Atmanand Prakash Pustak 015 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531176/1

Page #1

The Atmanand Prakash. REGISTERED No. B. 431
88
श्रीमद्विजयानन्दसूरिसद् गुरुभ्यो नमः
श्री
आत्मानन्द प्रकाश.
999999
सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः" 48
નખર વિષયઃ ૧ અજીતનાથ પ્રભુ સ્તુતિ,
૨ પન્યાસજી મહારાજશ્રી દાનવિજય
नैर्मल्यं मानसं च स्वपरहिकृते जायतेसत्प्रवृत्तिः शुद्धं सम्यक्त्वरत्तं गुणगणाकरणैर्भासितं प्राप्यते यत् । शुद्ध ज्ञानानुरागो गुरुचरणरतिर्लभ्यते चापि पूर्णा आत्मानंद प्रकाशे प्रसरति हृदये दुर्लभं किं जनानाम् ॥१॥
विजिट
पु. १५.} वीर सं. २४४४-फाल्गुन आत्म सं. २२. • अंक ८ मो.
15055529292529252685-8
प्रकाशक-श्रा जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષથાનુક્રમણિકા.
पृष्४. नंपर.
૧૭૫
www
થનું વ્યાખ્યાન.
१७६
૩. જનમ્યાથી ન જનમ્યા હાલા ક્રાણુ ? ૧૮૩ ४ सोडप्रिय भवानी ..... १८४ ૫ શ્રી આદિનાથ સ્તવન રહસ્ય. ... ૧૯૧
, विषय.
હુ જૈનાએ પાતાની ઉન્નતિ માટે
શું કરવાની જરૂર છે ?
MAR
૭ સૂક્ત ભાવળી રહસ્ય. ! રાવ ખ॰ શેઠ નગીનદાસ ઝવેરચંદ ઝવેરીને સ્વર્ગ વારા.
वार्षिक भूय श. १) या अन्य साना ४.
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ્ર લલ્લુભાઈએ છાપ્યું–ભાવનગર,
पृष्ट..
૩
૧૯૯
૧૯૦

Page #2

“ શ્રી ઉત્તરાયન સૂત્ર” ( શ્રીમદ ભાવવિજયજી વિરચિત, ) તૈયાર થયેલ છે, થાડા વખતમાં પ્રસિદ્ધ થશે.
સર્વે સાધુ મુનિમહારાજા, સાધ્વીશ્રી, યતિવ અને જ્ઞાન ભંડારના વ્યવસ્થાપકાને ખબર આપવામાં આવે છે કે અમારા તરફથી એટલે બાપુ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી ઝવેરી તરફથી શ્રીમદ્ ભાવવિજયજીની રચેલી ટીકા સહીત શ્રીઉત્તરાયન સૂત્ર છપાવવામાં આવ્યું છે તે તૈયાર થઈ ગયું છે. જેની કિ ંમત રૂપીયા પાંચ રાખવામાં આવેલ છે માટે જેને ખપ હોય તેમણે ભાવનગર (કાઠીયાવાડ) શ્રી જૈન આત્માનદ સભાના સેક્રેટરી ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસને લખી મંગાવી લેવું જેના નામથી વી. પી. મંગાવવું હોય તેનું નામ ઠેકાણું સાફ અક્ષરે લખવુ, પેસ્ટ ખર્ચ કીંમતથી જુદો સમજવા. લી॰ બાસુ ચુનીલાલજી પનાલાલજી ઝવેરી, દા॰ કચરાલાલ —સુબઇ,
અમારી સભાનું જ્ઞાનોદ્રાર ખાતું, હાલમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ સંસ્કૃત ગ્રંથા.
માનવતા લાઇફ મેમરાને નમ્ર સુચના.
હાલમાં નીચેના ગ્રંથા પ્રસિદ્ધ થયા છે જેમાં નબર ૭–૪ જેમાં કે પૂરતી દ્રવ્યની સહાય મળેલ હોવાથી સુનિમહારાજાએ તથા જ્ઞાનભંડારાને ભેટ આપવાના છે. તેમજ નબર ૧-૨-૫-૬ માં દ્રવ્યની અર્ધ સહાય મળવાથી મુનિમહારાજ તથા જ્ઞાનભંડારને માટે મંગાવનારને મુલ કિંમતથી અડધી કિંમતે આપવામાં આવશે, અને નબર છ ઐતિહાસિક ગ્રંથ હોવાથી અગાઉ માસિકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે સર્વે ને કિ ંમતથી આપવામાં આવશે. પોસ્ટેજ જુદું.
મુનિમહારાજાઓને નમ્રુવિનંતિ છે કે તેઓશ્રીના સમુદાયના વિલ કે ગુરૂદ્વારા કાઇપણ શ્રાવકના નામે પુસ્તકૈા મંગાવવા કૃપા કરવી, જેથી ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે પાસ્ટેજના પૈસાના વી. પી થી મેકલવામાં આવશે. જ્ઞાનભંડારના કાર્ય વાહકાએ પ્રથમ મુજબ મંગાવવા તસ્દી લેવી. મુનિમહારાજાએ તથા જ્ઞાનભડારાને ભેટ આપવાના ગ્રંથા પૈકી વધારા રહેરો તે! તે ગ્રંથા જ્ઞાનખાતું હોવાથી નીચેની કિંમતે જૈન અને વેચાણ આપવામાં આવશે.
હાલમાં યુરાપમાં ચાલતી લડાઇને લીધે છાપવાના કાગળાની અતિ મેધવારી અને છપાવવાના દર વધી ગએલ છતાં પુસ્તકાની કિંમતમાં હીલકુલ વધારા કરેલ નથી, પરંતુ સાહિત્યના ફેલાવા વધારે કેમ થાય તે ઉદ્દેશ ધ્યાનમાં રાખી કિ’મત ઘણીજ ઓછી રાખવામાં આવેલ છે જે ગ્રંથા જોવાથી માલુમ પડશે.
અમારા માનવતા લાક્ મેમ્બરોને નમ્ર વિનંતિ કે ઉપર જણાવેલ તમામ ગ્ર^થા મૂળરસ્કૃત અને માગધી હવાથી અને તેના ખપી જૈન બધુંએ ભાગ્યેજ હાવાથી તેના ઉપયેાગમાં તે ગ્ર થે! નહિ આવતા હોવાથી તે તે લાઇક મેમ્બર બંધુએની વતી પ્રથમ મુજબ આ વર્ષોંતે મુનિમહારાજાએ વગેરેને વધારે પ્રમાણમાં ભેટ આપવામાં આવશે, કે જેને લઇને જ્ઞાનદાનના તેઓશ્રી ભાગીદાર થશે. છતાં સંસ્કૃત અને માગધી ભાષાના ખપી અભ્યાસી કાઇ જૈન બંધુ હાય તેઓશ્રી પત્ર લખી મગાવશે તે તેમને ભેટ મેકલી આપવામાં આવશે.

Page #3

જ
ઉછર્યું
શ્રી . #
કી કાશ
ભીમાબાઈ)લ્મ છે. છબિ જિ- 1) +9)
8 ( OિR = 99989% 60 - - - - - - ૧ ૯w.
श्हहि रागषमोहाद्यनिलूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकछुःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञानेयत्नो विधयः॥
કક્ષિકારક છે
કુસ્તી ૨૧] વીર સંવત ૨૪૪૪,
ભુજ, શાત્મ સંવંત ૨૨. [ અંશ ૮ પો.
RUHUuuuuuuuuuuuuuu
श्री अजीतप्रभु स्तुति.
LARRAR-RARRAAD
–: શિખર ધૃત :– કે તરી ત્રાડવાળા ભવજલનિધિ ભૂજ બળથી, અતિ સત્તા ધારી દુખદ દુર્દમ્ દાબી બળથી; કે ર વિરોધી રોધી તે સુખદ શિવને માર્ગ જલદી, ગૃહે જેથી રેતી કરમ રજ વિખુટી તુજથી. ૧ ર છે વિભો! અન્તર્યામી મનને મન તું વિઘર હા! નમીને નિત્યે હું પરમ પદમાં મગ્ન બનતે; & ર પ્રફુલ્લે ઉમથી શશિકર સમી સૌમ્ય મુરતી, નિહાળીને હારી વદનદિન રે'તું જ હરખી. ૨ જે 0 કરૂણાળુ શ્રી તું કૃતિ રતિ સમી કોથી ન થશે, સમાને મુદ્રાની મનની ગુણની કે નવ હશે; જ
તરીને તારેલાં અકળ જગના પાસથી તમે, પ્રતિબોધીને તે રતિ અરતિ ટાળીજ અરપી. ૩ ૪ ૨ વિભુશ્રી વિશ્વથી વિરમ વરતી વ્યોમ ધનમાં, ઉંચી કક્ષાની તે સુખદ શિવકતા મન વસી; & કે ભલી રીતે ભ્રાન્તી જગ ભમવનારીજ ભમવી, રતિ ચાહી પાઈ રમતજીન નમતો આ 6
- રતિચરી. ૪ ) નગીનદાસ એમ. શાહ.
SAAAAAAAANAA
C
ARRARARA-RAAAAAAAGID

Page #4

શ્રી આત્માન પ્રકાશ. વડેદરા શ્રીમાન નરેશ સમક્ષ જૈનધર્મ ઉપર પભ્યાસજી શ્રી દાનવિજથજી મહારાજે
અાપેલ વ્યાખ્યાન.
(ગતાંક પર ૧૬૮ થી શરૂ ) નિરંતર ધર્મ શ્રવણ કરવારૂપ પંદરમા ગુણનું સ્વરૂપ,
હેતુભૂત તેમજ અંતમાં અનંત સુખના સ્થાનરૂપ મોક્ષરૂપી નગરમાં પહોચાડવાને માટે એક અદ્વિતીય સાધનભૂત એ જે ધર્મ તેનું શ્રવણ કરવું, તે ધર્મના શ્રવણ કરવાથી ધર્મની વૃદ્ધિ થાય છે, તેમજ આત્માને મુખ્ય ગુણ જે જ્ઞાન તેને નાશકરનાર અજ્ઞાનરૂપી દુર્ગણને પણ નાશ થાય છે.
અજ્ઞાન (ઉર્ફે મુખતા) નામના દુર્ગણનો જે પુરૂષોની અંદર વાસ છે, તે પુરૂષેની અંદર સ્વાભાવિક રીતે નીચે કહેવાતા તેનાજ સહચારી આઠ ગુણે પણ વાસ કરે છે.
मूर्खत्वं हि सखे ममापि रुचितं तस्मिन्यदष्टौ गुणाः, निश्चितो बहुभोजनोऽत्रपमना नक्तंदिवाशायकः । कार्याकार्यविचारणांधवधिरो मानापमाने समः,
प्रायेणामयवर्जितो दृढवपुर्मूर्खः सुखं जीवति ॥ १ ॥ ભાવાર્થ-એક મુર્ખ માણસ પિતાના મિત્રને કહે છે કે, હે મિત્ર! મુખે પણું મને બહુજ સારું લાગે છે, કારણ કે તેને વિષે આઠ ગુણો રહેલા છે, તેને કોઈ પણ પ્રકારની ચિંતા હોતી નથી. ૧. ઘણું કરીને બહુ ભજન કરવાવાળા હોય છે. ૨. મનમાં કેઈપણ જાતની લજજા રહેતી નથી. ૩. ઘણું કરીને રાત અને દિવસ સુવાવાળે હોય. ૪. આ માટે કરવા યોગ્ય છે, અથવા આ કરવા યોગ્ય નથી, એવા પ્રકારનો જે વિચાર તે કરવાની ખાતર જેમ આંધળો અથવા બહેરા સમર્થ થઈ શકતો નથી, તેમજ ઉપરોક્ત માણસ પણ થઈ શકતો નથી. માટે તે પણ અંધા અને બહેરાની ઉપમાવાળો છે. ૫. આ મને માન આપે છે, અથવા અપમાન કરે છે, તેની ખબર નહીં હોવાથી તે માણસ માન અથવા અપમાનમાં પણ સરખી વૃત્તિવાળા હોય છે. ૬. ઘણું કરીને તે માણસ રોગરહિત હોય છે. ૭. ચિંતા રહીતપણું એ તે તેને મુખ્ય ગુણ હોવાથી તેનું શરીર પણ મજબુત હોય છે. ૮. તે આઠ ગુણેથી મુખે સુખે જીવે છે.

Page #5

પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી દાનવિજયજીનું ભાષણ
૧૭૭
ઉપરોક્ત મુખતાના આઠ ગુણે મુર્ખ માણસ સિવાય કેઈને પણ પ્રિય હતા નથી, માટે સજજનતા મેળવવાની ઈચ્છાવાળા પુરૂષે તે એ ગુણેને અંગીકાર ન કરવા. પરંતુ પ્રથમથી કહ્યું છે કે, ધર્મ છે તે જ્ઞાનને દ્વેષી એવા અજ્ઞાનને નાશ ક૨નાર છે, તે તે ધર્મરૂપી સાધનથી તે અજ્ઞાનને દૂર કરીને જગતમાં રહેલ ઘટપટાદિ પદાર્થને યથાર્થપણે જાણવા તથા હિતાહિતને પણ જાણવા માટે સહસ્ત્ર કિરણને ધારણ કરનાર જે સૂર્ય તેના સરખાપણાને ધારણ કરનાર એવા જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવું.
ઉત્તમોત્તમ પદને ભેગવનાર એવા જ્ઞાનની ઉત્તમતા શાસ્ત્રકાર ભવ્ય જીના હિતની ખાતર સ્વયમેવ બતાવે છે.
तृतीयं लोचनं ज्ञानं, ज्ञानं द्वितीयो दिवाकरः। अचौर्यहरणं वित्तं विना स्वर्ण विभूषणं ॥१॥ श्राहारनिद्राभयमैथुनानि, सामान्यमेतत् पशुभिर्नराणाम् । ज्ञानं विशेषः खलु मानुषाणां ज्ञानेन हीनाः पशवो मनुष्याः॥२॥ ज्ञानाद्विदति खलु कृत्यमकृत्यजातं, ज्ञानाञ्चरित्रममलं च समाचरंति। ज्ञानाच्च भव्यभविनः शिवमाप्नुवंति, ज्ञानं हि मूलमतलं
સવાશ્રય તત્વ છે રે ભાવાર્થ-જ્ઞાન ત્રીજું લોચન છે, તેમજ જ્ઞાન બીજે સૂર્ય છે, અને જ્ઞાન ચારથી પણ ચોરી ન શકાય તેવું ધન છે. તથા સોના વિના પણ વિભૂષણભૂત છે.
આહાર ૧, ભય ૨, નિદ્રા , મૈથુન ૪, આ ચાર વસ્તુઓ મનુષ્યની માફક પશુઓમાં પણ રહેલી છે, માટે આ ચારની સાથે મનુષ્ય તથા પશુની સરખામણી કરીએ તો મનુષ્યમાં તથા પશુમાં કોઈપણ જાતને ફરક નથી, પરંતુ મનુષ્યની અંદર પશુ કરતાં અધિક એક જ જ્ઞાન કહેલ છે. અર્થાત્ જે મનુષ્યની અંદર જ્ઞાનરૂપી સૂર્ય વિદ્યમાન હોય, તેજ મનુષ્ય ગણત્રીમાં આવી શકે છે, પરંતુ જે મનુબેની અંદર જ્ઞાનરૂપી સૂર્ય અસ્તપણને પામી ગયેલ છે તે પુરૂષે કેવળ આકૃતિથી જ મનુષ્ય ધર્મવાળા કહી શકાય છે, પરંતુ વાસ્તવિક રીતે તે તેઓને પશુનીજ ગણત્રીમાં ગણી શકાય છે.
આ જગતમાં ભવ્ય પ્રાણીઓ જ્ઞાનથકીજ આ કરવા યોગ્ય છે, અને આ કરવા ચોગ્ય નથી, એમ વસ્તુને જાણી શકે છે. તથા નિર્મલ એવા આચારને અંગીકાર કરે છે, અને જ્ઞાન થકી મેક્ષનગરને મેળવે છે અર્થાત્ આ લેકમાં રાજ્યલક્ષમ્યાદિ સંપત્તિઓ તથા પરલોકમાં સ્વર્ગાદિની સંપત્તિઓ તેમજ અંતમાં મોક્ષરૂપી લક્ષમી આ સર્વ સંપત્તિઓનું જ્ઞાન છે તેજ કેઈની સાથે સરખામણી ન કરી શકાય એવું અ

Page #6

૧૭૮
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
દ્વિતીય સાધન છે. ઉપરાંત અનેક ગુણે કરી વિભૂષિત જ્ઞાન કલ્પવૃક્ષ સરીખા ધર્મ શ્રવણથી થાય છે માટે હંમેશાં ધર્મ શ્રવણ કરે.
અજીર્ણ હોય ત્યાં સુધી ભેજન નહીં કરવારૂપ સેળમા ગુણનું સ્વરૂપ.
પ્રથમ જે ભેજન કરેલ હોય, તે જયાં સુધી પાચન ન થાય, ત્યાં સુધી લેજન કરવું નહીં, અને જે કરે, તે તેનાથી અજીર્ણની ઉત્પત્તિ થાય, તેમજ અજીર્ણ થવાથી નાના પ્રકારના રોગોની શરીરમાં ઉત્પતિ થાય, ઘણું કરીને સત્પત્તિનું મુખ્ય કારણ જીર્ણજ છે. વૈદક ગ્રંથમાં કરેલું છે કે --
પ્રથમ કરેલ આહાર પાન થયા પછી લોજન કરવું. એ સંપૂર્ણ વૈદક શાસ્ત્રનો સાર છે એમ આત્રેય નામના પંડિતે વસંતપુર નામના નગરના જીતશત્રુ રાજાની આગળ કહેલ છે. તે કથા નીચે મુજબ –
એક અતિ રમણીય એવું વસંતપુર નામનું નગર હતું. તે નગરમાં અનેક ગુણે કરીને અલંકૃત એ જીતશનુ નામનો રાજા રાજ્ય કરતો હતો. હવે એક વખતે તે રાજાને શાસ્ત્ર સાંભળવાની ઈચછા થવાથી લાવેલા ચાર પંડીત લાખ લાખ લેકના પ્રમાણવાળા ગ્રંથો લઈને આવ્યા. ત્યારે રાજાએ કહ્યું કે, આટલું બધું સાંભળવાને મને વખત નથી, તે કઈ ટુંકમાં મને સંભળાવો. તે સાંભળીને પંડિતોએ તે લાખ લોકના પ્રમાણવાળા ગ્રંથને ભાવાર્થ પચીસ પચીસ હજાર કલેકમાં લાવીને તેટલા પ્રમાણુવાળા ગ્રંથો લઈને આવ્યા. ત્યારે પણ તેજ ઉત્તર મળવાથી લાખ લોકનો ભાવાર્થ જેમાં આવેલ છે, એવા હારલકના પ્રમાણ વાળા બનાવીને લાવ્યા. તો પણ મને વખત નથી. એમ કહેવાથી તેઓએ સો સો લોકના પ્રમાણુવાળા બનાવીને લાવ્યા. છતાં પણ વખત નથી એ ઉત્તર મળવાથી અંતમાં ચારે પંડિત સેગા મળીને એક કલાક બનાવ્યું. તે નીચે મુજબ:
जीर्णे भोजनमात्रेयः कपिलः प्राणीनां दया ।
बृहस्पतिरविश्वास: पांचालः स्त्रीषु मार्दवम् ॥ १॥ લ્લાવાર્થ ––પ્રથમ આત્રેય નામને પંડિત કહે છે કે, પ્રથમ કરેલ જન પાચન થયા પછી ભેજન કરવું. એ વૈક ગ્રંથ પરમાર્થ છે. કપિલ નામ - ડિત કહે છે કે, સર્વ પ્રાણી માત્રની દયા પાળવી એ પણ બધા ધર્મ શાસ્ત્રનું પરમ રહસ્ય છે. બૃહસ્પતિ નામનો પંડિત કહે છે કે કેઈને પણ વિશ્વાસ ન કર, એ નીતિ શાસ્ત્રનો સાર છે. પાંચાલ નામનો પંડિત કહે છે કે, સ્ત્રી ઉપર કમળતા રાખવી, પરંતુ તેને અંત લે નહીં. એ કામ શાસ્ત્રને પરમાર્થ છે. ૧

Page #7

પન્યાસજી મહારાજ શ્રી દાનવિજયજીનું ભાણું.
આથી વૈદ્યકશાસ્ત્રના સંપૂર્ણ સાર એજ છે કે, પાચન થયા પછી ભેજન કરવુ, તેથી શરીરમાં રાગાદિક પેદા થતા નથી.
હંમેશાં વખત પ્રમાણે પથ્યાપથ્યને વિચાર કરીને ભેજન કરવારૂપ સત્તરમાં ગુણુનું સ્વરૂપ.
સોળમા ગુણમાં પ્રથમ કરેલ ભોજન પાચન થયા પછી લેાજન કરવું કર્યું. તે ભોજન પણ ભુખ લાગે ત્યારે અને લેાલુપતા આર્દિના ત્યાગ કરી તેમજ હિતકારી મિત ભાજન કરે, પરંતુ સારૂં અને મિષ્ટ ભેાજન હોવાથી તેમાં આસક્તિ થવાથી અધિક ભાજન ન કરે, કારણકે તેમ કરવાથી વમન, હસ્ત આદિ ઉપદ્રવ ચાય અને કાઇ વખત મરણ પણ થઈ જાય, તેમજ અતિ ક્ષુધા પણ સહુન ન કરવી. કારણ કે તેમ કરવાથી જઠરાગ્નિ પ્રાને થઇ શરીરના નાશ કરે છે, તેમજ અતિ શ્રમથી શ્રમિત થયેલા માણરો પણ તરતજ ભાજન ન કરવું, તેમ કરવાથી પણ શરી૨માં રોગની ઉત્પત્તિ થાય છે. તેમજ પેાતાના શરીરને પ્રતિકુલ (એટલે પાચન ન થાય તેવુ’) ભાજન ન કરવું, તેમ કરવાથી પણ શરીરને ઘણીજ હાનિ થાય છે, માટે ઉપરક્ત હાનિકારક ભોજનના ત્યાગ કરીને વિધિ પ્રમાણે એટલે જેમ રાત્રિમાં સૂક્ષ્મ જીવા દેખી શકાતાં નથી તેમજ અ ંધકારવાળા સ્થાનમાં પણ ન દેખી શકવાથી રાત્રિ તથા અંધકારવાળા સ્થળમાં ભાજન કરવું નહીં. રાત્રિમાં અનેક સૂક્ષ્મ જીવાની ઉત્પત્તિ થાય છે અને તે અતિ સૂક્ષ્મ હાવાથી તેના ઊજનની સાથે સયેાગ થાય છે, અને તે જીએ કરીને વ્યાપ્ત એવુ ભેાજન શરીરમાં જવાથી શરીરમાં નાના પ્રકારની વ્યાધિ ઉત્પન્ન થાય છે, અને વ્યાધિઓના પ્રબળપણાથી શાર પેાતાની ફરતે આવવામાં અસમાની જાય છે. શરીર અસમર્થ થવાથી આત્મહિતમાં સાધનભૂત એવી ધર્મરૂપ જ પણ ખજાવી ન શકે માટે પોતાથી અનતા પ્રયાસે રાત્રિ ભાજનના ત્યાગ કરી દિવસે તેમજ પ્રકાશવાળા સ્થાનમાંજ ભાજન અંગીકાર કરવુ. નાના પ્રકારના જંતુઆભાજનઢારાએ શરીરમાં જવાથી અનેક વ્યાધિઓ ઉત્પન્ન કરે છે. તે વિષયમાં કહ્યું છે કે:~
मेहं पिपीलिया हांति, वमरणं च मच्छिया कुरणइ । જીયા લલોદર તુ, જાલિયો જોઢોનું ॥ ॥
वालो सरस्स भंगो कंटोलगड् गलंसि दारुं च । तालुम्म विधइ अली, वंजरण मज्झम्मि भुजंतो ॥ २ ॥ ભાવાથ:---કીડીએ લેાજનમાં આવે તે બુદ્ધિના નાશ કરે છે, અને

Page #8

૧૮૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ માખી આવે તો વમન કરાવે છે, તેમજ જુ આવે તે જલદર નામનો રોગ ઉત્પન્ન થાય છે, અને જે કરેલી આવે તે કોઢને રોગ ઉત્પન્ન થાય છે, અને જે વાળ આવે તે સ્વરને નાશ કરે છે, તેમજ બોરડી આદિ વૃક્ષને કાંટે તેમજ લાકડાને ટુકડો આવે તે કંઠમાં વાગે તેમજ પીડાને ઉત્પન્ન કરે છે, તેમજ શાકની અંદર વીંછી આદિ પદાર્થ આવે તે તાળવાને વિંધી નાખે છે. ઈત્યાદિ ઘણું દુ:ખેની ઉત્પત્તિ રાત્રિભોજનથી થાય છે માટે તેને ત્યાગ કરે તેજ સજ્જન પુરૂષનું કર્તવ્ય છે.
તેમજ મદિરાપાન પણ આ લોક તથા પરલોકમાં દુઃખનું આપનાર હોવાથી કઈ પણ વખત તે અંગીકાર કરવું નહીં. કહ્યું છે કે –
मदिरापानमात्रेण बुद्धिर्नश्यति दूरतः । वैदग्धीबंधुरस्यापि दौर्भाग्येणेव कामिनी ।। १ ।। पापाः कादंबरीपानविवशीकृतचेतसः । जननी हा प्रियीयंति जननीयंति च प्रियां ॥ २ ॥ मद्यपस्य शबस्येव लुठितस्य चतुःपथे । मूत्रयंति मुखे श्वानो व्यात्ते विवरशंकया ।। ३ ।। मद्यपानरसे मग्नो नग्नः स्वपिति चत्वरे ।
गूढं च स्वमभिप्रायं प्रकाशयति लीलया ॥४॥ ભાવાર્થ-જેમ દર્ભાગ્યના દોષથી સ્ત્રી નાશી જાય છે તેમ ચતુર પુરૂષ હોય તે પણ મદિરાનું પાન કરવાથી બુદ્ધિ દૂરથી નાશી જાય છે. મદિરા પાનથી પરવશ ચિત્તવાળા પાપી પુરૂષ પોતાની માતાને સ્ત્રી તરીકે માને છે, અને પોતાની સ્ત્રીને માતા કરી માને છે, તેમજ રાજમાર્ગમાં મદિરાપાનથી બેભાન થઈને મુખને પણ ખુલ્લું કરીને પડેલા એવા માણસને કુતરાઓ આ પર્વતની ગુફા છે એમ માનીને તેના મુખમાં પેશાબ કરે છે, અને મદિરાપાનના રસમાં મગ્ન થએલો પુરૂષ ન થઈને માર્ગની વચચે સુઈ જાય છે, અને પિતાની છાની વાત પણ લીલા માત્રમાં પ્રગટ કરે છે. અથાત્ મદિરા પાનથી કૃત્યાકૃત્યનું ભાન રહેતું નથી. માટે આ ભવમાં અપકીર્તિના ભાજબૂત બને છે, અને એ બેભાનના વશપણાથી ન કરવા યોગ્ય કામને પણ કરે છે તેથી પરભવમાં પણ દુર્ગતિરૂપ મહાદુઃખને પામે છે, માટે મદિરા પાન તે સજ્જન પુરૂષને અવશ્ય વર્જનીય જ છે.
માંસ ભેજન પણ મહાપાપનું કારણ હોવાથી ત્યાગ કરવાને ચગ્ય છે. માંસના ભજન કરવાવાળા જીવમાં દયા રહે નહીં. કહ્યું છે કે:

Page #9

પન્યાસજી મહારાજ શ્રી દાનવિજયજીનું ભાષણ.
चिरकादिपति यो मासं प्राणिप्राणापहारतः । उन्मूलयत्यसौ मूलं दयाख्यं धर्मशाखिनः || १ ||
૧૮૧
ભાવાથ :—જે માણુસ જીવેાના પ્રાણાને હરણ કરીને માંસ ખાવાની ઇચ્છા રાખે છે તે માણસ ધરૂપી વૃક્ષના દયારૂપી મૂલને ઉખેડી નાખે છે.
જીવેાને મારનાર માણસ એકલા જ જીવહિંસાના પાપના ભાગીઢાર નથી પરંતુ માંસ ખાનાર તેમજ જીવહિંસા કરાવનાર માણસા પણ ભાગીદાર છે. કહ્યું છે કેઃ— हंता पलस्य विक्रेता संस्कर्ता भक्षकस्तथा ।
क्रेतानुमंता दाता च घातका एव यन्मनुः ॥ १ ॥
ભાવા:—એક મનુ નામના વિદ્વાન પણ કહે છે કે-શસ્ત્રાદિકે કરીને નિ યપણાથી અરણ્યમાં રહેલુ ઘાસ તથા સરાવરના પાણી કી પેાતાના શરીરની પુષ્ટિ કરતા અને સાષથી રહેતા એવા નિરપરાધી રિદિ જીવાના ઘાત કરનાર, તથા માંસનેા વેચનાર, તેમજ માંસના સસ્કાર કરનાર, તેમજ તેના ભક્ષણને કરનાર, તેમજ માંસના ખરીદ કરનાર, તેમજ તેવા હિંસારૂપી કુકમ કરીને માંસને પેદા કરનારની લાઘાને કરનાર, તેમજ પેાતાને ત્યાં આવેલા અતિથીએ ને માંસ આપનાર આ સાતે માણસા ઘાતક કહેવાય છે.
કેટલાક માંસ ભક્ષણમાં સિંક અનેલા માસા પોતાના કાર્યની લાઘા કરાવવાની ઇચ્છાવાળા હાવાથી માંસ ભક્ષણમાં કઇ પણું દૂષણ નથી; કારણ કે જેમ ચેાખા આદિ પદાર્થો પ્રાણીનું અંગ છે તેમ આ પણ પ્રાણીના અંગથીજ ઉત્પન્ન થાય છે એમ કહે છે. આ તેનુ કહેવુ કાઇ પણ રીતે ચોગ્ય નથી. કહ્યું છે કેઃ— भक्षणीयं सतां मासं प्राण्यंगत्वेन हेतुना । ओदनादिवदित्येवं येचानुमिमते जडाः || १ ॥ गोसंभवात्ते मुत्रं पयोवन्न पिबंति किम् । प्राण्यंगतानिमित्ताच नौदनादिषु भक्ष्यता ||२॥ शंखादिशुचितास्य्यादिप्राण्यंगत्वे समे यथा । ओदनादि तथा भक्ष्यमभक्ष्यं पिशितादिकं ॥ ३ ॥ यस्तु प्राख्यंगमात्रत्वात् प्राह मांसौदने समे । स्त्रीत्वमात्रान्मातृपत्योः स किं साम्यं न कल्पयेत् ॥ ४ ॥ पंचेद्रियस्यैकस्यापि वधे तन्मांसभक्षणात् ।
यथा हि नरकप्राप्तिर्न तथा धान्यभोजनात् ॥ ४ ॥

Page #10

૧૮૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ભાવાર્થ –ચોખાદિકની માફક પ્રાણીનું અંગ હોવાથી પુરુષને માંસ ભક્ષણ કરવા યોગ્ય છે, આ પ્રમાણે કેટલાક જડબુદ્ધિવાળા પુરૂ અનુમાન કરે છે તે ઉચિત નથી, કારણ કે ચિખાદિ ભય છે તેમાં પ્રાણીનું અંગ હૈ નથી. જે પ્રાણીના અંગને હેતુ માનતા હોય તે ગાય થકી ઉત્પન્ન થવું દૂધ તેમજ મુબ બનેમાં પણ પ્રાણી અંગ હેતુ એક સરખેજ છે, છતાં દૂધની જેમ પુત્રનું પાન શા માટે કરતા નથી. હાડકાં તથા શંખ આદિ પદાવ પ્રાણીના અંગમાં પણ સરખાં છે, પરંતુ શંખને પવિત્ર માની લો અકાર કરે છે અને હાડકાંને અંગીકાર કરતા નથી તેની માફક ચોખા અદ ાન્ય ભક્ષણ કેરવા લાયક છે, અને માંસાદિ અભક્ષણીય છે. માંસાદિ અભણીય છે એવું સિદ્ધ કરનાર અને વળી સર્વ માણસોને માન્ય એવું ઉંદોરણ ૫ એ ધમાન છે. જેમ પિતાને પ્રિયમાં પ્રિય એવું માણસ જે માતા મા મેધવા સ્ત્રી કે જેના સિવાય ક્ષણવાર પણ ચાલી શકતું ન હોય, તે મારા શરીરમાંથી જૈનને પ્રાર્થના વિલય થઈ જાય, અને શરીર કેવળ મરેલ હરણાદનો તરખું અત્ શ રહે તેને સ્પર્શ પણ થવાથી લકે સ્નાન કરે છે તો પછી હુરિશુર મારેલ છવાનું ભક્ષણ કરવું એ કઈ રીતિથી ઘટી શકે ? અર્થાત્ નજ ઘટી શકે એટલે કે અભક્ષયજ છે. વળી જે ભેળા અલ્પજ્ઞ પુરૂ પ્રાણીના અંગ માત્રથી ચાબ આદ અનાવર તેમજ માંસાદિને સરખાં માને છે તે પુરૂષ દરક સ્ત્રીઓમાં સ્ત્રી પારું સરખું છે કેવળ સ્ત્રીપણાને અંગીકાર કરીને પોતાની માતા તથા સ્ત્રી રાધારૂપ માની જેવાં ચણા પોતાની સ્ત્રીની સાથે કરે છે તેવીજ ચેષ્ટા છેડાની મા સાથે કેમ કરતા નથી? તેમજ એક પણ પદ્રિય જીવન વધથો તથા માંસ ભફાર કરવાથી જેમ પલેકમાં નરકની પ્રાપ્તિ થાય છે તેમ ધાન્યના ભક્ષણથી ની માં છેતી નથી. માટે માંસ અને અનાજની સરખામણી કોઈ પણ રીતે થઈ શક નથી, માટે જ સરખા ગુણવાળા નથી પરંતુ ધાન્ય છે તે લક્ષણ છે મામલાલાણીય છે.
આ માંસ સજજન પુરૂષને કે પ રીતે ય નથી અને ઉપદેશ યુતિપુર્વક ઘણાજ વિસ્તારથી ચગશામાં પૂજ્ય રારીશ્વર શ્રીમદ 'અમે સૂરિ મહારાજે સંસારરૂપી સમુદ્રમાંથી ભવ્ય પ્રાણીઓના ઉદ્ધાર કરવાનું મન કરેલ છે. માટે સજ્જન પુરૂએ આ માંસ ભક્ષણો બનતા પ્રયાસ ત્યાગ કરવું, અને ભજનકાલમાં પથ્યાપથ્યનો ( એટલે આ માર હાફણીય અથવા અભાણીય છે તેને) વિચાર કરી અપચ્ચ ભેજને ત્યાગ કરી પમ્પ પાર્થ ભક્ષણ કરવું.
આજકાલ તમાકુ જેવો પદાર્થ કે જેને પક્ષ, કુતર, બિલાડાં, ઉંદર આદિ છે પણ ખાતા નથી તેમજ ગાય, ભેંસ, ઘોડા, ગધેડાં, બકરાં, ઉંટ આદિ જાનવર

Page #11

(જગ્યાથી ન જમ્યા ભલા કેણ?).
૧૮૩ પણ અંગીકાર કરતાં નથી. વળી લોકોમાં પણ કહેવત છે કે “ઉટ મુકે આકડે ને બકરી મૂકે કાંકરે” અર્થાત્ બકરી તે સર્વ પદાર્થનું ભક્ષણ કરવાવાળી છે છતાં પણ તમાકુનું ભક્ષણ કરતી નથી. કેઈ પશુ આદિ તેનું ભક્ષણ નહીં કરતાં હોવાથી તમાકુના ક્ષેત્રને વાડ પણ કરવામાં આવતી નથી. તેમજ તેના ક્ષેત્રમાં ચંચા પુરૂષ રાખવાનું પણ કામ પડતું નથી. એટલું જ નહિ પરંતુ ઉન જેવાં વસ્તુ કે જેને ઉધહી, જલદીથી લાગે છે પણ તેમાં જે તમાકુ નાખી રાખવામાં આવે તે ઉધેવી લાગતી નથી. અર્થાત કોઈ પણ તેને અંગીકાર કરતું નથી, એને મનુષ્યો અંગીકાર કરે છે, એ શું ઉચિત છે ! આજકાલ વિદ્યાર્થીઓ કે જેઓને કાંઈ પણ ગુણ કે દોષની ખબર પડતી નથી. તેઓ પણ દેખાદેખીથી સુંઘવા તથા પીવા માંડે છે. તે શું યેગ્ય છે? તેતે પીનાર માણસના કાળજામાં ચાંદી પડે છે ઈત્યાદિ ઘણું ની ઉત્પત્તિ તમાકુથી થાય છે, તેના ઘણા દુષણો જાણીને કેટલાક પુરૂષે-દ્રષ્ટાંત તરીકે શીખલોકે આદિ પ્રાય: તમાકુને સ્પર્શ પણ કરતા નથી. ઈત્યાદિ કારણથી તમાકુ પદાર્થ પણ અંગીકાર કરવા લાયક નથી. ઈત્યાદિ વિચાર કરી પથ્ય વસ્તુ ગ્રહણ કરવી
–અપૂણું.
(જસ્થાથી ન જગ્યા ભલા કોણ?)
લેખક-તંત્રી ડહાપણ -જામનગર.
(હરિગીત.). જેણે ન ચાખે પ્રેમરસ આખી અડાહા! ઉમરમાં, જેણે ન કીધું કૃત્ય કંઈ, ઉપકારનું આ અવનિમાં; જેણે ભર્યા કેવળ અરે, અપયશતણાં શિર પોટલા, એવા ખરે નર ખલકમાં, જમ્યાથી નવ જમ્યા ભલા,
જેણે થઈ ધનવાન રકતણી, ન દાદ સુવું કંઈ, જેણે થઈ વિદ્વાન જ્ઞાનનું હાણું કયાંય કીધું નહિં, જેણે ચઢી હદે મહા, પિડ્યા જને જે જે ભલા, એવા ખરે નર ખલકમાં, જમ્યાથી નવ જમ્યા ભલા.
જેણે દીધે નરદેહ તે જગતાતને જે વિસરતા, જેણે દીધું વળી જીવન તે જમાતને પણ ભૂલતા

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જેને નથી પ્રિય કંઈ અરે, સાહિત્ય, સંગિત કે કલા, એવા ખરે નર ખલકમાં જમ્યાથી નવ જમ્યા ભલા.
જેણે ઉછેરી જન્મથી, મ્હોટા ક્યા કષ્ટ સહી, જેણે અરે નિજ પ્રાણથી પ્યારા ગણી પોષ્યા વળી; તેનેજ જે સંતાપવા, જાણું અરે જીવતી બલા, એવા ખરે નર ખલકમાં, જગ્યાથી નવ જગ્યા ભલા.
જેણે ન સેવ્યા સંત જન, પ્રાણાંત તક આ પૃથ્વીમાં, જેણે ગુમાવ્યું વ્યર્થ આયુ: જન્મીને આ અવનિમાં, જેણે કર્યા કૃત્યે કુડાં, ગણતા ગણાય ને તેટલાં, એવા ખરે નર ખલકમાં, જમ્યાથી નવ જમ્યા ભલા.
૯ોકપ્રિય થવાની કળા,
(લેખક-વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શા બી. એ. ભાવનગર) “The power to please is a grat success asset. It will do for you what money will not do. It will often give you capital which your financial assets alone would not warr:4116. Puuplo are governed by their likes and dislikes. We are powerfully influenced by a pleasing, charming personality. A persuasivo manner is often irrosisltblo, Even judges on the bouch foul its fascination."
(અન્યને પ્રસન્ન કરવાની શક્તિ એ લોકપ્રિય થવાની અર્થાત્ સમાજમાં વિજય પ્રાપ્ત કરવાની એક મહાન કળા છે. દ્રવ્યથી જે સાધ્ય ન થઈ શકે તે તેનાથી તમે સાધ્ય કરી શકશે. તેનાથી તમે માત્ર આર્થિક સંપત્તિ કરતાં વધારે વૈભવ પ્રાપ્ત કરશે. રૂચિકર અને અરૂચિકર વસ્તુઓ લોક પર સામ્રાજય ભગવે છે. એવું રમ્ય અને આનંદપ્રદ વ્યક્તિને આપણે સંપૂર્ણ આધીન થઈએ છીએ છીએ. એક આકર્ષક અને મત્સાહક રીતભાત ઘણી વખત અનિવાર્ય અને દુર્ઘ થઈ પડે છે. ન્યાયાસન પર બેઠેલા ન્યાયાધીશે પણ તેની મોહિનીને વશ થાય છે.)
લોર્ડ ચેસ્ટરડે બીજાને પ્રસન્ન કરવાની કળાને એક મહાન બક્ષીસ તરીકે

Page #13

કપ્રિય થવાની કળા.
૧૮૫ ગણી છે. તે એક મહાન શક્તિ છે. જે તમારે લોકપ્રિય થવાની ઈચ્છા હોય તે લકોને રૂચિકર અને અનુકૂળ થાય તેવી વૃત્તિ ધારણ કરવી જોઈએ. અને વિનેદી અને ચિત્તરંજક સ્વભાવના થવું જોઈએ. તમારા સહવાસથી લોકોને આનંદ નહિ થાય તો તેઓ તમારાથી દૂર રહેવા યત્ન કરશે. પરંતુ જો તમારો સ્વભાવ માયાળુ અને આનંદી હશે, જે તમે દરેક દિશામાં પ્રકાશ પ્રસરાવી શકતા હશે કે જેથી કરીને લોકો તમારાથી દૂર નાસી જવાને બદલે તમારા મેળાપને માટે અવિચ્છિન્ન યત્ન કરશે, તો લોકપ્રિય થવાનું કાર્ય તમને લેશ પણ મુશ્કેલી ભર્યું જણાશે નહિ. લોકોને તમારા પ્રતિ આકર્ષવાનો સૌથી સરલ અને ઉત્તમ માર્ગ એ છે કે તમે તેઓમાં અને તેઓનાં કણોમાં ઉલ્લાસથી રસ છે એમ તેઓને ખાતરી કરાવવી જોઈએ. આ કાર્ય તમારે ખરા અંત:કરણપૂર્વક કરવું જોઈએ, નહિંતે તેઓ તમારા દંભ અને છલકપટને સત્વર શોધી શકશે. એક યુવક જે કાંઈ કરે છે અને ભવિષ્યમાં કરવા ધારે છે તેમાં તમને ખરેખર રસ પડે છે એમ ખાતરી કરાવવાથી તેનું હૃદય તમે જેવું જીતી શકે છે તેવું બીજા કશાથી થવું અશક્ય છે. તમે લેકેથી દૂર રહેશો તે તેઓ તમારાથી દૂર રહેશે એમાં જરા પણ સંદેહ નથી. તેમજ જે તમે હમેશાં તમારા પોતાના વિશે અને તમારા અદભૂત કા વિષે વાતો કરશો તો તમે જોશો કે લેકે તમારાથી દૂર રહેવા યત્ન કરશે. આનું કારણ એ છે કે તેમ કરવાથી તમે તેઓને ખુશી કરતા નથી. તમે તેઓના કાર્યોમાં રસ લેવાનું અને તેઓના વિષે વાત કરવાનું શરૂ કરો એમ તેઓની આશા અને ઇચ્છા હોય છે.
જે તમે સદા શગીયો ઢેરે ધારણ કરશે, જે તમારા સ્વભાવ અહીડી હશે તો તમારા સેવકવર્ગમાં અને અન્ય જનોમાં પ્રિય નથી થઈ પડતા તેથી તમારે આશ્ચર્ય પામવા જેવું નથી. પ્રત્યેક માણસને આનંદી ચહેરે પસંદ છે. આપણને હમેશાં પ્રકાશમાં રહેવું જ ગમે છે અને આપણે અંધકારમાંથી નાસી જવા ઈચ્છીએ છીએ.
ઘણા માણસે એમ ધારે છે કે ખરેખરી કેળવણી અને સંસ્કૃતિને માટે ભાગ કેવળ દંભ અને ઢગજ હોય છે, તેઓ એવી દલીલ કરે છે કે જે કોઈ માણસ પ્રમાણિક હોય અને જે તે શ્રેષ્ઠ ગુણોથી અલંકૃત અને સત્યનિષ્ટ હોય છે તેના બાહ્ય વિરૂપ દેખવાની ગણના કર્યા વગર કે તેને માન આપશે અને તે કપ્રિય થઈ પડશે આ દલીલ અમુક અંશે સાચી છે. અનાવિદ્ધ અને અસંસ્કૃત રત્નના વિષયમાં જે સત્ય લાગુ પડે છે તે અસંસ્કૃત મનુષ્યના વિષયમાં પણ લાગુ પડે છે. રત્નનું મૂલ્ય ગમે તેટલું હોય તો પણ કોઈ માણસને અસંસ્કૃત રત્ન ધારણ કરવા ગમશેજ નહિ. કોઈ માણસ પાસે આવા ર લાખ રૂપિયાની કિંમતના હોય તો પણ જ્યાં સુધી તે સ કૃત અને સ્વચ્છ થયેલા નહિ હોય ત્યાં સુધી કે તેની કિંમત કરશે નહિ. બીન અનુભવી દ્રષ્ટિ આવા રત્નો અને પત્થરના કટકાને ભેદ જોઈ શકશે

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નહિ. હીરકારના હાથમાં ગયા પછી તેમાંથી જે સંદર્ય અને ચળકાટ નીકળે છે તેના પ્રમાણમાં જ તેની કીંમત અંકાય છે. તે જ રીતે કોઈ માણસ અનેક પ્રશસ્ય ગુણોથી વિભૂષિત હોય, પરંતુ જો તેઓ વિરૂપ બાહ્ય દેખાવથી આચ્છાદિત થયેલ હશે તે તે ગુણો તેઓના અંતર્ગત કિંમતથી રહિત થઈ જશે માત્ર તિક્ષણ અવલોકન શક્તિવાળા માણસે અને ચારિત્ર્યના પ્રવીણ પરીક્ષકનાં જ જોવામાં તે ગુણે આવશે. જેમ અનાવિદ્ધ અને અસંસ્કૃત રત્નની કિંમત સંસ્કારથી જ થાય છે તેમ અસંસ્કૃત મનુષ્યરત્નની કિંમત કેળવણે રૂપી સંસ્કારથી થાય છે.
કે પણ મનુષ્ય વિષે જે સારા અથવા ખરાબ વિચારે પ્રથમથી બંધાઈ ગયા હોય છે તે બદલવાનું કાર્ય અત્યંત કઠિન છે. આપણે કોઈને પ્રથમ વખત મળીએ છીએ ત્યારે કેટલી ત્વરાથી મન પોતાનું કાર્ય કરે છે તે આપણે સમજી શકતા નથી. આપણ નેત્ર અને કર્ણ આસપાસનું બધું જોવામાં અને સાંભળવામાં ગુંથાય છે ત્યારે આપણું મન વિચારનાં ત્રાજવા ઉપર તે માણસની તુલના કરવામાં પ્રવૃન થાય છે. મન ઘણી જ ત્વરાથી પ્રત્યેક શબ્દ, પ્રત્યેક કૃત અને પ્રત્યેક રીતભાતને ગ્રહણ કરી લે છે. અને આપણે અંતિમ વિચાર ત્વરાથી બંધાય છે એટલું જ નહિ પરંતુ એ મજબૂત બંધાય છે કે તે પુરૂષના પ્રથમ ચિત્રને સર્વથા વિસરી જવાનું અત્યંત મુશ્કેલ અને લગભગ અસંભવિત થઈ પડે છે. બેદરકાર અને ચાતુર્યરહિત લેકો પોતે જે છાપ પહેલી બેસાડે છે તે લુપ્ત કરવા માટે યત્ન કરવામાં પોતાના સમયને મેટે ભાગ ગાળે છે. તેઓ નમ્રતાપૂર્વક ક્ષમા યાચે છે અને દરેક બાબતનું સ્પષ્ટિકરણ કરે છે, પરંતુ એ ક્ષમા અને સ્પષ્ટિકરણથી જોઈએ તેવી અસર થતી નથી; કેમકે તે અસર પ્રથમ બેસાડેલી છાપના સબળ અને સચોટ ચિત્ર કરતાં એટલેબધે અંશે નિર્બળ હોય છે કે અનેક યત્નો કરવા છતાં ઉક્ત છાપ લુપ્ત થતી નથી. તેથી અભ્યદયની આકાંક્ષા રાખનાર પ્રત્યેક યુવકે બીજાના મન ઉપર પતે જે છાપ પાડે છે તેની અત્યંત સંભાળ રાખવાની ખાસ આવશ્યકતા છે; કારણ કે પ્રથમ પાડેલી ખરાબ છાપથી જીવનના આરંભકાળમાં જ અપયશ અને નિંદાને પાત્ર થવાને સંપૂર્ણ સંભવ છે. જો તમે બીજાના હદય ઉપર એવી છાપ પાડશે કે તમે એક મનુષ્ય છો, તમારું મનુષ્યત્વ અન્ય સર્વ વસ્તુઓથી ઉ ત્કૃષ્ટ છે, તમારી પ્રમાણિકતા, સત્યનિષ્ઠા અને ઉદારતા તમારા બીજા સઘળા ગુણો કરતાં અધિક પ્રાધાન્ય અને ઉચ્ચતર પદ ભગવે છે, અને તમે જે કંઈ બહાર દર્શાવે છે તેની પાછળ જે લેકે ખરેખર મનુષ્ય જોઈ શકે છે તે તમે જગના વિશ્વાસપાત્ર અને પ્રેમપાત્ર બનશે જ, એ વાત નિર્વિવાદ છે.
હું એક વ્યક્તિને જાણું છું-એ પ્રકારના બીજા હજારે હશે–જે શું કારણથી લોકો તેનાથી દૂર રહે છે તે સમજી શકતો નથી, તે કઈ સામાજીક સંમેલન અથવા મેળાવડામાં જાય છે તે તે બેઠા હોય છે તે સ્થળેથી દરેક માણસ દૂર ચાલ્યો

Page #15

લોકપ્રિય થવાની કળા
૧૮૭. જાય છે. જ્યારે બીજા લોકો પ્રકીર્ણ વાર્તાવિદથી અથવા હસાહસથી આનંદ અને નુભવતા હોય છે ત્યારે તે પોતે એક ખુણામાં મૈનભાવ ધારણ કરી એકલો બેસી રહે છે. જે દેવગે કોઈ અકસ્માતથી તે આકર્ષણના મધ્યકેન્દ્રમાં પહોંચે છે તે એક પ્રકારનું મધ્યકેન્દ્ર ત્યાગી બળ તેના પર સત્તા ચલાવે છે, અને તેને તેના એકાંત ખુણામાં પુન: ઘસડી જાય છે. તેને કવચિત્ કઈ સ્થળે આમંત્રણ કરવામાં આવે છે. તે સમાજમાં કે મેળાવડામાં ઠંડા બરફના કટકા જેવું જ લાગે છે. તેનામાં કશી ઉષ્ણતા નથી. તેમજ તે લેશમાત્ર આકર્ષણ શક્તિ ધરાવતા નથી. આ માણસની અપ્રિયતાનું કારણ તેને પિતાને પણ અગમ્ય અને અગોચર છે. તે એક મહાત્ શક્તિ ધરાવનાર પુરૂષ છે, જબરો કાર્ય કરનાર છે અને જ્યારે તેનું દૈનિક કાર્ય પૂર્ણ થાય છે ત્યારે આરામ લેવાની અને અન્ય માણસની સાથે સંમિલિત થઈ તેઓના સમાગમનો લાભ લેવાની ઈચ્છા રાખે છે; પરંતુ જે આનંદ અને આ રામની તેને ઉત્કંઠા છે તે પ્રાપ્ત કરવા તે અસમર્થ બને છે. બીજા લેકે પિતાને તજી દે છે, પોતાનાથી અલગ રહે છે તે જોઈને તેને અતિશય શેચ થાય છે. પિતાની શક્તિને દશાંશ પણ નહિ ધરાવનારા લેકે જ્યાં જાય છે ત્યાં સન્માન પામે છે તે તેને ખેદનો વિષય થઈ પડે છે. તેને વિચાર પણ આવતો નથી કે કેવળ સ્વાર્થપરાયણતા જ લોકપ્રિયતા થવામાં મુખ્યત્વે કરીને આડે આવે છે. તે નિરંતર પિતાની જાતને જ વિચાર કરે છે. બીજાને સહાયભૂત થવા ખાતર અને તેઓના કાર્યમાં રસ લેવા ખાતર પોતાની જાતને અને પિતાના ધંધાને તે એક ક્ષણ પણ વિસારી શકતો નથી. જ્યારે જ્યારે તમે તેની સાથે વાતમાં જોડાશે ત્યારે ત્યારે હરવખત તે પોતાના સંબંધી અને પિતાના વ્યાપાર વિષયક વાત તરફ તમને ખેંચી જવાને યત્ન કરતા માલૂમ પડશે. કપ્રિય થવામાં તેને અંતરાયભૂત થનાર બીજી એ બાબત છે કે તે આકર્ષણનું રહસ્ય જાણતો નથી. પ્રત્યેક વ્યક્તિ એક લેહચુંબક છે તે વાત તેના જાણવામાં નથી. જે માણસ અહેનિશ પોતાની જાતને જ વિચાર કરે છે તે એક પ્રકારનું આમ-લેહચુંબક બને છે. જેથી તે પોતાના શિવાય અન્ય કોઈને પિતાના તરફ આકર્ષી શક્તો નથી. ઘણાં મનુષ્ય દ્રવ્ય-લેહચુંબક બને છે. તેઓ દ્રવ્યવિષયક વિચારે એટલા બધા લાંબા સમય સુધી કરે છે કે તેઓ દ્રવ્ય સિવાય બીજી કોઈ પણ વસ્તુને પિતાના પ્રતિ આકર્ષી શકતા નથી. કેટલાક મનુષ્ય અનિતિવાન, અધમી અથવા વિષયી હોય છે તેનું કારણ એ કે તેઓએ પોતાને અનિતિ, અધર્મ અથવા વિષયવાસનાના લેહચુંબક બનાવ્યા હોય છે.
બીજી બાજુએ જોઈએ તે ચિત્તની અને ચારિત્ર્યની એટલી બધી ચારતા ધરાવનાર પુરૂષો અને સ્ત્રીઓ હોય છે કે જે કઈ તેઓના સમાગમમાં આવે છે તેઓના હૃદયમાં તે સહુની સાથે નિકટ સંબંધ હોય એવી લાગણી અને ઉમિ ઉદ્દભવે છે. આસપાસના સર્વ લેકે તેઓને અંત:કરણપૂર્વક

Page #16

૧૮૨
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
ચાહે છે અને એક અવાજે તેએની પ્રશંસા કરે છે. આવા ઉદાત્ત અને અને વિશાળ હૃદયવાળા સ્ત્રીપુરૂષાને માટે સૌ કોઇના હૃદયમાં પ્રેમ અને માનની લાગણી ઉત્પન્ન થાય એ સ્વાભાવિક છે, કેમકે તે સૈાનાપર સમાન પ્રેમપૂર્ણ દ્રષ્ટિ રાખે છે. તે એવા પ્રકારના લેહચુંબક છે કે જે સર્વ કાર્ટિના લેકને આકષી શકે છે, તે સર્વને પેાતાના જાણી આકષૅ વાને પુરતા વિશાળ અને વિસ્તૃત છે. તેઓ તે સર્વમાં રસ લે છે, તે સર્વ પ્રકારના કાર્યમાં આનંદથી ભાગ લે છે; ટુકામાં તેઓ પ્રત્યેક માટે સરખી લાગણીવાળા હાય છે.
અનુકૂળ પરિસ્થિતિમાં સ્વભાવત: આપણે કોઈ મનુષ્યના પ્રધાનગુણાની અને તેની આસપાસની સર્વ હકીકતની તુલના કરીએ છીએ. આપણે તેના મુખ્ય ગુણો જોઇ શકીએ છીએ, તેમજ તે ઉચ્ચ વા નીચ કેડિટના છે તે તરતજ જાણી શકીએ છીએ. વળી તેના ઉપર અન્ય માણસા પ્રેમ રાખે છે અને તેના તરફ આકર્ષાય છે કે તેનાથી દૂર જાય છે તે પણ સ્થાપણા જાણવામાં તરતજ આવે છે.
જ્યાંસુધી માણુસ કેવળ સ્વાસ્થ્ય પરાયણ અને પેાતાની જાતનાજ વિચારે કર્યો કરે છે ત્યાંસુધી તે બીજાઓ માટે આકણ મળ ધરાવે એ અસંભિવત વાત છે. સૌ તેને ત્યજી દેશે અને કેાઇ તેના તરફ પ્રેમપૂર્ણ દ્રષ્ટિથી તેશે નહિં, કોઈ તેને સ્વેચ્છાથી શેાધશે નહિ અને તે પેાતાને જેવા પ્રકારનું લેહચત્રક મનાવે તે પર સર્વ વાતના આધાર છે. જે ક્ષણે તે ખીન્ન માટે માન અને પ્રેમની લાગણી અને ખીજાના કાર્ય માં રસ પતાવવાને આર ંભ કરશે કે તેજ ક્ષણે તે આકર્ષણ મળના ગુણાથી સપન્ન થશે અને સૈાને પેાતાના પ્રતિ આકર્ષવા સમર્થ !નશે. જેટલા પ્રમા ણુમાં તે ખીજાના કાર્યમાં રસ લેશે, તેટલાજ પ્રમાણમાં તે તેને પેાતાના તરફ આકષી શકશે. તે બીજાના હિતમાં ખરેખરા મત કરણપૂર્વક રસ લેશે અને પોતાને પેાતાના કાર્ય સબંધી વાતચીતનું મધ્યબિંદુ અનાવવાને યત્ન ત્યજી દેશે કે તેજ વેળાએ ખીન્ન લેકે પણ તેનામાં રસ લેવા લાગશે. સર્વ મનુષ્યે પર સમાન દૃષ્ટિ અને પ્રેમભાવ રાખવા તેજ લેાકપ્રીતિ સ ંપાદન કરવાને અમેઘ માર્ગ છે. કેવળ આત્મભાન અને સ્વાર્થ પરાયણતાના બંધનને પ્રેમભાવ તેડી નાંખશે. પેાતાની જાતના વિચાર કરવાનું વિસ્મરણ કરી અને તીજામાં રસ લેવાનું શરૂ કરા; બીજાને માટે પ્રેમભાવ, માનની લાગણી, તેઓને સાહચ્યૂ કરવાની ખરેખરી ઇચ્છા કેળવે અને પરિણા લેન પ્રિય થવાના તમારા પ્રયત્ને ફળીભૂત થશે એ નિઃસંદેહ છે.
તે
ઘણા લેાકેાથી માણસા અલગ રહેવા મથે છે. તેનુ મુખ્ય કારણ એ છે કે પેાતાનેજ સર્વસ્વ માને છે. અને અહાનિશ પેાતાના કાર્યમાંજ મગ્ર રહે છે, આ પ્રમાણે તેઓએ ઘણા લાંઞા સમયસુધી જીવન વ્યતીત કર્યું હૅાય છે, જેથી તેઓએ બાહ્ય જગતની સાથના સર્વ સંબંધ અને સહાનુસ્મૃતિ ગુમાવી દીધાં હાય છે. ઘણા

Page #17

લોકપ્રિય થવાની કળા.
૧૮૯
વખત સુધી આંતરિક-એકાંતજીવન ગાળ્યું હોવાથી તેઓને બાઘજીવન અશક્ય લાગે છે. તેઓના સમજવામાં નથી આવ્યું હતું કે કેવળ સ્વાર્થ પરાયણ એકાંતજીવનથી અને વર્ષો સુધી બીજામાં રસ નહિ લેવાથી તેઓની આકર્ષણશક્તિનો સત૨ નાશ થઈ ગયે છે, અને તેઓની લાગણીઓ એટલી બધી હદે સુકાઈ ગઈ હોય છે કે તેઓ કેઈપણ પ્રકારની શક્તિ અથવા ઉષ્ણતા ઉત્પન્ન કરવાને તદ્દન શક્તિહીન બની ગયા છે. આવા માણસો હાજરી માત્રથી આસપાસના વાતાવરણમાં સર્વત્ર શૈત્ય પ્રસરી રહે છે.
મનુષ્યનું નૈસર્ગિક બંધારણ જ એવું છે કે તે એકલે રહી શક્તજ નથી. તેના ઉત્તમોત્તમ જીવનનો ઘણોખરે ભાગ તે બીજાઓ પાસેથી જ મેળવે છે, તે બીજાના સહવાસ વગર રહી શકતે નથી, અને જ્યારે તે બીજાનો સહવાસ ત્યજી દે છે ત્યારે લગભગ તેનું અર્ધ બળ ગુમાવે છે; એ એક નિયમ છે કે બીજાના ૫રિચયમાં આવી જ્યારે માણસ જાણે છે કે પોતાની અને અન્યની વચ્ચે જીવનોપયેગી અને અગત્યને સંબંધ છે, તેના વિચારો અને જીવન પાતામાંથી વહે છે-ઉછળે છે અને પોતાના વિચારે અને જીવન તેઓમાંથી વહે છે ત્યારે તેને માટે કડી શકાય છે.
દ્રાક્ષના ગુછ-વૃક્ષ પરથી કાપી નાંખવામાં આવે છે કે તરત જ તે ચીમળાવા લાગે છે, જેનાથી તેનું પણ થાય છે તે લઈ લેવામાં આવે છે કે તે જ ક્ષણે તે તદ્દન નિરસ, શુષ્ક અને નિ:સત્વ થઈ જાય છે. જે ગુણ ગુચ્છમાં રહેલો છે તે દ્રાક્ષના વૃક્ષન ભૂમિ સાથેના સંબંધથી તેની અંદર આવે છે, અને જયારે તે પિષણ અને બળના સાધનોનો ઉછેર કરવામાં આવે છે, ત્યારે તે પ્રાયશ: મૃતવત્ થઈ જાય છે. જગતરૂપી મડાન દ્રાલ ઉપર માણસ એક ગુછ સમાન છે. તેના સહચારીથી તે અલગ રહેવા લાગે છે કે તરત તે ચીમળાવા લાગે છે. મનુષ્ય જાતિના એકીભાવમાંજ એવી કંઈ વિલક્ષણ છે. જેવી રીતે હીરાના પરમાણુઓને એકબીજાથી ભિન્ન કરવાથી તેમાં રહેલા સંયુક્તપણાના ગુણનો નાશ થાય છે, તેવી જ રીતે સમ ષ્ટિથી અલગ રહેવાથી વ્યકિતને આમશક્તિનું ભારે નુકશાન સહન કરવું પડે છે. જે અણુઓનો હીરે બનેલું હોય છે તે આઓના સંયુકતપણામાં અભિન્નત્વમાંજ હીરાનું મૂલ્ય સમાયેલું છે. જે ક્ષણે જે અણુઓને એકબીજાથી ભિન્ન કરવામાં આવે છે તે જ ક્ષણે તે નિરૂપાણી અને નિમ્ હ્ય થઈ જાય છે, તે જ પ્રમાણે એક શક્તિવાન મનુષ્ય પોતાની શક્તિને ઘણે ભાગ તેના સહયારીઓના સમાગમથી પ્રાપ્ત કરતો હોવાથી તેઓને પરસ્પર ભિન્ન કરવામાં આવે તે તે શક્તિ હત-નિર્બળ બની જાય છે.
જેવી રીતે મનુષ્યને શરીરપષક ભજનના ભિન્નભિન્ન પદાર્થોની જરૂર છે તેવીજ રીતે તેનું માનસિક ભેજન પણ વિવિધ પ્રકારનું હોવાની જરૂર છે. માનસિક
જનની આવી સામગ્રી ભિન્નભિન્ન રૂચિ અને પ્રકૃતિના લોકેના સમાગમમાં આ વવાથી ઉપલબ્ધ થઈ શકે છે. કોઈ પણું માણસને તેના સમૂહમાંથી–મંડળમાંથી

Page #18

૧૯૦ .
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિયુક્ત રાખવામાં આવે તો તે તત્કાળ અવનત થવા લાગે છે. સ્વાનુભવથી જોઈ શકાયું છે કે જે બાલકને અન્ય મનુષ્યના સહવાસથી અનેક વર્ષો સુધી અલગ રાખવામાં આવ્યા છે તેઓ ક્રમશ: એવી અધોગતિને પામ્યા છે કે આખરે તેઓ તદ્દન જડબુદ્ધિ અને મૂર્ખ બની ગયા છે. જે ગુણ અને સામર્થ માણસ બીજા પાસેથી ગ્રહણ કરે છે તેના પ્રમાણમાં તે ગુણવાન અને શક્તિવાન બને છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે જેટલા પ્રમાણમાં તે બીજા સાથે સામાજીક, માનસિક અને નૈતિક સમાગમમાં આવે છે તેટલા પુરતો તે શક્તિવાન છે અને એટલે દરજે તે બીજાથી અલગ રહે છે તેટલે દરજે તે નિર્બળ છે.
બાહ્ય જગતની સાથે સર્વ સંબંધ અને વાસ્તવિક રીતે તેઓને પરસ્પર વ્યવહાર તોડી નાંખીને કેવળ એકાંત સ્થળમાં રાખીને વ્યક્તિઓને અસીમ નીતિબળ ધરાવનારા બનાવવાનો કેટલાક દેશોમાં યત્ન કરવામાં આવ્યું છે, પરંતુ જેમ માનુષી એકી ભાવની નિસગિક જનામાં વિક્ષેપ કરનારી અન્ય સર્વ જનાઓ નિષ્ફળ નિવડી છે, તેમ ઉત પદ્ધતિ પણ નિષ્ફળ નિવડી છે.
મગજ અને મગજની વચ્ચે, આત્મા અને આત્માની વચ્ચે અમુક પ્રકારની શક્તિ રહેલી છે, જેનું માપ કરતાં આપણને આવડતું નથી. પરંતુ તે શકિત ઉત્તેજીત કરવાનું, બાંધવાનું અથવા તેડી નાંખવાનું સામર્થ્ય ધરાવે છે. આ જગતમાં મનુષ્યના મનને પિષણ અને બળ આપે અને નવીન ચૈતન્ય પ્રેરે એવા સહસ્ત્રાવધી સ્થળો છે, અને તે સ્થળો બંધ કરવાથી પરિણામ એ આવશે કે મનોબળ તદ્દન ક્ષણ અને નિર્બળ થઈ જશે. મનુષ્યની પાંચ ઈન્દ્રિયે એક પ્રકારનાં સાધન અથવા માર્ગ છે. જે દ્વારા અંત:સ્થ આત્માને સર્વ બાદ્ય વસ્તુનું જ્ઞાન પહોંચાડવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત બીજી કેટલીક અગોચર અને પરોક્ષ શકિત છે જેનું કાર્ય હમેશાં મનને પ્રકાશિત અને તેજસ્વી કરવાનું છે. જે પોષક તત્ત્વનું આત્મા સર્વ સ્થળેથી ગ્રહણ કરે છે તે તત્વથીજ આપણે ટકીએ છીએ અને દિનપ્રતિદિન પ્રગતિ કરીએ છીએ. પરંતુ આ તત્વનું માપ અથવા લાલન કરવાનું કાર્ય પ્રત્યક્ષ બાહેંદ્રિયાની શક્તિની બહાર છે. આપણે નેત્ર અથવા કર્ણદ્વારા જે ગ્રહણ કરીએ છીએ તે નેત્ર અથવા કર્ણના સ્નાયુદ્વારા આપણામાં આવતું નથી. કોઈ સત્તમ ચિત્રમાંથી જે મહાન વસ્તુ આપણામાં પ્રવેશે છે, તે કપડાપરના રંગમાં, કે આકૃતિમાં નથી હોતી પરંતુ તે સર્વની પાછળ રહેલા ચિત્રકારમાં છે, એક અજબ અને અદ્દભૂત શક્તિ જેને ચિત્રકારના વ્યક્તિત્વમાં નિવાસ છે અને જે તેણે અનુભવેલી અને ઘડણ કરેલી સઘળી વસ્તુઓનો એક દર સરવાળો છે. આ અજબ શક્તિની પ્રાપ્તિ કલ્પના શકિતદ્વારા અંતરાત્માને થાય છે. જે શક્તિનું માપ કરવા જ્ઞાની વિના કોઈ પણ મનુષ્યમાં સામર્થ્ય નથી.
(અપૂર્ણ.)

Page #19

શ્રી આદિનાથ સ્તવન-રહસ્ય. શ્રી પદ્મવિજયજી મહારાજ કૃત પ્રથમ જિનેશ્વર સ્તવન
(સરહસ્ય)..
श्री आदीनाथ स्तवन. प्रथम जिनेश्वर प्रणमीए, जास सुगंधी रे काय;
कल्पवृक्षपरे तास इन्द्राणी नयन जे, भंगपेरे लपटाय. म० १ ભાવાર્થ-જે પ્રભુની કાયા કલ્પવૃક્ષનાં પુષ્પની જેવી સુગંધી-ખુશબેદાર હેવાથી દેવાંગનાઓનાં નેત્ર તેના ઉપર ભમરાની પેરે લેભાય છે-આકર્ષાય છે, અથૉત્ પ્રભુની મુખમુદ્રાના વારંવાર દર્શન કરવા અને પ્રભુની સેવા કરવા લલચાય છે. તે પ્રથમ જિનપતિશ્રી રિષભદેવને અમે શુદ્ધ મન વચન કાયાવડે પ્રણામ કરીએ છીએ. પ્રભુ સર્વસામાન્ય કેવળીઓના પણ નાયક છે. આ સ્તવન શ્રીમદ્દ હેમચંદ્ર આચાર્ય કૃત વીતરાગે સસ્તોત્ર “પશુ ટિક વર્ગ” ઈત્યાદિનો ખાસ કરીને અનુવાદ છે. તેનું રહસ્ય નહિ જાણવાથી કઈક ભાઈ બહેનો જિનમંદિરાદિકમાં તે અર્થશુન્ય અને અશુદ્ધ બોલે છે એવો સાક્ષાત્ અનુભવ અનેક વખત થયાથી શબ્દ અને અર્થ ઉભયની શુદ્ધિ થવા પામે એવા શુભ આશયથી અત્ર કંઈક પ્રયાસ કરવામાં આવ્યું છે. ૧.
रोग उरग तुझ नवी नडे, अमृत जे आस्वाद तेहथी मतिहत तहमांनु कोई नबी करे, जगमा तुम शुं रे वाद. भ. २
ભાવાર્થ –દિવ્ય અમૃત રસના આસ્વાદનથી, શરીરમાં થયેલી પુષ્ટિવકેજ પ્રતિહત–પ્રતિબંધિત–માવત પરાભવ પામી અટકી ગયા હોય તેના હે નાથ !
કેનેડ-રસાસ્ત્રકારોએ કથન કરેલું છે કે, જિનેશ્વર ભગવાનના ગુણગ્રામ કરવાથી અનંત કર્મની પટીઓ ખપે છે અને નીર્થકરપા પ્રાપ્ત થાય છે, જેથી તેનેજ લઈને ભાવ૫-ચૈત્યવંદનમાં પરમાત્માના સ્તવન, સ્તુતિ વગેરે મનઃ બુદિથી કરવામાં આવે છે. આ સ્તવન, સ્તુતિ વગેરે શુદ્ધ રીતે અને અર્ધના ચિતવન સાથે કરવામાં આવે તો ધારેલું ફળ પ્રાણી સત્વર મેળવે છે, હાલ તો ઘણે સ્થળે જૈન બંધુઓ તથા બહેને તરફથી સાંભળવામાં આવતા તેવા સ્તવને પ્રાયેઃ અશુદ્ધ રીતે બેલાતા દેખાય છે, તેનું કારણ ધર્મ જ્ઞાનની ન્યૂનતા, ભાષા શૈલી જાણવાની ખામી છે, જ્યાં તેવી ખામી છે ત્યાં અર્થના ૧ણપણની તો વાત જ શી કરવી ? આવી સ્થિતિ હેવાથી બાળજીવોના ઉપકાર નિમિત્તે મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજે શુદ્ધ અને સરલ ભાષામાં અર્થ લખી તે પ્રસિદ્ધીમાં મુકવા કરેલી આજ્ઞાથી ઉપર મુજબ સ્તવન તથા તેનું રહસ્ય અહી આપવામાં આવે છે, જે પ્રમાણે બરાબર સમજી તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે, તે પ્રસિદ્ધ કરનારને હેતુ ફળીભૂત થ ગણાશે.

Page #20

૧૯૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આપના શરીરમાં વિવિધ રાગ રૂપ સર્પના સમૂહ પ્રવેશ કરી સંચરી શકતા નથી. મતમ કે આપ પ્રથમ જન્મથીજ રાગમુક્ત રહેા છે. ૨.
वगर धोई तुज निरमली, काया कंचनवान;
नहि प्रस्वेद लगार तारे तुं तेहने, जेह घरे ताहरु ध्यान. ૦
ભાવા:- હે પ્રભુ ! આપની કાયા વગર ધોયે પણ, કંચનની જેવી શુદ્ધ (આ સ્તવનમાં મુખ્યપણે પ્રભુના સહુજ (મૂળ) ચાર અતિશયેાનું વર્ણન, વીતરાગ તેાત્રમાંના આગળ પાછળ Àાકનાજ આધારે કરેલ જણાય છે. બીજો અતિશયાનું એજ રીતે વર્ણન શાન્તિ, નેમિ અને પાવ પ્રભુના સ્તવનમાં સ્પષ્ટ કરેલુ છે. ) નિર્મળી, કાઈ પણ પ્રકારના અશુચિ મળ અને પરસેવા વગરનીજ હાય છે. ( તેથી તે કાને આશ્ચર્ય ન પમાડે ?) આપતુ અનન્યભાવ એકાગ્રપણું) સ્વરૂપ ચિન્તન કરનારને આપ તારા છે-આપના પુષ્ટાલઅને તે તરે છે. 3
46
राग गयो तुझ मन थकी, तेहमां चित्र न कोय; afar आमिषथी राग गयो तुझ जन्थी दूध सहोदर होय.
71 प्रथम० ४
ભાવા—આપના અંતરમાંથી રાગ-દ્વેષ ગયા ( નાસી, અલેાપ થઇ ગયે તે કરતાં આપના રક્ત (āાહી) અને માંસમાંથી રાગ–ગ એટલે રાશ જતી રહી અને તે અને ગાયના દૂધ જેવા ઉજ્જવળ-વેત ની ગયાં એ વિલક્કુર્ણ વાત અતિ આશ્ચર્યકારક અમને જણાય છે.
૮ શ્વાસોશ્વાસ મઝ સમો, तुझ
लोकोत्तर वातः
देखे न आहार निहार चर्मचक्षु धणी, हवा तुझ अवाव 19 ગમ ગ ભાવા આપના શ્વાસોશ્વાસના વાયુ પણ કમળની જેવા સુધી હાય છે અને આપ જે આહાર નિહાર કરી છેા તે નરી આંખે કાઇ તૈયું શક નું કેવળ દિવ્ય ચક્ષુ-જ્ઞાનચક્ષુ વડેજ તે દેખી શકાય એ બધી આપની અલાર્કિક વાતા સાંભળનારને ચમત્કાર ઉપજાવે એવી છે. પ
**
चार अतिशय मूळथी, ओगणीश देवना कीध;
कर्म खप्याथी अगीयार, चोत्रीश एम अतिशया, समवायेंगे प्रसिद्ध ५० ६" ભાવા —આ ઉપર જણાવ્યા મુજ` ચાર અતિશય તા મૂળ એ કે પ્રભુ ના જન્મથીજ, સહજ સ્વાભાવિક-પ્રકૃતિ સિદ્ધજ હાય છે, તે ઉપરાન્ત બંને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયે છત્તે દેવકૃત અતિશય એગણીશ અને અન્ય કાઢશ અતિશય મળી સર્વે ચેાત્રીશ અતિશય થાય છે, જેનું વર્ણન સમવાયાંગ સૂત્રમાં સ્પષ્ટ ક રેલુ છે. ૬

Page #21

જેનોએ ઉન્નતિ અર્થે શું કરવાની જરૂર છે?
૧૯૩
" जिन उत्तम गुण गावतां. गुण आवे निज अंग: पद्मविजय कहे एह समय प्रभु पाळजो, जेम थाउं अखय अभंग.
प्रथम० ७" ભાવાર્થ-જિન એટલે રાગદ્વેષ મહાદિકને જીતી લેનાર સર્વ સામાન્ય કેવલી તેમાં શ્રેષ્ઠ એવા જિનેશ્વર તેના કેવળજ્ઞાન દર્શનાદિક ઉત્તમ ગુણેને ગાતાસ્તવતા-ચિન્તવમાં એવાજ ઉત્તમ ગુણ આપણને પ્રાપ્ત થવા પામે. શ્રીપદ્મવિજયજી, મહારાજ કહે છે કે હે પ્રભુ! હું અક્ષય અને અલંગ એવું મિક્ષપદ પામું એમ પ્રાણું છું તે સફળ કરશે.
ઈતિશમ.
કે જેનાથી
ઓછું કરવાની જરૂર છે?
આ વિશ્વકમ અથવા પરિસ્થિતિનું ચક જમાનાને અનુસરીને ચાલે છે. જમાને ટામેટા પરિવર્તન કરી શકે છે. એક સમર્થ વિદ્વાન લખે છે કે “જન સમૂહના વિકારો અને વિચારે જમાનામાંથી કુકી આવે છે. જેઓ આગ્રહથી જમાનાના વિકારને અને વિચારોને તાબે થતા નથી, તેઓ અવનતિને માર્ગે આવી પડે છે. સાંસારિક જીવનનું કેદ્ર વિચારે છે. વિચારોને લઈને કેટલીએક પ્રેરણાઓ થાય છે, જે પ્રેરણાથી મનુષ્ય પોતાની પ્રવૃત્તિ કરે છે. પરંતુ તે પ્રેરણુઓની સાથે સારાસારતાનો વિવેક રાખવો, એ મનુષ્ય દધ્યાનમાં રાખવાનું છે. એ વિવેકને લઈને ભવિષ્યને માટે હેય કે ઉપાદેયની સફ૯૫ થઈ આચાર તથા વિચારનો નિર્ણય કરે એ પરિપક્વ બુદ્ધિનું ચિન્હ છે, હવે કરશે વિચારતાં જમાનાને અનુસરી પ્રવૃત્તિ કરનારાઓ ઉન્નત જીવન મેળવી શકે છે. આ વિશ્વક્રમમાં એજ પ્રકારે ઉન્નત જીવન સિદ્ધ થતું આવે છે, તે આપણે જોઈ શકીશું. જમાનાને અનુસરી થયેલા વિકારો, વિચાર, પ્રેરણુઓ અને બુદ્ધિના પરિપાકમાં જીવનની ઉન્નતિના ક્રમ રચાએલા છે. આ ઉપરથી જેનોને સમજવાનું કે, તેમણે પિતા જીવનને ક્રમ જમાનાને અનુસરી પ્રવર્તાવવો જોઈએ. પાતાનામાં ઉન્નતિ માટે પ્રયત્ન પૂરેપૂરો કરવો જોઈએ. જ્યારે જમાનાના વિચારોની પ્તિ થશે ત્યારે તેમનામાં ઉન્નતિને આપનારું તેજ વૃદ્ધિ પામશે. જમાના સાથે તન્મય થઈ ગયેલા અંત:કરણમાંથી વિના પ્રયાસે નિકળના વિચારો તેમને ઉન્નતિના પ્રવાહમાં દોરી જશે.
સાંપ્રતકાલે સેનાની સ્થિતિ વિચિત્ર થઈ પડી છે. પુરાણ અને નવીન ભાવનાની વચ્ચે તેમનેઝેળા ખાવું પડે છે. આળા ખાવાથી તેમની સ્થિતિ ઉભય બ્રણ જેવી થઈ

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ગઈ છે. આથી તેમના ધર્મમાં કે સંસારમાં ચેતના, તેજ, પ્રતિભા કે સંદર્યતા આવતા નથી. એક તરફ તેમને જમાનાનો ધક્કો લાગે છે, ત્યારે બીજી તરફ પુરાણી ભાવનાને ધક્કો લાગે છે. એ પુરાણી ભાવના પણ શુદ્ધ રહી નથી. અનેક જાતના હાનિકારક રીવાજો અને અગ્ય વ્યય કરવાના ફરજીયાત પ્રવર્તનથી તે પુરાણી ભાવના પણ તદન અશુદ્ધ થઈ ગઈ છે. આથી જેન વર્ગને મટી હાનિ થઈ છે. જેને પિતાના વ્યવહાર તરફ દષ્ટિ કરવી જોઈએ. તેમના વ્યવહારમાં પુરાણી ભાવના અને નવીન ભાવનાની શુદ્ધિ રહી નથી. તેમની પ્રવૃત્તિ કઢંગી થઈ ગઈ છે. પુરાણી ૧દ્ધ પ્રવૃત્તિ તે કાળના ઘસારામાં બહુ દિવસ ન ટકતાં તે ભુલાઈ-ભુંસાઈ ગઈ છે. પરંતુ સુભાગ્યે ચાલતા જમાનાના કેટલાએક સંસ્કારે લાગવાથી તે ભાવનાનું સ્મરણ થાય છે અને સાથે પશ્ચાત્તાપ પણ ઉદભવે છે. હવે તેમણે જમાનાને રંગ ચડાવી પાછા સતેજ કરવા ઈએ. આપણી પુરાણી ભાવના જેવી તેવી નથી. તેના કેટલાએક શુદ્ધ સંસ્કારો હજુ આપણને જેન તરીકે ઓળખાવે છે. ભગવાન શ્રી વીર પ્રભુ, તેમના ગણધરો અને તે પછીના સૂરિવરોએ જેન પ્રજાના કલ્યાણને માટે જે કરેલું છે તે હજુ છિન્ન ભિન્ન થતાં પણ જીવંત રહી શકહ્યું છે. તે મહાત્મા ઓએ દયાલતાથી દુનિયાને દાન કરેલા વિચારે મૃત્યુ પામ્યા નથી, એ વિચારો અમર છે. તેમના અંત:કરણમાં ઉદિત થયેલો આધ્યાત્મિક તથા વ્યવહારિક સંકુ તિને સૂર્ય હજુ પોતાના કિરણને પ્રકાશી રહ્યા છે. હવે આપણે એ કિરણોના પ્રકાશને જમાનાના પ્રકાશ સાથે મિશ્રિત કરી વધારવો જોઈએ, એથી આપણને નવું જીવન મળશે, અને તેથી આપણે આપણું ઉદ્ધાર કરી શકીશું.
પ્રત્યેક જેને વિચારવાનું છે કે, તેમના ધર્મના વિચારો કેવા ઉચ્ચ આશયવાળા છે? તેમના આચાર-વિચાર કેવા સર્વોત્તમ અને ભાવનાવાળા છે? સાંપ્રત કાલે તે શી દશા છે ? આપણા જેનેને ધર્મ પ્રિય છે, આપણાં પ્રાણ ધર્મ છે અને ધર્મ આપણું સર્વસ્વ છે, પરંતુ આપણે ધર્મના સ્થલ રૂપ ઉપર જ મેહ પામીએ છીએ. તેના અદભુત અને સુધારક સૂક્ષ્મ સ્વરૂપને વિચાર કરતા નથી. આપણું ધર્મના સૂમ વિચારેની કુત્તિ આપણામાં પ્રગટ થતી નથી. અર્વાચીનકાળના આપણા કેટલાએક મહા–આચાર્યોના ચારિત્ર જીવન થોડા હતા. પ્રાચીન કાળની જેમ તેમના ચારિત્ર જીવન દીર્ઘ ન હતા, પરંતુ તેઓ થોડા વખતમાં વધારે કલ્યાણ કરી શક્યા તેનું ખરું કારણ શું? તેમના ધાર્મિક સૂક્ષ્મ વિચારમાં વહેતી સંકુર્તિજ, એ પુર્તાિના કિરણે ઘણું સતેજ હતા. એ કુર્તિની વાણી પણ જીવંત છે. અત્યારે પણ આપણે એમના તે જીવંત વાણીના વિચારે વાંચીને કે આસ્થાપૂર્વક સાંભળીને નવું જીવન મેળવી શકીએ છીએ. આપણે હવે એ ધર્મ તથા વ્યવહારના સૂક્ષ્મ

Page #23

જૈનાએ ઉન્નતિ અર્થ શું કરવાની જરૂર છે?
૧૯૫
સ્વરૂપવાળા વિચારે હૃદયમાં ધારણ કરવા જોઈએ. એ વિચારોથી આપણા હૃદયમાં ઉન્નતિરૂપી ચેતનની ત પ્રગટશે અને આપણું સન્મુખ જે અંધકાર પ્રસરી રહ્યું છે, તેને તે નાશ કરશે અને આપણે ધર્મ અને વ્યવહાર શુદ્ધ સ્વરૂપે પ્રકાશશે.
અહિં આપણે ખાસ એટલું વિચારવાનું છે કે, આપણા ધર્મના કરતાં આ પણે આચાર-વિચાર-વ્યવહાર વધારે વિષમ બની ગયો છે. અને તે માર્ગની અંદર દુ:ખદાયક કાંટાઓ આવી પડ્યા છે. તેને દૂર કરવાની પૂરેપૂરી આવશ્યક્તા છે. જ્યાંસુધી એ કાંટાઓ દૂર કર્વામાં નહીં આવે, ત્યાં સુધી આપણને આપણું વ્યવહારને આનંદ આવશે નહીં; આપણે આનંદકારક વ્યવહાર દુ:ખદાયક બની ગયે છે. જે આપણે સંસાર આર્યસંસારમાં નમુનારૂપ ગણાતો હતો, જેમાં અમૃત રૂપ શુદ્ધ પ્રેમની શેરો છુટતી હતી, અને જે કર્મ ભૂમિના ઉચ્ચ ક્ષેત્ર રૂપે ગણાતે હ, તે સંસાર અત્યારે અધમ દિશામાં આવી પડ્યો છે. તેમાં ઉદ્વેગ, ભય, નાઉમેદી અને દુર્બળતાની કંપડે આપણને વાગ્યા કરે છે, તેથી આપણને તે ખારે છેર થઈ પડે છે, અને તેનાથી આપણે તદન કંટાળી ગયા છીએ અને આપણે નિરાશ થયેલા, દુર્બળ બની ગયેલા અને સંકટો તથા મુશ્કેલીઓથી ગળી જઈ હીંમત હારી બેસી ગયા છીએ. હવે આપણે પુન: જાગ્રત થવાની જરૂર છે. જમાનાના તત્વમાંથી આપણે નવું જીવન મેળવવું જોઈએ. આપણું પુરાણ ભાવનાના સૂક્ષમ સ્વરૂપને ઓળખી તેને જમાનાના શુદ્ધ સ્વરૂપ સાથે મિશ્રિત કરી તેમાંથી આપણે ઉચ્ચ નવનીત મેળવવું જોઈએ, તે નવનીત આપણા વિષમ બનેલા વ્યવહારને સુધારશે, એટલે તેથી દુ:ખથી તપેલા આપણું મનને શાંતિ મળશે, હદયમાં ચેતન રેડી અને ખૂટ સામર્થ્યને કરો ઉત્પન્ન કરશે, અને ચિત્તને ઉત્તેજન આપી આપણા જીવનને ઉંચે ઉંચે દેરી જશે.
પ્રિય ધર્મબંધુઓ! આ વાત તમારા હદયપટ ઉપર ધારણ કરજે, તમારા ધનાયક અને પ્રવર્તકના ચેતનાદાયક બોધવચનોને હૃદયમાં ધારણ કરી તેનું મનનકરજો. એ મહાત્માઓના ઉપદેશના મંત્રે માત્ર સ્મરણ કરવાથી તમારા હૃદયની દુર્બળ મનોવૃત્તિઓને તોડી નાંખશે, તે તમારી અજ્ઞાનતાની સ્થામિકાને ધોઈ નાંખી હૃદયમાં સ્કુર્તિના ઝરો હેવરાવશે. તમારા ધર્મના મહાત્માઓની વાણી તમારી આશાઓને પૂરનારી કામધેનું છે, તેનાથી તમારા ઉભય લેકની કામનાઓ પૂરી થશે અને તેથી તમારા જેનત્વ ખરે મહિમા જગમાં વિખ્યાત થશે.
આપણે વિચારવું જોઈએ કે, આપણે ધર્મના નેતાઓએ દેશકાલાનુસાર વર્તન કરવા ઉપદેશ્ય છે, તેમની ઉપદેશવાણમાં જમાનાને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે, અને તેમ કરી પોતાની આશ્રિત પ્રજાને અપાર સુખની ભક્તા કરવા તીવ્ર

Page #24

let
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઉત્ક’ઠા દર્શાવી પેાતાની જૈન પ્રજા છેવટે પેાતાના જીવનને સાત્વિક એપ આપી શકે, તે અનંત સુખની અધિકારી અને અને તે આ સંસાર સાગરની પાર થવા જેટલું સામર્થ્ય ધારણ કરી શકે, તે તેમના જૈનત્વની જાહેાજલાલી થાય. આવા તે મહાત્માના આશય છે, તે આશયને લઇને તેઓએ આગમની ચમત્કારી રચના કરેલી છે. આપણે આ બધુ ભુલી જઇએ છીએ, એ આપણી પેાતાનીજ મૂર્ખતા છે. આપણે હવે સત્ય માર્ગ શેાધવા જોઇએ. સાંપ્રતકાળે આપણી ધાર્મિક, આત્મિક અને વ્યવહારિક ઉન્નતિના ખરા રત્ના મા જમાનાના મહાસાગરમાંથી શેાધી કાઢવા જોઇએ. આપણી ઉચ્ચ ભાવનાએ ગાઢ અધારામાં પડી છે, તેને આપણે જમાનાની શુદ્ધે યાતિથી પ્રકાશમાં લાવવી જોઇએ. સાંપ્રતકાળના પ્રતિમાન્ યુગમાં અન્ય પ્રજાની પેઠે આ ભારતવર્ષમાં આપણી જૈન પ્રજાને પ્રાગતિક સદ્વિચારાની બહુ આવશ્યક્તા છે તેને માટે આપણે તન, મન અને ધનથી પ્રયત્ન કરવા જોઈએ, તેથી આપણાં જૈન જીવનને નવીન ચૈતન્યબળથી પરિપૂર્ણ અને ઉન્નતશીલ કરનારી, તેને ઉન્નતિને માગે દોરનારી, સ્થળે સ્થળે ઉત્સાહ, આશા, પ્રસન્નતા, ધેય અને દઢતા વગેરે અર્થ સાધવામાં સહાયકારક થનારી, પ્રભાવશાળી વિચારાને વિસ્તારનારી અને આપણા ઉછરતા નવયુવકોને તેમના જીવનમાં અમૂલ્ય તત્વાને ઉતારનારી, ઉન્નતિ સત્વર થાય એવુ ઇચ્છી આ લેખને અડીં સમાપ્ત કરીએ છીએ.
V
श्री सूत रत्नावळी.
( મૂળ તથા જેહસ્ય )
( ગત વર્ષના અંક ૫ ૬ ના પૃષ્ટ ૧૧૨ થી શરૂ )
मध्ये मेधाविनां मातृमुखानां मानमर्हति । कोकिलान्तर्गताः काका, कोडिया एव यद्वशात् ॥१५२॥
બુદ્ધિમાન પુષની વચ્ચે આવેલા મૂર્ખ લેાકેા પણ માનને લાયક થાય છે. કાકિલ પક્ષીઓની અંદર કાગડાએ આવે તે તે કોકિલ પક્ષી જેવા ગણાય છે. પર न मौनं वाग्मिनां शस्तं वाक्कलाकुशलात्मनाम् । अकूजन् कोकिलो लोकैः, काकोऽयमिति गीयते ॥५३॥
૧ મૂળાામ્.

Page #25

શ્રી સૂકત રત્નાવલી.
૬૯૭ જે વાણીની કલામાં કુશળ છે એવા વક્તાઓ છે, તેઓને માન રાખવું યુક્ત નથી. કેયલ પક્ષી જે બોલે નહીં તે લોકો તેને “આ કાગડો” એમ કહ્યા વગર રહે નહીં. ૫૩
अल्पीयानप्यसत्सङ्गः, स्यादनाय भूयसे ।
यवनरकशो भुक्तः, स्यादाजन्मान्वयादहिः ।।५४|| નઠારા માણસને સંગ છેડે હોય તો પણ તે માટે અનર્થ ઉત્પન્ન કરે છે. યવનોની સાથે એકવાર જ જમ્યો હોય તે પણ તે જન્મ સુધી જ્ઞાતિની બાહેર મુકાય છે. ૫૪
विकारं नैति जीवान्तं, कष्टमारोपितोऽपि सन् ।
यत्तापितमपि स्वणे वर्ण घले मनोरमम् ।।५।। સજજન માણસને કષ્ટ આપવામાં આવે તો પણ તે જીવે ત્યાંસુધી વિકારને પામતો નથી. સુવર્ણને તપાવ્યું હોય તો પણ તે મનહર રંગ ધારણ કરે છે. ૫૫
न करोति नरः पापमधीताऽल्पश्रुतोऽपि सन् ।
यद्भणन् रामरामेति, न कीर: पलेलालसः ॥५६।। માણસ થોડું સાંભળીને ભર્યો હોય તે પણ તે પાપ કરતું નથી. “રામ શમ” એમ પઢાવેલ પોપટ માંસ ખાવામાં લોલુપ બનતો નથી. ૫
વસમાપ......વા, વેરિ કુળનાં ગુનાના
न तिष्ठन्नुदके भेको, गन्धं वेत्ति सरोरुहाम् ।।५७॥ પાપી માણસ ગુણીજનના સહવાસમાં રહેતો હોય તે પણ તે તેના ગુણને જાણી શકતો નથી. દેડકો હંમેશા જલમાં રહે છે, તો પણ તે કમળના ગંધને જાણતા નથી. પ૭
महखिमिलनान्मन्दा, अपि स्युर्दुःसहाः सखे ।
जलं ज्वलनसंपृक्तं, दुःसहं ददृशे न कैः १ ॥५८॥ હે મિત્ર! મંદ પુરૂષે પણ તેજસ્વી જનેને મળવાથી દુઃસહ થઈ પડે છે. જલ અગ્નિની સાથે મળવાથી દુસહ થાય છે, એ કેનાથી અજાણ્યું છે? ૫૮
परतः संपदं प्राप्य, सोत्कर्षा नीचगामिनः ।
लब्धतोयाः पयोवाहादुस्तराः सरितो न किम् ? ॥५९।। १ मांसलोलुपः २ अवाक्षरद्वयं त्रुटितम् ; तच्च 'सम' इति भवेत् ॥

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. નીચગામી માણસે બીજા પાસેથી સંપત્તિ મેળવી ને ઉત્કર્ષ વાલા થાય છે. નહીએ*વરસાદ પાસેથી જળ મેળવી શું દુસ્તર નથી થતી? ૫૯
न पदं संपदा मायः, कुलोत्पन्नोऽपि दुर्मनाः ।
अन्तर्वक्रोऽब्धिसूः शङ्को, दृष्टो भिक्षाकृते भ्रमन् ॥६॥ સારા કુલમાં ઉત્પન્ન થતો હોય પણ જે તેનું હૃદય સારું ન હોય તે પ્રાય કરી સંપત્તિવાલો થતો નથી. શંખ સમુદ્રમાંથી ઉત્પન્ન થયે છે, પણ અંદર વાંકે છે, તેથી તે ભીખ માગવા માટે ભટકતો જોવામાં આવે છે. ૬૦
भवेद्वस्तुविशेषेण, सुकृते दुष्कृते च धीः ।
ध्यानधीरक्षमालायां, प्रहारेच्छा च कार्मुके ॥६॥ સારૂં કામ અને નઠારું કામ કરવાની બુદ્ધિ વસ્તુને લઈને થાય છે. જપમાળા હોય ત્યારે ધ્યાન કરવાની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે અને ધનુષ્ય હોય ત્યારે મારવાની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે. ૬૧
૧ નદીઓ નીચા સ્થળમાં રહે છે, તેથી તે નીચગામી .
રાવબહાદુર શેઠ નગીનદાસ ઝવેરચંદને સ્વર્ગવાસ,
ઝવેરાતના ધંધામાં પ્રસિદ્ધ પામેલા મુખ્ય પુરૂષ અને સુરતના રહેવાશી તથા મુંબઈના આગેવાન ઝવેરી શેઠ નગીનદાસ ઝવેરચંદ ગયા રવીવારે શુમારે એકસઠ વર્ષની ઉંમરે મુંબઈ ખાતે પંચત્વ પામ્યા છે. પોતાના ઝવેરાતના ધંધા સાથે કાતિમાં સિાથી આગળ વધેલા હતા. સ્વભાવે સરલ, શાંત અને ધર્મવીર પુરૂષ હતા; ધાર્મિક અને સામાજિક કાર્યોમાં લાખ રૂપિયા ખરચ ક એક ઉદાર નર તરીકે જાણીતા થયા હતા, વળી કેટલીક સાર્વજનિક ઉદારતાને લઈને શુમારે દસ વર્ષ પહેલાં નામદાર બ્રીટીશ સરકારે પણ તે કદર બુઝી રાવબહાદુરને બેતાબ એનાયત કર્યો હતે. ધર્મનાં અનેક કાર્યોમાં પણ દ્રવ્યને સારો વ્યય કરેલ હતો. આવા એક પુરૂષને સ્વર્ગવાસ થવાથી જેન કોમને એક નરરત્નની ખોટ પડી છે. આ સભા તેને માટે સંપૂર્ણ દીલગીરી જાહેર કરે છે અને તેમના પવિત્ર આત્માને શાંતિ મળે તેમ પ્રાર્થના કરે છે, અને તેમના સુપુત્ર સૈભાગ્યચંદભાઈ તેઓશ્રીના શુભ પગલે ચાલી સમાજ અને કમસેવાના કાર્યો કરી તેઓશ્રીની કીર્તિમાં વધારે કરશે એમ
છે છે.

Page #27

- છપાયેલા ગ્રંથાના નામ, ૧ ચુકત સંકીર્તન મહાકાવ્ય સી. ડી. દલાલ લેખિત ઇંગ્લીશ પ્રસ્તાવના સાથે, ૦-૬-૦ ૨ સામાચારી પ્રકરણ સટીક. ૦–૮–૦ ૩ કુમારપાળ ચરિત્ર. ૭-૮-છા ૪ મહાવીર ચરિત્ર પ્રાકૃત. ૦-૧૩-૦ પ કૈમુદીમિત્રાણ"દ નાટક. ૦-૬-૦ ૬ પ્રબુદ્ધ રોહિણેય નાટક. ૦-૫૦ ૭ પ્રાચીન જૈન લેખસંગ્રહું,
- ( પ્રથમ ભાગ) ૦-૮-૦ થાડા વખતમાં નીચેના ગ્રંથા પ્રસિદ્ધ થશે.. ધર્માલ્યુદય નાટક, સૂક્તમુક્તાવળી, ૦-૪૦ ૨ પંચનિગ્રંથી પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપાદ૩ રતશેખરી કથા. (પ્રાકૃત) ૦=૪ - સંગ્રહણી સટીક.
. જ દાનપ્રદીપ.
૨-૦=૦ ૫ બૃહત સંધયણિ માટી ટીકા, ૧૧ર-૦ ૬ શ્રાદ્ધવિધિ.
૭ વડદશ ન સમુચ્ચય,
છપાતા નવા ગ્રંથા. ૧ ૫ચુસ‘ચહું,
શેઠ રતનજીભાઈ વીરજી તરફથી ૨ સત્તરિય ઠાણ. શાહ ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. ૩ સુમુખ– પાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા, શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. જ ચિત્યવદન મહાભાગ્ય,
૫ ધમાં પરીક્ષા. જામનગરવાળી બેન મણી ત, ૬ જૈન મેઘદૂત સટીક.
૮ જેન ઐતિહાસિક ગૃજર રાસ સંગ્રહ, ૭ પ્રાચીન જૈન લેખસંગ્રહ દ્વિતીય ભાગ દ્રૌપદી સ્વયંવર નાટક.
છપાવવાના ગ્રંથા. ૧ સિદ્ધપ્રાભૃત સટીક.
૨ ષસ્થાનક સટીક, ૩ સંસ્તારક પ્રકીર્ણક સટીક.
૪ શ્રાવક ધર્મ વિધિ પ્રકરણ સટીક ૫ બંધહેતૃદય ત્રિભંગી સટીક. ૬ બં ધાદયસત્તા પ્રકરણ સટીક. ૭ વિચંદ કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત, ૮ વિજ્ઞપ્તિ સંગ્રહ, ૯ વિજયદેવસૂરિ માહાભ્ય.
૧૦ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ. ૧૧ પ્રાચીન પાંચમા કર્મગ્રંથ. ૧૨ લિંગાનુશાસન પજ્ઞ ટીકા સાથે. ૧૩ ધાતુ પારાયણ._
- આગમાં છપાવવાની થયેલ યોજના, १ अंतगडदशासूत्र सटीक. २ अनुत्तरोवव्वाईसूत्र सटीक. ३ उपासकदशांग सटीक. ४ नंदिसूत्र, श्रीहरिभद्रसारिकृत टीका साथे.
પુસ્તક પહાચ. ૧ આદિપુરાણ સમિક્ષા પ્રથમ ભાગ ૦=૪૦ ૨ સસ્તા ભાડાની ચાલીઓ માટેના પત્રવહેવાર બાબુ ચંદ્રસેન જૈન વૈઘ ઇટાવહ,
એન. બી. શાહ મુંબઈ,

Page #28
છપાઇ બહાર પડયેા છે. ( ગુર્જર ભાષાંતર) શ્રીભગવ૮ી સર. ( પ્રથમગુરછ ) કિંમત રૂા. 2-8-0 ટપાલખચ જુદુ આ સૂત્રના વાંચન વખતે સોનામાહારાની પ્રભાવનાએ થઇ છે, જ્યારે શુ તમારા ઘરમાં તેના સંગ્રહ ન જોઇએ ? શ્રીજૈનધર્મનું ખરું જીવન સર્વજ્ઞ પ્રણીત સત્રા છે. આ ભારતવર્ષ ઉપર વિજય ધ્વજ ફરક કાવનાર આખા જૈન ધર્મની ઈમારત સૂત્રેાના પાયા ઉપરજ લખાણી છે. ભગવાન શ્રીજિનપ્રભની નીતિમય અને પવિત્ર આજ્ઞાએ, ઉંડા રહષ્યા, અને સક્ષમ તત્ત્વજ્ઞાન જાણવાના મુખ્ય સાધન તેમના પવિત્ર સૂાજ છે. ભગવાન શ્રી મહાવીર પ્રભુની વાણીની એક અક્ષર માત્રથી અનેક અમય શીક્ષાઓના પ્રવાહા એ સૂત્રેામાંથી છટે છેતે સત્રામાં ઉપદેશના સંગ ભરેલાં છે, અને તેમના દરેક વાકય, દરેક શબ્દ અને દરેક અક્ષર જ્ઞાનામૃતથી ભરપૂર છે. | સાંપ્રતકાલે જેનાના પીસ્તાળીશ આગને કહેવાય તેની અંદર આ પાંચમાં અગરૂપે ભગવતી સૂત્રની એક મહાન આગમ તરીકેની ગણના થાય છે. અા મહાન સત્રમાં સ્થળે સ્થળે ઉત્તમ તત્ત્વજ્ઞાન ધર્મોપદેશ અને અધ્યાત્મ વિદ્યાના મૂળ તત્વનુ યથાર્થ પ્રતિપાદન કરેલું છે, મનુષ્ય જન્મમાં આવશ્ય પ્રાપ્તવ્ય અને જ્ઞાતવ્ય શી વસ્તુ છે તેને બોધ કરનાર આ એક સર્વેત્તમ ગ્રંથ ગણાવે છે. પૂર્વાચાર્યોના કેટલાએક લેખામાં કહ્યું છે કે, શ્રી મહાવીરપ્રભુ અને ગૌતમ સ્વામીના પ્ર”નોત્તરરૂપે ગ્રંથિત કરેલા ભગવતીસૂત્રમાંથી કમ પ્રકૃતિના સ્વરૂપ, તાત્વિક સિદ્ધાંતા, આચારધર્મો અને વિવિધ રહસ્યના બધા મળી શકે છે; તેથી આ મહાન ગ્રંથ સ સારસાગરથી તરવાને ઉત્તમ નૌકારૂપ, જૈન સંવેગી મહાત્માઓને વિશ્રાંતિને માટે માનસરોવરરૂપ અખંડ આત્મિક આનંદનો અનુભવ કરવાને ક૯પવૃક્ષરૂપ અને અનાદિકાળના અજ્ઞાનરૂપ ગજેન્દ્રને દૂર કરવામાં કેસરીસિંહરૂપ કહેવાય છે. તેમજ તે સાધુ સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા એ ચતુવિધ સંધના સર્વસ્વ ધનના મેટા ખજાના છે. આ પંચમાંગરૂપ ભગવતીસૂત્રમાં એકસાથી અધિક - શતક છે. તેની અંદર દશ હજાર ઉદેશ છે. જે ઉદ્દેશાની અંદર એકદર છત્રીસ હજાર પ્રશ્નના આવે છે. પ્રત્યેક શતકની અંદર દશ દશ ઉદ્દેશા આવે છે. આ પ્રથમ રાતકના પહેલા ઉદ્દેશમાં કર્મના ચલનને વિષય આવે છે તેની અંદર તે વિષે નવ પ્ર”ના કરવામાં આવ્યા છે. બીજો ઉદ્દેશ દુઃખ વિષયના છે, જેનાં જીવ પોતે કરેલા દુઃખને નંદલા સ બ ધી ગ*નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યેા છે. ત્રીજો ઉદ્દેશ કક્ષા પ્રદેશના છે જેમાં જીને કરેલાં કાંક્ષામાહનીય ક્રમના પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે, ચોથા પ્રકૃતિના ઉદ્દેશ છેજેમાં કમની પ્રકૃતિ-ભેદના પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. પાંચમા ઉદેશ પૃથ્વી સંબંધી છે, જેમાં 1 પૃથ્વીએ કેટલી છે ? " એ મનને નિણું ય કરવામાં આવ્યું છે, છઠો યાવત ઉદેષ છે, તેની અંદર કેટલા અવકાશને અતરે સુર્ય રહેલા છે તે સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આવ્યો છે. સાતમા નૈરયિક ઉદેશમાં નરકને વિષે ઉસન્ન થતાં નારકી સંબંધી નિર્ણય કરવામાં આળ્યા છે. આઠમાં બાલ નામના ઉદ્દેશમાં જ મનુષ્ય એકાંત બાલક છે કે કેમ ? ? એ પ્રશ્નનું નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે. નવમાં ગુરૂત્વના ઉદ્દેશમાં '' જીવન કેવી રીતે ગુરૂત્વ-ભારેપણાને પામે છે.” ? ઇત્યાદિ પ્રશ્નના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે અને દશમાં ચલનાદિ ઉદ્દેશામાં ચાલતુ' છે, તે અચલિત છે. ચાલતું નથી” ઈત્યાદિ પ્રશ્નોના નિર્ણય કરવામાં આવ્યા છે. પુરૂ પાત્તમ ગીગાભાઈ શાહ, ભાવનગર For Private And Personal Use Only