિહાસિક ગૂજર રાસ સ છે.
૭. પ્રાચીન જૈન લેખસ ગ્રહ દ્વિતીય ભાગ ૯ દ્રૌપદી સ્વયંવર નાટક,
આગમા છપાવવાની થયેલ ચેાજના.
છપાવવાના ગ્રંથા.
૨
સ્થાનક ટીક.
૪ શ્રાવક ધર્મ વિધિ પ્રકરણ સટીક હું અધાયસત્તા પ્રકરણુ સટીક ૮ વિજ્ઞપ્તિ સ ંગ્રહે. ૧૦ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ. ૧૨ લિ’ગાનુશાસન સ્વાપન્ન ટીકા સાથે.
omme
1-12-0
२ अनुत्तरोबब्वाईसूत्र सटीक, ४ नंदीसूत्र. श्रीहरिभद्रसूरिकृत टीका साथे.

Page #28
| ( ગુર્જર ભાષાંતર) શ્રીભત્રી અત્ર, (પ્રથમગુચ્છ) | કિંમત રૂા. 2-8-2 ટપાલખાચ જુ દ. આ સૂત્રના વાંચન વખતે સેનામાહારોની પ્રભાવનાઓ થઈ છે, ત્યારે | શુ તમારા ઘરમાં તેને 'હું ન જોઈએ ? _ શ્રી જૈનધર્મનું ખરું જીવન સર્વજ્ઞ પ્રણીત સત્રા છે. આ ભારતવર્ષ ઉપર વિજય ધ્વજ ફરકાવનાર આખા જૈન ધર્મની ઈમારત સૂત્રોના પાયા ઉપર જ રચાણી છે. ભગવાન શ્રી જિનપ્રભની નીતિમય અને પવિત્ર આજ્ઞાએ, ઉંડા રહસ્યા અને સમ તત્ત્વજ્ઞાન જાણુવાના મુખ્ય સાબને તેમની પવિત્ર સાજ છે. ભગવાન શ્રી મહાવીરપ્રભુની વાણીની એક અક્ષર માત્રથી અનેક અમૂલ્ય રિાક્ષીએના પ્રવાહો એ સૂત્રામાંથી છૂટે છે. સાંપ્રતકાલે જેતાના પીસ્તાલીશા આગમે કહેવાય તેની અંદર આ પાંચમાં એ ગરૂપે ભગવતી સૂત્રની એક મહાન આગમ તરીકેની ગણના થાય છે. આ મહાન સત્રમાં સ્થળે સ્થળે ઉત્તમ તત્ત્વજ્ઞાન ધર્મોપદેશ અને અધ્યાત્મ વિધાના મૂળ તત્તવાનું યુથાર્થ પ્રતિપાદન કરેલું છે. મનુષ્ય જન્મમાં આવશ્ય, પ્રાપ્તવ્ય અને જ્ઞાતવ્ય રી વસ્તુ છે તેનો બાધ કરનાર આ એક સવેત્તમ ગ્રંથ ગણાચી છે. પૂર્વાચાર્યોના કેટલાએક લેમેમાં કહ્યું છે કે, શ્રી મહાવીરઅલ્સ અને ગાતમસ્વામીના પ્રશ્નોત્તરરૂપે ગ્રથિત કરેલા ભગવતીસૂત્રમાંથી કમ પ્રકૃતિના સ્વરૂપ, તાત્વિક સિદ્ધતિા, આચારધશે અને વિવિધ રહસ્યના એધા મળી શકે છે તેથી આ મહાન ગ્રંથ સંસારસાગરથી તરવાને ઉત્તમ નૌકારૂપ, જૈન સંવેગી મહાત્માઓને વિશ્રાંતિને માટે માનસરોવરરૂપ, અખંડ આત્મિક આનંદનો અનુભવ કરવાને ક૯૫વૃક્ષરૂ 5 અને અનાદિકાળના અજ્ઞાનરૂપ ગજેને દૂર કરવામાં કેસરીરિહર" કહેવાય છે. આ પ્રથમ રાતક્રતા પહેલા ઉદ્દેશમાં કર્મમ ચલનના વિષય આવે છે તેની અંદર તે વિષે નવ પ્રશ્નો કરવામાં આવ્યા છે. બીજો ઉદ્દેશ દમ વિષયના છે, જેનાં જીવ પોતે કરેલા દુઃખને વેદના સંબધી પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. ત્રીજો ઉદેશ કાંક્ષા પ્રદેશના છે, જેમાં જીવે કરેલાં કામાક-દીય કર્મના પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. ચોથા પ્રકૃતિના ઉદેશ છે. જેમાં કમની પ્રકૃત્તિ ભેદના પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. પાંચમે ઉદ્દેશ પૃથ {] સબંધી છે, જેમ કે પૃથવીએ કેટલી છે ? " એ પ્રશ્નના નિશું ય કરવામાં આવ્યા છે. છઠ્ઠો યાવત્ ઉદ્દેશ છે, તેની અંદર કેટલા અવકાશને અંતરે સૂય રોલે છે, તે સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આવ્યેા. છે. સાતમા નરયિક ઉદેશમાં નરકને વિષે ઉત્પન્ન ચતા નારી સબંધી નિર્ણય કરવામાં આવયે છે. આઠમાં બાલ નામના ઉદેશમાં 69 મનુષ્ય એકતિ બાલક છે કે કેમ ?" એ પ્રશ્નનું નિરાકરણ | કરવામાં આવ્યું છે. નવમા ગુરૂત્વના ઉદ્દેશમાં જીવન કેવી રીતે ગુરૂત્વ-ભારેપણાને પામે છે ?' ઇત્યાદિ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યું છે અને દામા ચલનાદિ ઉદ્દેશોમાં ચાલતું છે, તે અચલિત છે. ચાલતું નથી. ઇત્યાદિ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યે છે. પથારામ ગીગાભાઈ શાહ ભાવનગર. ' -1 એ Registered No. B. 431 दीपद 2020 मारालमा - For Private And Personal Use Only