Atmanand Prakash Pustak 012 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531136/1

Page #1

邊要懸费影配樂動要必就必麼照整晚她緊壓並配器
Pateverested COCCusta
श्री459 आत्मानन्दप्रकारा.
HackGRama
ckDR.Com OSTEDOTOSDETECTEDGETSTORIJCtOTSNDTE DRI
श्ह हि रागद्वेषमोहाद्यन्निभूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञाने यत्नो विधेयः ॥
FERESISABSESSES SEER
ONDORSE-500-SIBEESE0000000000000AAAAAA
पुस्तक १२] वीर संवत् २४४०, कार्तिक, आत्म संवत् १९. [अंक ४ थो.
अभिनव वर्षाभिनंदन. महाशय-या अने पोष-प्रति
(जाति) આનદ દાઈ આજે, પ્રાતઃ સમયની પ્રભા પૂર્ણ પ્રસરી; જન મન રંજન દીસે, ઇસિત અર્થ" ઇષ્ટ દેવ સમરી. નૂતન વર્ષારંભે, અભિનંદન હું આપુ અન્તરથી; શાલ મુબારક સાથે, દિનકર સમ ચઢતી હો તન ધનથી.
..
.
૨
विभा६१८७१ વર્ષારભ-પ્રતિપદા
ભાવનગર,
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા.

Page #2

ભાવનગર જૈન મેડીંગ.
આત્માન પ્રકાશ
ધન અને ધાનક. 47 ( હરીગિત. )
છે વાર્યું તન પાણે;
ધન મળ્યું ઉદ્યમથી ભલે કે પૂર્વ પુણ્ય ઉપાને, સુખ પ્રાપ્તિ વૈભવ માટે તે પરહિત વિચાર્યું નહીં ના કાન દીધે કા ક્ષણે, ધિક્કાર છે એ ધત અને એ ધન તણા ધરનારને. મેટાં મહાલય છે। ચણાવ્યાં વિત્ત એમાં વાપરી, નિજ સ્વાર્થ માટે છે. બધી અલકાપુરી ઉભી કરી; નિજ જ્ઞાતિને કે દેશને આવ્યું ન ખપ એ કે ક્ષણે, ધિક્કાર તે એ ધન અને એ ધનતણુા ધરનારને. આડંબરે જ્ઞાતિ જમાડી વિત્ત જળ સમ વાપરી, ધાંધલ મચાવ્યું છે. જગે પેાલા ચલિત યશને વરી; આપી નહીં પણ પાઈ એકે રંક કે નરનારને, ધિક્કાર છે એ ધન અને એ ધનતણા કરનારને રાજી કર્યાં છે. રેમ રાખી ‘હાજી! હા!’ કરનારને, વ્હાલા ગણી છે. વિત્ત દીધું ‘વાહ ! વા !' કરનારને; અધી અવિદ્યા ટાળવા નવ વાપર્યાં ભંડારને, ધિક્કાર છે એ ધન અને એ ધન તણા ધરનારને. પર ધન થકી કીર્ત્તિ મળે એવા પ્રયત્નો આદર્યાં, નિજ ધનતણા પર ડિન માટે માગ ના ખુલ્લા કર્યાં; નિંદ્યા મદાંધ બની અને જન હિતના કરનારને, ધિક્કાર છે એ ધન અને એ ધન તણા ધરનારને. પર હિત માટે માર્ગ જેણે દ્રશ્યથી ખુલ્લા કર્યાં, વળી ટાળવા અજ્ઞાન જેણે સુલભ રરતા આર્યો; સાંખી શકયા ના કીર્ત્તિ તેની વૃથા ખાયે ભારને, ધિક્કાર છે એ ધન અને એ ધનતણા ધરનારને. વિદ્યા તણી વૃદ્ધિ તા સા સાધકેાના પંથમાં, ખેતી વિઘ્ન સ ંતેષી વધાર્યાં વિઘ્ન ધનથી ખતમાં; ભારે વૃથા મારી અરે જે વિત્તથી જણનારને, ધિક્કાર છે એ ધન અને એ ધન તણા ધરનારને. ઉય તણુા કરનારને વળી કામના આધાર જે, સ્વાતંત્ર્ય સહુ નીતિ ભર્યાં સદ્ધ હિત વિચારજે; દાખી દીધા નિજ દ્રવ્પ ોરે સુખદ એ સુવિચારને, ધિક્કાર છે એ ધન અને એ ધનતણા ધરનારને શુભ ધમ કાર્યો છેા કર્યો નિજ આત્મ હિત માટે બહુ, પણ લેાકના કક્ષ્ાણુનું જો કા એકે ના થયું; કદી કાન જે ના આપી દીન અરજના કરનારને, ધિક્કાર છે એ ધન અને એ ધનતણા ધરનારને. અજ્ઞાન તિમિર અભ્રથી નિજ જ્ઞાતિ ઢંકાઈ ગઇ, તે ટાળવા લધુ બાળકો ઉત્તેજવા મતિ ના થઇ; હિત દેશનું ના સાંપડયું કદી સ્વપ્નમાંય ગમારને, ધિક્કાર છે એ ધન અને એ ધનતણા ધરનારને
}
શાહુ પોપટલાલ પુજાભાઇ
નવા વ

Page #3

પૂર્વકાલના જૈનાચાર્યો. પૂર્વકાલના જૈનાચાર્યો. (લેવ–પુનરાગથી બિનવિનાની-નાળા)
દમ ચિ ર કાલથી
૨ કાલથી મહાન્ જૈન ધર્મ શ્વેતામ્બર અને દિગંબર એવા બે પ્રચંડ વિભાગમાં વહેંચાઈ ગએલ છે. ઇતિહાસના મધ્ય કાલમાં અને પક્ષો પૂર્ણ ઉન્નતાવસ્થામાં હતા. વેતાંબરેને વિશેષ પ્રચાર
જ્યારે ગુજરાત, કાઠિયાવાડ અને રાજપૂતાના વિગેરે પ્રદેશમાં
હતું, ત્યારે દિગંબરનું દક્ષિણ, કર્ણાટક, અને તેલંગ વિગેરે દ. જૈન ધર્મના ક્ષિણ ભારતના પ્રદેશમાં અધિક બલ હતું. બન્ને ફિરકાના પ્રચંડ બે વિભાગે- પ્રતાપથી જૈનધર્મ આખા ભારતવર્ષને પૂર્ણ રૂપમાં પ્રકાશી રહ્યો તેમની જા હતા. તે વખતે જૈન ધર્મ એ અમુક વાણીઆઓને ધમ છે, એમ હોજલાલી. નહેતું મનાતું, પરંતુ તે એક રાષ્ટ્રીય ધર્મના નામે ઓળખાતે
હતું. સામાન્ય મનુષ્યોથી માંડ હેટા વ્હોટા ધનાઢયે, રાજયાધિકારીઓ અને પ્રતાપી રાજા મહારાજાઓ સુધાં એ પવિત્ર ધમની. ધ્વજા નીચે ઉભા રહેતા હતા. જૈન ધર્મ તે વખતે મધ્યાનકાળના સૂર્યની માફક દીપી રહ્યો હતે. અન્ય ધમાં એના તેજથી અંજાઈ જઈ મંદ મંદ પણે પિતાના ક્ષણ તેજને ફેલાવતા હતા. એ જાહેરજલાલી અને ઉન્નતિ તે વખતના, તેના પ્રબલ પ્રવત છે અને પ્રચારકોને આભારી છે. કોઈપણ ધર્મ, સમાજ યા સોસાયટીની ઉન્નતિ અવનતિ તેના પિતાના કારણે નથી થતી પરંતુ તેના સંચાલકોના આચાર વિચારના આધારે થાય છે. જે સંચાલક-પ્રવર્તક-પ્રચારકે વિશુદ્ધ આચાર વિચારવાળા હોય છે તો તે સંસ્થાની ઉન્નતિ થાય છે અને મલીન આચાર વિચાર વાલા હોય છે તે અવનતિ થાય છે. બદ્ધ ધર્મ જે વખતે હિન્દુસ્થાનમાં અગ્રગણ્ય હતું. તે વખતે કાંઈ તેના તત્વો ઘણા દઢ નહીં હતા અને જે વખતે તેને લોપ થયે તે વખતે તેના તમાં કાંઈ શિથિલતા નહતી આવી ગઈ. પરંતુ તેના પ્રવર્તકેના પ્રબલ પુરૂષાર્થને લીધે તે મહત્તાની ટોચે ચઢયું હતું, તેમજ જ્યારે પ્રવર્તકેમાંથી ઉન્નતિકારક ગુણો નિકળી, સ્વાર્થપરતા, ધમઢેહતા વિગેરે અત્યાચાએ પ્રવેશ કર્યો ત્યારે તેને પોતાની જન્મભૂમિમાંથી સદાને માટે વિદાયગિરી લેવી પડી. આજ પ્રમાણે જેનધમ પણ તે વખતે જે ઉન્નતિના શિખરે પહોંચ્યું હતું. તેનું કારણ ફકત પ્રચારકોને પ્રબલ પુરૂષાર્થ જ છે. તે સમયના સુસાધુએ પિતના જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયની સંભાળ રાખવામાં પૂર્ણ સાવધાન હતા. સાધુ-જીવનની શી શી જવાબદારીઓ છે, તે સારી પેઠે સમ

Page #4

આત્માનંદ પ્રકાશ
જતા હતા. ધર્મના પ્રચારને માટે ભારતવર્ષના આ છેડાથી તે પેલા છેડા સુધી કે પણ પ્રકારના પ્રતિબંધ રહિત વિચરતા હતા. અમુક ઉપાશ્રય અને અમુક શેઠિઓએના ગુરૂઓ તરીકે ઓળખાતા ન હતા પરંતુ સર્વસંગના ત્યાગી થઈ દુનિયામાં ફરતા હતા. કોઈપણ પ્રકારના સ્વાર્થ વગર, કેવળ જગના ભલાને માટે જ તેમનું પાવન જીવન અર્પાયેલું હતું. જગના ઉપર કેઈપણ જાતને ભાર નહી ન્હાંખી ફકત પિતાના બલેજ, વિદ્યાભ્યાસ કરતા હતા. દેશ દેશાંતરમાં ફરી, અનેક કષ્ટ વેઠી, પિતાના જ્ઞાનની, બુદ્ધિની અને ચાતુર્યની વૃદ્ધિ કરતા હતા. જગને સન્માગમાં જાલાવવા માટે ઉપદેશકપણાને ઝુંડે હાથમાં લઈ, ધમ, જાતિ કે સમુદાયના ભેદ ભાવ રહિત સર્વત્ર સબંધ આપતા હતા. લાખો મનુષ્યને, સદાચારથી ભ્રષ્ટ થતા અટકાવી, જીંદગીના ઊંડા રહસ્ય સમઝાવી, તેમનું જીવન સફળ કરાવતા હતા. નીતિને સદુપદેશ આપી, પ્રજાને પિતાના કર્તવ્યનું ભાન કરાવતા હતા. આખી દુનિયાને શાંતિના શીતળ સરોવરમાં સ્નાન કરાવી આંતરું અને બાહ્ય મેલથી મુક્ત થવા માટે–સર્વેરિ તુ વિના સર્વે સન્તુ નિરામયા સર્વે માન પરથંતુ મા વઢવાત ” એ મહામંત્રને પાઠ નિરંતર સંભળાવતા હતા. મનુષ્ય જાતનું ભલું કરવામાં તત્પર રહેતા હતા, એમાં આશ્ચર્યજ શું, પરંતુ પશુગાનું પણ હિત કરવામાં તેઓએ જીવને આપી દીધા છે. ધમનું ઉત્કર્ષ અને મહાત્મ્ય વધારવા માટે, પ્રતિપક્ષીઓ સામે ટટાર થઈ ઉભા રહેતા હતા અને નીતિપૂર્વક શાસ્ત્રાર્થો,-વાદવિવાદો કરી વિપક્ષીઓને મદ ઊતરતા હતા. અનેક રાજા મહારાજાઓને સદુપદેશ આપી, જગતમાંથી હિંસા–રાક્ષસીને નાશ કરાવતા હતા અને સકલ પ્રાણી ગણને અભયદાન અપાવતા હતા. દેશની પ્રજાના દુઃખો દૂર કરાવતા હતા. એ બધું તે મહાત્માઓનું કમગ કે હતું તે જણાવવા માટે કહ્યું. હવે તેમના જ્ઞાન મેગની પણ છેડી તપાસ કરીએ.
તે વખતના સાધુઓ મહા વિદ્વાન હતા. સ્વધર્મ તથા પરધમના સકળ સિદ્વાંતેમાં પારંગત હતા. કેવળ ધામિક જ્ઞાનમાં જ કુશળ હતા એમ નથી. પરંતુ વ્યાવહારિક જ્ઞાનમાં પણ તેઓ તેટલાજ ઉત્તીર્ણ હતા. વિદ્યાના કેઈ પણ વિષયમાં તેમની અખલિત ગતિ હતી. પિોતાના જ્ઞાનનો લાભ ભવિષ્યની પ્રજાને પણ મળે તેટલા માટે, તથા સાહિત્યની સમૃદ્ધિની માટે, તેમણે હજાર ગ્રંથ લખ્યા છે. ન્યાય, વ્યાકરણ, કાવ્ય, કષ, અલંકાર, તિષ, વૈદક, શિ૯૫ અને નીતિમાંથી કઈ પણ વિષય એવો નથી કે જેમાં તેમની ગતિ ન હોય અથવા તે વિષયમાં તેમણે કાંઈ લખ્યું નહીં હોય!! કેવળ વિદ્વાનેનાજ ઉપયોગમાં આવે તેવાજ છે. રચ્યા છે તેમ નહીં પરંતુ જડ બુદ્ધિવાળા સાધારણ માણસે, બાળકો અને સ્ત્રીઓ પણ સમજી શકે અને સાર ગ્રહણ કરી શકે તેટલા માટે, તે તે વખતની પ્રચલિત

Page #5

પૂર્વકાલના જૈનઆચાર્યો,
દેશ ભાષાઓમાં, સરલ અને સુબોધ રચનામય, કથાઓ, વ્યાખ્યાને, ઉપદેશે, અને નીતિના નિબંધ લખ્યા છે!
પ્રસંગવશથી પૂર્વકાલીન જૈન સાધુઓના પુરૂષાર્થના ફળરૂપ જૈન સાહિત્ય સંબંધી, બે વાત કહેવાનું મન થાય છે તેથી વાચકને કંટાળો તે નહીં જ આવે. આગળ એવા સાધને નહોતા કે જેથી દરેક મનુષ્ય એ જાણી શકે કે દુનિયાના કયા કયા ધર્મોનું, કયી કયી જાતીઓનું, સાહિત્યમંડળ કેટલું અને કેવા મહત્ત્વવાળું છે. પરંતુ આધુનિક વૈજ્ઞાનિક કાળના પ્રતાપે એ મુશ્કેલી દૂર થઈ છે. અને અનેક વિદ્વાનોના મહત પરિશ્રમથી દરેક જિજ્ઞાસુ એ વિષયની પિતાની આકાંક્ષા પૂરી કરી શકે છે. શેધળના આધારે આપણે કહી શકીએ છીએ કે–ભારતવર્ષના ભાષા સાહિત્યના ભવ્ય ભંડારને ભરપૂર કરવા માટે જેટલે ભાગ ભાગ્યશાળી જેન ભિક્ષુઓએ ભજવ્યે છે, તેટલે બીજે કોઈ ધર્મવાળાએ નથી જ !!! આ વચન, સ્વધર્મના અનુરાગના લીધે કહેવામાં આવે છે એમ માનવાનું કારણ નથી, તેમજ અતિશક્તિરૂપે પણ નથી, પરંતુ યથાર્થ વસ્તુ રિથતિના લીધે જ એમ કહેવામાં આવે છે. જે ભારતીય ભાષાના સાહિત્ય ભંડળમાંથી જૈન વાલ્મય જુદું કાઢી લેવામાં આવે તે ભારતનું સાહિત્ય-સાગર ઘણું જ સૂકાઈ ગયેલ લાગશે. જેનેએ બ્રાહ્મણ વિકાનેની માફક ફક્ત એકલી સંસ્કૃત ગિરાને જ પોષી છે તેમ નથી પરંતુ દેશ ભાષાએને પણ તેમણે ઘણી પુષ્ટ કરી છે. કેટલીક ભાષાઓ તે ખાસ જેના પ્રતાપે જ સજીવન રહી છે. એમ કહીએ તે પણ અત્યુક્તિ નથી. એના ઉદાહરણમાં, આપણે પ્રાકૃત અને કર્ણાટક (કનડી) ભાષાઓના નામ લઈશું. પ્રાકૃત-માગધી શરસેની અપભ્રંશ વિગેરે પુરાતન ભાષા કે જે એક સમયે હિન્દુસ્થાનના કેટલાક પ્રદેશમાં પ્રજાની મુખ્ય ભાષા હતી. પ્રજા પિતાને સમગ્ર વ્યવહાર એજ ભાષાથી ચલાવતી હતી. એ ભાષામાં લખાયેલું સાહિત્ય જે આજે આપણે જેવા જઇશું. તે ફક્ત જેને ત્યાંજ મળશે. જૈનોએ એની અંદર, પિતાના પવિત્ર ધર્મગ્રંથ (આગમ)થી માંડી ન્યાય, વ્યાકરણ, કાવ્ય, કેષ વિગેરે કઠીનમાં કઠીન વિષયથી લઈ કથા, આખ્યાયિકા, ઉપદેશ જેવાં સરલ પદાર્થો સુધીના બધા વિષયો ઉપર એક, બે કે દશ, વીશ નહીં પરંતુ હજારે ગ્રંથે અને લાખો શ્લોક લખ્યા છે! કાળના કુટિલ પ્રહારથી જે કે ઘણુ ગ્રંથે નષ્ટ થઈ ગયા છે, પરંતુ જેટલા વિદ્યમાન છે, તેટલા પણ કાંઈ ઓછી સંખ્યાવાળા નથી. જ્યારે એક તરફ અમુક સંખ્યાવાળા જેને પ્રબલ પુરૂષાર્થ આટલા વિશાળ ફળ રૂપમાં ઉપસ્થિત છે, ત્યારે બીજી બાજુ કરેડેની ગણતરીમાં ગણવાવાળા હીંદુઓ તરફથી ફક્ત ગંડવ જેવા એક બે કાવ્યું કે, કેટલાક સંસ્કૃત નાટકમાં છૂટા છૂટા અને ટૂંકા ટૂંકા વા શિવાય, એ વૃદ્ધ-માતૃભાષામાં કશું લખાયેલું નથી મળતું!

Page #6

-
૪
આત્માનંદ પ્રકાશ
બ્રાહ્મણ પંડિતની, આવા પ્રકારની-પ્રાકૃત ભાષા તરફની-ઉપેક્ષા, અને સંસ્કૃત ઉપરની અનહદ પ્રીતિ, એ ભારતવર્ષના પુરાતત્ત્વ પ્રેમીઓને બહુ ખટકે છે. કારણ કે, સંસ્કૃત ભાષા તે ફકત વિદ્વાનોના મનને જ તુષ્ટ કરવાવાળી છે.તે સદાથી વિદ્વાનોની વચ્ચે જ બોલાતી હતી. કેઈપણ સમયે તે પ્રજાની સવ સાધારણ ભાષા તરીકે ભાષા થઈ નથી. આમ હોવાથી તેની અંદર જે કાંઈ ગુંથવામાં આવેલું છે તે ફકત સંસ્કૃત-મનુષ્યને જ અનુભવ છે, સામાન્ય પ્રજાને નથી. સામાન્ય પ્રજાના અનુભવના અભાવે, તે વખતની રાષ્ટ્રીય પરિસ્થિતિ કેવા પ્રકારની હતી એ આપણે નથી જાણી શકતા. અમુક માણસોના આચાર વિચાર ઉપરથી સમગ્ર પ્રજાના આચારે વિચારે જાણી નથી શકાતા. પ્રજાના જીવનની રેખાઓ જોવા માટે પ્રજાની ભાષામાં જ લખાયેલા વિચારે હોય તે તે ઉપયેગી થાય. આજ કારણથી આજે ભારતવર્ષના યથાર્થ ઈતિહાસની ન્યૂનતા આપણને વારંવાર મુંઝવણમાં નાંખે છે. એટલી પણ સદભાગ્યની વાત છે કે, જૈન સાધુઓની પોપકારવૃત્તિ,તેમને પરિશ્રમ, એ વિષયમાં કાંઈક આશ્વાસન આપે છે. પ્રાકૃત ભાષામાં લખેલા તેમના અગણિત ગ્રંથ, એ તરફ ઘણે પ્રકાશ પાડે તેમ છે. યદ્યપિ, હજીલગી જેવી જોઈએ તેવી, જૈન-પ્રાકૃત–સાહિત્યની, આલોચના પ્રત્યાલોચના, વિદ્વત્સમાજમાં વિશેષ પ્રકારે થઈ નથી, પરંતુ ભવિષ્યમાં એ તરફ અધિક પ્રવૃત્તિ થાય, એવી આશા, ઉદાર વિચારવાળા અને ઉત્સાહી એવા દેશી તેમજ વિદેશી વિદ્વાની, તે તરફ જતી, મંદ પરંતુ આદર યુકત દૃષ્ટિથી રાખી શકાય છે. જ્યારે જૈન પ્રાકૃતસાહિત્યનું અવલોકન વિશાળરૂપમાં થશે, તેની અંદર રહેલા અનેક ગૂઢ રહસ્યો પ્રકટ થશે, ત્યારે, આપણા ઇતિહાસની આરસી ઉપર ઓરજ જાતને પ્રકાશ આવશે.
પુરાતની પ્રાકૃતની જ પુત્રી, આપણી માતૃભાષા, ગુર્જરગિરાનું કલેવર જૈનેથી કેટલું પિષાણું છે, તે વાત “ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ્ર” ના પ્રતાપે તથા બીજા પણ આપણું ઉદારાશમ વિદ્વાનોના સુપ્રયાસથી, બધાની જાણમાં આવી જ ગઈ છે, તેથી તેના વિષયમાં વિશેષ કાંઈ કહેવું તે પિષ્ટપેષણ જેવું હોવાથી, એટલું જ કહેવું બસ થશે કે, ગુજરાતી ભાષાને જન્મથી પાળી પેણીને હેટી જેનેએ જ કરી છે !
દક્ષિણ ભારતની મુખ્ય ભાષા જે કર્ણાટકી (કડી) છે, તે પણ ગુજરાતીની માફક જૈને (દિગંબર સંપ્રદાય) થીજ વધારે પોષાણી છે, એમ આપણે નામદાર મદ્રાસ ગવમેંટ વિગેરે તરફથી થયેલી શોધખોળના પરિણામે કહી શકીએ છીએ. એ ભાષાની અંદર જૈનેએ વિદ્યાને લગતા બધા વિષયે ઉપર સંખ્યાબંધ પુસ્તકે લખ્યા છે. ન્યાય, વ્યાકરણ, કાવ્ય, કેષ, સાહિત્ય વિગેરેના અનેક ગ્રંથો લખી એના શરીરને ખૂબ પરિપુષ્ટ કર્યું છે. કનડી સાહિત્યને અભ્યાસ કરવા માટે જેટલા સાધનો વિદ્યમાન છે, તેમાંથી ઘણે ભાગ જેનેની માલિકીને જ છે. કર્ણાટક

Page #7

પૂર્વ કાલના જૈનઆચાર્યા,
પ
ww
કવિચરિત ’ નામના પુસ્તક ઉપરથી, કર્ણાટક જૈન કવિઓના પરિચય અને સામધ્ય સારી પેઠે જણાઈ આવે છે.
આ સિવાય સમગ્ર સંસારમાં સવ શ્રેષ્ઠ સર્વાંગ સુંદર ભાષા કે જે શ્રીમતી ભગવતી સંસ્કૃત-સ્વરૂપિણી છે, જેની અંદર આ†ની અનંત જ્ઞાનરાસી રહેલી છે. તેની વૃદ્ધિ અને વિસ્તૃતિ માટે પણ જૈનએ અત્યંત અગત્યતા ભજવી છે. જે વિષય તરફ જીએ, તેમાં દરેકમાં એક બે નહીં પણ ઠેરના ઠેર પુસ્તક, જેનાના લખેલા મળશે. અનેક આચાયે†એ, અનેક દ્રષ્ટિથી, અકેક વિષય પરત્વે, અનેક ગ્રંથા લખી, સંસ્કૃત-સાહિત્યની અપૂર્વ સેવા બજાવી છે. સામાન્ય રીતે પાશ્ચાત્ય વિદ્યાનાના, સંસ્કૃત લેખકો તરફ વારંવાર એવા કટાક્ષો થયાં જ કરે છે કે, તેમણે ઇતિહાસ તરફ બહુજ બેદરકારી બતાવી છે;–સંસ્કૃત સાહિત્યની અંદર ઐતિહાસિક સામગ્રીના અભાવ છે. પરંતુ જેના તે એ વિષયમાં પણ ચુપ નથી રહ્યાં ! એમાં પણ થોડા ઘણે ફાળે અવશ્ય આપ્યો છે જ !! સહુ કોઈ જાણે છે કે; ગુજરાતના પુરાતન ઇતિહાસની સામગ્રી જૈનાએ જ પૂરી પાડી છે. જેનાના લખેલા ગ્રંથા,લેખા અને નાંધે ઉપરથી જ ગુજરાતને પુરાણુ ઇતિહાસ ઉભું કરવામાં આવ્યે છે. : રાસમાળા ’વિગેરે ગ્રંથેાના જોવાથી એ વાત સત્ય જણાય છે. ‘ પ્રમ ચિંતામણી ’ ‘ કુમારપાલ ચિરત ’ ‘ દ્વાશ્રય મહાકાવ્ય ’ વિગેરે ગ્રંથે એના પ્રમાણુરૂપે છે. કેવળ ગુજરાતના જ ઇતિહાસમાં મદદરૂપે એ ગ્રથા છે એમ નહિ પરંતુ ગુજ રાતના બહારના, રજપૂતાના વિગેરે પ્રદેશોની હકીકત પણ એ ગ્રંથોમાં કેટલીક સમાયલી છે. બીજા કાઇપણ ઐતિહાસિક ગ્રંથ કરતાં, એ ગ્રંથે વિશેષ વિશ્વસનીય માનવામાં આવે છે, એ ગ્રથા સિવાય બીજા પણ છુટા લેખા, ગ્રંથપ્રશસ્તિઆ, પ્રતિમા ઉપરની ફુટકર નોંધે અને શિલાલેખો વિગેરે અનેક ઐતિહાસિક સાધના, જૈનોનાં પુસ્તક-ભડારા તેમજ દેવાલયામાં દખાયલા પડયા છે કે, જ્યારે તેઓ પ્રસિદ્ધિમાં આવશે, ત્યારે નવીન જ પ્રકાશ પડશે. કર્નલ ટોડ સાહેએ એક સ્થાને લખ્યુ` છે કે, ‘‘ જ્યારે જૈન ધર્મવાળાઓની સપૂર્ણ ઐતિહાસક નોંધા બહાર પડરો, ત્યારે ભારતવર્ષના ઇતિહાસની એક મહાન્ ત્રૂટ દૂર થશે. ”
પૂવકાળના સાધુઓ કેવળ વ્યાકરણ, ન્યાય ગેાખનારા જ નહેાતા, પરંતુ વ્યાવહારિક વિદ્યાઓમાં પણ પૂર્ણ કુશળ હતા, એમ આપણે તેમણે રચેલા નીતિમય અને ઉપદેશમય પુસ્તકેન્દ્વારા જાણી શકીએ છીએ. એ આશ્ચયકારક વાત સાંભળી કયા જૈન ખૂશી નહીં થાય ? અને પેાતાના પૂર્વના ધર્મગુરૂઓની જ્ઞાનશક્તિ ઉપર મગરૂર નહીં થાય કે,—પ્રત્યક્ષ યા પરોક્ષ રીતે જેની કથાઓના અને સદ્રુપદેશને પ્રચાર દુનિયાની ઘણીખરી ભૂમિ અને ભાષામાં થયેલા છે. એવો; સસ્કૃત-સાહિત્યનું એક અનમોલ રત્ન કે જે પંચતંત્ર” ના નામથી પ્રસિદ્ધ છે, તે પ જેનાની

Page #8

આમાનદ પ્રકાશ
જ સંપત્તિ છે! જે રૂપમાં હાલ એ ગ્રંથ વિદ્યમાન છે, તે રૂપ આપનાર પૂર્ણભદ્ર નામના એક જૈનાચાર્ય જ છે!!
પરોપકારી અને વિદ્યા–પ્રેમી પૂર્વના જૈન સાધુએ પિતાની જ્ઞાનતિથી સ્વભુવન જ પ્રકાશિત કર્યું છે તેમ નથી, પરંતુ પરધર્મીઓની કૃતિઓને પણ પ્રકાશમાં આણી છે. જૈન શિવાયના હિંદુ અને જૈદ્ધધર્મીઓના રચેલા, અનેક ગ્રંથ ઉપર પણ તેમણે ટીકા-ટીપ્પણ વિગેરે લખેલા છે! અપ્રસિદ્ધ ગ્રંથ ઉપર વિવેચને કરી પ્રસિદ્ધિમાં આપ્યા છે. આવા પ્રકારની પ્રસંશનીય પ્રવૃત્તિથી તેમની કીર્તિમાં ઓર વધારે થાય છે. આવી ઉદાર વૃત્તિથી તેમની પરેપકાર પરાયણતા સ્પષ્ટપણે જણાઈ આવે છે.
પાઠકે! આ વિષયમાં કરેલા આટલા લાંબા વિવેચનથી હમે જાણી શકશે કે, પૂર્વકાળના મહાન જૈન સાધુઓ કેવા પુરૂષાર્થવાળા, પપકાર વૃત્તિવાળા, મહાનું સામર્થ્યવાળા અને પૂર્ણ વિદ્યા–વ્યસની હતા. તેમની જ્ઞાનશક્તિ અપૂર્વ હતી. ચારિત્રબળ અધિક હતું. સત્ય-શ્રદ્ધા પૂર્ણ હતી. એવા એવા ઉત્તમ ગુણોને લીધે, જગત્ ઉપર તેમની છાપ સજજડ પડતી હતી. તેમને ઉપદેશ વધારે અસર કરતે હતે. તેમનું વચન સર્વમાન્ય ગણાતું હતું. એજ કારણથી જૈનધર્મ તે સમયે વિશેષ ઉન્નતિપર હતે. સમાજ-વ્યવસ્થા સુસ્થિત હતી. પારસ્પરિક કલેશે અલ્પ હતા. સંઘ-શક્તિ પ્રબળ હતી. સિદ્ધસેન દિવાકર, હરિભદ્રસૂરિ, વાદી દેવસૂરિ, બન્ને હેમચંદ્રસૂરિ, મલયગિરિસૂરિ, મુનિ સુંદરસૂરિ, હીરવિજયસૂરિ, વિજયસેનસૂરિ, યશવિજપાધ્યાય, વિનયવિજપાધ્યાય અને જિનચંદ્ર, જિનદત્તસૂરિ વિગેરે અનેક જૈનાચાર્યોના આદર્શ જીવનચરિત્રે ઉપરથી એ ઉપર કહેલી પૂર્વ કાલીન જૈનધર્મની જાહેરજલાલીને ખ્યાલ સારી પેઠે આવે છે. એમને પુરૂષાર્થ સાચી સાધુતાનું સ્મરણ કરાવે છે. આવા મહાત્માઓના પ્રતાપે જ, પ્રતિપક્ષીઓના પ્રચંડ પ્રહારેની સામે, જૈનધમ જગમાં ટકી રહે છે.
*ડા સમય ઉપર જેન્સ હટેલ નામના એક યુરોપીય વિદ્વાને એ અપૂર્વ શોધ કરી, બધા વિદ્વાનોને ચકિત કરી મૂક્યા હતા. હાલમાં જ એ વિદ્વાનને “પંચતંત્ર સંબંધી એક વિશેષ લેખ કલકત્તાના સુપ્રસિદ્ધ મર્ડન રીવ્યુ' નામક અંગ્રેજી માસિકના અગષ્ટ માસના અંકમાં આવેલ છે કે જે વિદ્વાનો-સાહિત્ય શોખીનને ખાસ અવલોવા લાયક છે– લેખક.

Page #9

પંન્યાસ શ્રીમદ્ દાનવિજયજીનું ધર્મ સંબંધી ભાષણ. પંન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજી મહારાજનું
વ્યાખ્યાન ૪ થું.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૭૫ થી શરૂ. )
ગૃહસ્થ ધર્મનું વિશેષ સ્વરૂપ. શ્રીમાન ગાયકવાડ સરકાર મહારાજા !
આપની ધમવિષયક શ્રવણભિલાષા થવાથી પ્રથમ દેવ ગુરૂ અને ધર્મના સંબંધે બે અક્ષર કહીને બતાવ્યા, પછી પરમદેવનું, સ્વરૂપ ત્યારબાદ ગુરૂ ધર્મને આચાર અને ગૃહસ્થ ધર્મના આચારનું કિંચિત્ સામાન્ય સ્વરૂપ કહ્યું. હવે તેનું જ કિચિત વિશેષથી સ્વરૂપ કહી બતાવું છું.
છે મંગાવાઈ છે पुण्यपापविनिर्मुक्त, रागद्वेषविवर्जितं ।।
श्री अर्हदभ्यो नमस्कारः कर्त्तव्यः शिवमिच्छता ॥१॥ અથ–જે પુણ્ય પાપે કરીને રહિત છે. તેમજ રાગદ્વેષથી પણ રહિત છે, તેવા શ્રી અહેતુ ભગવાનને મોક્ષની ઈચ્છાવાળા પુરૂષે નમસ્કાર કરે. ૧
અનર્થ દંડરૂપ આઠમા ગુણવ્રતનું સ્વરૂપ. સાતમાં ગુણવ્રતમાં ભેગાદિક વસ્તુઓના નિયમનું વર્ણન કર્યું હતું તે ઈચ્છિત વસ્તુઓ મળ્યા પછી તેને વિગ થતાં અને અનિષ્ટ વસ્તુઓને સંગ થતાં અનેક પ્રકારના સંકલ્પ વિકલ્પ ઉઠાવવા તેમજ શત્રુઓને નાશાદિકના સંબંધે, જીવહિંસાના સંબંધે, જૂઠના સંબંધે, ચેરી આદિ અનેક પ્રકારના સંબધે અનેક પ્રકારનાં જૂઠા સાચા વિચાર બાંધી આપણું આત્માને ફેગટ ફસાવવું તેમજ સ્વાભાવિક ગતિવાળાં ગાય ઘેડાદિકને વિના પ્રજને પ્રહારાદિકથી દુઃખી કરવાં. આ બધા પ્રકારેને અનર્થ દંડરૂપે ગણેલા છે.
એ અનર્થ દંડરૂપ આઠમું ગુણવ્રત કહ્યું. અહીં સુધી પાંચ અણુવ્રત અને ત્રણ ગુણવ્રત કહ્યાં. હવે આગળ ચાર શિક્ષાવ્રત કહે છે. તાત્પર્ય-પૂર્વના વ્રતને પુષ્ટિ મળવી એજ છે.
નવમા સામાયિક વ્રતનું સ્વરૂપ હવે નવમું વ્રત એ છે કે આઠમા વ્રતમાં કહેલા અનેક પ્રકારના તેમજ વ્યાપારાદિકના અનેક પ્રકારના વિકલને તેમજ રાગદ્વેષાદિકને ઘટાડીને બે ઘડી

Page #10

૮
આત્માનંદ પ્રકરણ
અમ
એકાંત સ્થળમાં બેસીને જ્ઞાન ધ્યાનાદિકના અભ્યાસને વધારી આત્માને શાંત પમાડે તેને સામાયિક વ્રતના નામથી કહેલું છે. એને અર્થ એ છે કે આત્માને સ્વગુણને લાભ એ નવમું વ્રત કર્યું.
દશમું શિક્ષાત્રત કહે છે. પ્રથમ છટ્ઠા ગુણવ્રતમાં ઉર્વ, અધે અને તછ દિશાઓમાં ગમનાદિકનું પ્રમાણે જીવતાં સુધીનું કર્યું હતું, તે સ્વાભાવિક રીતે દરેક વ્રતને માટે વધારે રાખેલું હોય છે તે પ્રમાણે દરરોજ કરવાની જરૂર પડે નહિ તેથી ચતુર્માસાદિકમાં મરજી પ્રમાણે ઘટાડી પાલન કરે. કારણ કે ઓછું કરે તેટલો ઓછે વિકલ્પ થાય માટે આ શિક્ષાને પણ ધારણ કરે. આ વ્રતનું નામ દેશાવગાસિક આપેલું છે.
અગ્યારમ શિક્ષાત્રતનું સ્વરૂપ, અષ્ટમી, ચતુર્દશી આદિ ધર્મના મુખ્ય દિવસમાં આહારદિકને ત્યાગે અથવા એકાદ વખત સૂક્ષ્મ ભજન કરે પણ સ્ત્રી સેવન તેમજ વ્યાપારાદિક કાને ત્યાગ કરીને આખો દિવસ જ્ઞાન ધ્યાનાદિકમાં જ રહીને ધર્મની જ પુષ્ટિ કરે તેથી એ વ્રતનું નામ પિષધવત આપેલું છે.
બારમા શિક્ષાવ્રતનું સ્વરૂપ, અગીયારમા વ્રતમાં આ દિવસ ધર્મ સ્થાનાદિકમાં ભેજન વ્યાપારાદિક વિના જ્ઞાન ધ્યાનાદિકમાં વ્યતીત કર્યો તેના બીજા દિવસે આપણે વાસ્તે જે ભેજનાદિક તૈયાર થયેલું હોય તેમાંથી કોઈ મહાત્મા નિસ્પૃહી હોય તેમને મેટા આદરથી ઘેર તેડી લાવીને ઘણું આનંદ પૂર્વક ભોજન આપે તે પછી જ પિતે ભેજન કરે. કદાચ તેવા મહાત્માઓ તે શહેરમાં વિદ્યમાન ન હોય તે આપણે સાથમાં જે સાધારણ પુરૂએ જ્ઞાન ધાનાદિકમાં વખત વ્યતીત કર્યો હોય તેમાંથી પણ જેટલી મરજી હોય તેટલા પુરૂષને આપણા ઘેર બોલાવીને જોજન કરાવે અને આપણા વ્રતને સાર્થક કરે તેથી આ વ્રતને અતિથિ સંવિભાગ નામથી કહેલું છે.
આ ધર્મના બાર વિભાગ ગૃહસ્થના માટે ટુંકમાં કહી બતાવ્યા. ઉપર બતાવેલાં સાધુનાં પાંચ મહાવ્રતાદિક અને ગૃહસ્થના માટે પાંચ અણુવ્રતાદિક બાર વિભાગ જે સંક્ષિપ્તથી બતાવ્યા તેથી પણ સૂક્ષ્મ વિચાર યુકત મોટા દરજજાથી પરમદેવ થવાવાળા પુરૂષે પૂર્વના ભમાં ગૃહસ્થ હોય તે વખતે ગૃહ
સ્થના ધર્મનું પાલન કરે અને પછીથી સર્વ રિદ્ધિને છોડીને સાધુપણું અંગીકાર કરી સાધુના ધર્મને પણ અતિ સૂમપણે પાલન કરી પરમદેવની પદવી ચગ્ય પુણ્ય ઉપાર્જન કરી પછી પરમદેવની પદવીને પ્રાપ્ત થઈ બીજા જીના ઉપકાર માટે ધમની પ્રવૃત્તિને ઉપદેશ આપી અને મેક્ષમાં પ્રાપ્ત થાય છે અને ફરીથી આ દુનિયાના જન્મમરણાદિક સંકટમાં આવતા જ નથી. તેથી જ આ સર્વ કર્ત

Page #11

પંન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજ્યજીનું ધર્મ સંબંધી ભાષણ ને કરવાની આવશ્યકતા છે કે જેથી આપણા જીવને પણ ફરીથી સંસારના જન્મમરણમાં પડવું પડે નહિ. આ સામાન્યપણે સાધુ ધર્મના તેમજ ગૃહસ્થ છેમંનાં કતને સાર કહીને બતાવ્યું. બાકી આ વિષયના ગ્રંથ જૈન શાસનમાં ઘણ રચાયેલા છે. તે જોવાથી જ વિશેષ ખાત્રી થાય પણ લખીને કે કહીને ટુંક વખતમાં બતાવી શકાય નહિ, એટલું કહીને આ વિષયની સમાપ્તિ કરૂં છું.
આજ સુધીના વ્યાખ્યામાં દેવ, ગુરૂ અને ધર્મના સ્વરૂપની સાથે ગુરૂધર્મના તેમજ ગૃહસ્થધર્મના કર્તવ્યનું સ્વરૂપ કિંચિત્ માત્ર કહી બતાવ્યું. પરંતુ તે ગૃહસ્થ ધર્મના અધિકારીઓ થયા વિના તાદશફળની પ્રાપ્તિ થવાનો સંભવ નથી. જેમકે આંબાને મહેર કોયલના કંઠને જ ઉઘાડવાવાળા થાય છે, પણ કાગડાના કંઠને ઉઘાડવા સમર્થ થતું નથી. વળી જુઓ કે ચંદ્રમાના કિરણે ચંદ્રકાંત મણિનેજ દ્રવીભૂત કરવાને સમર્થ થાય છે પણ બીજા પથરાઓને દ્રવિભૂત કરવાને સમર્થ થતાં નથી. તે જ પ્રમાણે આગળ કહેવામાં આવતી નીતિઓની સંભાળ કર્યા વિના ગૃહસ્થ ધર્મમાં અનેક પ્રકારની ખેલના થવાનો સંભવ છે. વાસ્ત તે કર્તવ્યનું સ્વરૂપ પાંત્રીસ ગુણથી શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે શ્રી કુમારપાળ મહારાજાને કહીને બનાવેલું તેને કિંચિત્ સાર કહીએ છીએ. તથાહિ.
પાંત્રીસ ગુણનાં નામ નીચે પ્રમાણે. ૧ ન્યાયથી દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવું. ૨ સારા પુરૂષના આચારની પ્રશંસા ૩ કુળ અને શીળથી સદશ અન્ય કરવી.
ગોત્રીઓની સાથે લગ્ન કરવું. ૪ પાપથી ભય રાખવે. ૫ પ્રસિદ્ધ દેશાચારને અંગીકાર કરે ૬ કોઈના અવર્ણવાદ બલવા નહીં તેમાં ૭ અતિ ગુપ્ત તથા અતિ પ્રગટ નહિ પણ રાજાદિકના વિશેષે કરી અવણ
તથા સારા પાડોશી યુકત સ્થાનમાં વાદ બલવા નહિ. રહેવું
૮ સારા આચારવાળા સાથે સંબંધ કરે ૯ માતા પિતાદિકની સેવા કરવી. ૧૦ ઉપદ્રવવાળા સ્થાનને ત્યાગ કરે ૧૧ નિદિત કાર્યમાં પ્રવૃત્તિ નહિ કરવી. ૧૨ આવકના પ્રમાણમાં ખર્ચ કર. ૧૩ લમીને અનુસરે વેષ ધારણ ૧૪ બુદ્ધિના આઠ ગુણ મેળવવા. કરે.
૧૫ નિરંતર ધર્મ શ્રવણ કરવું. ૧૬ અજીર્ણ હોય ત્યાં સુધી ભેજન ૧૭ હમેશાં વખત પ્રમાણે પથ્યાપથ્યને નહિ કરવું.
વિચાર કરી ભેજન કરવું. ૧૮ પરસ્પર વિરોધ ન આવે તેમ ધર્મ ૧૯ અતિથિ,દીન પુરૂષને યોગ્યતા પ્રમાણે
અર્થ અને કામ એ ત્રણ વર્ગનું સત્કાર કરે. સાધન કરવું.
૨૦ કેઈપણ વાતમાં કદાગ્રહ નહિ કરશે

Page #12

આભાનદ પ્રકાશ
33 पर
૨૧ ગુણીજનેને પક્ષપાત કર. ૨૨ દેશ તથા કાલવિરૂદ્ધ આચારને ત્યાગ ૨૩ કાર્યના પ્રારંભમાં પિતાના બલા કરે. બલને જાણવું.
૨૪ જ્ઞાનાદિક ગુણએ કરીને વૃદ્ધ પુરૂ ૨૫ પિષણ કરવા એગ્ય જિનેનું પિષણ હોય તેમની સેવા કરવી.
કરવું. ૨૬ દરેક કાર્યમાં પૂર્વાપર વિચાર કર. ૨૭ વિશેષ પ્રકારે જાણવું. ૨૮ કરેલા ગુણને જાણવો.
૨૯ લેકની પ્રીતિ મેળવવી. ૩૦ કલજજાને ધારણ કરવી.
૩૧ દયા રાખવી. ૩૨ શાંત પ્રકૃતિ ધારણ કરવી.
૩૩ પપકારમાં શૂરવીર થવું. ૩૪ કામ ક્રોધાદિક છ શત્રુઓને જીતવા. ૩૫ ઇંદ્ધિને વશ રાખવી.
૧ પહેલા ગુણમાં ન્યાયથી દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવાનું કહ્યું તે તે ન્યાય કેને કહે તેનું કિંચિત્ સ્વરૂપ–
દ્વેષાદિકથી માલિકના કાર્યમાં નુકશાન પહોંચાડવું નહીં. તેમજ મિત્રેના કાર્યમાં પણ નુકશાન પહોંચાડવું નહીં. વિશ્વાસુઓને ઠગવા નહીં, ચેરીના માલને ગ્રહણ કરે નહી, સર્વ પ્રકારના વ્યાપારમાં ન્યાય પૂર્વક વર્તવું. લાંચ ખાવી નહીં. સામા ધણીને છેતરીને વ્યાજ પણ વધારે લેવું નહીં. માત્ર આપણી આપણું જાતિને અનુસરી ન્યાય પૂર્વકજ ધન ઉપાર્જન કરવું—એવું ન્યાય પૂર્વક ધન ઉપાર્જન કરેલું હોય તે જ સુખેથી ભગવી શકાય બાકી અન્યાયનું ધનત દુઃખદાઈજ થઈ પડે– એમ શ્રી જીનમંડનગણી મહારાજે પણ કહેલું છે.
અન્યાયપાનિ થશે ફ્રિ દિ ણી તે /
नवणाकालकूटस्य सोऽनिवांबति जीवितुं ॥१॥ અર્થ–જે પુરૂષ અન્યાયથી મેળવેલા ધને કરી પોતાના હિતની ઈરછા રાખે છે તે પુરૂષ ઝેર ખાઈને જીવવાની ઈચ્છા રાખવા જેવું કરે છે.
વળી ન્યાયથી ધન ઉપાર્જન કરી ભોગ કરનારની ઉત્તરોત્તર પણ શુદ્ધિ થતી જાય છે, કહ્યું છે કે.
ववहारशुद्ध। धम्मस्स मूलं सचन्नु नासए ववहारेण तु सुकेणं अत्यशुची जओ नवे ॥१॥ सुकणं चेव अत्येणं आहारो हो सुमो
आहारेणं तु सुद्धणं देहसुद्ध। जो नवे ભાવાર્થી–ગૃહસ્થના માટે ધર્મનું મૂળ વ્યવહારની શુદ્ધિજ સર્વજ્ઞ પુરૂષોએ કહેલી છે. (તેથી—વ્યાપાર કરતાં ઓછુ આપવું. વધારે લેવું. માપ

Page #13

પંન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજીનું ધર્મ સંબંધી ભાષણ
૧૦૧
પ્રમાણથી ઓછાં વતાં રાખવાં. સારે માલ બતાવી ખરાબ માલ આપે. નબળા માલની સાથે સારે માલ મેળવી પૈસા સારા માલના લેવા વિગેરે અન્યાય ન કર )કારણ વ્યવહાર શુદ્ધ હોય તેનું ધન પણ શુદ્ધ હોય છે-અને જેનું ધન શુદ્ધ હોય તેનો આહાર પણ શુદ્ધ હોય તેવા આહારની શુદ્ધિથી દેહ પણ શુદ્ધ હોય. પછી તે પુરૂષ ધર્મને યોગ્ય થાય. કહ્યું છે. કે
॥ सुकेणं चेव देणं धम्मजुग्गो य जाय ।।
जे जे कुणइ किच्चंनु तं तं से सफलं नवे છે ? . અર્થ—જેમકે સ્નાન કર્યા પછી અલંકારને ચેષ્ય થાય તેમ દેહની શુદ્ધિ થયા પછી ધમરૂ૫ રત્નના અલંકારને યોગ્ય થયા. પછી ધમનાં જે જે કાર્ય કરે તે તે બધાં સફલ થાય અને છેવટ સ્વગમેક્ષના ફલને ભોક્તા પણ અવશ્ય થાય જ. પણ વિપરીતપણે સુખની પ્રાપ્તિ ન થાય. કહ્યું છે કે,
अन्नहा अफसो होइ जं जं किच्चं तु सा करे
ववहार सुद्धी रहिओ य धम्मं खिसावए जो ॥१॥
અથ–વ્યવહારાદિકની શુદ્ધિ વિના જે જે ધર્મનાં કાર્ય કરે તે બધાં નિષ્ફલ થાય. કારણ અજ્ઞાન લેક તે પુરૂષનાં વિપરીત આચરણ જોઈને ધર્મની જ નિદા કરે છે તેમ કરનારને અને કરાવનારને શું થાય, તે કહે છે.
।। धम्मखिसंकुणंताणं अप्पणो अपरस्स य
अबोही परमा होइ इइ मुत्ते विनासियं અર્થ–ધર્મની નિંદા કરાવનાર પુરૂષે આપણા આત્માને તેમજ બીજાના આત્માને ધમથી વિમુખ કરે છે (અર્થાત્ લાંબા કાળ સુધી પણ ધમની પ્રાપ્તિ ન થઈ શકે તેવી રીતે બંધ બીજને) નાશ કરે છે. એમ જૈન સિદ્ધાંતમાં કહેલું છે. વળી અન્યાયનું ધન લાંબા વખત સુધી ટકી પણ શકાતું નથી. જુવે કે--
अन्यायोपार्जितं वित्तं दश वर्षाणि तिष्ठति
प्राप्ते त्वकादशे वर्षे समूलं च विनश्यति અર્થ—અન્યાયથી મેળવેલું ધન પ્રાયે દશ વર્ષ જ ટકી શકે છે. જ્યાં અગિ. યારમું વર્ષ થયું કે જડમૂળથી ગમે તે પ્રકારે નાશ થાય છે, પણ ટકી શકતું નથી. એવા અનેક દાખલાઓ વર્તમાન કાળમાં પણ જોવામાં આવે છે. જેમકે કન્યાવિકય આદિના ધનથી છેવટમાં દુઃખી થતાજ જોવામાં આવે છે. કદાચ કોઈને છેડા દિવસ સુખી દેખવામાં આવે પણ છેવટ તે દુઃખી થતાજ જોઈશું.
પ્રશ્ન–ધન ઉપાર્જન કરવામાં ન્યાયેજ વળગી રહીશું તે પછી અમારે

Page #14

ww
*
આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગૃહસ્થધમ કેવી રીતે નભી શકશે ? તેના ઉત્તર એ છે જે યનાર્દિક મેળવવામાં ન્યાય છે તેજ તમારા ગૃહસ્થષને નિભાવ કરનાર છે પણ અન્યાય કોઇ દિવસે પણ નિભાવ કરી શકશે નહીં-કહ્યું છે કે
निपानमिव मंकाः सरः पुर्ण मित्रांमजाः ॥ शुभकर्माणमायांति विवशाः सर्वसंपदः नोदन्वानऽर्थितामेति नचांनो जर्न पूर्यते ॥ आत्मा तु पात्रतां नेयः पात्रमायांति संपदः
॥ s li
અ -- જ્યાં પાણીનુ સ્થાન હોય ત્યાં દેડકાએ પેાતાની મેળેજ આવે છે અને સરાવર હોય ત્યાં પખિએ પેાતાની મેળે આવે છે, તેવીજ રીતે શુભ આચરણવાળાએની પાસે સ` સંપદાએ પેાતાની મેળેજ આવીને મળે છે. પણ અન્યાયથી ધનાદિકની પ્રાપ્તિ કાઇ દિવસે પણ થતી નથી, એ સિદ્ધાંત છે ! ૧ u વળી જીવા કે સમુદ્ર છે તે કાઇની પણ ઇચ્છા રાખતા નથી તે પણ સર્વ નદીઆનું પાણી તેમાંજ જઇને મળે છે. આમાં સમજવાનું એજ છે કે—આપણા આત્માને સારા ગુણાથી પાત્રમનાવવે કે જેથી સર્વ પ્રકારની સ'પદાએ પેાતાની મેળેજ આવીને મળે.
|| ? ।
આ વિષયમાં ઘણા ભેદો દર્શાવેલા છે. પણ ટુંક વખતમાં કહી શકાય નહીં. તાત્પય એ છે જે--ગૃહસ્થાવાસ ચલાવવામાં દ્રવ્ય છે તે મુખ્ય કારણ છે, તેથી દ્રવ્યના માટે લેાકેા નાના પ્રકારના અન્યાયાને સેવે છે. જેમકે- દેવમદિરાના ધનને છેડતા નથી, જોગી, સન્યાસીએ, લુલા લંગડા, અનાથ આદિના ધનને પણ ગુમ્મ કરી જાય છે. રાયના દાણની પણ માટી માટી ચારીઓ કરે છે તે સિવાય કદાચ પાતે ખાતર પાડવા જાય નહીં પણ ચારોના સામીલ થઈને તેમને નાના પ્રકારથી સહાય્ય કરે તે અઢાર પ્રકારની પ્રસિદ્ધિઓથી ઓળખાય છે. આ બધાએ પ્રકારોને અન્યાયરૂપજ ગણેલા છે. એવા અન્યાયે મેક્ષમાં ગમન કરવાને ચેાગ્ય થએલા પુરૂષ હજારા ભવ પહેલાં પણ કરતા નથી તેા પછી પરમદેવની પ્રાપ્તિને મેળવવાવાળા કેવી રીતે કરી શકે? અર્થાત્ તેવા મોટા અન્યાયે તેમનાથી ખની શકે નહીં. વાસ્તે ધર્માંથી પુરૂષોએ ન્યાયથી ધન ઉપાર્જન કરવારૂપ પ્રથમ ગુણુ તે અવશ્ય મેળવવા જ જોઇએ. કારણ એ ગુણ આવ્યા પછી બીજા ગુણાને પણ ધીરે ધીરે આવી મળવાનો સંભવ છે તે માટેજ આ ગુણને પહેલા વયે છે. આટલું ટુકામાં કહીને મારા વિષયની સમાપ્તિ કરૂ છું હવે આગે ગૃહસ્થધર્મને ચેાગ્ય થવાને માટે બીજા ગુણે પણ ધારણ કરવા તેનું વન કિ ંચિત્ કિચિત્ અનુક્રમથી કહી બતાવીશું ૫ ઇચલ વિસ્તરણ
મા

Page #15

શ્રી નૈમીજીન સ્તવન.
MMMMA
શ્રો નેમિજિત સ્તવન.
ભ૰૧
ભ
ભર
ભ
ભ ૩
[ આવે જમાઇ પ્રાતુણ એ દેશી, ] નિરખા નેમિજિષ્ણુદને અરિહં‘તાજી, રાજીમતી કર્યાં ત્યાગ ભગવંતાજી; બ્રહ્મચારી સંયમ ગ્રહ્યા અ॰ અનુક્રમે થયા વિતરાગ. ચામર ચક્ર સિંહાસન અ॰ પાદપીઠ સંયુકત; છત્ર ચાલે આકાશમાં અ૰ oદેવ દુદુભિ વર યુત્ત, સહસ હેંચણ ધ્વજ સાહતા અ॰ પ્રભુ આગળ ચાલત; રકનક કમલ નવ ઉપરે અ૰ વિચરે પાય વંત. ઉચ્ચાર મુખે ચેિ દેશના અ॰ ત્રણ ગઢ ઝાક ઝમાળ; કેશ રેશમ મન્નુ નખ્ખા અ॰ વાધે નહીં કોઈ કાળ કાંટા પણ ઉધા હાયે અ૦ પંચ વિષય અનુકૂળ; ષતુ સમકાલે ક્લે, અ॰ વાયુ નહીં પ્રતિકૂલ પાણી સુગંધ સુર કુશુમની અ॰ વૃષ્ટિ હાય સુરસાલ; પંખી દીધે સુપ્રદક્ષિણા અ॰ વૃક્ષ નમે અસરાળ. જિન ઉત્તમ પદ પદ્મની અ૰ સેવા કરે સુર કોડિ; ચાર નિકાયના જઘન્યથી અ॰ ચૈત્ય વૃક્ષ તેમ જોડિ,
ભ
www
ભ ૪
ભ
૧૦૩
ભ ૫
ભ
ભદ
ભ
ભ૦૭
ઇતિ.
યોજક-મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ,
અહિંસા ધર્મની પુષ્ટિ માટે પુરૂષાર્થ સિદ્ધિ ઉપાયકારે પ્રતિપાદન કરેલા પ્રમાણુ વાકયે.
(લેખક-સગુણાનુરાગી મુનિ કપૂરવિજયજી મહારાજ.)
પરમ ઉપકારી શાસ્ત્રકારોએ અહિંસા યા દયાનુ જે સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કરેલું છે, તે સમ્યગ રીત્યા અવધારી જેમ અને તેમ મન, વચન અને કાયાવડે ઉકત અહિંસા ધર્મનું સેવન-આરાધન કરવા ભવ્યાત્માએ ઉજમાળ થાવું
૧ દેવ વાઙત્ર યુકત [ સદ્ભુત ] + દાઢી=મુછ
* આ તવનમાં શ્રીમાને પ્રભુના દેવકૃત ૧૯ અતિશયાનું વર્ણન કરેલું' જણાય છે= દેવ
વાત્ર યુકત.
૨ દેવકૃત નવ સુવર્ણ કમળ ઉપર પદન્યાસ કરતા પ્રભુ વિચરે. ૩ પ્રભુ ચાર મુખે દેશના દે તેને એ ભાવા છે કે પ્રભુ પાતે પૂર્વ દિશા સન્મુખ, સિંહાસન ઉપર સવચરણમાં બિરાજે છે સારે ખીજી ત્રણ દિશામાં પ્રભુ તુછ્યું ઋણુ પ્રતિ બિબેા ( આધિકારી દેવ ) કરી સ્થાપે છે તે બા પ્રભુના અતિશયથી પ્રભુ સમાન જ પ્રતિ ભાગે છે.

Page #16

આત્માનંદ પ્રકાશ
યુકત છે. પરમ સુખ પ્રાપ્ત કરવા સાધનરૂપ પરમ અહિંસા રસાયણને મેળવી પછી મૂર્ખજનોનું વિરૂદ્ધ વતન જઈ વ્યાકુળ થવું નહિ. અર્થાત્ હિંસા કરનારને પ્રગટ સુખશાતા વેદતા જોઈને અથવા અહિંસા ધર્મનું પાલન કરનારને દુઃખી થતા દેખી, અહિંસા ધર્મથી કદાપિ ચલાયમાન થવું નહિ. હાય તેટલી પુષ્ટિકારક દલીલે હિંસા સંબંધી કરનાર મળી આવે છે તેનાથી કદાપિ નાસીપાસ થઈ જવું નહિ. “ભગવાને ભાખેલે ધમ બહુ ઝીણે છે અને ધમ નિમિત્તે હિંસા કરવામાં કશો દોષ નથી” એમ ધમધૂપણે માની લઈ કદાપિ (યજ્ઞાદિક નિમિત્તે) પશુ વધાદિક કરવા-કરાવવા કે અનુમોદવા નહિ. કેમકે એ ( સ્વાર્થીનું વચન પ્રમાણુ ભૂત નથી.) “ નિચે દેવતાઓથી ધમ ઉત્પન્ન થયેલ છે તેથી તેમને સર્વ કંઈ અર્પણ કરવું જોઈએ એવી અવિવેક ભરી બુદ્ધિથી કદાપિ પ્રાણુ વધ કરે, કરાવો કે, અનુદ નહિ, કેમકે એ વચન પણ માયાદેવીની ઉપાસના કરનાર ઠગભકતાનું જ છે. “પૂજ્ય-અતિથિ-અભ્યાગતના સત્કાર અથે છાગ–અજાદિકને વધ કરવામાં કશે દોષ નથી ” એમ વિચારીને પણ પૂજ્ય-અતિથિ નિમિત્તે કદાપિ છાગાદિક પશુઓને વધ કર-કરાવો કે અનુદ નહિ. “ઘણુ ક્ષુદ્ર જતુઓને ઘાત કરીને આજીવિકા ચલાવવા કરતાં એક મહાન પ્રાણું ( હસ્તી પ્રમુખ) ગેવધ કરીને નિર્વાહ કરે ઠીક છે એમ વિચારીને કદાપિ મહા પ્રાણીની હિંસા કરવી કરાવવી કે અનુમેદવી નહિ કેમકે એકેદ્રિય રૂપ સચિત્ત અન્ન કરતાં પંચેપ્રિય છેને વધ કરવા-કરાવવા કે અનુમોદવામાં અત્યંત પાપ રહેલું છે. એક મહા પ્રાણીને મારી નાખવાથી ઘણા જીવોની રક્ષા થશે એવી માન્યતાથી હિંસારી (હિંસારી) જાનવરની પણ હિંસા કરવી નહિ કેમકે જ્યારે હિંસા કરનારને જ એનું ફળ ભોગવવું પડે છે તે પછી આપણે શામાટે તેની હિંસા કરીને મલીન થવું જોઈએ? વળી સંસારમાં મચ્છ ગળાગળ ન્યાય પ્રવર્તી રહેલે જણાય છે. તે તેવી પરાઈ ચિંતા કયાં સુધી કરવી શકય છે?
બહ ને ઘાત કરનારા આ વાઘ, વરૂ વિગેરે દુષ્ટ જીવો જીવતા છતા ભારે પાપ ઉપાર્જન કરે છે, એવી કલ્પિત અનુકંપા યા દયા ખાઈને પણ હિંસારી જાનવની જાતે હિંસા કરવી નહિ, તેમજ તે કરાવવી કે અનુમેદવી પણ નહિ.
બહુ દુઃખથી સંતાપિત પ્રાણીઓ તેમના પ્રાણથી મુક્ત કરવા વડે તેઓ શીઘ દુઃખ મુક્ત થશે એવી કુબુદ્ધિરૂપી કરવાલ (તલવાર)ને પકડી તેવા દુઃખી પ્રાણીઓને પણ હજુવા–હણાવવા નહિ કેમકે એથી પણ હિંસા જનિત પાપ બંધના જ ભાગી થવાય છે. (સવ જીવ જીવવાને જ વાંછે છે, મરણને કઈ વાંછતુ નથી.) વળી સુખની પ્રાપ્તિ દુર્લભ છે, અને સુખી પ્રાણીઓને પ્રાણ મુક્ત કરવાથી તેઓ (ફરી) સુખી જ થાય છે, એવી કુબુદ્ધિ કરવા પણ સુખી પ્રાણીઓના ઘાત માટે ઉઠાવવી નહિ. કેમકે એ રીતે ઘાત કરનાર તે મહા પાપને ભાગી થાય છે અને

Page #17

અહિંસાની પુષ્ટિ માટેના પ્રતિપાદન કરેલા પ્રમાણુ વા. ૧૦૫ સુખી તે સત્ય ધર્મ (અહિંસાદિક) ના સેવનથી થવાય છે, નહિ કે સુખમાં મરવા-મારવાથી (સુખી થવાય છે). એમ સમજી સુખી થવાનો ખરે રસ્તે આદરવો અને ખોટા રસ્તે તજી દે. લાંબા અભ્યાસથી જ્ઞાન અને સગતિ સાધન
ગ્ય સુસમાધિ પ્રાપ્ત થયેલા સ્વગુરૂનું મસ્તક સુધમની અભિલાષાવંત શિષ્ય કાપી નાંખવું નહિ, એમ સમજીને કે આવી સારી અવસ્થામાં પ્રાણત્યાગથી ગુરૂ ઉચ્ચપદને પ્રાપ્ત થઈ શકશે. એ માન્યતા તદ્દન ભૂલ ભરેલી છે અત એવ તજવા
ગ્ય છે. કેમકે સસાધન સંપન્ન ગુરૂ સત્સાધન ગે જ્યારે ત્યારે સારું જ ફળ પામી શકશે, પણ તેનું શિરછેદન કરનારને તે પ્રાણપીડન જનિત હિંસાના જ ભાગી થઈ પાપબંધ ઉપરાંત બીજું કંઈ ફળ પ્રાપ્ત થશે નહિ.” (જે મુગ્ધ શિષ્ય પિતાના ગુરૂને જીવતા દાટી દઈ તેમણે સમાધિ લીધી માને છે-કહે છે તેમને પણ
આ દોષ કેમ લાગુ ન પડે? જીવતા દાણ્યા પછી દાટનારના પરિણામે સારા જ ટક્યા રહે એનું પણ શું પ્રમાણ કહી શકાય?). વળી “ખાર પટીયની પેરે શરીર છુટી જવા માત્રથી મેક્ષ માની લઈ મુગ્ધજનેને વિશ્વાસ બેસાડવાને માટે લોભ વશ થઈ સ્વપર પ્રાણ ત્યાગ નહિં જ કરે જોઈએ. આવી દુષ્ટ માન્યતાથી અનેક દુકૃત્ય થવા સંભવિત છે. વળી ક્ષુધાતુર એવા કેઈ માંસભક્ષી પ્રાણુને દેખી સ્વમાંસનું દાન દેવાની ઉતાવળથી આત્મઘાત પણ નહિં કરવું જોઈએ. કેમકે એક તે એ માંસભક્ષી જીવ દાન પાત્ર નથી. બીજું માંસ દાન જ ધર્મ-શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ અને નિદ્ય છે. અને ત્રીજું “આત્મઘાતી મહા પાપી” એ પણ લોક પ્રસિદ્ધ કથન છે. એથી દેહ મમત્વ રહિત છતાં પણ સ્વમાંસદાન એવા માંસભક્ષીને દેવા ઉતાવળથી આત્મઘાત કર એ કેવળ અનુચિત ન્યાય વિરૂદ્ધ અને પાપ ભયુ” જ છે, એમ સિદ્ધ થાય છે. “ન્યાય-શાસ્ત્ર વિશારદ સદ્દગુરૂઓની સેવા કરી જેણે શુદ્ધ શાસ્ત્ર રહસ્ય જાણ્યું છે, એ વિશુદ્ધ મતિવંત મહાશય (શુદ્ધ) અહિંસાને આશ્રય કરે છે તે પૂર્વોક્ત મેહજાળમાં કેમ જ પડે? અપિતુ નજ પડે.” “પ્રિય, પથ્ય અને તથ્ય વચન તજીને ચાડી-ચુગલીવાળું, હાસ્ય ભરેલું, વિરોધવાળું, બકવાદ જેવું તથા બીજું જે કંઈ શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ વચન બેલાય તે બધું સિંઘ લેખાય છે. કેમકે એવાં વચનથી વસ્તુતઃ લાભ કશું થતું નથી, પણ નુકશાન તે પારાવાર થવા સંભવ રહે છે. જે વચનથી પ્રાણી વધાદિ પાપ પ્રવતે તે બધાં છેદન, ભેદન, મારણાદિક નિર્દેશક વચને સદોષ હોવાથી સુજ્ઞજનેએ જવા - ગ્ય છે. અરતિ યા અપ્રીતિકારી, ભીતિકારી, ખેદારી, વૈર, શેક અને કલહકારી તથા પરને તાપકારી એવું બીજું બધું વચન અપ્રિય જાણવું. જે વચન વસ્તુતઃ સ્વર હિતરૂપ નહિ થતાં ઉલટું અહિત–દુઃખરૂપ (પ્રગટ કે પરિણામે) અત્યારે કે આગળ થાય તે અપથ્ય જાણવું. “વિષય-કષાયાદિ પ્રમાદવશાત્ જે કંઈ વચન સ્વીપરને હાનિકારક થાય, એવું વિપરીત વિદાય તેવું વચન અપષ યા અને સત્ય જાણવું. કિન્તુ એકાન્ત હિત બુદ્ધિથી પ્રમાદ દોષ રહિત સત શાસ્ત્રાનુસાર કંઈ ઉપદેશવામાં આવે તે સઘળું પરિણામે સુખદાયી હોવાથી સત્ય અવિતથ છે.
ઈતિશમ.

Page #18

૧૦૬
આત્માનંદ પ્રકાશ વિડ ધર્મ? આશ્ચર્યથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે ? (લેખક મુનિરાજ શ્રી મણિવિજ્યજી મ. લુણાવાડા.)
( પુષ્પ ૧૪ મું) વિસ્મય–આશ્ચય. તે આશ્ચય દુનિયાને વિષે અનેક પ્રકારના છે, તેને વિષે કઈ કઈ પ્રકારના આશ્ચર્ય કઈ કઈ પ્રાણિયોને મહાલાભના હેતુભૂત શ્રીમાનું ઈલાપુત્રના પેઠે થાય છે. કહ્યું છે કે
થત:अनिरूढो वंसग्गे, मुणिपवरेद?केवलंपत्तो,
जोगिहवेस धरोविहु, तमिलापुत्तनमंसामि ॥१॥ ભાવાર્થ-જે નાટક કરવાને માટે વાંસના અગ્રભાગને વિષે ચડેલે ઇલા પુત્ર, ગ્રહસ્થને ઘરે આહારાદકને ગ્રહણ કરતા, એવા મુનિ શ્રેષ્ટને દેખી ગ્રહસ્થના વેષમાં છતાં પણ જે નિશ્ચય કેવલજ્ઞાનને પામ્યા તે ઈલાપુત્રને હું નમસ્કાર કરું છું.
श्वापुत्र दृष्टांतो यथाःકેઈક ગામને વિષે કઈક બ્રાહ્મણે ધર્મગુરૂના પાસે સ્ત્રી સહિત દિક્ષા લીધી, અને તે બન્ને જણ અરસપરસ પ્રેમ સહિત તીવ્ર તપસ્યા કરવા લાગ્યા.
તે સમયે બ્રાહ્મણ સાધવી હતી તે શુદ્ર જાતિ વિગેરેની સ્ત્રીની જુગુપ્સા કરતી હતી. ત્યારબાદ બન્ને જણા કાળધર્મ પામી સ્વર્ગે ગયા અને ત્યાં સુખને વિષે કાળ વ્યતિત કરવા લાગ્યા.
આ ભરતક્ષેત્રને વિષે પૃથ્વીના આભૂષણરૂપ એવું ઇલાવર્ધન નામનું નગર હતું. તેને વિષે યથાર્થ નામ છે જેનું એટલે સાપમાનિતા–જે માણસો તેની માનતા કરે તેની માનતા સત્ય કહેતા સાચીને સાફલ્ય થાય તેવી ઈલા નામની દેવી હતી.
તે નગરને વિષે એક શેઠીયાની સ્ત્રીને પુત્રની ઈચ્છા હોવાથી નિરંતર ઈલા દેવીની ઉપાસના-ભક્તિ કરવા લાગી.
ત્યારબાદ દેવકથી ચવીને બ્રાહ્મણને જીવ જે હતું તે શેઠાણીને પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયે, તેથી માતા પિતાયે ઉત્સવ પૂર્વક તેનું નામ ઈલાપુત્ર પાડયું.
અનુક્રમે તે ઈલાપુત્ર વૃદ્ધિ પામી, કળા કૈશલ્યને જાણ થઈ, વન અવસ્થા પામે. હવે સ્ત્રીને જીવ જે હતું તે પણ સ્વગ થી ચ્યવને આગલે ભવે જુગુપ્સાના કરવાથી નાટકીયાની પુત્રીપણે ઉત્પન્ન થઈ અને તે પણ વન અવરથા પામી.

Page #19

આશ્ચયથી શુ' ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે ?
૧૦૭
અન્યદા તેજ નગરને વિષે તે નાટકણીને નાચતી દેખી ઈલાપુત્રને પૂર્વભવના સ્નેહથી નાટકણી ઉપર તીવ્ર રાગ-મેહ થયા. તેવીજ રીતે નાટકણીને પણ ઈલાપુત્રને દેખી રાગ-મોહ થયા. આવી રીતે પ્રતિકૂળ જાતિના છતાં પણ પૂર્વભવના સ્નેહ વિકારથી અન્ને જણા રાગમાં રંગાણા. કહ્યું છે કે—
યતઃ
',
नातिः क्रोधव परिहीयते, सविशेयो मनुष्येय, एष पूर्व वः ॥ | १ ||
ભાવાર્થ જેને દેખી પ્રીતિ વૃદ્ધિ પામે છે, તેમજ કોષ નાશ પામે છે, તે દેખી માણસાએ જાણવુ કે મહારા પૂર્વભવના બાંધવ છે.
अपिच::
हावर्द्धते क्रोधः, स्नेहच परिहीयते,
विज्ञेयो मनुष्येण षमे पूर्व शत्रुः || १ ||
ભાવાર્થ જેને દેખી ક્રોધની વૃદ્ધિ થાય તેમજ સ્નેહની હાણી થાય, તેને દેખી માણસાએ જાણવું કે આ મ્હારા પૂર્વભવને શત્રુ છે.
ધિક્ જાતિ એવી નાટકણીને વિષે પણ ઉત્તમ જાતિવાળા ઈલાપુત્ર વિષય વાસનાને વિષે ગ્રસ્ત થયા, શાસ્ત્રકારાએ સ્ત્રીચેાને મહા મેહવુ સ્થાન કહેલ છે.
તઃ
दर्शनात् हरते चित्तं, स्पर्शनात् हरते बलं,
સંગોમાત્ ઢરતે વીર્ય, નર ચા રાક્ષસો || ? ॥
ભાવાથ -- સ્ત્રીચાના દન કરવાથીજ એટલે દેખવાથીજ દેખનારના ચિત્તને હરણ કરે છે. અર્થાત્ વિષયવાસના ઉત્પન્ન કરે છે. તથા સ્પર્શી કરવાથી પણ મળ પરાક્રમને હરણ કરી લે છે, એટલે જેમ લેાહચુંબક લાખંડને આકર્ષણ કરી પેચતાના તરફ ખેંચે છે તેમજ સ્રીયને સ્પર્શ કરવાથી સ્પર્શ કરનાર પ્રાણોના પરાક્રમને સ્ત્રી તત્કાળ હરગુ કરી લે છે, તેના સાથે મૈથુનાર્દિકના સેવનથી વીય ને પણ હરણ કરી લે છે, જે માટે શાસ્ત્રકારોએ સ્ત્રીને પ્રત્યક્ષ રાક્ષસણીની ઉપમા આપી છે, તે યથાર્થ ખરાખર લાયક છે; કારણ કે, રાક્ષસણીને જે માણસ દેખે છે, તેનુ ચિન્ત મુજાઇ જાય છે. અને ભક્ષણ કરવા માટે જેવી સ્પર્શ કરે તેવાજ માણસ પરાક્રમથી હીન થઇ નિસ્તેજ થઈ જાય છે. વળી પણ વ્યતરીયાની જાતિ થાય છે તે રખડતી હાઇ ને મનુષ્યાની નજરે પડે તે તેને વિષયવાસનામાં લલચાવી તેના સાથે મૈથુન સેવી, તેનું કાળજું ઉત્તરડી ખાવા સમર્થ માન થાય છે, તેમ સ્ત્રી પણ એવીજ સમજવી. અર્થાત્ પ્રાણને નાશ કરવાવાળી થાય છે. વળી પણ કહ્યું છે કે

Page #20

૧૦૮
આત્માનંદ પ્રકાશ,
યતઃमदिरा तो गुण ज्येष्टा, लोकघय विरोधिनी;
कुरुते दृष्ट मात्राऽपि, महिला ग्रथिनं जगत् ।। १ ॥ ભાવાર્થ-મદિરા કહેતા દારૂના ગુણ કરતા પણ જેને વિષે વિશેષપણું રહેલું છે, અર્થાત્ મદિરા કરતાં પણ કેફ તથા ઉન્મત્તપણે જેને વિષે ઘણું જ રહેલું છે, એવી સ્ત્રી જે છે તે ઈહલોક તથા પરલેક બન્નેને વિરોધ કરવાવાળી છે.–બને ભવને બગાડવાવાળી છે. જેમ મદિરાપાન કરનાર માણસ ગાંડા થઈ ઈહલેકને બગાડે છે, તેમજ પરલોકને વિષે દુગતિમાં જઈ પડે છે, તેમજ સ્ત્રી પણ આ ભવ તેમજ પરભવમાં પણ દુગતિ આપવાવાળી છે. મદિરાનું પાન કરી માણસ ગાંડે થઈ જાય તેમાં આશ્ચર્ય નથી કારણ કે તે કેફી વસ્તુ છે, પરંતુ મહા આશ્ચર્યની વાત તો એ છે કે સ્ત્રી તે પોતે દેખનાર જગને દેખતા વારજ ગાંડુ બનાવી દે છે, તેથી જ સ્ત્રીને મદિરા કરતા વિશેષ કફવાળી કહેલી છે. અર્થાત્ સ્ત્રીના મેહપાશમાં સર્વ જગત્ જકડાઈ જાય છે.
अथवा मुंमंशिरोवदनमेतदनिष्टगंध, निदाटनेन जरणं चहतोदरस्य, गात्रं मोन मलिनं गत सर्व शोनं, चित्र तथापि मनसोमदनेऽपिवांग ॥१॥
ભાવાર્થ-કામની બલિહારી છે, કારણ કે જે વિવિધ પ્રકારના ભેજન કરનારાના, નાના પ્રકારના વસ્ત્રાલંકારને ધારણ કરનારાના, પુષ્પગંધ માલ્યાદિકના શેખીનેના તેમજ ઇંદ્રિયે પ્રબલ હોય તેના મનને વિષે તો વિષય વાંચ્છના ઉત્પન્ન કરે છે તે તો યોગ્ય જ છે, કારણકે ઉપરના તમામ વિકારને જ કરનારા છે, પરં. તુ ત્યાગીયોના મનને વિષે પણ વિષયવાંચ્છના થાય છે, તેજ આશ્ચય છે. જેમકે મસ્તક મુંડન કરાવ્યું હોય, વદન કહેતા મુખ દુર્ગધથી ભરેલું હોય તેમજ ભિક્ષા ફરવાથી અંતપ્રાંત, લુખે સુકે આહાર કરવાથી જેનું ઉદર પાતાળમાં પેશી ગયું હેય, શરીર પણ મળ વડે કરી મહા મલીન હોય તો પણ તેવા ત્યાગીઓના ચિતને વિષે વિષયવાંચ્છના થાય છે તેજ આશ્ચર્ય છે.
પુરૂ કામી હોય તે પૈયને ધારણ કરી શકતા નથી. કહ્યું છે કે સ્ત્રીને નહીં દેખેલી હોય તે દેખવાની ઈચ્છા કરે છે અને દેખ્યા પછી આલિંગન કરવાની અભિલાષા કરે છે, આલીંગન કર્યા પછી અભેદપણને કહેતા અન્યોન્યપણાથી પૃથક ન થવાય તેવી અભિલાષાને કરે છે, પણ સંબંધ થકી મુક્ત થવાની ઈચ્છાને કરતા નથી. અરસપરસ સ્ત્રી પુરૂષો લપટાય છે, તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય નથી, પરંતુ સ્ત્રી તે પુરૂષોને કેવળ ઉન્મત્ત જ બનાવે છે, કહ્યું છે કે –

Page #21

આશ્ચયથી શુ ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે ?
યતઃ
सन्मार्गे तावदास्तेप्रनवतिहिनरस्ताव देवेंद्रियाणां, सज्जांताधित्ते विनयमपिसमालवतेतावदेव,
चापाकृष्ट मुक्ताः श्रवणपथगतानी पक्ष्माणएते, यावलीलावतीनांनहु दिधृतिमुषोदृष्टिवाणाः पतंति ॥ १ ॥ ભાવા—ભ્રકુટીરૂપી ધનુષ્યથી આકષ ણુ કરીને-ખે ચીને મૂકેલા એવા તથા કાનપર્યંત પહોંચેલા એવા તથા ધૈવતના ધૈર્યને પણ નાશ કરનારા એવા સ્ત્રીચેાના ષ્ટિરૂપી બાણા જ્યાંસુધી પડતા નથી, ત્યાંસુધી જ પ્રાણીચા સમાગમાં હોય છે, તેમજ ઇંદ્રિયોને પણ ત્યાંસુધી જ દમન કરે છે, તેમજ લજજા પણ ત્યાંસુધી જ ધારણ કરે છે તેમજ વિનયને પણ ત્યાંસુધી જ આલંબન કરે છે, પરંતુ સ્રીયાના દૃષ્ટિમાણની સન્મુખ આન્યા એટલે ઉપરોક્ત સવે ગુણ્ણા નાશને પામી જાય છે. કહેવાના સાર એ છે કે સ્રીયા જે પુરૂષો પ્રત્યે પાતાના દ્રષ્ટિ ખાણા ફૂંકે છે, તે પુરૂષાના વિનય, વિવેક, ધૈર્ય, મતિ-બુદ્ધિ, પરાક્રમ સર્વે હણાઈ જાય છે. કેવળ સ્ત્રીચેાને જ દેખી તેના પાશને વિષે અધાઇ જાય છે. સર્વ જગત્ સ્ત્રીના મેાહુપાશને વિષે બધાઈ જાય છે અને પેાતાના મા ભુલી જાય છે, તે જેને પૂર્વ ભવના સંપૂર્ણ સ્નેહ રહેલા છે, એવા ઉત્તમ કુળને વિષે ઉત્પન્ન થયેલા પણ ઇલાપુત્ર નાટકણીને દેખી મેહુ પામે તેમાં કાંઈ આશ્ચય નથી. નાટકણીને વિષે તિત્ર અભિલાષાવાલા ઇલાપુત્રે પેાતાના મિત્રા પાસે ઘણી જ લક્ષ્મી નાટકીયાને આપી તેની પુત્રીની માંગણી કરી, તેમજ ભારોભાર સુવ તાલીને આપવાનું કહેવરાવ્યું, તા પણ નાટકીયાએ પેાતાની પુત્રી આપી નહિ. પરંતુ વારવાર માંગણી કરાવવાથી નાટકીયા બેન્ચે કે, અમારી પુત્રી નાટકણી અમારે ક્ષય વિનાના નિધાન સમાન છે, તેણીને અમે કોઇ પણ રીતે આપવાના નથી, છતાં પણ જો તે નાટકણીનો ખપ હેાય તે અમારા ટોળામાં ભળી જઈ, નાટકની કળા શીખી કાઇ શેઠ-શાહુકાર રાજાને પોતાની કળા થકી રંજન કરી લક્ષ્મી - પાર્જન કરે તેજ આ નાટકણી અમે તેને આપીશું, સિવાય નહીં.
મિત્રના મુખથી આવા સમાચારસાંભળી જેની બુદ્ધિ સર્વથા નાશપણાને પામી છે, એવા ઇલાપુત્રને તેમના માતાપિતા ઉત્તમ ઉત્તમ રૂપલાવણ્ય યુક્ત દેવાંગના સમાન ઉત્તમ કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલી કન્યાને પરણાવતા છતાં પણ નાટકણીને વિષે જેનું મન ભ્રમિભૂત થયુ છે, એવેા ઇલાપુત્ર કુલ મર્યાદા :લાકાપવાદ, માતા-પિતા તથા સજ્જનેાની હિતશિક્ષાને તેમજ ધમ બુદ્ધિને ત્યાગ કરી, ઘરખાર રિદ્ધિ છેડી, તત્કાળ નાટકીયાના ટોળામાં ભળ્યા, અને ઘેાડા જ વખતમાં નટડાની સમગ્ર કળાને શીખી નાટકણીના પાણિગ્રહણ કરવા માટે, લક્ષ્મી મેળવવા એનાતટ નગરે જઇ ત્યાંના રાજા પાસે પેાતાનું નાટક જોવા યાચના કરવા લાગ્યા,
――――
૧૯
A

Page #22

૧૧૦
આત્માનંદ પ્રકાશ
રાજાએ પણ તે કબૂલ કર્યું. ત્યારબાદ આજે ઈલાપુત્ર નાટક કરવાનો છે, એવું જાણી સમગ્ર અંતઃપુર સહિત તેમજ નગરના ઘણુ લેકેના પરિવાર સહિત ઈલાપુત્રનું નાટક જેવા રાજા તૈયાર થયે.
તે સમયને વિષે ઈલાપત્રે એક મહાવંશ કહેતાં વાંસ ઉભે કર્યો, તેના ઉપર ફલક કહેતાં પાટીયું મૂક્યું, તે પાટીયાના મધ્ય ભાગને વિષે બે બે ખીલી જડી, તેના ઉપર ઉંચે પ્રકારે વિવિધ પ્રકારની કળાથી ઇલાપુત્ર નાચવા લાગે તે એવી રીતે કે, જેમ પસાપાત્રના મેટા મેટા મહેલે હોય તે મહેલના શિખર ઉપર શોભાને માટે મયૂર રાખેલા હોય અને પવનના લાગવાથી તે જેમ નાચે તેમ ઈલાપુત્ર નાચવા લાગ્યા.
નીચે નાટકીયાની પુત્રી તે પણ ગાયન કરનારના સમૂહની સાથે ઢેલને વગાડતી, વિવિધ પ્રકારે ગાનતાન આપી ઈલાપુત્રની કળાને વિષે કુશળતા મેળવવા તેમજ પિતાની મનોકામના પૂર્ણ કરવા માટે શૌય ચડાવવા લાગી અને તે મનહરગાન તાન કરી સભાજનોના મન રંજન કરવા લાગી.
ઈલાપુત્ર પણ છિદ્રવાળી પાદુકા પગમાં પહેરી, હસ્તને વિષે ખડગ તેમજ ઢાલને લઈ ગગનમંડળને વિષે ઉડી ઉડીને અપ્રમત્ત કહેતા પ્રમાદ વજિત એવો સાત સાત વાર આગળ પાછળના પાટીયાના મધ્યે ખીલીમાં પાવડી ભરાવવા લાગ્યું.
આવી રીતે નાટક દેખી સમગ્ર સભા રંજન પામી દાન આપવાની ઈચ્છા કરવા લાગી, પરંતુ પ્રથમ રાજાએ આપ્યા સિવાય અમારાથી કેમ અપાય એવું જાણી રાજા દાન આપે તેની સભા રાહ જોવા લાગી.
નાટક કરી ઈલા પુત્ર રાજા પાસે દાન લેવા આવ્યા, પણ નાટકણીને વિષે રાજાનું મન લુબ્ધ થવાથી બે કે, મેં બરાબર જોયું નથી. ફરીથી કર, તેથી ઇલાપુત્ર પૈસાની ઈચ્છાથી નાટક ફરીથી કરવા લાગ્યું. તે વખતે રાજા વિચાર કરવા લાગ્યું કે આ ઈલાપુત્ર મરે તે નટડી મહારે હાથ આવે. તેથી રાજા ઈલાપુત્રનું મરણ ચિંતવવા લાગ્યા.
આવી રીતે બે ત્રણ વાર પણ નાટક કર્યા છતાં રાજાયે બરાબર નહિ દેખ્યાના બહાના કાઢી જ્યારે દાન આપ્યું નહિ, ત્યારે ઇલાપુત્ર, નટડી તેમજ સભા વર્ગના સમજવામાં આવ્યું કે નિશ્ચય રાજાની બુદ્ધિ નટડીને ગ્રહણ કરવાની થઈ છે અને ઇલા પુત્રનું મરણ ઈચ્છે છે. આવું જાણી અંતરથી સભાજનો બોલ્યા વિનાજ મુંગે મોઢે સંકલ્પ વિકલ્પથી ફિટકાર આપવા લાગ્યા. ઈલા પુત્ર પણ પૈસાની ઈચ્છાથી તેમજ નાટકણીએ ઉત્સાહ કરાવવાથી ફરીથી પણ વંશના અગ્રભાગને વિષે ચડ અને નાચવા લાગ્યા.

Page #23

આશ્ચર્યથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે?
૧૧૧ તે સમયે નજીક ભાગમાં રહેલ એવા કોઈક ગ્રહસ્થના ઘરને વિષે રૂપલાવયના સમુદ્ર સમાન સુંદર વન અવસ્થાવાળી તેમજ નેત્રને ચેતરફ ચંચળતાથી ફેલાવતી, મધુર વચનોને વરસાદ વરસાવતી સાક્ષાત્ દેવાંગના સદ્દશી એવી કઈ સ્ત્રી કેઈક સાધુને આહાર વહોરાવવા લાગી. તે સમયે તે સાધુ પણ પિતાના નાસાવંશ ઉપર દષ્ટિ રાખી ફક્ત પિંડ કહેતા આહારના અગ્રભાગ ઉપરજ કાંઈક મંદ દષ્ટિ રાખી આહાર ગ્રહણ કરવા લાગ્યા, તેને જોઈ ઈલાપુત્ર વિચાર કરવા લાગે કે--અહો ! અહા ! આ મુનિરાજને ધન્ય છે, કે જે આવી દેવાંગના સમાન સ્ત્રીના ઉપર પોતાની દષ્ટિ પણ નાખતા નથી. ખરેખર મુનિને માગ આહાર ગ્રહણ કરવાને વીતરાગ મહારાજે આવી રીતે કહે છે. કહ્યું છે કે
થત–– વિચંડમુવી સતિ સલિંદારાવિતા, पुरान्वेषण कारिताक कृते कृत्वान्नषिमीकरे; पिंमीमात्रमवेक्षते सहियथा रूपादिनी रागहम्,
दृष्टांतो कथितोऽयमेव यतिनां जतैषणादौ जिनः ॥१॥ ભાવાર્થ–સવ વસ્ત્રાલંકારના સમૂહથી યુક્ત થઈ કેઈ ચંદ્રમાના સમાન મુખવાલી સ્ત્રી અન્નપિંડને હસ્તકમળમાં ગ્રહણ કરી, દુર થકી શેલતે એ તણુક કહેતાં ગાયને વાછડે અથવા લઘુ બાળક તેને ખવરાવવા આવે છે. તો વાછડાને તેમજ બાળકને તે અન્નપિંડ વલ્લુભ હેવાથી તેના જ એટલે પિંડના ઉપર જ દષ્ટિને નાખે છે, પણ રૂપાદિકને વિષે દષ્ટિ નાખતું નથી. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે સુધા લાગવાથી સ્ત્રીના રૂપાદિક ઉપર દષ્ટિપાત કરે છેડી દઈ કેવળ પિંડને જ દેખે છે, તેવી જ રીતે ત્યાગીઓને પણ શ્રી વીતરાગ મહારાજે આહાર--પાણિ ગ્રહણ કરવાનું આજ દષ્ટાંત કહેલ છે. અર્થાત ત્યાગીઓ પણ અન્નપિંડના ઉપર દૃષ્ટિ રાખી ગ્રહણ કરી ચાલ્યા જાય છે, પણ સ્ત્રીના સન્મુખ જેવે નહીં, તેજ ખરેખર ત્યાગી કહેવાય છે. વળી પણ વિચાર કરે છે કે –
ચતઃयस्ययनास्तिरुचितं, न तत्र तस्यस्पृहामनोझेऽपि,
रमणीयेऽपि सुधांशौ, ननामकामः सरोजिन्याः ॥ १॥ ભાવાર્થ-જેને જે જે રુચતું નથી તેને તેને મનેહરહે તે પણ તેની સ્પૃહા કહેતા ઈચ્છા થતી નથી. કારણકે મને હર એ પણ ચંદ્રમા છે તે પણ કમલિને તેનું કાંઈ પણ પ્રજન નથી, કારણકે સૂય વિકાશિની કમલીની સૂયને ઉદય થાય ત્યારે જ પ્રફુલ્લિત થાય છે, અને સૂર્યના અસ્ત થવાથી પિતે પણ બીડાઈ

Page #24

૧૧૨
આત્માન, પ્રકાશ
જઈ સ કાચપણાને પામે છે. અને શીતળ તથા મનહર ચંદ્રમાના ઉદ્ભય થાય તે પણ વિકસ્વર થતી નથી, કારણકે તેનું કાંઈપણ પ્રયેાજન નથી,
તેમજ ત્યાગીએ પણ ગમે તેવી સ્ત્રી રૂપાદિકથી ભરપૂર હાય તેપણ તેનુ પ્રયેાજન કાંઈ પણ નહિ હોવાથી સ્ત્રીની ઈચ્છા પણ કરતા નથી, તેમ સન્મુખ પણ જોતા નથી. આવી રીતે વૈરાગ્ય રગિત થઇ વળી પણ ચિંતવના કરવા લાગ્યા. મૃતઃ -
एक रागिषुराजते प्रियतमा देहार्धधारी हरो, नीरा गिषुजिनो विमुक्त ललना संगो न यस्मात्परः soरस्परवाणपन्नग विषासक्तश्च मुग्धोजनः,
शेषः कामविबितो हि वीषयान् जोक्तुं न मोक्तुं कुमः || १ || ભાવા —રાગીયાને વિષે શિરામણ એવા હર કહેતા મહાદેવ, તે પેાતા ની સ્ત્રી પાવતીયે જેનું અંગ અધ` સુશોભિત કરેલુ છે, એટલે શિવના અંક કહેતાં ખેાળામાં પાવતી બેઠેલી છે, તેથી શિવનુ અર્ધ શરીર રોકાયેલુ છે, એવા મહાદેવ રાગિયાને વિષે ફક્ત એકલેાજ શાલે છે. અર્થાત મહા રાગી છે, તેમજ જેણે મન, વચન, કાયાના યાગથી લલના કહેતા સ્રીના સગને ત્યાગ કરેલ છે, તે નિરાગીને વિશે શિરેામણિ એક જ જિનેશ્વર મહારાજ શેલે છે. અર્થાત્ જેવી રીતે જિનેશ્વર મહારાજે રાગ તથા કામને જીતેલા છે, તેવી રીતે ખીજા કાચે જીતેલા નથી. માટે નીરાગી તે જિનેશ્વર મહારાજ એકજ છે; ખાકી દુઃખે કરીને વારણ કરી શકાય એવા કામ મારૂપી સ`ના વિષના આવેશમાં આસક્ત થયેલા એવા ભેાળાજન—સ્રીરક્તજન—લેાક સમુદાય તે કામથી વિડંબના પામી વિષયેાને ભોગવવા તેમજ ત્યાગ કરવા સમર્થ્યમાન થતા નથી. કેવળ અધરજ લટકી રહે છે.
ઇલાપુત્ર વિચાર કરે છે કે ધન્ય છે ! આ મહાત્માને, કે જે મદનમ`દિર કહેતા ઘરના સમાન એવી આ સ્ત્રી છે તેના સન્મુખ પણ આ મુનિ શ્વેતા નથી, તે વિષયની ઇચ્છા તે કયાંથીજ હોય ! ધન્ય છે ! આ મહાત્માને ! અહા ! અહા ! કયાં આ નિવિષયી મહાત્મા અને કયાં હું વિષયી પાપી જીવડા ! ખરેખર મહારૂ સ્વરૂપ મહા ખરાબમાં ખરાબ છે, કહ્યું છે કે—
થત
प्रजानन् दाहात्म्यं पतति शलजस्तीवदहने, समोनोप्या घशयुतम प्राति पिशितं, વિજ્ઞાનંતોન્થેને મિનિપાલનલ્લિા, न मुंचामः कामा न हहगहनो मोह महिमा ॥ १ ॥

Page #25

આશ્ચર્યથી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થાય છે?
૧૧૩ ભાવાર્થ–પતગીયે એમ જાણતું નથી કે હું અગ્નિને વિષે પડીશ તે મને રણ પામીશ, તેથી અજાણ એ પતંગીયે અગ્નિને વિષે પડી મરણ પામે છે. મીન કહેતા મત્સ્ય જે છે તે પણ વડિશ એટલે મસ્યાને પકડવાને લખંડને કાંટે, તેને વિષે માંસને અથવા પિષ્ટ કહેતા લેટને સ્થાપન કરી પાણીને વિષે ધીવરે નાંખે છે. તેનું ભક્ષણ કરવા માટે મત્સ્ય આવે છે ને વડિશને પોતાનું મુખ લગાડવાથી તત્કાળ વિધાઈ જઈ લેખંડના આંકડાને વિષે અજાણતા જ મીન પકડાઈ જઈમરણને પામે છે, અર્થાત્ તે તે અજાણતા મૃત્યુને પામે છે, પરંતુ અમે તે જાણતા છતાં આપત્તિના સમૂહવડે કરી વ્યાસ થયેલા કામને-વિષયને મુકી શકતા નથી. તે અહાહા!!! ઈતિ ખેદે મેહને મહિમા મહા–ગહન કહેતાં ગંભીર રહેલે છે.
- ઈત્યાદિક ચિંતવના કરતા, વૈરાગ્યમાં તિવ્રભાવિત થઈ સંસારની અસારતાને ચિંતવતા, વિષયવાસનાને તિરસ્કાર કરતા, શુભ અધ્યવસાયને ધારણ કરતા, શુકલધ્યાનમાં વત્તતા, ક્ષપકશ્રેણિ ઉપર આરહણ થઈ ઈલાપુત્ર વંશ ઉપર જ કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
તે જ સમયે રાજાએ પણ સભા લોકોના મુખથી પિતાની નીંદા શ્રવણ કરી મનમાં લજજાને પામી વૈરાગ્ય ભાવના ભાવવાથી કેવળજ્ઞાન પામ્યા. તેમજ રાણું તથા નાટકણી પણ ઉત્તમ ભાવના ભાવતા કેવળજ્ઞાનને પામ્યા. ત્યારબાદ આસન વ્યંતર દેવતાએ ચ્યારે કેવળજ્ઞાનીઓને સાધુમહારાજને વેશ આપે.
ઈલા પુત્રને જે વંશના અગ્રભાગ ઉપર કેવલજ્ઞાન થયેલું હતું ત્યાં વ્યંતર દેવોયે સુવ નું સિંહાસન કર્યું.
તે સુવર્ણ સિંહાસન ઉપર બેસી ઇલા પુત્ર કેવળજ્ઞાની મહારાજે ધર્મદેશના આપી. તે દેશનાના શ્રવણ કરવાથી કેઈકે દિક્ષા, કોઈકે બાર વ્રત તથા કેઈ કે સમ્યકત્વ વિગેરે ઉપાર્જન કર્યું. અને ઘણું જ લેકે બેધને પામ્યા.
ઇલાપુત્ર કેવલજ્ઞાની મહારાજ પણ ભૂમિમંડલના ઉપર વિચરી ઘણું ભવ્ય જનને પ્રબોધ કરી શિવશય્યાને વિષે આરૂઢ થયા.
इति विस्मये इलापुत्र संबंधः संपूर्णः
ગ્રંથાવલોકનશ્રી પર્યુષણ મહાપર્વ મહાભ્ય, નામનો ગ્રંથ શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી પાઠશાળા મહેસાણા તરફથી અમને ભેટ મળેલ છે. પર્યુષણ પર્વ એ લોકોત્તર પૂર્વ હોવાથી જ્યાં કલ્પસૂત્ર વગેરે શાસ્ત્ર શ્રવણને સદૂગુરૂને વેગ ન હોય ત્યાં પણ તેવો યોગ બની શકે એવા હેતુથી આ ગ્રંથની -

Page #26
114. માત્માન પ્રકાશ, જના પરમ કૃપાળુ મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજે કરી છે. ઉકત મહાત્માના લેખે સરલ અને સુબોધક હેઈ જૈન-જન સમાજને રૂચીકર થઈ પડયા છે તે નિસંદેહ વાત છે. આ ગ્રંથ પણ તેજ ઉપકારી છે. આ ગ્રંથમાં પર્યુષણ પર્વના બધા વ્યાખ્યાનને [ આઠે દિવસના ] સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. અષ્ટાત્વિક વ્યાખ્યાન, કલ્પધરથી માંડી ચાર દિવસના આઠ વ્યાખ્યાન અને છેલ્લા દિવસના બારસેં સૂત્રની પેરે મૂળ ગ્રંથની સંપૂર્ણ ઢાળે એક સાથે નવમાં વ્યાખ્યાન તરીકે આપવામાં આવેલ છે. આ કલ્પસૂત્રને પરમાર્થ શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિજીએ સજઝાયના રૂપમાં ઉતારેલ છે અને તેના ઉપર શ્રી ઉદયસાગરગણિ બનાવેલ બાળાવધ છે. તેમાં દષ્ટિગત આવતી ખામીઓ બની શકતી દૂર કરીને તેને પુનરૂદ્ધાર આ ગ્રંથમાં ઉક્ત મહાત્મા શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજે કરેલ છે, સાથે વળી તેને લગતા મહાવીર પ્રભુનું પંચકલ્યાણકનું સ્તવન, પાંચ વધાવા સાથે આપેલા છે, વધારામાં યશવિજયાષ્ટક, ગુરૂપ્રદક્ષિણુ, સાધુયોગ્ય નિયમ, પુષ્ય, દાન, શીલ, તપ અને ભાવ કુલકા, તત્ત્વવિચારે, પાંચ મહાવ્રતોની રક્ષા અને પુષ્ટિ યોગ્ય ભાવનાઓ, પાશ્વજિન સ્તવન વગેરે વિષ આપી વસ્તુસંકળના સારી કરી એક ઉપયોગી ગ્રંથ બનાવ્યું છે. ઉકત ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કર્તા શ્રી વિજયજી પાઠશાળા મહેસાણા છે, જે પ્રયાસ તેઓને સ્તુતિપાત્ર છે. આ ગ્રંથ દરેક વસ્તીવાળા ગામમાં ભેટરૂપે આપવા અને વ્યકિતગત જોઈએ તે આઠ આનાની કિંમતથી આપવામાં આવે છે. દરેક જૈન બંધુઓને પોતાને મળેલ ઉત્તમ લક્ષ્મીને આવા જ્ઞાનોદ્વારના કાર્યમાં વ્યય કરવા સુચના કરીએ છીએ. ઊપકાર. શ્રી આત્મવિલાસ સ્તવનાવાળી. જેમાં જગવિખ્યાત મહેપકારી ન્યાયાભાનિધિ શ્રી વિજયાનંદ સૂરીશ્વર [આત્મારામજી મહારાજ] કૃત વીશી, ભાવના અને સ્તવનો તેમજ શ્રીમાન મહેપાધ્યાય શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ કૃત સ્તવને જે કે ઘણું જ સરલ, સુંદર, રસદાયક અને ભાવ@ાસ કરનાર છે, તે ગ્રંથ કલકત્તા નિવાસી શેઠ સુમેરમલજ સુરાણુ તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ છે, તે ઉક્ત ઉપાધ્યાયજી મહારાજના ઉપદેશાનુસાર આ સભાના માનવંતા લાઈફ મેમ્બરોને ભેટ આપવા માટે અમને મળેલ છે, તેમજ શ્રી ભક્તિભાવના પ્રકાશ જેમાં શ્રીમદ્ દેવચંદજી મહારાજ કૃત સ્નાત્ર સંપૂર્ણ વિધિ સહિત, તેમજ શ્રીમદ્ રૂપવિજયજી મહારાજ કૃત પંચકલ્યાણની પૂજા, પુણ્ય પ્રકાશનું સ્તવન અને વિવિધ વચનામૃત જેવા અપૂર્વ વિષયો આવેલા છે. જે ગ્રંથ શેઠ રતનજી વીરજીના સ્મરણાર્થે તેમના સુપુત્રોએ આ સભાના માનવંતા લાઈફ મેમ્બરને ભેટ આપવા માટે અમને સુપ્રત કરેલ છે જેથી તે બંને ગ્રહોનો આભાર માનવામાં આવે છે. - એક સુધારો, ગયા માસના અંકમાં પા. 76 મેં અઢાર પાપ સ્થાનકના દશમા રાગના પદ્યમાં બીજી કડીના બીજા પદમાં “શ્રતિનિધિ મંદિષણજી, રાગેથી કેશ્યા કર ચડ્યા” આમ તેના લેખક વળાનિવાસી દુર્લભજી ગુલાબચંદે જણાવેલ છે. તે બરાબર નથી, કારણ કેસ્યા નામની વેશ્યાને ઘેર તે રઘુલિભદ્રજી રહ્યા હતા જેથી નંદિષેણુજી વેશ્યાને ત્યાં રહ્યા હતા તેને બદલ લેખકે વેસ્યાનો અર્થ કશ્યા કરેલ છે જે ખોટું છે કારણ કે કાસ્યાનો અર્થ વેસ્યા થતું નથી. જેથી ત્યાં વેશ્યા એમ સમજવું. For Private And Personal Use Only