Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
IMANANDPRAKASH REGISTERED No. B. 431 Pomemawww.sams
श्रीमजियानन्दसू रिसद्गुरुज्यो नमः
2066ESSESERECENSEE-SEGESSENSEEEEEEEEEEEEEEEEEEES
श्री
88856Specessay
आत्मानन्द प्रकास.
www.sarmammmmmmmmwww
र सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृकः । सम्यक्त्वं सत् प्रदत्ते प्रकटयति गुरौ वीतरागे च भक्ति माधुर्यं नीतिवळ्या मधुरफलगतं राति संसारमार्गे । भव्यानारोहयत्यात्महितकरगुणस्थानपाटी प्रकृष्ट आत्मानन्दप्रकाश: सुरतरुरिव यत्सर्वकामान् प्रसूते ॥१॥ -easeed-e-SaRRB-
SA पुस्तक १३. वीर संवत् २४४१ आश्विन आत्म सं.२०. अंक ३ जो.
5GwES-Weses55555550550प्रकाशक-श्री जन आत्मानन्द सभा. भावनगर.
विषयानुभजि. म२. वषय.
ष्ट नभ२. विषय. प्रभुतुति. त. ...
... ... ४४ ७ सूत २त्नावणी.... ૨ વિધમાંચિત આચારપદેશ. પ૮ ૮ જૈનયતિઓની સાહિત્ય સેવા. ૩ શ્રો આદિનાથ પ્રભુસ્તુતિ. ... ૫૫ ૯ પ્રાચીન અને અર્વાચીન જૈન. :४ सभ्यश्रद्धा. ...
१० मागभाहय समिति. ... - પ સાંગાલી ક્ષમાપના પત્રાનો પ્રત્યુત્તર ૬૧ ૧૧ ગ્રંથસ્વીકાર અને વર્તમાન સમાચાર. ૭૪ तिशिभाभय.... .. २
| વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪.
wwwEGramma
ह
ધી આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈએ છાપ્યુ—ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આ સભાના માનવતા લાઇફ મેમ્બરને ભેટ.
આ સભાના માનવતા લાઇક મેમ્બરાને નીચે જણાવેલા ગ્રંથા ધારા મુજબ ભેટ આપવા માટે મુકરર થયા છે. ગયા પાત્ર માસમાં ચાદ ગ્રંથા ભેટ આપવામાં આવેલા હતા, જેને હજી માર માસ થયા નથી તેટલામાં બીજી વખત અમારા લાઇફ મેમ્બરાને તેર નવા પુસ્તકા ભેટ આપવાને સભાને આ પ્રયાસ છે. ગ્રંથ પ્રસિદ્ધિનુ કાર્ય બહેાળા પ્રમાણમાં ચાલતુ હાવાથી આ સભામાં લાઇક મેમ્બર થનાર ગૃહસ્થને અનેક સખ્યામાં પુસ્તકો ભે મળે છે, જેથી આ સભામાં લાઇ મેમ્બર થઇ બીજા લાભ સાથે આ પણ લાભ લેવા જેવું છે. પુસ્તક પ્રસિદ્ધનુ કાર્ય ઘણાં બહેાળા પ્રમાણમાં જારી હાવાથી થોડા વખતમાં બીજા ગ્રંથૈા પણ ભેટ આપવામાં આવશે.
૧ પર્યુષણુ અષ્ટાદ્ઘિક વ્યાખ્યાન ભાષાંતર.
૩ કુમારપાળ પ્રમધ
૫ શ્રી ધમ્મીલ ચરિત્ર.
૭ શ્રી તપેારત્ન મહેાધિ, ભાગ ૧-૨,
૯ જ્ઞાનસાર અષ્ટકની જ્ઞાન મજરી ટીકા. ૧૧ ચૈત્યવંદન ચાવીશી,
૧૩ સમયસાર પ્રકરણુ
૧ શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા-૧૩-૦
૩ ગુરૂગ્રુષકૃત્રિશિકા ૫ પ્રતિમાશતક
નંબર ૨-૩-૫-૬-૮-૯-૧૧-૧૨-૧૩ સસ્કૃત મૂળ ગ્રંથા હૈ।વાથી તેના ખપી જૈન અધુએ ભાગ્યેજ હાવાથી પ્રથમ મુજબ આ સભાના જે લાઇફ મેમ્બરા ખાસ પત્ર લખી મગાવશે તેઆનેજ મેકલવામાં આવશે. કારણ કે તેવા મૂળ ગ્રંથા બહેાળા પ્રમાણમાં તેનાં અભ્યાસી મુનિ મહારાજા વગેરેને સભાની જેમ તેઓની વતી ભેટ અપાયે જાય છે, તેમ ઉકત ઉપર જણાવેલાં નખરાના ગ્રંથા તેમની વતી ભેટ અપાશે, બાકીના જે સ ંસ્કૃત સિવાયના જે તમામ ગ્રંથા છે તે લાઇક મેમ્બરાને તેઓના વગર લખે પોસ્ટેજ પુરતા પૈસાનુ વી. પી. કરી આવતા માસની શુકૢ ૫ થી માકલવામાં આવશે. જેથી અમારા માનવતા લાઇપુ મેમ્બરા સ્વીકારી લેશે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ સભા તરફથી હાલમાં નવા છપાએલા ગ્રંથા
૭-૯-૦
91110
૨ ગુરૂશુષત્રિશિકા. ૪ જૈન વિવાહના ગીતા. ૬ શ્રી ધન્ના ચરિત્ર.
૮ પ્રતિમા શતક,
૧૦ વિવિધ પૂજા સગ્રહ. ૧૨ ઉપદેશ સતિકા.
૭ જ્ઞાનસાર અષ્ટકજી
૧-૦-૦
૦-૬-૭
૯ ચૈત્યવદન ચેાવીશી ૧૧ તપારન મહાદધિ ભાગ ૧-૨ ૦-૮-૦
૨ શ્રી કુમારપાળ પ્રમ′ધ ૦-૧૪-૦ ૪ શ્રી. ધમ્મીલ કથા.
--હ
૬. શ્રી ધન્ના ચરિત્ર
૦-૨-૦
91116
91116
૮ સમયસાર પ્રકરણમ ૧૦ વિવિધ પૂજા સગ્રહ
For Private And Personal Use Only
માત્ર સંસ્કૃત ગ્ર ંથા જે કે આર્થિક સહાય વડે છપાવવામાં આવે છે તે મુનિ મહારાને ચ ધ્વી મહારાજૈને તેઓના સમુદાયના હૈપાત ( વિદ્યમાન ) વડિલ મુનિરાજતી મારક્ત મગાવવાથ કોઇપણ શ્રાવકના નામ ઉપર પેસ્ટેજ પુરતા પૈસાનું વી. પી. કરી ભેટ મેાકલવામાં આવે છે. અને આવા ગ્રંથના અભ્યાસી જૈન બઆને લાઇબ્રેરી, પાઠશાળાને માત્ર ઉપરની મુદલ કિંમતે પેાસ્ટેજના પૈસા સાથે વી. પી. થી મેાકલવામાં આવે છે.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાજલ્લલક ઝલકઝક કલાકના
આ
@
આ છે શeી છું કે પછી કાશી
@
@
કચ્છ છછછછછછછછIS બબ બબબ
બ બ બ૪૦
૪૧૭
श्ह हि रागषमोहाद्यन्निनूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकछुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञाने यत्नोविधेयः॥
ર ] વીર સંવત ૨૪૮૨, ઝાણો. ગ્રામ સંવત ૨૦. [ અંક | નો.
૧
प्रभुस्तुति. મન શાંતિની યાચના,
શાર્દૂલવિક્રીડિત. જે ભારે ભવના પ્રપંચ વિષથી નિશ્રેષ્ઠ મૂછ ધરે, આધિ વ્યાધિ ઉપાધિથી નવ નવા વિક્ષેપને આચરે, કાર્યો નિત્ય અશાંતિના અતિ કરી ભૂલ્યા વિષે જે ભમે, અર્પે તે અમ ચિત્તને જિનપતિ શાંતિ સુખે ત્યાં રમે. પૂરી ચંચલતા ધરી પલપલે સધ્યાનથી જે ખશે, દેખીને વિષયે નવા રસ ધરી તે પામવાને ધસે; જે છે દુઃખદ ને અસાર જગમાં તે નિત્ય જેને ગમે, અર્પે તે અમ ચિત્તને જિનપતિ શાંતિ સુખે ત્યાં રમે.
અનુષ૦૫ વિદ્યા કલા સુસંપત્તિ, સુખ સાધન જે સદા;
મનઃશાંતિ વિના સેવે, ન થાયે સુખદા કદા. ૧ ચેષ્ટા રહિત થઈ. ૨ મનની પીડા. ૩ સુખદા–સુખદાયક.
૨
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ શ્રી શ્રાવકધર્મોચિત–આચારપદેશ, “દિવસના બીજા પહોરે કરવા યોગ્ય શ્રાવકની કરણી.” (લેખક-સદગુણાનુરાગી મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ મુપલાંસવા)
૧ હવે બીજે પહેરે સુબુદ્ધિવંત સ્વમંદિરે જાય અને જીવજંતુ વગરની ભૂમિ ઉપર પૂર્વ દિશા સન્મુખ બેસીને સ્નાન આચરે-શરીર શુદ્ધિ કરે. ( ૨ નાન કરવા માટે જળ નીકળવાના નાળવાવાળે એક મજાને બાજોઠ કરાવે કે જેથી એમાંથી નીકળતા જળમાં જીવ વિરાધના થવા ન પામે.
૩ રજસ્વલા સ્ત્રી સંબંધી મલીન સ્પર્શ થયે છતે, સૂતક લાગે છતે અને રવજનનું મૃતકાય કયે છતે સર્વાગ ૨નાન આચરે-આખે અંગે ન્હાય.
૪ અન્યથા સુજ્ઞ જન દેવપૂજા નિમિત્તે કંઈક ઉષ્ણ (હવાય તેવા) અને ચેડા જળવડે ઉત્તમાંગ-મસ્તકને ભાગ વજીને બીજે બધે શરીરે નાન કરે.
૫ ચંદ્ર અને સૂર્યનાં કિરણોના સ્પર્શથી જગત્ બધું પવિત્ર થાય છે તે તેના આધારે રહેલું મસ્તક સદાય પવિત્ર છે એમ ભેગી જને માને છે-કહે છે.
૬ ધમ નિમિત્તે જે સઘળા સદાચાર સેવવામાં આવે છે તે દયા પ્રધાન હોય છે. સદાય મસ્તક ધોવાથી તે તદ્દગત જીને ઉપદ્રવ થાય છે.
૭ નિત્ય નિર્મળ જતિને ધારણ કરતા એવા આત્માની સ્થિતિ હોવાથી કાયમ આવડે વેષ્ઠિત એવું પણ મસ્તક પવિત્ર જ છે.'
૮ જે બાહ્ય દષ્ટિવાળા લેકે સ્નાન કરતાં અતિ ઘણું જળને હેળવાથી જંતુઓને નાશ કરે છે તે શરીરને શુદ્ધ કરતા જીવને મલીન કરે છે.
ન્હાતાં પહેલું પોતીકું મૂકી, બીજું વસ્ત્ર પહેરી, જ્યાં સુધી પગ ભીના હોય ત્યાંસુધી જિનેશ્વરનું સ્મરણ કરતા ત્યાંજ ઉભા રહેવું.
૧૦ નહિ વળી પગને મળ સંસ્પર્શ થવાથી મલીનતા થાય અથવા તેની સાથે લાગેલા જીવને ઘાત થવાવડે મોટું પાતક લાગે..
૧૧ પછી ગ્રહ ચિત્ય (ઘર દેરાસર) પાસે જઈ, ભૂમિ શુદ્ધિ કર્યા બાદ પૂજા સેવા કરવા નિમિત્ત વસ્ત્રો પહેરીને મુખકેશ આઠવડે બાંધે,
૧૨ દેવપૂજાના પ્રસંગે મન, વચન, કાયા, વસ્ત્ર, ભૂમિ, પૂજેપગરણ અને વિધિ શુદ્ધતા સંબંધી સાત પ્રકારની શુદ્ધિ સાચવવી જોઈએ.
૧૩ પૂજાવિધિ સાચવતાં પુરૂષે કદાપિ પણ સ્ત્રીનું વસ્ત્ર પહેરવું નહિ તેમજ સ્ત્રીએ પુરૂષનું વસ્ત્ર પણ પહેરવું નહિ. કેમકે તે કામ રાગને વધારનાર છે. (એમ દરેક બાબતમાં પણ સમજી લેવું.)
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૧
શ્રી શ્રાવક ધર્મોચિત-આચારપદેશ, ૧૪ વિશાળ અને સુંદર ચેખા કળસામાં આણેલા જળવડે જિનેશ્વરના અંગને અભિષેક કરી, ઉત્તમ વસ્ત્રવડે તેને લુંછી પછી અષ્ટ પ્રકારે પ્રભુની પૂજા કરવી.
અષ્ટ પ્રકારી પૂજા પ્રસંગે બેસવાનું પૂજા અષ્ટક ૧૫ ઘનસાર ભેળવેલા અને (કેશર) કરતૂરીના રસયુક્ત મનહર ઉચા ચંદનવડે, દેવેન્દ્રોએ પૂજાએલા અને રાગાદિ દેષ રહિત ત્રિભુવનપતિ જિનેશ્વર દેવને હું અચું છું-પૂજું છું–૧ ચંદન પૂજા.
૧૬ જાઈ જુઈ, બકુલ, ચંપક અને પાટલાદિ પુષ્પ વડે તેમજ કલપવૃક્ષ, કુંદ અને શતપત્ર કમળાદિ અન્ય અનેક પુષ્પ વડે, સંસાર-કલેશને નાશ કરનારા અને કરૂણ પ્રધાન એવા જિનેશ્વર દેવને યજું છું. ૨ પુષ્પ પૂજા.
૧૭ કૃષ્ણાગરૂ, શર્કરા અને પુષ્કળ કપૂર સહિત સારી રીતે કાળજીથી બનાવેલ ધુપ શ્રી જિનેશ્વર દેવની પાસે પિતાનાં પાપને નાશ કરવા માટે ખૂબ આનંદથી હું ભક્તિવડે ઉખેવું છું ૩ ધુપ પૂજા.
૧૮ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રનું ચિન્તવન કરી ઉજવળ અને અક્ષતતંદુલવડે ભક્તિથી પ્રભુ પાસે ત્રણ ઢગ કરીને તેમજ બીજા સાધન વડે પણ શ્રી જિનેશ્વર દેવને હું અર્ચ-પૂજું છું-૪ અક્ષત પૂજા.
૧૯ ઉત્તમ નાળીએર, પનસ, આમળાં, બીજોરાં, બીર, સોપારી, અને આમ્ર (આંબા) દિક ફળ વડે અસાધારણ શાન્તિવાળા અને સ્વર્ગાદિક ભારે ફળને આપનારા શ્રી દેવાધિદેવને હું અત્યંત હર્ષથી પૂજું છું-૫ ફળ પૂજા.
૨૦ ઉત્તમ ભેદક, વડાં, માંડા (માલપૂડા) અને ભાત દાળ પ્રમુખ અનેક રસવાળાં અન્નજન વડે, ક્ષુધા તૃષાની વ્યથાથી મુક્ત થયેલા તીર્થપતિને સ્વહિત કરવા માટે હું સદાય આદર ભાવથી યજું છું.-૬ નૈવેદ્ય પૂજા.
૨૧ જેણે પાપ પડતભેદી નાંખ્યાં છે અને આખા બ્રહ્માંડને અવલોકન કરવાની જ્ઞાનકળા (કેવળ જ્ઞાન) યુક્ત સદિત અને સમતાના સાગર એવા જિનેશ્વર પાસે મ્હારા અજ્ઞાન અંધકારને ટાળવા હું ભક્તિ વડે દિપક પ્રગટું છું. ૭ દીપક પૂજા.
- રર ગંગાદિક શાશ્વતી નદી નદ, સરેવર અને સાગરના નિર્મળ તીથ જળ વડે, નિર્મળ સ્વભાવવાળા અને દુધર કામમદ અને મેહરૂપી અજગરને દમવા ગરૂડ જેવા શ્રી જિનેશ્વર દેવને સંસારને તાપ સમાવવા માટે હું યજું છું. ૮ જળપૂજા.
૨૩ આ અસાધારણ પૂજાષ્ટક સ્તુતિને પાઠ ભણી જે શુભાશય સર્જન આ મનહર વિધિ પ્રમાણે શ્રી જીનેશ્વર દેવની પૂજા કરે છે તે ધન્ય-કૃતપુન્ય મહાશય દેવ અને મનુષ્ય સંબંધી અખંડિત સુખને અનુભવી, નજદીકના વખતમાં અક્ષય અને અવ્યાબાધ એવાં મોક્ષનાં સુખ પણ મેળવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ગ્રહમૈત્ય (ઘરદેરાસર) અથવા ભક્તિ ચૈત્યનું સ્થાન અને
તેમાં પૂજા વિધિ. * ૨૪ સ્વભુવન (મહેલ) માં જતાં ડાબે હાથે (ડાબી બાજુએ) પવિત્ર અને શલ્ય વગરની દોઢ હાથ ઉંચી ભૂમિ ઉપર સુજ્ઞ નર દેવાલય કરે.
૨૫ પૂર્વ દિશા કે ઉત્તર દિશા સન્મુખ રહી પૂજા કરનારે વિદિશાઓ સાથે અગ્નિકેણુ અવશ્ય વર્જવી તે તરફ પૂજા કરનારે ન ઉભવું.
૨૬ પૂર્વ દિશા સન્મુખ પૂજા કરતાં લક્ષમીને લાભ થાય, અગ્નિકાણું સન્મુખ રહેતાં સંતાપ થાય, દક્ષિણ દિશા સન્મુખ રહેતાં મૃત્યુ થાય અને નૈરૂત્યકેણ સન્મુખ પૂજા કરતાં ઉપદ્રવ થાય.
૨૭ પશ્ચિમ દિશામાં પુત્ર દુખ, વાવ્યકોણમાં પ્રજા હાનિ, ઉત્તર દિશામાં મહા લાભ અને ઈશાનકેણમાં ધર્મવાસના થાય.
૨૮ વિવેકી જનેએ જિનેશ્વર દેવની પૂજા પ્રથમ બંને ચરણ, જાનું (ઢીંચણ) હરત-ભૂજા, ખભા અને મસ્તક ઉપર અનુક્રમે કરવી.
૨૯ પછી લલાટ, કંઠ, હદય અને જઠર ઉપર તિલક અનુક્રમે કરવાં, કેશર સહિત ઉત્તમ ચંદન વગર પ્રભુ પૂજા થઈ ન શકે.
૩૦ પ્રભાતમાં શુદ્ધ સુગંધી ચૂર્ણ (વાસક્ષેપ) વડે, મધ્યાન્હ વખતે પુછ્યુંવડે, અને સંધ્યા વખતે ધૂપ દીપકવડે સુએ પ્રભુ પૂજા કરવી.
૩૧ ક્લના બે ટુકડા ન કરવા તેમજ કાચી કળી પણ છેદવી–તેડવી નહિ પત્રને કે પુષ્પને છેદવા-ભેદવાથી હત્યા જેવું પાતક લાગે.
૩૨ હાથથકી પડી ગયેલું, પગે કે ય ર લાગેલું તેમજ મસ્તક ઉપર રહેલું ફૂલ કદાપિ પ્રભુ પૂજામાં લેવા યોગ્ય ન ગણાય.
૩૩ નીચ જાએ નહિ સ્પશેડ્યું, કીડાએ નહિ ખાધેલું, (કરડેલું) ખરાબ વસ્ત્ર–પાત્રવડે નહિ ધરેલું, સાવ સુગધ વગરનું તેમજ ઉગ્ર ગંધવાળું જે જે પુષ્પ હોય, તે તે પ્રભુ પૂજામાં ઉપગી ન સમજવું.
૩૪ પ્રભુની ડાબી બાજુએ ધૂપ ઉખેવ અને બીજેરૂ કે જળ કુંભ તે સન્મુખ હોય. નાગરવેલી પાન અને ફળ પ્રભુના હાથમાં રાખવાં.
૩૫ (એકવીશ પ્રકારી પૂજા) સનાત્ર-અભિષેક, ચંદન, દીપ, ધૂપ, ફુલ નવેદ્ય, જળ, વા-પતાકા, વાસક્ષેપ, અક્ષત-ચેખા, સેપારી નાગરવેલી પાન, રેકડનાણું, ફળ, વાજિત્ર, ધ્વની, ગીત, નૃત્ય, સ્તુતિ ઉત્તમ છત્ર, ચામર અને આભૂષણેવડે અરિહંત દેવની પૂજા એકવીશ પ્રકારે થઈ શકે છે.
૩૬ સુપર્વ દિવસે તથા તીર્થગ સમયે ભવ્ય જને ઉપરોક્ત એકવીશ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી શ્રાવક ધર્મોચિત-આચારપરેશ,
પક પ્રકારની પૂજા રચે અને પૂર્વોકત રીતે અષ્ટપ્રકારી પૂજાતે સદાય કરે.ભાવ સહિત જે જે રૂડું બને તે બનાવવું, સ્વહિત કાર્યમાં પ્રમાદવશ શિથિલતા કરવી નહિ.
૩૭ પછી સવિશેષ ધર્મને લાભ મેળવવાની ઈચ્છાએ સ્વચ્છ વસ્ત્રવડે શોભિત છતે અશુચિ માર્ગને તજતે ગામ ચૈત્યે-નગર ચૈત્યે જાય.
૩૮ હું જિન મંદિરે જઈશ એ રીતે હદયમાં ધ્યાતાં ચતુર્થ (ઉપવાસ) નું ફળ પામે. જવા ઉઠચે એટલે છઠ્ઠ (બે ઉપવાસ) અને જિન મંદિરે જવા નિમિત્તે માર્ગે ચાલતાં અઠ્ઠમ (ત્રણ ઉપવાસ) નું ફળ પામે.
૩૯ જિન મંદિર દેખે ચાર ઉપવાસ અને દ્વારે આવતાં પાંચ ઉપવાસનું ફળ પામે. મધ્યે આવતાં ૧૫ ઉપવાસ અને પ્રભુ પૂજન કરતાં એક માસ ઉપવાસનું ફળ પામે (દઢ નિશ્ચયથી પ્રભુ સન્મુખ જઈ વિધિ સહિત પ્રભુ દર્શન, વંદન, પૂજન અને સ્તુતિ સ્તવનાદિવડે પ્રભુ સાથે તન્મયતા કરનાર મહાશય મહા મહેટે લાભ સહેજે મેળવી શકે છે.
૪૦ ત્રણ નિરિસહી કહી સુજ્ઞ જન ચૈત્યની અંદર પેસે, અને ચૈત્ય સંબંધી સંભાળ કરી પછી હર્ષ પૂર્વક શ્રી જિનેશ્વરની પૂજા કરે.
૪૧ મૂળનાયક પ્રભુની અષ્ટ પ્રકારી પૂજા કરી અંદર અને બહાર રહેલી બીજી બધી પ્રતિમાજીઓને માર્જન કરી પુના સમૂહોવડે પૂજે-પુષ્પના પગર ભરે.
૪૨ અવગ્રહથી બહાર જઈને અરિહંત પ્રભુને આદર સહિત વંદન કરે અને વિધિયુકત પ્રભુ સન્મુખ રહીને (ઉલ્લસિત ભાવથી) ચૈત્યવંદન કરે.
ચૈત્યવંદન વિધિ. ૪૩ એક શકસ્તવ (નથુવડે, જઘન્ય બે વડે મધ્યમ અને પાંચ શકસ્તવ વડે ઉત્કૃષ્ટ ઉત્તમ ચૈત્યવંદન જાણવું, એ રીતે જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એમ ત્રણ પ્રકારનું ચૈત્યવંદન થાય છે. અથવા એક નમસ્કાર વડે જઘન્ય, બે આદિ વડે મધ્યમ અને ૧૦૮ નમસ્કાર વડે ઉત્કૃષ્ટ થાય છે. સ્તુતિ કલેકાદિક રૂપ નમસ્કાર સમજ.
૪૪ શકસ્તવાદિક સ્તુતિ કરતાં યોગમુદ્રા, વંદન કરતાં જિનમુદ્રા અને “જય વિયરાય,” “જાવંતિ ચેઈયાઈ” અને “જાવંત કેવિસાહુએ ત્રણ પ્રણિધાન કહેતી વખતે મુકતાથુકિતમુદ્રા કરવી જોઈએ.
૪૫ પેટ ઉપર હાથની શ્રેણીઓ સ્થાપી, કમળના ફાડાની જેમ હાથ કરી, અન્ય અન્ય આંગળીએ આંતરવાથી એ રોગમુદ્રા થાય છે.
૪૯ ચાર આંગળ આગળ અને કંઈક ન્યૂન પાછળ એ રીતે બે પગ વચ્ચે અંતર રાખી રહેવું ( ઉભવું) તેને જિનમુદ્રા કહી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૪
શ્રી આત્માન પ્રકાશ ૪૭ અને હસ્ત સરખા અને પિલા રાખી લલાટને લગતા રખાય તે મુ. કતાશુકિતમુદ્રા પૂર્વોકત ત્રણ પ્રણિધાન કહેતાં કરવાના છે.
ભજન વિધિ. ૪૮ પછી જિનેશ્વર પ્રભુને નમી, આવસહી, કહેતે ઘરે જાય અને ભલયાભક્ષ્યમાં વિચક્ષણ છતે સ્વજન-બંધુઓ સંગાથે ભજન કરે.
૪૯ પગ ધોયા વગર, કે ધાંધ છતે દુર્વચને બેલતે દક્ષિણ દિશા સન્મુખ બશી ભજન કરે છે તે રાક્ષસજન જાણવું.
૫. શરીર શુદ્ધિ સાચવી, શુભ સ્થળે નિશ્ચળ આસને બેસી, દેવગુરૂનું મને રણ કરી જમે છે તે માનવભાજન લેખાય.
૫૧ ૨નાન કરી, દેવ પૂજા સારી રીતે કરી અને પૂજ્ય ગુરૂજનોને હર્ષયુક્ત નમી-વંદન કરી, સુપાત્રોને દાન દઈ પછી જમે તે ઉત્તમભજન કહેવાય.
પર ભેજન, વિષયભેગ, સ્નાન, વમન તથા દાતણ કરતાં, દિશા જંગલ જાતાં ( વડી નીતિ કરતાં) અને શ્વાસાદિ નિષેધ પ્રસંગે સુજ્ઞજન મૌન ધારણ કરે.
૫૩ ભેજન કરતાં અગ્નિ અને નૈરૂત્ય કેણુ તથા દક્ષિણ દિશા વજેવી, તેમજ સંધ્યા સમય (સાંજ, સવાર, અને મધ્યાહ્ન) ચંદ્ર સૂય સંબંધી ગ્રહણ સમય અને સ્વજનાદિકનું શબ (મડદું પડયું હોય ત્યાંસુધી ભોજન વર્જવું.
૫૪ છતે પૈસે જે ભેજનાદિકમાં કુપણુતા કરે છે, તેને હું મંદમતિ (મતિહીન) માનું છું. તે અહીં કેઈ બીજાના નશીબ માટે ધન પેદા કરે છે.
ભાભર્યો વિચાર. ૫૫ અજાણ્યા ભાજનમાં અને જ્ઞાતિ ભ્રષ્ટ હોય તેને ત્યાં ભોજન કરવું નહિ, તેમજ અજાણ્યાં અને નિષેધેલાં અન્ય ફળ પણ ખાવાં નહિ.
પર બાળ, સ્ત્રી, ગર્ભ અને હત્યા કરનારા, આચાર લેપનાર અને સ્વત્રમાં કલેશ કરાવનારની પંકિતમાં જાણું જોઈને સુજ્ઞજને બેસવું નહિ.
૫૭-૫૮ મદિરા, માંસ માખણ, મધ, વડ આદિના ટેટા (ફળ) અનંતકાય (કંદમૂળ વિગેરે) અજાણ્યાં ફળ તથા રાત્રી સમયે ભેજન, કાચા ગોરસ ( દૂધ દહીં કે છાશ) સાથે કઠોળ જમવાનું, વાસી ચેખા વિગેરે ધાન્ય, બે દિવસ ઉપરાંત રાખેલું દહીં, અને જેના વર્ણ બંધ રસ પશ બદલાઈ ગયો હોય, એવાં બગડેલાં અન્ન વર્જવાં.
- ૫૯ જિન ધર્મ પાળવામાં તત્પર હોય, તે શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ જીવાતવાળાં ફળ ફૂલ પત્ર કે બીજું જે કાંઈ હોય તે તથા બળ આથણું પણ ખાય નહિ જીભના રસમાં મૃદ્ધ બનીને ક્ષણ માત્ર દેખાતાં નજીવાં સુખની ખાતર આત્માને મલીન કરે નહિ.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આદિપ્રભુ સ્તુતિ.
પપ ૬૦ આહાર અને નિહાર કરતાં ઘણી વાર લગાડવી નહિ તેમજ જળપાન તથા સ્નાન બહુ ઉતાવળાં કરવાં નહિ-સ્થિરતાથી કરવાં.
૬૧ ભેજન પહેલાં જળપાન કરવું તે વિષ જેવું, ભેજન કર્યા પછી ઉપર જળપાન કરવું તે પથ્થર જેવું અને ભજન કરતાં વચ્ચે પાં જળપાન કરવું, તે અમૃત સમાન પરિણામ આપે છે.
૬૨ અજીર્ણ જણાતું હોય તે ભેજન ન કરવું, અજીર્ણ મટ્યાબાદ પ્રકૃતિને માફક આવે એવું ( સાદું-હળવું) ભજન કરવું અને ભેજન કરી રહ્યા પછી પાન સેપારીવડે મુખશુદ્ધિ કરવી. તેને (પાન સોપારીને) ત્યાગ હોય તેણે બીજી નિર્દોષ રીતે મુખશુદ્ધિ કરવી,
૬૩ વિવેવંત હેય તે માર્ગમાં હાલતાં ચાલતાં તાંબૂલ ન ખાય તેમજ પુન્ય માર્ગને જાણ હોય તે સેપારી પ્રમુખ આખું ફળ દાંતવડે દળી નાંખે નહિ, પણ જોઈ તપાસીને જ ખાય.
૬૪ ભેજન કર્યા બાદ બ્રીષ્મઋતુ ન હોય તે વિચારવાન (બુદ્ધિશાળી– પરિણામદશી) દિવસે ઉંઘે નહિ કેમકે દિવસે ઉંઘનારના શરીરમાં વ્યાધિ થવાને સંભવ રહે છે.
ઇતિ દ્વિતિય વગર
श्री आदिप्रभु स्तुति.
(રાટકવૃત.) પ્રભુ આદિ જિનેશ્વરને નમીએ નિજ ભાવથી જાપ સદા જપીએ; જપ થાય વિશુદ્ધજ પૂર્ણ જદા, તદરૂપ બને જપનાર તદા. વણે પ્રભુ સેલ સુવર્ણ તનું, નિલ શામ સલ્ફત અને અરૂણું દ્વિક ચારજ એ કમથી ગ્રહિએ, જિન વશ એ વરણે નમીએ. ૨ ત્રિપદી જિનરાજ મુખે સુણતાં, ગણરાયજ શાસ્ત્ર તદા રચતા; ષટ દર્શનમાંહિ શિરામણી એ, પથ મેક્ષ તણે ગણને નમીએ. થણ ગોમુખ દેવ ચકેસરને, કરતા જિન સેવ સદા મળીને; સુખ શાતિ થશે કરૂણા કરતાં, જિમ વેલ વધે શશિ દર્શ થતાં.
જિજ્ઞાસુ ઉમેદવાર,
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૬
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
સમ્યગુ, શ્રદ્ધા. આ માસિકના ચાલુ વર્ષના પહેલા અંકમાં મી. અધ્યાયીને “ શ્રદ્ધા” નામને લેખ, વાંચતાં આનંદ થાય છે. મી. અધ્યાયી જૈન તત્વજ્ઞાનના ઉંડા અભ્યાસી છે, એમના જેવા વિદ્વાને પિતાની જાતિ બંધુઓમાં જ્ઞાનને વધારે થાય એ માટે જે પ્રયાસ કરે એ પ્રશંસાપાત્ર છે. શ્રદ્ધાને લેખ એક મરાઠી નિબંધના આધારે આલેખવામાં આવ્યું છે તે નિબંધકાર એમ. એ. ની પદ્વિધારક છે. એ ઉપરથી આપણુ પદ્વિધરેએ ધડે લેવા જેવું છે, અને તે મેળવેલા જ્ઞાન વડે જૈન તત્વજ્ઞાનને અભ્યાસ કરી તેના મૂળ તને ફેલાવો કરવાનો પ્રયત્ન કરવા તેમને જે આપણે વિનંતી કરીએ તે તે અસ્થાને ગણાશે નહીં.
મી. અધ્યાયીના જણાવ્યા મુજબ અંધશ્રદ્ધા એ હૃદયની અત્યંત પામરતાને સૂચવનારી છે, એ વાત ખરી છે. જૈન શાસ્ત્રકારોએ જે શ્રદ્ધાને મહત્વ આપવા સૂચવ્યું છે, તે અંધશ્રદ્ધાને નહીં પણ સભ્ય શ્રદ્ધા માટે. | શ્રદ્ધાનું પહેલું પગથીયું સમ્યમ્ જ્ઞાન છે. સમ્યગ્ર જ્ઞાન સિવાય સમ્યગ્ર શ્રદ્ધા થવી અશક્ય છે. અને સભ્ય શ્રદ્ધા થયા શિવાય નિર્મળ ચારિત્રની પ્રાપ્તિ થઈ શકે નહીં, તેટલા માટે સમ્યગૂ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રને મોક્ષનું કારણ માન્યું છે. એનું શુદ્ધ રીતે આરાધન એ મોક્ષ પ્રાપ્તિને ઉપાય માન્ય છે. અને તેજ આત્માની સર્વોત્કૃષ્ટ ઉન્નતિ સાધી શકે છે.
સમ્યગ જ્ઞાનથી જગતમાં રહેલા પદાર્થના સ્વરૂપને યથાર્થ બંધ થાય છે. તે થયા સિવાય કદી પણ સમ્યગ શ્રદ્ધા થઈ શકે નહીં. જે તે થયા શિવાય કેઈપણુ પદાર્થ ઉપર શ્રદ્ધા થાય છે તેમાં દુષણ આવવાનો સંભવ છે. સમ્યગૂ જ્ઞાન શિવાય પદાર્થના ઉપર શ્રદ્ધા કયારે થાય કે તેના વિકતા ઉપર શુદ્ધ શ્રદ્ધા હોય ત્યારે. તેટલું થવાને માટે વક્તા કેણ છે? તેનું તથા તેના સ્વરૂપનું પહેલું ખરેખર એ. ળખાણ થવું જોઈએ. વસ્તુ યા પદાર્થનું સ્વરૂપ કહેનાર શુદ્ધ અને રાગદ્વેષ રહીત છે, એવી ખાત્રી થયા પછી તેના કહેવાનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજ્યા સિવાય તે જે કહે છે તે સત્ય છે, એ વિશ્વાસ ઉત્પન્ન થવે એ પણ એક જાતની શ્રદ્ધા છે. તે શ્રદ્ધા એ સમ્યમ્ શ્રદ્ધાની કેટીમાં આવી શકે છે, પણ વસ્તુના સ્વરૂપને યથાર્થ બંધ થયા પછી જે શ્રદ્ધા થાય તેના જેવી તે નિર્મળ હોઈ શકે નહીં. એટલા માટે પદાર્થ યા વસ્તુના સ્વરૂપને શાસ્ત્રરિયા યથાર્થ બંધ કરે એ દરેક જણની પહેલી ફરજ છે. વસ્તુ સ્વરૂપના યથાર્થ ધ સીવાય ઉત્પન્ન થએલી શ્રદ્ધા દઢ રહી શકતી નથી, તેને પાયે કાચે રહે છે. વસ્તુ સ્વરૂપના યથાર્થ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી જે શ્રદ્ધા થવી તેજ શ્રદ્ધા એ વાસ્તવિક શ્રદ્ધા છે. અને તેજ શ્રદ્ધા આત્મિક ઉન્નતિને
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સભ્ય શ્રદ્ધા,
પ૭
મદદગાર થઈ પડે છે. આ શ્રદ્ધા એ દર્શન પ્રાપ્તિનો ઉપાય છે. અને બીજી રીતે કહીએ તે તેજ દર્શન છે. શ્રી વિજયલક્ષ્મીસૂરિ મહારાજ વીશસ્થાનક પદની પૂજામાં જણાવે છે કે “ બોધ સુક્ષ્મ વિનુછવને, ન હોય તત્વ પ્રતિત” આ વાતની સત્યતા અનુભવથી સમજાય તેવી છે.
કેટલીક વાતે આગમ પ્રમાણે છે, અને તેમાં શ્રદ્ધા રાખ્યા શિવાય છુટક નથી એ વાત ખરી છે. તે પણ ન શાસ્ત્રકારોએ એ કથન જે શાસ્ત્રમાં છે તે શાસના વચનની પ્રતિતી ઉત્પન્ન કરવા માટે આપણને કેટલીક સુચનાઓ કરેલી છે, તેઓ શાસ્ત્રના ફરમાનની ન્યાયી બુદ્ધિથી જેવી રીતે સોનાની પરીક્ષા ચાર રીતે કષ, છેદ, તાપ, અને કટથી થાય છે, તેવી રીતે કરવા અને પરીક્ષા કર્યા બાદ તેના ઉપર શ્રદ્ધાન કરવા સૂચવ્યું છે તે અંધ શ્રદ્ધાને વખાણતા નથી, પણ વાસ્તવિકને વખાણે છે.
શાસ્ત્રકારનું જ્ઞાન કેવું છે? તેના આચરણ કેવાં છે? શાસ્ત્રમાં પરસ્પર વિરોધ છે કે કેમ? અને યુક્તિ પ્રમાણુથી તે કથન સિદ્ધ થાય છે કે નહી એટલી વાતની ખાત્રી કરી પછી તેના ઉપર શ્રદ્ધા કરવાથી શુદ્ધ શ્રદ્ધા થાય છે, તે જ સમ્યગૂ શ્રદ્ધા જ છે પછી તેમાં ફેરફાર થવા સંભવ કમતી છે.
જીવદયા પાળવી સત્ય બોલવું, ચેરી ન કરવી, બ્રહ્મચર્ય પાળવું, પરિગ્રહ ઉપરથી મુર્છા ઓછી કરવી અથવા તેને ત્યાગ કર, આ પરંપરા મોક્ષનું કારણ છે. આ ફરમાને ઉપર આગમથી શ્રદ્ધા માનતા પહેલાં પ્રત્યક્ષપ્રમાણુથી આપણને એ ફરમાન ઉપર શ્રદ્ધા થાય તેમ છે. એને માટે જરા વિવેક બુદ્ધિથી વિચાર કરવાની જરૂર છે.
આ જગતની અંદર ઉપરના ફરમાનને દેશથી અંગીકાર કરી તેને અમલ કરનારની કીતિ વધે છે એટલું જ નહિ પણ બીજાઓની અપેક્ષાએ તે પિતાનું જીવન ઘણી શાંતિથી ગુજારે છે. જ્યારે દેશથી તેનું પાલણ કરનારને પ્રત્યક્ષ રીતે એટલે ફાયદો થતો નજરે આવે છે, તે પછી સર્વથી તેનું પાલણ કરનારને કેટલો ફાયદો થ જોઈએ, તે વિચારશીલ નક્કી કરી શકશે.
આત્મતત્વની ઓળખાણ થાય અને સ્વપર વસ્તુનું ભાન થાય તે પછી તેને બીજી ઘણી બાબતેનું જ્ઞાન થવાને હેલું થઈ પડશે.
ધર્મનું આરાધન ચાર રીતે થઈ શકે છે. દાન, શિલ, તપ અને ભાવ. ભાવથી બાકીના ત્રણનું શુદ્ધ રીતે આરાધન એ આત્મતત્વ પ્રગટ કરવાને ઉપાય છે. તેનું થોડું થોડું પણ સેવન કરનારની કિંમત વધારે અંકાય છે, તે પછી તેનું સર્વથા પાલર્ણ કરનારની કીમત કેટલી વધુ અંકાય એની ખાત્રી એજ શુદ્ધ શ્રદ્ધા છે. એમાં અંધ શ્રદ્ધાને જગ્યા જ નથી,
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૫૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કોધ, માન, માયા અને લોભને વશ પડેલા છ કદર્થનાને પામે છે, અને તેને થોડે થોડે અંશે પણ ત્યાગ કરનારાઓ તેની અપેક્ષાએ વધુ શાંતિમાં જીવન ગાળે છે, તે પછી જેઓએ સર્વથા તેને ત્યાગ કરેલો છે, અથવા કરશે, તેના શાંત સુખનું ગણીત કરી જોઈએ એટલે પ્રત્યક્ષપ્રમાણુથી આપણું ખાત્રી થશે કે કષા એને ત્યાગ કરવો એ ફાયદાકારક છે, એજ શુદ્ધ શ્રદ્ધા જ છે.
અન્યાયથી પ્રવૃત્તિ કરનાર કરતાં ન્યાયી પ્રવૃત્તિ કરનારની જગમાં કિતિ વધારે થાય છે, અને પ્રાયે વધુ સુખી જોવામાં આવે છે. તે પછી સર્વથા ન્યાયી પ્રવૃત્તિ કરવી એમાં આગમપ્રમાણ કરતાં પ્રત્યક્ષપ્રમાણથી ખાત્રી થવા જેવું છે.
જગમાં બે જાતના પદાર્થ છે, એક રૂપી અને બીજા અરૂપી. રૂપીમાં કેટલાક અત્યંત સુક્ષમ છે. રૂપી બાદર પદાથ દષ્ટિગોચર થઈ શકે, પણ અત્યંત સુક્ષમ રૂપી, અને અરૂપી પદાથ દષ્ટિગોચર થઈ શકે નહીં. અતી સુક્ષ્મ પદાર્થ સુમદશક યંત્રની મદદથી જોઈ શકાય, પણ ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાસ્તિકાય, કાળ, અને જીવ, દ્રવ્ય, એ પાંચ અરૂપી છે. એ ચર્મચક્ષુને વિષય નથી. એની ખાત્રી પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી થવા કરતાં આગમ પ્રમાણથીજ થઈ શકે, જે વિષયના યથાર્થ જ્ઞાતા પાસેથી અભ્યાસ કરવામાં આવે, અને ન્યાયી અને નિર્મળ વિચાચારથી તેના સ્વરૂપની વિચારણા કરવામાં આવે, તે ખરેખરા સ્વરૂપની પણ ખાત્રા થવા જેવું છે.
ચાદ રાજલોકમાં આપણે, ત્રીછાલકમાં વસીએ છીએ. તેમાં પણ આપણે જેટલો પ્રદેશ જોયો હોય, તેટલે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી માનીએ છીએ, અને ન જે હોય તેવા પ્રદેશ ભુગોળના જ્ઞાનથી તે છે એમ માનીએ છીએ.કેલમ્બસે અમેરીકા શોધી કાઢયે, તે પહેલાં તે પ્રદેશની કેને ખબર હતી? કેલમ્બસે અમેરિકા શેધી કાઢયે તે પહેલાં તે પ્રદેશ શોધી કાઢતાં જીવલેણ કષ્ટ સહન કરવું પડ્યું હતું, પણ તે પોતાની શ્રદ્ધામાં કાયમ રહે, અને આગળ વધતે ગમે તે પોતાના નિશ્ચયનું ફળ તેને પ્રાપ્ત થયું. હજુ પણ જગતમાં ભુગોળથી જેટલા દેશ આપણે જાણીએ છીએ, તે કરતાં બીજા દેશો નથી, એમ કહેવાને દાવ કેણ કરી શકે તેમ છે ? ધ્રુવના પ્રદેશ તરફ શોધક પ્રયાણું કરી નાશ પામે છે, પણ તેને કેડે છોડતા નથી, જંબુદ્વિપ લાખ - જન પ્રમાણુ છે, મનુષ્ય અઢી દ્વિપની અંદર છે. તે તમામ પ્રદેશ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુથી જોઈને ખાત્રી કરવાને જે આપણે દાવે કરીએ,અને તે જોયા સિવાય તેનું અસ્તિત્વ ના કબુલ કરીએ તે પછી જે જે પ્રદેશ જેણે જોયા હોય તે સિવાયના ભુગોળમાં વર્ણન કરેલા પ્રદેશનું અસ્તિત્વ નાકબુલ કરનાર ડાહ્યામાં ગણાય કે મુખમાં ગgય તે વિચારવા જેવું છે. તે જ પ્રમાણે ચદ રાજલોકને પિતાની દિવ્ય જ્ઞાન શકિતથી હસ્તામલક પ્રત્યક્ષ જોયા છે, તેઓએ ભુગળના રૂપમાં અઢી દ્વિપનું જે વર્ણન કર્યું છે તે ખરૂં નથી અને ગપ્પાં મારેલાં છે, એવું માનનાર ભુગોળના જે
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યગ શ્રદ્ધા.
પહે
પ્રદેશને જોયા શીવાય નહીં માનનાર જે કાટીમાં આવે છે, તે કાટીમાં કેમ આવી શકે નહીં ? નહીં જોએલા પ્રદેશને માટે ભુંગાળના વર્ણન કરનારના જ્ઞાન ઉપર આપણે આધાર રાખવા પડે છે, તે પછી અઢીદ્વિપનું વર્ણન કરનારના જ્ઞાન ઉપર કેમ વિશ્વાસ રાખવેા નહીં ? વિશ્વાસ રાખવા એજ સમ્યગ્ શ્રદ્ધા છે,
જીવેા એ પ્રકારના છે, સ્થાવર અને ત્રસ. સ્થાવર જીવા–પૃથ્વી, પાણી, તેજ વાયુ અને વનસ્પતિમાં જીવ છે એની શ્રદ્ધા આગમ પ્રમાણથી માનવી પડે છે, દાકતર એશના શેાધખાળ પછી હવે આ જમાનામાં એવુ માનનારા નિકન્યા છે કે, વનસ્પતિમાં જીવ છે તે પછી વિજ્ઞાનશાસ્ત્રની મદદથી વધુ તપાસ કરનારને બાકીના ચારના જીવને માટે ખાત્રી થવાના વખત કેમ નહીં આવે ? પાશ્ચાત્ય કેટલીક પ્રજા મસ જાત સિવાય પશુ પક્ષીમાં જીવ, આત્મા છે, એમ માનતા નથી તેા પછી આપણે પણ તેમની પેઠેજ વગર વિચાર્યુંં માનવું ? જે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી જીવ છે, એમ પ્રતિતી થાય છે, તે તે નહીં માનનારને આપણે આગમ પ્રમાણથી મનાવા જઇએ તે તેમાં તે ન માને તેમાં દ્વેષ નહી માનનારને કે મનાવનારને ? તેવીજ રીતે જે જ્ઞાનીઓએ પેાતાના નિમળ જ્ઞાનથી એ પાંચે સ્થાવરમાં જીવ છે, એમ ખાત્રી કરી કહ્યું છે. તે ખાટું છે એમ તેમના જેટલું જ્ઞાન મેળવી ખાત્રી કર્યા સિવાય આપણે શી રીતે માની શકીએ ? આ જગ્યાએ શ્રદ્ધાનુંજ કામ છે. આ અંધશ્રદ્ધા નથી, પણ આગમ શ્રદ્ધા છે. કેમકે આગમધરાના જ્ઞાનની આપણને આગમાની રચના ઉપરથી પ્રતિતી થાય છે.
ત્રસ જીવે પણ જે ઘણું સુક્ષ્મ શરીર ધારણ કરવાવાળા છે, તેને આપણે જોઇ શકતા નથી. પણ જંતુશાસ્ત્રના સેવકે પેાતાની શેાધખેાળથી આપણને ખાત્રી કરી કહે છે કે જગતમાં સૂક્ષ્મ જંતુઓ એટલા બધા છે કે જે આપણી દ્રષ્ટિએ માલમ પડતા નથી, જેઓ રાગ ફેલાવવાને કારણભૂત છે. મરકી, કેાલેરા અને ક્ષયરાગાદિના જંતુઓની ઉત્પત્તિ અને તેના વિસ્તારનુ' જે વર્ણન કરે છે, તે ખરૂ છે, એવી શ્રદ્ધા તેમના કહેવા ઉપર આપણે જ્યારે રાખીએ છીએ, કે જે આપણી પ્રત્યક્ષ દૃષ્ટિથી આપણને જણાતા નથી, તે પછી ચૈાદ રાજલેાકની અદર ભરેલી નિગેાદના જીવાની પ્રતિતી કેવળજ્ઞાનીઓના કથનથી આપણે કેમ ખરી ન માનવી ? એ ખરી માનવી એજ શુદ્ધે શ્રદ્ધા છે.
પ'ચેદ્રિ જીવા એ પ્રકારના છે, ગર્ભજ અને સમુમિ. મળ મુત્રાદ્ધિ ૧૪ સ્થાનક તથા બીજા પગુ અરૂચિના સ્થાનકમાં સમૃદ્ધિમ જીવા ઉત્પન્ન થાય છે. જેથો અચિ ઉત્પન્ન થાય અથવા થયેલી હોય તે તે તાત્કાલિક સારૂ કરવા અને તેમાં જીવાની ઉત્પત્તિ ન થાય તેવી તજવીજ રાખવાનુ અને તેવી તજવીજ કરવામાં પ્ર માદ કરનાર ૫'ચેન્દ્રિ જીવાના ઘાતક ઠુ ંસક બને છે, અને તે જીવચા ખરાખર પાળી શકતા નથી, એમ શાસ્ત્રકારાનુ કથન છે. ગંદકીથી જીવાની ઉત્પત્તિ થઈ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૬૦
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાગેાને જન્મ આપે છે એમ હાલનુ મેનેટેશન ખાતુ' આપણને ખાત્રી પૂર્વક જ ણાવે છે. એ ઉપરથી જીવવચારના 'ગે જે જે કથન કરેલુ' છે, તેની આપણને પ્રતીતિ થાય છે.તેથી જ્ઞાનીઓનાં કથન ઉપર વિશ્વાસ રાખવા એ સમ્યગ્ શ્રદ્ધાજ છે.
તિ કર ભગવંતને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી તેઓ સંઘની સ્થાપના કરી ગણુ ધરાને ત્રિપદીના ઉપદેશ કરે છે. તેજ પ્રમાણે ભગવત મહાવીરે ત્રિપદીને ઉપદેશ પેાતાના પહેલા ગણધર શ્રી ગૈાતમસ્વામીને કર્યાં હતા. તે ત્રિપટ્ટીના ઉપ દેશ પામીને તેમણે અંગેની રચના કરી છે. જગમાં રહેલા પદા ઉત્પન્ન થાય છે, નાશ પામે છે, અને પ્રવાહપણે કાયમ રહે છે. અને પ્રવાહની અપેક્ષાએ આ જગત અનાદિ અનંત છે. જગતમાં રહેલા પદાર્થીના અભ્યાસ કરવાથી આ કથનની આપણને પ્રતિતી થાય છે એક માટી નદીના પ્રવાહ જુએ. પ્રવાહનું પાણી ચાલ્યુ' જાય છે. પાછળથી નવું આવતું જાય છે અને પ્રવાહ રૂપે પાણી કાયમને કાયમ રહે છે. જગલની અદર જુના ઝાડા નાશ પામે છે. નવીન ઉત્પન્ન થાય છે. અને પ્રવાહ રૂપે જંગલ કાયમને કાયમ રહે છે. જ મ મરણુની નોંધ અને ૧૦-૧૦ વષે થતા સેનસસ રીપેા ઉપરથો આપણી ખાત્રી થાય છે કે દરાજ સંખ્યાબંધ માણસો મરણ પામે છે, જન્મે છે અને પ્રવાહ રૂપે વસ્તી કાયમની કાયમ હોય છે. આ સ્વરૂપ સમજી જ્ઞાનીઓના કથન ઉપર વિશ્વાસ રા ખવા એ સમ્યગ્ શ્રદ્ધા છે.
જીવ, અજીવ, પૂણ્ય, પાપ, આશ્રવ સંવર, નિર્જરા, બંધ, અને મેક્ષ અ નવ તત્વ જીનાગમમાં માનવામાં આવેલ છે. પૂણ્ય, પાપ, એ બન્ને એકરીતે આશ્રવ છે, તેથી તેમને આશ્રવના પેટામાં ગણી લેવામાં આવે તે સાત તત્વ ગણાય છે. આ તત્વોનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજી તેનું શ્રદ્ધાન કરવુ એ પણુ સમ્યગ્ શ્રદ્ધા છે. આ તત્વાના યથા મેધ કરી આદરવા લાયક તત્વોને આદરવા, અને ત્યાગ કરવા લાયક તત્વાને ત્યાગ કરવા, યથાશક્તિ ઉદ્યમ કરવા એ દરેકન ફરજ છે. યથાશક્તિ સમ્યક્ પ્રકારે આચરણ કરનારમાં જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાન હે!ઈ શકે, પણ તે પ્રમાણે નહી કરનારામાં તે મન્ને છે કે કેમ એ સંશય ઉત્પન્નકર છે, એમ જ્ઞાનીઓની માન્યતા છે.
સમ્યક્ શ્રદ્ધાનવાળા જીવના મનમાં આટલી વાત નિ:સ ંશય રીતે આવવી જોઇએ કે, જીવ છે, તે ક્ષીર નિરની પેઠે કર્મ પુદ્ગલ મિશ્રિત છે, તેમ તે પુદ્ગલથી ન્યારા પણ છે, તે અનાદિ અન ંત નિત્ય છે, પુનર્જન્મ છે, નરક, તિય‘ચ, મનુષ્ય, અને દેવગતિ એ જીવદ્રવ્યના પર્યાયરૂપે છે, પણ તે તે દ્રવ્યરૂપે અવિચળ અને અખંડીત છે. તે નિશ્ચયથી પેાતાના ગુણ્ણાના અને વ્યવહારથી કર્મના કર્તા છે. તે પોતાના શુભાશુભ કમના વિપાક-ફળના ભેાક્તા, અને નિશ્ચયથી સ્વગુણને ભાક્તા છે. મેાક્ષ છે, જે અચળ, અનંત સુખનુ' ધામ છે. સયમ અને જ્ઞાન એ ક્ષપદ મેળવવાના ઉપાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬
• સાંવત્સરીક ક્ષમાપનાનાં પાને પ્રત્યુત્તર, ઈત્યાદિ ઘણી વાતેનું જ્ઞાન કરી દરેકે પોતાનું સ્વરૂપ શું છે તે ઓળખવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ, એ જ્ઞાન મેળવ્યાનું અને સમ્યક શ્રદ્ધા કર્યાનું ફળ છે. રવ સ્વરૂપ ઓળખી પુગલના સંગમાં જે રચવા અને માચવાપણું કરીએ છીએ તેમાં ઓછાશ કરવી, અને સ્વસત્તા પ્રગટ કરવી એ કર્તવ્ય છે. આપણું ભાવિ સુધારવું અથવા બગાડવું, આપણી આત્મિક ઉન્નતિ કરવી કે અવનતિ કરવી એ કેવળ આપણા પિતાને મને વ્યાપાર ઉપર આધાર રાખે છે. વ્યવહારિક યા ધાર્મિક જ્ઞાન, ગમે તે જ્ઞાન મેળો પણ જે આપણામાં વિચાર નિર્મળતા-શુભ પ્રકૃતિને ગુણ ઉત્પન્ન ન થાય તે, તે જ્ઞાન પોપટીયા જ્ઞાનની ગણત્રીમાં કેમ ન આવી શકે? જે જ્ઞાન મેળવવાને માટે આપણે ઘણું દ્રવ્યને વ્યય કર્યો, ઘણે કાળ તેની પાછળ કાઢયા. તે જે આપણી પ્રકૃતિ, વિચારો સુધારવાને અને જાત સુધારવાને મદદગાર ન થાય, તે પછી એ શ્રમની શું કિમત ? ઘાંચીને બળદ ગમે તેટલાં ચક્કર ખાઈ પોતે કેટલા પ્રદેશની મુસાફરી કરી તેને ચક્ષુ ઉપર લાગેલા દાબડા ખશેડી વિચાર કરે છે તે તે પિતાની અસલ જગ્યાએથી લગાર પણ દુરના દેશમાં ગએલે જણાતું નથી તેવી સ્થિતિ આપણી કેમ ન ગણાય. જૈન દર્શનનું જ્ઞાન એ આત્મિક પાવર પ્રગટ કરવા, ખીલવવાની પ્રબળ નિમિત્તરૂપ, અને આત્મિક ખજાને ખુલ્લો કરવાને ચાવીરૂપ છે. તેને સમ્યમ્ રીતે અભ્યાસ કરનાર વિચાર નિમ ળતાના ઉંચ દેશમાં પ્રવેશ કરી સુગુણરૂપી ફૂલ ફળની પ્રાપ્તિ કર્યા સીવાય રહેનાર નથી | માટે સમ્યગ જ્ઞાન પૂર્વક કમ્ય શ્રદ્ધા કરી તદ્દ અનુસાર વત ન કરવા યથાશક્તિ પ્રવૃત્તિ કરવી એ આપણું કર્તવ્ય છે,
લેખક.
વકીલ નંદલાલ લલુભાઈ
વડોદરા,
સાવત્સરીક ક્ષમાપનાના પત્રોને પ્રત્યુત્તર. લેખક-સદગુણાનુરાગી મુનિરાજ શ્રી પૂરવિજ્યજી મહારાજ મુ. પલાંસવા.)
લિસગુણાનુરાગી કરવિજયજી તરફથી. તત્રય શ્રી વીતરાગ શાસન રસિક સર્વ શ્રાવક શ્રાવિકા વર્ગ જેગ ધર્મલાભાશિષ, અપરં, નામવાર સહુને ૫
ત્તર લખી શકાય નહીં એમ સમજી સાથેજ પ્રત્યુત્તર પાઠ છે. અત્ર શ્રી ધર્મ પસાયે સુખશાન્તિ ધર્મના આરાધનથી સહુ કોઈને સુખશાન્તિ અચૂક થાય જ, તથાસ્તુ !
તમે સહુ ભાઈઓ તથા બહેને પગથી ખાંમણા કરે છે તે મુજબ અત્રે ખ મીએ છીએ અને સહુને ખમાવીએ છીએ. છઘરથતાથી થયેલ કઈ પણ અપ્રિતી
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૬૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ એગ ખમશે. સાધ્વીજીઓને પણ એજ રીતે ખમવાનું કહેશે. તેમને પત્ર મળે છે. ક્ષમા સહિત યતિધર્મ (મુનિમાર્ગ) પાળ દુષ્કર છે તે પ્રમાદ રહિત પાળે તેની બલિહારી છે. તેવા મુનિજને સદાય વંદન-નમસ્કાર કરવા યોગ્ય છે. ધર્મને જાણી–આદરી પાળી ધર્મને ઉપદેશી જે મહાશયે પવિત્ર ધર્મને દીપાવે છે, તેમને ધન્ય છે, એવા મુનિજને સર્વત્ર, આ લેક ( આ ભવ) પરલોક (પરભવ) સાર્થક કરે છે એવા નિગ્રંથ-નિરાગી-નિર્દભી મુનિજનેને હારી વંદના હે! હું એવા નિગ્રંથ મુનિજનેને દાસ થવા ઈચ્છું, એમના ગુણ જોઈ પ્રમુદિત થાઉં, તેમને અનુગ્રહ ચાહું અને તેમની જેવો કયારે પવિત્ર થાઉં એવું સદાય ચાહુ, પ્રભુ કૃપાએ એ મને ફળે !
આવા નિગ્રંથ મુનિજનેની સેવા ચાકરી પણ ભાગ્યશાળી જનેને જ મળે છે. કપટ રહિત એવા નિગ્રંથના દાસ થઈને રહેનાર અથવા શ્રાવક ધર્મને સારી રીતે સમજી આદરી પાલનાર શ્રદ્ધાળુ શ્રાવક જને પણ આ કાળમાં ભાગ્યે-ભાગ્ય લાભી શકે છે. જેઓ ઝવેરીની પેરે મુનિગુણેને રત્નની જેમ પારખી શકે છે અને તેને યથાશકિત આદર કરવા ઉજમાળ રહે છે, ઉપદેશમાળામાં આ શ્રાવકને માર્ગ વખા છે. શુદ્ધ સાધુને માર્ગ ન પળે તેને ઉપર મુજબ શ્રાવકનો ધર્મ આદર ઉચિત કહ્યું છે નહિ તે છેવટે મુનિ વિષે શુદ્ધ નિગ્રંથ સાધુના દાસ રૂપ થઈને જ રહેવા હિત શિખામણું આપી છે અત્યારના દ્રવ્ય ક્ષેત્ર,કાળ, ભાવ જોતાં સહુ કેઈ મોક્ષના અથ સાધુ, સાબી, શ્રાવક, શ્રાવિકાઓએ એક દીલથી અરસપરસ સંપીને-હળી મળીને ધર્મ સાધન વડે ધમ દીપાવો જોઈએ. આપણું જૈન સમાજમાં જોઈએ તે નીચેની બાબતેની બહુજ જરૂર છે. નાના હોટા ભાઈ બહેનને તે વગર શુદ્ધ ધર્મની પ્રાપ્તિ અશક્ય છે. તે વગર ખરૂં સુખ નથી. માટે મુદ્દાની વાત જણાવાએ છીએઃ
હિતશિખામણ.” ૧ પરાયાં છિદ્ર-ચાંદા જેવાની કુટેવ તજી ગુણગ્રાહી ને ગંભીર થવું. ૨ શરીર સુંદર અને નીરોગી રહે એવા ખાનપાનાદિકના ખાસ નિયમો
રાખવા, ૩ સહુને શીતળતા ઉપજે એવી ઠંદ્ર અને મળતાવી પ્રકૃતિ રાખવી. ૪ આપણે સહુને પ્રિય-વહાલા લાગીયે એ સહુ પ્રત્યે પ્રેમભાવ રાખવે. ૫ દુઃખ સહન કરવા અને ટેક પ્રતિજ્ઞા પાળવામાં દઢતા રાખવી-ઢીલા ન થાવું, પરાયાં દુઃખ કાપવા લાગણું રાખવી. કઠોર દીલના ના થાવું.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હિતશિખામણ
૬ પરભવને યા પાપને ડર રાખી અનીતિ-અન્યાયથી ઉઠતા રહેવું. ૭ બીજાને છેતરવા જતાં આપણે આત્મા જરૂર ઠગાય છે, એમ સમજી છળ
પ્રપંચ, દગો ફટકો વિશ્વાસઘાત વિગેરેથી જરૂર દૂર જ રહેવું. ૮ વીલની કે સમુદાય પ્રેરણાથી શુભ કામ કરવા આનાકાની કરવી નહિ. ૯ જાતિ કુળની લાજ સચવાય એ રીતે ડહાપણુથી સમાગે ચાલવું. ૧૦ કેઇપણ દીન દુઃખી કે અનાથને દેખી દયાર્દ્ર બની ઉચિત કરવું. ૧૧ પક્ષપાત બુદ્ધિ તજી ગમે તે સદ્દગુણ તરફ જ મનનું વલણ રાખવું. ૧૨ સદ્દગુણ-૨ નનું પારખું કરીને કાયમ સદ્દગુણનાજ રાગી બનવું. ૧૩ સત્યની ખાતર કાણું પાથરવા, પણ પોતાના પ્રાણુ રાખવા માટે સત્યનું
ખંડન ન કરવું. ૧૪ પિતાનું આખું કુટુંબ ધર્મ ચુરત બને તેવી કેળવણી કાયમ રાખવી. ૧૫ કેઈપણ કામ, તેના પરિણામને વિચાર કરીને જ કરવું. સહસા
ન કરવું, વિચારીને કામ કરનાર પરિણામે લાભ મેળવે છે. ૧૬ મનુષ્ય તરીકે અને એક જૈન તરીકે વિશેષ કર્તવ્ય સારી રીતે સમજવું. ૧૭ આચાર વિચારમાં કુશળ એવા શિષ્ટ પુરૂષોને અનુસરી ચાલવું. ૧૮ વિનય જ ધર્મનું મૂળ છે, એમ સમજી સદા સદગુણું પ્રત્યે નમ્રતા
રાખવી. ૧૯ માતા, પિતા, રવામી, વિદ્યાગુરૂ અને ધર્મગુરૂ પ્રમુખને ઉપકાર કદાપિ કાળે ન ભૂલ પણ યથા અવસર પામી તેમનો બદલે વાળવા કાયમ
લક્ષ રાખવું. ૨૦ તનથી, મનથી, વચનથી કે ધનથી બની શકે તેટલે પરોપકાર
જરૂર કરો. ૨૧ સર્વ કાર્યમાં પ્રવીણુતા અને ચંચલતા પામી કાર્યકુશળ બનવું.
ઉપરના ૨૧ ગુણવડે આપણે પવિત્ર ધર્મરનને એગ્ય બની શકીશું. આ સાથે માર્ગનુસારીપણાના જે ૩૫ ગુણે ધર્મબિન્દુ ગ્રંથમાં વિરતારથી કહ્યા છે તેનો ખપ કરવાવડે આ ભવ ને પરભવ બન્ને સુધારી શકાશે. સુજ્ઞ ભાઈ બહેનને વધારે શું કહેવું. ધમ પ્રભાવે સહુનું શ્રેય થાઓ.
ઈતિશમ.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. सूक्तरत्नावली.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૪ થી શરૂ.) विभर्ति भृशमुल्लासं, सर्दुत्तः पीडितोऽपि हि ।
િવાયૂન્મ રિવ પુf ? / દ્દ . જે સદત્તર હોય તે પીડામાં પણ વિશેષ ઉલ્લાસ ધારણ કરે છે પાપડને ઘણું અગ્નિમાં મુકવાથી પણ શું તે વિશેષ કે મળ નથી થતું? ૧૬
सेव्यः स्यान्नार्थिसार्थानां, महानपि धनैर्विना ।
सेव्यते पुष्पपूर्णोऽपि, पलाशः षट्पदैर्न यत् ? ॥ १७ ॥ મેટે માણ સ હેય પણ દ્રવ્ય વિના યાચકેના સમૂહને સેવવા ય થતું નથી. પલ શનું વૃક્ષ પુષ્પથી પૂર્ણ હોય છે, પણ ભમરાઓ તેને સેવતા નથી ૧૭
हन्त ! हन्ति तमोत्तिर्माहात्म्यं महतामपि ।
अभवत् प्रथमः पक्षः, श्यामः शशिनि सत्यपि ॥ १८ ॥ મોટા પુરૂષોમાં જે તામસી વૃત્તિ હોય તે તે તેનું માહાતમ્ય હણી નાંખે છે. ચંદ્રને ઉદય છતાં પણ પહેલું પખવાડીયું કૃણપક્ષ ગણાય છે. ૧૮
सतामपि बलात्काराः, सुकृते न च दुष्कृते ।
घृतं भुते बलादश्वस्तृणान्यत्ति स्वयं च यत् ॥ १९ ॥ સપુરૂષને પણ સુકૃત કરાવવામાં બલાત્કાર કરવો પડે છે. દુષ્કૃતમાં કરે પડતું નથી. અશ્વ બલાત્કારે ઘી પીવે છે અને ઘાસ પિતાની મેળે ખાય છે. ૧૯
वासरास्ते तु निःसाराः, ये यान्ति सुकृतं विना ।
विनाङ्कं बिन्दवः किं स्युः, संख्यासौभाग्यशालिनः? ॥२०॥ કાંઈપણ સુકૃત કર્યા વગરના દિવસે સાર વગરના થાય છે. આંક વગરના મસા શું સંખ્યાના સૈભાગ્યથી સુશોભિત થાય છે ? અર્થાત જેમ આંક વગરનાં મીંડા નકામા થાય છે, તેમ સુકૃત કર્યા વગરના દિવસે નકામા જાય છે.
મન સતાર સદ્ધિા, જરા અર્થશારા किं चन्द्रकान्तश्चन्द्रांशुसंश्लिष्टो न जलं जहौ ? ॥ २१ ॥
१ सुचरित्रः पक्षे सुवर्तुलः ॥ ૨ પાપડ સત્ત-સારી રીતે ગોળાકાર હોય છે. ૩ પૂર્ણિમા પ્રમાણે માસની ગણત્રીમાં કૃષ્ણપક્ષ પહેલું પખવાડીયું ગણાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સૂતરત્નાવલી, કઠોર હૃદયના માણસે પણ જે સજ્જનના સમાગમમાં આવે છે, તે તે કમળ હદયના થઈ જાય છે. ચંદ્રકાંત મણિ કઠણું છે, છતાં ચંદ્રના કિરણેના સમાગમના આવવાથી શું જલ નથી છોડતો ? ૨૧
स्वोऽपि संजायते दौस्थ्ये, पराभूतेर्निबन्धनम् ।
यत्प्रदीपप्रणाशाय, सहायोऽपि समीरणः ॥ २२ ॥ નઠારી સ્થિતિ આવે છે, ત્યારે સ્વજન પણ પરાભવનું કારણ બને છે, વાયુ અશ્ચિને સહાયકારી કહેવાય છે, છતાં પણ દીપક બુઝાવી દે છે. ૨૨
दोषोऽपि गुणसंपत्तिमश्नुते वस्तुसङ्गतः।
यन्निन्यमपि काठिन्यं, कुचयोरजनि श्रिये ॥ २३ ॥ દેષ પણ કોઈ વસ્તુના સંગથી ગુણની સંપત્તિ પામે છે, કઠિનપણું નિંદવા યેગ્ય ગણાય છે, છતાં પણ તે રતનની અંદર શેભામાં ગણાય છે. ૨૩
दोषं विशेषतः स्थानाऽभावाद्याति गुणः सखे !।
न निन्या स्तनयोजज्ञे, नम्रताऽभिमतापि किम् ? ॥ २४ ॥ હે મિત્ર, ગુણ પણ પોતાના સ્થાનના અભાવથી વિશેષ દોષપાત્ર થાય છે. નમ્રતા સર્વ સંમત છે, છતાં સ્તનની નમ્રતા શું નિંદવા એગ્ય નથી ગણાતી ? ૨૪
गते तेजसि सौभाग्यहानियॊतिष्मतामपि ।
यनिर्वाणः शमीगर्भो, रक्षेयमिति कीर्त्य ते ॥ २५ ॥ તેજસ્વી પુરૂને પણ તેજ ગયા પછી તેમના સૌભાગ્યની હાની થાય છે. બુઝાઈ ગયેલે અગ્નિ આ રાખ છે એમ કહેવાય છે. ૨૫
प्रायः पापेषु पापानां, प्रीतिपीनं भवेन्मनः।
पिचुमेन्दतरुष्वेव, वायसानां रतिर्यतः ॥ २६ ॥ પ્રાચે કરીને પાપીઓનું મન પાપીઓમાં જ પ્રીતિવા શું થાય છે. કાગડાએ ની પ્રીતિ લીંબડાના વૃક્ષ ઉપર જ થાય છે.
प्रायशस्तनुजन्मानोऽनुयान्ति पितरं प्रति ।
धूमाजाते हि जीमूते, कलितः कालिमा न किम् ? ॥ २७ ॥ પ્રાચે કરીને છોકરાએ પિતાના બાપ જેવા જ થાય છે, ધૂમાડામાંથી થયેલા મેઘમાં કાળાશ શું નથી દેખાતી ? ૨૭
અપૂર્ણ. १ शमीगर्भः आग्नेः । २ निम्बवृक्षेषु ।
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ જૈન ચાતિઓની સાહિત્યસેવા.
(गत वर्ष । ११ मा ना ५० ३१३ था ॥३.) જેન તિઓએ સાહિત્યસેવા કેવી અને કેટલી બજાવી છે, તે તેના રચે. લા અનેક ગ્રંથે થી જાણી શકય છે. ગુજરાતી ભાષામાં મુખ્ય ફળ આપનાર પણ જીન સાહિત્ય છે અને ગુજરાતી ભાષા ઘણુજ લાંબા વખતથી અને સૈ થી પ્ર. થમ જૈનેના ગ્રંથમાંથી નીકળે છે એ વાત હવે નિર્વિવાદ છે. તે જ રીતે આ ગ્રંથ કે જેમાં ઘણી જુની ગુજરાતી ભાષાના શબ્દ છે, અને તે ઉપરથી પણ સ હિત્ય ઉપર સારું અજવાળું પડે છે. આ લેખમાં તેવા ના ઉતારા છે, અને તેમાં આપવામાં આવેલ દરેક વસ્તુનું વર્ણન જુની ગુજરાતી ભાષાનું સારૂં અજ. पापा छे. पमार, (परमार) रागर (रामे) चौहाण, गहिलोत दहिया, से
णचाबोर, काबा, सोलंकी, खैर, मोरी, निकुंज, टाक, प्राचिन राजाओनी सभामां गोहिल, पमिहार, चावमा, काला, बूर, कागवा, जेठअसता क्षत्रीओ तथा रजपूतो- वा, रोहिल, बूसा, बारम, खीची, पखरम, मोमीया, नी त्रीश जाति वर्णन. हरिघम, माना, तूयर, कोरम, गोक, मकवाणा, यादव,
कच्छवाहा, नाटी, सोनीगरा, देवमा, सीसोदीया मोहिन्न ए प्रमाणे.
सासू, सेटहा, सिरिसाप, सिणिया, सूसी, चादर, सूप, सकलात,
__ सीता, सारसीसींहूरी, गंट, चौर, साचीर, चूनमा, वस्त्रना नाम. चीणी, चकना, चादरमीग, मलमल, मुखमन्त्र, महमूदी
मसझर, पानेमी, पटका, पढेमी पाढ, पीतांबर, पटोला, पंचपटा, पटू, अटाण, अधोतरी, अतनस, एनाश्चा, पासाखेस, री, पार, नैरव, बाहादरी, विदामी, दरियाइ, जतारी, घरमाधटी, कंत्राण, कामखानी, कचियाकणी, कसबी, कसबुन, जरबाप, बासता, तासता, बुलबुलचसमा, मुन्नताणी गट, बंदनी बीट, सिरुंजनी गट, सांगानेरी डट. विगेरे. मोटां घर, गयाणांगण लागेकर, बैंगनकोमर, घणाघनधानधनोजरचिहूं
खूणेवासेंअगर, सेझें फूलनाफगर, मोटाआटाला, विहाजघरनी उपमाना नाम. ड्याप्रवाला, आडादीधानाला, 'जेमाहिली वस्तुना रख
वाला, हमोटीसाल, तिहांखेनेबान, घरेषणांसोनानाथान, जिमइंसालनेंदाल, सुरहाघोनीनान, तोरणेमोतानीमाल, सोनानीटंकशाल,
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
नाम
જૈન પતિઓની સાહિત્ય સેવા दिसतविप्ताल, लागेघणुंरसाल, तेवन्नीविशेषेवरसाल, मोडाकमाम, केम्नाशःम, जिमपाहुणा, नो प्रोल, घूमे विलोवणासमझोल, सोहवनारिकरेंरंगरोल, साधुनेंदीनंदान, घणापकवान, उन्हाधान, रुडेवान, घणायादरमान, दयापाले, मुखीनाउखमूने, नीखारीनेदीजेअन्न, तोहोनलांपाम्योधन, आवाजातांपादर, पहवासाहुकारनाघर. एवं. अणवट, अंगूठी, बींगीया, पोखरीकमी, वालला, हार, अर्घहार,
उसकी, तिलमी, चौकी, चीरम, मोरमी, माला, धम, शृंगारमा वपराती चीजोना मोतिसिर, सेंथो, घूघरी, राखम), पाव्यत्न हेबी, टीकी,
काजल, कुंकुं, केसर, कांव), कांकण, काटमेख ली, झांझर,
बाजूबंध, बहिरखा, पुणचियाच्छाप, वीट), एवं. अंब, नींब, नींबू, बीलो, बाउन, बोर, बीजोरां, बदाम, कंकोल, कमन्न,
केलि, कदंब, कयर, करंज, कणयर, केसं, कारंट, केंवच, बननु वर्णन. काढुंबर); तान्नतमाल, तगर, अगर, अरण, करणी,
श्रीखंग, अखोम, अपनस, असोख, आनन, अांबेनी, ह, एवंची, आंमला, अंजीर, शबर, सदाफल, सोपारी, सीसम, सरघू, गून्नर, गूंद!, जंबू, जान्नि, नागरवेत्र, रांयण, राहिमो, दामिम, जाद, वगेरे. जाइ, जूही, जासून, नाग, पुन्नाग, चांपो, दमणो, वालो, वेल, पामल,
पीपन्नकुंद, मचकुंद, केतकी, केवमो, मोगरो, मालती, ना मरुओ, सेवंत्री, शतपत्र, सहस्त्रपत्र, सहकार, विगरे. रूमा, रंगीला, मोठी, मधुरां, फूटरां, फरहरां, पाका, पावां,
सुहालां, सुगंध, सकोमल, सदाफल, फूल, फलपत्र, बनना मीट फळ केवा होय. पद्धव, मानप्रवाल, मंजरी, मकरंद, परिमन, . पराग,
बाया, सुहामणी, विगेरे. चंचमुखी, चकोराकी, चातुर्यवती, चित्तहरण, हंसगती, हसतमुखी,
पदमनी, पीनस्तनो, गोरांगी, गुणवती, नांगो, नवबनमा क्रीडा करती यौवना सिंहलंकी, सुन्नकण, मधुरजाषिणी, कोकिनस्नीओ- वर्णन. वी, पद्मगंधा, सुकुमालशरोरा, नवोढा, पातलपेटी,
मोहनगारी, मोगबोली, हेजाली, सीनेगागव.
सुगंधि वृक्षना नाम.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
६८
बनमां क्रीडा करती
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. कात्री, कुरूपाली, कुडित, कुहाम, कृतरी, रोटी, रीसान, रोमाली,
र रोवती, चूंची, चीपमी, सूंगामणी, सुंषणी, मांजरी, कदरुपी स्त्रोआनुं वर्णन.
___ महानीच, हनीली, हरामजादी, जीभारी, जूगबोली,
कलेसणी, कुपात्र, किसमस, केत्रा, अंगूर, अनार, अखरोट, आलू, अंजीर, अखोक,
बिदाम, बोजोरा, वरमोला, खजुर, खाहना, खारिक, मेवाना नाम. खरबूजा, खिरणी, नारंगी, निमजां, सेवसहित, सदा
फल, श्रीफन, सोपा, सिंघोमां, सरदां, चारोल), चाबंग, तूत, तरबूज, फालसा, जरदाळू, पिस्ता, पिस्ताबू, पुंमीमा, पति, पापमी, पतासा, पीगपाक, नालेरपाक, निशोत्रापाक,
खाजाखांक, कतेली, खुरमांखांक, दहीवमां, हमीदो, सुखडीना नाम. दोग, दल, दाना, गुंदपाक, गणा, गांठिया, गुंदवां,
गुंजा, गनपापमो, गलफी, मुरकी, मोतीचूर, मावो, मगद, तिनसांकली, सेव, गांगीया, सक्करपारा, सुहानी, सोरुं, साकरियाचिणा, बरफी, बरफी, हेसमी, घेवर, फीणा, लाडू, बापसी, अकबरी, जलेबी, चूरमो.
___ अपूर्ण.
योजक, शेव प्रेमचंद रतनजी.
પ્રાચીન અને અર્વાચીન જૈન. જેનેની પ્રાચીન ભાવનાને જ્યારે વિચાર કરવામાં આવે છે. ત્યારે અર્વાચીન ભાવનામાં કેટલો બધે ફેરફાર થઈ ગયા છે તે પ્રત્યક્ષ જણાઈ આવે છે. પ્રાચીન ભાવનાઓમાં અર્વાચીન કાળમાં પ્રગટેલા મલિન તત્વે ઘણાં જ ઓછા હતાં અને અપવાદરૂપે કવચિત્ જ તે તનું દર્શન થતું હતું. જે અત્યારે વિષ મતા પ્રસરેલી જોવામાં આવે છે, તેનું કારણ આહંતધર્મમાં પ્રધાન તસ્વરૂપે મને નાએલા સમતાના તત્વને અભાવ છે. સમતા અથવા સમાનભાવ એ તત્વ ઉપર જ જેનેની મહત્તા ટકી રહી હતી મહાત્મા હરિભદ્રસૂરિએ એ તત્ત્વને માટે ઘણું વિવેચન કરી સમજાયું છે. અને તેની પુષ્ટી માટે મૈત્રી ભાવનાનું મહત્વ દર્શાવ્યું છે. જ્યાં સર્વ સાથે મૈત્રી–સમભાવ પ્રવર્તાતે હોય, ત્યાંજ ખરૂં જૈનત્ત્વ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાચીન અને અર્વાચીન જૈન, રહેલું છે. પ્રથમ જગતના સર્વ જેની સાથે મૈત્રી-સમભાવ હવે જોઈએ, તે , પછી મનુષ્ય છે કે જે પરસ્પર ઉપયોગી અને ઉત્તમ જીવનને ધારણ કરનારા છે, તેમની સાથે મૈત્રી-સમભાવ રાખવો એ જેનેને આવશ્યક જ હોય તેમાં શું કહેવું? આહીત ધમની બધી ઈમારત સમભાવ ઉપર રહેલી છે. સમભાવ શિવાય એ ઈ. મારત રહી શકતી નથી. કેટલાએક એમ માની બેસે છે કે, સમભાવની માત્ર ભાવનાજ કરવાની છે, પણ વસ્તુતાએ તેમ નથી, કોઈ પણ ભાવના ક્રિયા વિના સફળ થતી નથી. માત્ર ભાવીને જ બેસી રહેવાનું હોય તે તે ભાવના સર્વ પ્રકારે ઉપયોગની નથી. ભાવનાનું બળ ક્રિયામાં જ વર્તાય છે. તેથી પ્રત્યેક જેને સમભાવ ની ભાવનાને ક્રિયામાં મુકવા સદા તત્પર રહેવું જોઈએ,
પ્રાચીન જૈનત્વમાં એ સમભાવને પ્રકાશ વિશેષ હતું. તેઓ ધર્મને વર્તન માં લાવનાર સમભાવ છે, એમ માનતા હતા અને તેને વ્યવહારની સર્વ ક્રિયાઓમાં પણ જતા હતા, આથી તેમના હૃદયમાં સમભાવવડે ઐક્ય પ્રવાહ રૂપે સતત વહ્યા કરતું હતું, જેથી કુસં અને એક અંશ પણ પ્રગટ થવા પામતે નહિ. તેમના અંતઃકરણના ઉંડા પ્રદેશમાં રહેલા સમભાવરૂપ અમૃતના પ્રભાવથી કુસંપના વિ. ષને એક છાંટે પણ રહેવા પામતે નહિં. તેઓ આહંત સિદ્ધાંત પ્રમાણે ભિન્ન ભિન્ન આત્માઓ માનતા, પરંતુ તેમાં રહેલ આત્મસ્વ-જીવવુ એક છે (સર્વ જીવ સરખા છે) એવું સમજી આ અખિલ વિશ્વના આત્માને એકરૂપે નિરખતાં અને તેથી તેમના કલ્યાણની ભાવના સદા ભાવ્યા કરતા હતા.
અર્વાચીનકાલે જેને એ તત્ત્વની મહત્તા ઓળખી શકતા નથી, તેથી તેમના ધમ, આચાર, વિચાર અને નીતિમાં વિષમતા પ્રસરેલી જોવામાં આવે છે. સર્વત્ર અહંભાવ વધી ગયા છે. ધર્મનું સ્વરૂપ સમજનારાઓ પણ અહંભાવથી મુક્ત થઈ શકતા નથી. ધર્મમાં પણ “હું અને મારૂં” એ નિયમજ મુખ્યપણે પ્રવર્તે છે. તે અહંભાવને લઈને ધર્મ અને વ્યવહારમાં અનેકાનેક ભેદ પી ગયા છે, અને પડતા જાય છે. આથી નીતિના ધોરણે શિથિલ પડવાથી સંઘ અને જ્ઞાતિની અને વ્યવસ્થા થઈ પડી છે. આવી પ્રવૃત્તિને લઈને જૈનો પોતાની ઉન્નતિના સાધને મે. ળવી શકતા નથી અને કદિ અન્યનું અનુકરણ કરી ઉન્નતિ મેળવવા માટે વિવિધ સાધનો ઉભા કરવા જાય છે, તે તેમાં તેઓ સર્વ પ્રકારે વિજયી નિવડી શકતા નથી.
પ્રાચીન જેને વિરક્તભાવને વધારે પસંદ કરતા, નિવેદ ઉપર તેમને ઘણી આસ્થા હતી. કીતિના તીવ્ર લાભને અંગે સંસારની ખટપટ ઉપર તેમને વિશેષ રૂચિ ન હતી, પરંતુ તેઓ સંસારના માર્ગને પણ ધર્મમય અને સુખમય બનાવવાને પ્રયત્ન કરતા હતા. અને તે માર્ગે રહી અધ્યાત્મ સુખને અનુભવ મેળવતા હતા. આહત શામાં જેને દર્શન-ઉપગ કહે છે, તે ઉપયોગ તેમના સર્વ પ્રવર્તનનું કેંદ્રસ્થાન હતું, તેથી તેઓ આ સુખમય સંસારમાંથી પણ સુખના તો
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ. શોધી શકતા હતા. તે દર્શન-ઉપગના બળથી તેમના હૃદયમાં સમભાવ–મૈત્રી ભાવ અને પ્રેમભાવના પ્રવાહ જેશબંધ વહેતા હતા. તેથી ભ્રાંતિ કે અજ્ઞાનથી ઉત્પન્ન થનારા મિથ્યાદર્શનને એક અંશ પણ તેમના હૃદયમાં આવી શકતે નહતે સર્વત્ર એકરસ-અભેદતાને જેનારા તેઓ સંસારને ઉત્તમ પ્રકારે સુખરૂપ બને નાવી શકતા હતા.
અર્વાચીન જેને તે દર્શન-ઉપગનું રહસ્ય સમજી શકતા નથી અને તેને સ્થૂલ અર્થ સમજી સંસારના પ્રવર્તાનામાં પણ રહેલી તેની સૂક્ષમતાના તદન અજ્ઞાત રહે છે. આથી તેમની મનોવૃત્તિમાં કેટલાએક મલિન ભાવે સ્થાપિત થઈ ગયેલા દેખાય છે. તેની અંદર સ્વાર્થ વૃત્તિની વિશેષ પ્રધાનતા થઈ પડી છે, જેને લઈને પોતાને સુખ તેજ સત્ય, એજ નીતિધરણ પ્રવર્લ્સ અને પિોતપોતાની સં. ભાળ રાખવી, બીજાને ગમે તે થાઓ, એવી મલિન ભાવના જાગ્રત થઈ આવે છે. આ મલિન ભાવના એટલી બધી વધતી જાય છે કે, તેથી જૈનત્વના તેજસ્વી સ્વરૂપ ઉપર મટે ફારફેર થતું જાય છે. તેથી તે તરફ જેનોએ સંપૂર્ણ લક્ષ આપવાનું છે. નહીં તે તે પ્રમાદનું વિપરીત કટુફલ સર્વ જૈન પ્રજાને ચાખવું પડશે.
પ્રાચીન જૈન ભાવનામાં સમભાવની પ્રધાનતાને લઈને પ્રેમનું શુદ્ધ સ્વરૂપ ઝળકી રહેતું હતું. પ્રેમનું પવિત્ર આલંબન રૂપ માત્ર જૈન હૃદય છે, એમ આખા ભૂમંડલ ઉપર કહેવાતું હતું. પ્રાચીન જેને જેટલે સમભાવ અથવા પ્રેમ તેટલું સુખ સમજતા હતા, તે સમભાવ અથવા પ્રેમના પ્રકાશથી પ્રકાશિત થયેલ પ્રેમી જૈન પિતાના આખા કુટુંબને, પિતાની આખી જ્ઞાતિને, પિતાની કમ-સમાજ કે સંઘને અને પિતાના દેશને અને તેની પ્રજાને પોતે સમજતા હતા અને ખરા આત્મપ્રેમી જન બની સર્વ જીવ માત્રની સાથે પોતે અભેદભાવે–પ્રેમભાવે–ઐયભાવે કે સમભાવે દેખાતા હતા. જેમ ઈદ્રિય એજ પિતાને એક અંશ છે, તેમ કુટુંબને પિોતે પણ એક અંશ છે. પ્રજાને માનવ જાતને વગેરેને પિતે પણ એક અવયવ છે, માટે તેની સાથે પ્રેમભાવ પૂર્વક સમભાવ રાખી તેઓ વર્તતા અને તેજ ભાવનાથી પિતાનું, કુટુંબનું, કેમનું, સમાજનું, દેશનું, પ્રજાનું, મનુષ્યનું અને અખિલ જીવોનું સુખ સમભાવે સાધવાને પ્રવર્તાતા હતા.
આ ભાવનાના બળથી તેઓ સ્વ અને પરના કલ્યાણ માટે અનેક ઉપાય જતા હતા. તેઓ ધામિક ઉન્નતિ મેળવવાને માટે જે પ્રયત્ન કરતા તે પ્ર. યત્ન આર્થિક ઉન્નતિ મેળવવાને પણ કરતા હતા. ભારતવર્ષની વ્યાપાર કળા તેમના જ આશ્રય નીચે પોષાતી હતી. તેઓ વિજ્ઞાનશાસ્ત્રને પોતાનું કલ્પવૃક્ષ ગણુતા અને વ્યાપાર કળાને પિતાની કલ્પલતા માનતા હતા. તે સમયના વિદ્વાને એતિહાસિક લેખમાં લખે છે કે, “આહંત ધર્મના સફરી વ્યાપારીઓ પોતાની વિજ્ઞાનકળા વડે પૃથ્વીના પડમાંથી, આકાશના ગર્ભમાંથી, સમુદ્રના તળીઆમાંથી અને વાતા. વરણના મિશ્રણમાંથી પણ લક્ષમીને ખેંચી લાવે છે.”
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાચીન અને અર્વાચીન જૈન સાં તકાળે જેનેમાંથી એ શકિતને દાસ થયો છે, તેનું કારણ જૈનત્વના ખરા પ્રકાશક સમભાવ-પ્રેમભાવરૂપ તત્વને જે અભાવ તેજ છે. તેને લીધે ઉન્ન તિને રોધ કરનારા બીજા અનેક કારણે સ્વતઃ ઉભા થયા છે અને થાય છે.
અર્વાચીન જૈનેના રક્તમાંથી એ તની અસર કી જવાથી તેની મને વૃત્તિઓને અનેક મલિન ભાવેએ દબાવી દીધી છે વંશપરંપરાથી ઉતરી આવેલું તેમનું ખરૂં જૈનત્વ એ ભયંકર ભાવેએ ઘણું ઝાંખુ કરી દીધું છે. તેમની જાગ્રત અને સ્વપ્ન-ઉભય અવસ્થા એ મલિન ભાવથી ભરપૂર બની ગઈ છે. આ સ્થિતિને પરિણામે તન, મન, ધન અને ધર્મને હાસ થાય તેમાં આશ્ચર્ય પામવા જેવું શુ છે? તેવી મલિન સ્થિતિમાં તે રાગદ્વેષ રૂપ મહાન શત્રુઓ ફાવ્યા વગર રહેતા નથી. પછી કલેશ, ટંટા, અદેખાઈ, અને પક્ષપાત વગેરે સઘળા દુર્ગુણે કે જે રા ગદ્વેષના સૈન્ય રૂપ છે, તે સર્વે મૂર્તિમાન રૂપે આવીને તેમની ચારે પાસ વીંટાઈ વળે તે સંભવિત છે. તેવું અત્યારે જૈન સમાજમાં સ્થળે સ્થળે દેખાય છે
પ્રાચીન જેનેની શિક્ષણ પદ્ધતિ તરફ વિચાર કરતાં તેની અંદર મહત્વનું જે દર્શન થાય છે, તેવું દર્શન સાંપ્રતકાળે થઈ શકવું અશક્ય છે. વર્તમાન સમયે પશ્ચિમ પ્રજાના સંસર્ગથી સુધરેલી શિક્ષનું પદ્ધતી આપણ નજરે દેખાય છે અને ચિત્તને ચમત્કાર પમાડે તે તેને ચળકાટ પણ જોવામાં આવે છે, છતાં પણ પ્રાચીન શિક્ષણના મહત્વની આગળ તે કશી ગણનામાં નથી.
પૂર્વકાળે આવી મહાન્ પાઠશાળાઓ ન હતી, આવા પદવીધર શિક્ષકે નહતા, આવા શિક્ષણના ઉચ્ચ સાધન પણ ન હતા, છતાં પણ તે સમયે જેનેની જ્ઞાન ભૂમિકાની જે રચના હતી, તે ઉત્તમ પ્રકારની હતી, એમ તે કહેવું પડશે. બાલ્યવયમાં આવેલા શ્રાવક શિશુને પ્રથમ ધાર્મિક શિક્ષણ આપવામાં આવતું. સદાશીલ ગૃહસ્થ અથવા ત્યાગી ગુરૂના સહવાસમાં તેને રાખવામાં આવતું. ધર્મનું શિક્ષણ પામેલા માતાપિતા બાળકની ધામિક વૃત્તિ વધારવાને ઘણી કાળજી રાખતાં કાલંકાલ અને તેતડું બેલતે જૈન બાળક નવકાર મંત્રના પાઠ ભણતે ઘરના આંગણામાં ફરતે અને માતાપિતાના ઉસંગમાં રહી તેની પરીક્ષા આપતે હતે. દરેક ન ગૃહમાં સામાયિકની પ્રવૃત્તિ વિશેષ હતી, તેથી તે સમયનું મુગ્ધ ભાવથી નિરીક્ષણ કરનારા જૈન બાળકના હૃદયમાં ધાર્મિક ભાવના સદા સતેજ થયા કરતી હતી. સુશિક્ષિત શ્રાવિકા માતા ગૃહપાઠશાળાની શિક્ષિકા બનતી અને તે ઉછરતી વયના અપના કુમળા મગજ ઉપર ધર્મ, આચાર અને વિચાર રૂપ સુધાનું સારી રીતે સિંચન કરતી હતી.
પૂર્વકાલે સાધુ અને સાધ્વીઓને મોટે ભાગ ધર્મોપદેશના પિતાના કર્ત. વ્યને બજાવવામાં ઘણે તત્પર રહેતા, તેથી પ્રાયે કરીને ઘણું ક્ષેત્રમાં તેમના વિ હારે થયા કરતા હતા, આથી ઉછરતા જૈન બાળકને ઉપદેશને લાભ પણ વારં
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
વાર મળ્યા કરતા હતા. તે સાથે ધાર્મિક શિક્ષણના વિશેષ લાભ મેળવવાના પ્ર સ'એ પણ આવી પડતા હતા તે સમયે ઉપદેશના મહિમા મેટા ઉત્સવ જેવા ગણાતા અને તેમાં ભાગ લેવાની આતુરતા વિશેષ દેખાતી હતી આવા પ્રસંગેામાં માટી માટી પઢાઓ ભરાતી, તેમાં જવાના અને વિદ્રચર્ચા સાંભળવા જોવાન અનુપમ પ્રસ’ગ મળતા, તેથી જૈન વિદ્ય થીઆન આચાર ઉપર અને વત્તન ઉપર ઘણી સારી અસર થતી. તે ઉપરાંત શીળવ્રત લાંમા વખત સુધી પળાતું અને ધ માઁના બી ? પ્રથમથી જ સારી રીતે ઊંડા રાપાતા. એટલે તન મન અને આત્મા ત્રણેની સપૂર્ણ શુદ્ધિ સચવાતી હતી. પૂર્વની આ ઉત્તમ પદ્ધતિમાંથી ધામિક જ્ઞાન મેળગ્યા પછી જૈન તરૂણા વ્યાપારની કલામાં ઉતરતા અને વ્યાપારને ચેાગ્ય એવું ઉત્તમ અને સ’ગીન જ્ઞાન મેળવતા હતા. પ્રથમના ધાર્મિક શિક્ષણના પ્રભાવ થી વ્યાપારની પ્રતિષ્ઠામાં તેઓ એટલા બધા આગળ વધતા, કે જેમના બેલ ઉપર સ લેાકેાને સપૂર્ણ વિશ્વાસ આવતા હતા અને જનસમાજમાં તેમને ભારે માન મળતું હતું.
સાંપ્રતકાલે પાશ્ચાત્ય ધારણને અનુસરી કેળવણી લેવાય છે, અને જમાનાને માન આપીને તે કેળવણી લેવાની આવશ્યકતા પશુ છે, તથાપિ આપણી ગૃહિશક્ષણની પૂર્વ પદ્ધતીને આપણે ભૂલી જવાતું નથી. જૈન માળા અને જૈન માળાઆને નવીન શિક્ષણની સાથે આપણે ગૃહશિક્ષણ આપવાની પૂરેપૂરો જરૂર છે, આ પણા ખાળકોના વ્યવહાર વિકૃતિવાળા ન થાય, અને વ્યાપારની સ્વતંત્રતા અને ઉન્નતિ ભરેલી જૈનવૃત્તિ તરફ અભાવ ન થાય, એજ આપણે લક્ષમાં રાખવાનુ છે. સાંપ્રતકાલે તા સ્વતંત્રતાના પ્રભાવ અસ્ત કરવાની ભાવનાથીજ કેળવણી લેવાના આર’ભ કરવામાં આવે છે. માણસ પેતે પેાતાનું પેટ ભરવા શી રીતે સમ થાય ? એ હેતુ સર્વ કરતાં પ્રથમ લક્ષમાં રાખી ઉદર ભરી કેળવણીની ચેાજના કર વામાં આવે છે. પૂ કાલે એવા ક્ષુદ્ર વિચાર જૈન હૃદયમાં ઉત્પન્ન થતા જ નહીં, તે સમયે તે માણસ કેવી રીતે ઉત્તમ ધાર્મિક બને ? નીતિથી અલંકૃત ખતે અને પ્ર. માણિકતાની પ્રતિમા બને; તેમજ કેવી રીતે તે પેાતાના કુટુંબ, જ્ઞાતિ, સંઘ, અને તમામ મનુષ્યના ઉદ્ધારક કેમ બને? એજ ભાવના જૈનહૃદયા ધારણ કરતા હતા. એવા ઉત્તમ હેતુના ઉદ્દેશથી કેળવાએલા પ્રાચીન જૈન વર્ગમાંથી અનેક મહાત્માએ, અનેક દાનવીર અને અનેક ધીર વીરા ભારતભૂમિમાં ઉત્પન્ન થતા હતા.
આ શિવાય બીજી અનેક ખાખતમાં પ્રાચીન અને અર્વાચીન જૈને ના મુકાબલા કરતાં આપણને ખાત્રી થાય છે કે, આપણા ધમ અને વ્યવહાર પૂર્વકાળે જે સ્થિતિ ભાગવતા હતા, તે સ્થિતિ આપણાથી ઘણી જ દૂર છે. જોકે આપણે જમાનાના રંગ ધારણ કરવા પણ તેમાં આપણે આપણી ઉજવળ પૂર્વ સ્થિતિને તદ્દન ભુલી જવાની નથી, તેના ઉત્તમ અને
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર,
98
આદરણીય સ્વરૂપને માન આપીને આપણે આગળ ચાલવાનું છે. આપણું મહાવીર પ્રભુ પણ એજ બોધ આપી ગયા છે અને પિતાના શાસનના ઉચ્ચ હેતુઓ આબાદ રાખવાને ઉપદેશ આપતા ગયા છે.
નવરંગિત બાહ્ય સ્વરૂપને ધારણ કરી પ્રગટ થયેલે જમાને આપણને લા લચાવે છે અને આપણું પુરાણું પ્રભાવને ભુલાવવા પ્રયત્ન કરે છે, પણ આપણે તેને ભૂલી જ છત નથી. જેમાં આપણે ઉદય દેખાય અને આપણું પવિત્ર ધર્મનું રક્ષણ થાય, સર્વ સ્થળે શાંતિ પ્રસરે તેવી પ્રવૃતિ કરી એ પ્રયત્ન આપણે કર અને બરાબર ગુણગ્રાહી થઈને જમાનાને લાભ લેવાને આપણે ચુકવું નહિ. તેજ આપણે આપણું ખરું જેનવ બતાવ્યું કહેવાશે. અને આપણે ખરા વીર બાળકો ગણાશું.
“ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના અધિપતિ સાહેબ નીચેનું આમંત્રણ આપના પ્રસિદ્ધ પત્રમાં પ્રકટ કરશે.”
મુનિ વર્ગને આમંત્રણ, શ્રી પાટણની અંદર ગયા વૈશાખ માસથી સૂત્રોની વાંચના આપવા લેવાનું કાર્ય શરૂ થયેલું છે. તેનો લાભ ૩૦ મુનિરાજ અને ૧૦ સાધીજી લે છે. વાંચનાનું કાય કાર્તિક શુદિ ૧૫ સુધી અખલિત ચાલ્યા પછી એક માસ બંધ રાખવામાં આવશે અને નવા ક્ષેત્રમાં એક માસ પછી પાછું શરૂ થશે. દરમ્યાન હવે પછી ચાતુમસ ઉતર્યો પિતાના શહેરમાં સર્વ મુનિ પરિવારને વાંચનાર્થે પધારવાની અનેક શહેરના આગેવાનોની પ્રાર્થના છે. પરંતુ તેમાંનું કયું શહેર પસંદ કરવું તેને આધાર સાધુ સાધ્વીની સંખ્યા ઉપર વધારે રાખે છે. તેથી સર્વે સાધુ સાધ્વીને વિનંતિ કરવાની કે જેમની ઈચ્છા હવે પછીની વાંચનામાં લાભ લેવા માટે પધાર વાની હોય તેમણે “ શ્રી આરામોદય સમિતિ ઓફીસ પાટણ” ને શીરનામે પિતાની ઇચ્છા પત્ર દ્વારા જણુંવવાની કૃપા કરવી. જેથી અત્રત્ય મુનિ મંડળ સાથે તે સ ખ્યા એકંદર કરીને અત્રત્ય મુનિ મંડળના એક વિચારથી હવે પછીની વાંચનાંનું સ્થળ મુકરર કરવામાં આવશે અને તે ન્યુ પેપર દ્વારાજ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે. સ્થળને નિર્ણય આશ્વિન શુદિ ૧૫ લગભગ કરવાનો હોવાથી ત્યારે અગાઉ પત્ર લવા તસ્દી લેવી.
આજ્ઞાંકિત સેવકે. વિણચંદ સુરચંદ કુંવરજી આણંદજી ભેગીલાલ હાલાભાઇ ચુનીલાલ છગનલાલ
આગમેદય સમિતિના સેક્રેટરીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ww ,
,
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ નીચેના પુસ્તકો અમને ભેટ મળ્યા છે જે આભાર સાથે
સ્વીકારીએ છીએ. ૧ જ્ઞાન સાર.
૧૪ સ્કેચબુક. ૨ ગુરૂદેવ ગુણ મણિમાળ.
૧૫ લેડ હોબર્ટ એસેસ . ૧ લું. ૩ પ્રસન્ન રાઘવમ.
૧૬
* . ૨ જુ. ૪ નાગાબ્દનામ નાટકમ.
૧૭ હેલી બાઈબલ. ૫ રીક સંગ્રહ.
૧૮ એમરસનના નિબંધ. ૬ માલવકાગ્નિમિત્ર,
૧૯ ધી ઓલ્ડન્યુટેસ્ટામેન્ટસ. ૭ ઈમ્પીરેશન બાઈબલ.
૨૦ એનસીયન્ટ સંસ્કૃત લિટ્રેચર એફ. ૮ ગાંધી લેકચર
૨૧ ગે. પેલ.
[ઇન્ડીયા. ૯ મેરલ એસેસ.
૨૨ સેલ કલચર. ૧૦ ટુડન્ટસ હેન્ડબુક.
૨૩ સે લ સ્પીરીટ માઈન્ડ એન્ડ બૉડી. ૧૧ ફેર પીટીઝ સેઈકસ.
૨૪ વેટ ઈઝ ગેડ. ૧૨ ક ન્સ ઈન સંસ્કૃત.
૨૫ શકુંતલા. ૧૩ જૈન તત્ત્વદર્શ ભા. ૧ લો.
૨૬ જ્ઞાનથી અથવા તક સમ ધાન. ઉપરના પુરતકે શાહ હરિચંદ છગનલાલ તરફથી ભેટ મળેલા છે.
૧ અમિધાન ચીંતામણિ, ૨ અનેકાન્ત જયપતાકા. શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગ્રં૦ ભાવનગર તરફથી
ભાઈ ભીખાભાઈ રતનચંદને સ્વર્ગવાસ.
અમદાવાદ નિવાસી ઉકત બંધુ ચાલતા માસમાં પંચત્વ પામ્યા છે. તેઓ સ્વભાવે સરળ, શાંત, માયાળુ અને એક ખરેખર ધર્મગ્ન સ્ત ૨રત્ન હતા. તેઓ જીવદયાના ખાસ હિમાયતી હોઈને ગયા દુષ્કાળ પ્રસંગે અમદાવાદની પાંજરાપોળ માટે અથાગ શ્રમ લીધેલ હેઈને અમદાવાદની જૈન પ્રજા તેને માટે મગરૂર થઈ હતીવિશેષમાં દેવગુરૂ ધર્મ પ્રત્યે અથાગ શ્રદ્ધા હતી. તેઓ ખરેખર એક લાયક નરરતન હતા. તેઓના સર્ગવાસથી અમદાવાદ શડેરને અને આ સભા. ના લાઈફ મેમ્બર હોવાથી આવા એક લાયક બંધુરત્નની આ સભાને ખેટ પડી છે. તેઓના પવિત્ર આત્માને શાંતિ મળે એમ પરમાત્મા પાસે પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
તૈયાર છે જલદી મગાવા તૈયાર છે.
तपोरत्न महोदधि.
(તપાવલી ભાગ ૧-૨) અનેક ગ્રથામાંથી તમામ પ્રકારના તાને કરેલા સગ્રહે, શ્રી પ્રવકજી મહારાજશ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજશ્રી ભક્તિવિજયજી મહારાજના અપૂર્વ પ્રયાસનું આ ફલછે. જે કેતે બે વિભાગમાં પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. પ્રથમ વિભાગમાં ૮૮ પ્રકારના આચારદિનકર માં જણાવેલા તપનું તથા બીજા વિભાગમાં ૭૩ પ્રકારના અન્ય ગ્રંથાદિમાં કહેલા તપનું વર્ણન આ શ"થયાં વિધિ-વિધાન સહિત ઘણી ઊંચી અને સરલ શૈલીથી આપવામાં આવેલું છે,
બને વિભાગમાં તપે અને તેના ગુણુણા વિગેરે બહુજ વિસ્તારથી આપવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથની અ'હર અનેક ગ્રંથોના આધાર લેવામાં આવ્યા છે, તે વ્ર થાના નામનું લીસ્ટ પણ સાથે આપવા માં આવેલ છે. વળી દરેક તપના મહિમા વાંચવાથી હૃદયમાં આલેહાદ ઉત્પન્ન થાય છે. વળી તપને લગતા પ્રશ્નોત્તરી દાખલ કરી તેને ખાસ ઉપયોગી બનાવવામાં આવેલ છે. અનેક ગ્રથા, બુકે, તપના ટીપણાઓ અને છુટક પત્ર તેમજ ચાલુ પ્રચારથી જે જે તપે જાણવામાં આવ્યા તે તમામને સંગ્રહ આ ઝ થના અ*દર કરવામાં આવેલ છે, ઘણે ભાગે એક પણ બાકી રહેલ નથી. સદરહુ ગંથ સાઘત વાંચવા વિચારવાથીજ તેની અપૂર્વ કિં'મત થઈ શકે તેવું છે. ઉ*ચા એન્ટ્રીક ઈંગ્લીશ પેપર ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપથી પ્રતાના આકારે માટે ખર્ચ કરી છપાવવામાં આવેલ છે. બાવીશ ફોરમને માટે ગ્રંથ છતાં માત્ર તેની કિંમત રૂા. ૭-૮-૦ આઠ આના જેલ ખવામાં આવેલ છે. પાટે જુદુ..
| સદરહું ગ્રંથ વિવિધ તપ કરવાના અભિલાષિ સા–સાઠવીને તેમજ જે શહે૨ના ઉપાશ્રયમાં સંભાળથી સાચવી રાખવાનું અને તેને ચોગ્ય ઉપાગથી કરવાનું અમાને ખાત્રીપૂર્વક જણાવવામાં આવશે તે શહેરના ઉપાશ્રય માટે, તેમજ લખેલ પુસ્તકના જ્ઞાન ભંડારાને તથા જાહેર લાઇબ્રેરીઓને એક એક નકલ પાસ્ટેજ પુરતા પૈસાનું' વી. પી. કરી ભેટ આપવામાં આવશે.
विविध पूजा संग्रह. ( શ્રીમદ્ વિજયાન સૂરિ ( આત્મારામજી મહારાજ તથા મુનિરાજ શ્રી
વલ્લભવિજયજી મહારાજ વિઅિત ચૌદ પૂજાઓના સંગ્રહુ. ) .
મહાપકારી શ્રીમદ્ વિજયાનદ સૂરીશ્વર રચિત પૂજાઓ કે જેને માટે સ”. ગીતના છે ફેસરે અને પૂજાના જાણુ કાર રેસી કે તેમની રચનાના સંબંધમાં અનેક 'વિધ પ્રશ’સા કરે છે, તે પાંચ પૂજાઓ તથા તેમને પગલે ચાલનારા પ્રસિદ્ધ વક્તા શ્રીમાન્યુનિરાજ શ્રી વહેંચવિજયજી મહારાજની બનાવેલી હું પૂજા કે જે વર્તમાન સમયને અનુસરતા રાગરાગણીથી ભરપુર હાઈ આકર્ષક છે. ગયા અને તેની પહેલાના
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir વર્ષમાં મુંબઈ નગરીમાં તેઓશ્રીના ચાતુર્માસ દરમ્યાન તેઓની છેલ્લી બનાવેલી શ્રી પંચપરમેષ્ઠિની પૂજા સુ'બઈની જૈન પ્રજાએ વારંવાર ભણાવી, સાંભળી તેની અને પૂર્વ રસિકતા જાણી અપૂર્વ આનંદ અનેકવાર લીધેલ છે અને તેની ઉપયોગિતા, કૃતિની રસિકતા એક મતે સિદ્ધ થઈ ચુકી છે, તેની વારંવાર માંગણી થવાથી સાથે ઉત અને મહાત્માઓની કૃતિની તમામ પૂજાઓ છપાવી છે. પૂજા શોધવામાં યુનિરાજશ્રી વફૈક્ષવિજયજી મહારાજે કૃપા કરેલી હોવાથી તદન ગૃહ છપાયેલ છે. | ઉચા ઈંગ્લીશ ગ્લેજ કાગળ ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી મેટા ટાઈપમાં નિષ્ણુ યસાગર પ્રેસમાં છપાવી તેનું એટલું બધું સુંદર માઇડીંગ કરાવવામાં 2 લાવેલ છે કે તે જોતાં તરતજ ગ્રહણુ કરવાની ઈચ્છા થાય. જેને માટે બ્રા માટે ખર્ચ કરવામાં આવેલ છે, જે શુમારે ત્રીશ કારમ, સવાચારશે પાનાને દળદાર ગ્રંથ છતાં તેને બહાળા પ્રચાર થવા માટે સુદલથી ઘણી ઓછી કિંમતે એટલે માત્ર રૂા. 0-8-0 આઠે ( પોસ્ટેજ જુદુ' ) ની કિંમત રાખવામાં આવેલ છે, માત્ર જીજ નકલો બાકી છે, જેથી નીચેના શસ્નામેથી જલદી સંગા, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર दशाश्रीमाली वणिक (त्रिमासिक) દરેક દશાશ્રીમાળી વણિક બધુને જાણવા જેવી બાબતોથી ભરપૂર ( રાયલ છ થી આઠ ફાર્મ ) 40 થી 64 પાનાનુ' સચિત્ર દશાશ્રીમાળી વણિક ત્રિમાસિકના પોતાની જ્ઞાતિનું શ્રેય ઈચ્છનાર દરેક દશાશ્રીમાળીને ગ્રાહક થવાની ખાસ આવશ્યકતા છે. વિજ્ઞાપન પત્ર માટે લખે— માઉંનલાલ નાગજી ચીનાઇ, વસ્ટ્રીકટપ્લીડર ધોરાજી. આ માસમાં દાખલ થયેલા નવા માનવંતા મેઅરા, 1 લહમીચંદજી ભગવાનદાસજી ઘીયા પ્રતાપગઢ બી. વ. લા. માંથી પહેલા આ વર્ગના લાઈફ મેમ્બર, 2 શા. મોતીચ"દ જેઠાભાઈ 5, વ, વાર્ષિક મેમ્બ૨, મુંબઈ. ઉપકાર, - શ્રી પર્યુષણાષ્ટાબ્લિક વ્યાખ્યાન (ભાષાંતર ) આ અત્યુત્તમ ગ્રંથ જેનું ભાષાંતર શ્રીમાન મૂલચંદ્રજી મહારાજના પ્રશિષ્ય મુનિરાજશ્રી મણિવિજથજીએ સરલ રીતે કરેલ છે અને શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ તથા પંન્યાસજી મહારાજ શ્રી દાનવિજયજી મહારાજની કપાવડે સ્થાપન થયેલ શ્રી માત્મવીર ચભા-ભાવનગર તરફથી છપાઈ પ્રસિદ્ધ થયેલ છે, જે આ સભાના લાઈફ મેમ્બરાને ભેટ દેવા માટે તેટલા પુરતી કોપીએ અમને બક્ષીસ આપેલ છે, જે પકાર સાથે સ્વીકારવામાં માવે છે. For Private And Personal Use Only