Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે શ્રી |
આત્માનંદ પ્રકાશ
પુસ્તક ૬ ઠું. ૧૯૬૪ના શ્રાવણથી સંવત ૧૯૬૫ના અશાડ સુધી અંક૨.
“સેવ્ય સંત શ્રી ગુરુ વપટ્ટા”
स्त्रग्धरावृत्तम. धर्मानन्दं वितन्वन् जगति जनगणे भव्यतानन्दयुक्त विद्यानन्दं विनोदै निजहदि वितरन् वाचकानां विशेषात्। भावानन्दं गुरूणां पदकमलयुगे भासयन् भक्तिभाजाम् आत्मानन्दप्रकाशः प्रसरति भुवने वीरभानुप्रभावात् ।।
પ્રગટ કર્તા, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર
તંત્રી. મોતીચંદ ઓધવજી શાહ,
વીર સંવત્ ૨૪૩૫. વાર્ષિક મૂલ્ય રૂાકો
આત્મ સંવત્ ૧૩-૧૪ અપેકહે ત્યાર
ભાવનગર–“ધી હિતેચ્છુ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ.”
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
शार्दूलविक्रीडितम्. सच्चारित्र पवित्र चित्र चरितं चारु प्रबोधान्वितं शांतं श्री शमतारसेन सुखदं सर्वज्ञ सेवाधरम् विद्वन्मंडल मंडनं मुयशसा संव्याप्त भूमंडलं तं सुरिं प्रणमाम्यहं सुविजयानंदाभिधं सादरम् ॥ १ ॥
ઉત્તમ આચાઓ કરીને પવિત્ર અને સુંદર છે ચારિત્ર જેમનું, તેમજ સુંદર બંધવડે જે યુક્ત છે, વળી શમતાના રસે કરીને શાંત સુખને આપનારા, સર્વજ્ઞની સેવાને ધારણ કરનારા, વિદ્વાનોના મંડળમાં આભુષણરૂપ, અને ભુમંડળની અંદર જેમને યશ સારી રીતે વ્યાપેલો છે, તેવા શ્રી વિજ્યાનંદસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ) ને હું આનંદપૂર્વક નમસ્કાર કરૂં છું.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાર્ષિક અનુક્રમણિકા.
નંબર. વિષય.
પૃષ્ઠ. ૧ વર્ષારંભે માંગલ્ય સ્તુતિ–પ્રભુ સ્તુતિ. ૧, ૨૫, ૮૯, ૭૩, ૧૪૫,
૧૬૯, ૧૯૩, ૧૯, ૨૪૧ ૨૬૫ ૨ ગુરૂ સ્તુતિ ... ... ૧, ૨૫, ૯, ૧૨૧, ૧૪૫, ૨૧૭. ૩ આગમ સ્તુત ... ... ૪ પ્રભુ પ્રાર્થના... ••••••
મારું નવું વર્ષ. . ૬ બાવક ક્ષેત્ર અને ધાર્મિક કેળવણી. ૭ યુવાન વર્ગને બંધ ... ૮ ધર્મની ખરી કુંચી ... ૯ અંધારામાં રહેલું એક જીર્ણ જીનાલય.. ૧૦ સદગુણલાલને સંસ્કૃત સંસાર...
.. ૨૬, ૫૦ ૧૧ સદુબોધ રસરાજ ૧૨ કેન્ફરન્સના ત ... ૧૩ ગ્રંથાવલોકન ... ... ૧૪ ચર્ચાપત્ર ... ૧૫ જૈન સોળ સંસ્કાર ...
... પ૭, ૧૫૨, ૧૭૯ ૧૬ આપણે વર્તમાન ઈતિહાસ અને ઉદય વિચાર ૬૪, ૨, ૧૯ ૧૭ જૈન સ્ત્રીઓ માટે હરિફાઇનું ઇનામી ભાષણ . હર ૧૮ ગૃહસ્થ ધર્મ ... ..
. ૭૪, ૯, ૧૨૨ ૧૯ સિદ્ધસારસ્વત કવીશ્વર ધનપાળ, ... ૮૮, ૧૨૪, ૨૨૦ ૨૦ ખેદકારક મૃત્યુ.. .. २१ महा मुनिराज श्री विज्यानंदमूरिकी मीठी प्रसादी. ९७ ૨૨ વ્યાપારવિષે પદ .. ••• .. ••• ૯૮ ૨૩ શ્રી વીરવાણુ સ્તુતિ ... ... ... ... ૧૨૧ ૨૪ અદભુત ઉપનય ... ૧૩૦, ૧૫૮, ૧૭૦, ૨૦૧, ૨૨૪ ૨૫ જારી કન્યાતિ જ નહીં હો .. . ૧૨
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
...
૨૬ મીથ્યાત્વી ( હાળો ) અને જેન... ૨૭. વર્તમાન સમાચાર ૧૪૩, ૧૬૭, ૧૯૨, ૨૩૯, ૨૬૪, ૨૮૯
૧૪૨
૧૪, ૧૭૩, ૩૦૩, ૨૧૮
૧૪૯, ૧૯૪, ૨૨૭
૧૬૧
***
...
૨. ક્ષમા અને ક્રોધના સવાદ ૨૯ ગૃહસ્થાવાસમાં કેવળજ્ઞાની
૩૦
સદ્ભાવના
...
***
૩૧ પૂજ્ય મુનિરાજો તથા વિવેકી શ્રાવક પ્રતિ અ
२०६
ગત્યની સુચનાઓ ૧૬૬, ૧૮૨, ૨૧૫ ૩૨ શ્રી કેળવણીની આવશ્યકતા... ૧૯૬, ૨૩૬, ૨૫૧, ૨૭૫ ३३ उन्नति नः होनेका कारण ૩૪ પમાધાર્મિકાની વાતા ૩૫ સાતમી કોન્ફરન્સની તૈયારીઓ ૩૬ ગણધર સ્તુતિ આત્મસ્વરૂપ... ૩૮ સત્ય.
૩૭
૩૯ સાચુ' સુખ શેમાં સમાયેલુ છે ?
...
...
...
800
...
...
૪૦ પ્રશ્નધમાળા... ૪૧ દિક્ષામહાત્સવ ૪૨ સાતમી કોન્ફ્રન્સનું વિજય ગીત. ૪૩ સાતમી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કાન્સ અને ચેાથી મહિલા પરિષદ્ર
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
...
...
...
...
...
૪૪ અમારી સભાના ૧૪ મા વાર્ષિક મહાત્સવ ૪૫ પાલણપુર શ્રી જૈન સધમાં થયેલી એકસપી
...
...
ર૩૧
૨૪૦
૨૪૧
૨૪૨
૪
૨૪૮, ૨૯
૨૫૪, ૨૮૨
૨૫.
૨૬૫
...
***
...
...
...
...
...
***
૩૬૬
૧૮૦
૨૮૯
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે. આત્માનન્દ પ્રકાશ
દેહરો. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્ત્વ વિકાસ આત્માને આરામ દે, આમાનન્દ પ્રકાશ.
પુસ્તક ૬ -
વિક્રમ સંવત ૧૯૬૪, શ્રાવણ
અંક ૧ લે.
વર્ષારંભે માંગલ્ય સ્તુતિ.
प्रभु स्तुति. आत्मानंदप्रभावेण आत्मानंदविधायिनः ।।
आत्मानंदप्रकाशं नो वितरंतु जिनेश्वराः ॥१॥
આત્માનંદના પ્રભાવથી આમાને આનંદ આપનારા શ્રી જિનેશ્વર ભગવતે અને આત્માનંદને પ્રકાશ આપે. ૧
गुरु स्तुति विजयानंद मूरीणां परिवारः प्रभावकः ॥
आत्मानंदप्रकाशस्य प्रकुर्वतु प्रभावनाम् ॥ २ ॥
શ્રી વિજયાનંદ સૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ ) ને પ્રભા વિક પરિવાર આત્માનંદ પ્રકાશની પ્રભાવના કરે ( તેને પ્રભાવ વધારે ) ૨
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનન્દ પ્રકાશ, आगम स्तुति
મંદાકાંતા. જે તત્વાર્થ સકલ મતમાં ઉગ્રતાથી વિકાસે, સ્યાદ્વાદેથી પ્રગટ થઈને પૂર્ણ રીતે પ્રકાશે; ગાજે નિત્યે સકલ ભુવને કેશરી તુલ્ય ભારી, તે સિદ્ધતિ જિનવર તણાં થાઓ ઉતકારી.
પ્રભુ પ્રાર્થના. તીર્થ તણી આશાતના નવ કરીએ ? એ રાહ
શ્રી પ્રભુ નુતન વર્ષમાં જયકારી, કરો વિજય વિલાસ; નિત્ય વધારે સર્વમાં જ્ઞાન ૫ શારી, આત્માનંદ પ્રકાશ,
શ્રી પ્રભુ ૧ મંગલ મૂર્તિ મંગલદયકારી, કરે મંગળ નાથ; મંગળકારક સંઘના સુખકારી, સદા મંગલ હાથ.
શ્રી પ્રભુ ૨ ભારત જૈન સમાજને જય આપે, થાઓ ધર્મ ઉદ્ધાર; કેમ સુધારણ કામમાં મતિ , થાઓ જય જયકાર,
શ્રી પ્રભુત્ર ૩ આગમ ચંદ્ર પ્રકાશથી પ્રગટાવે,
ભવિ' કુમુદ વિકાશ ૧ તાના અર્થમાં. ૨ સર્વ દર્શનમાં. ૩ સિંહસમાન. ૪ નવા વર્ષ માં. ૫ જ્ઞાનને ધારણ કરનારા. ૬ મંગળનો ઉદય કરનારા. ૭ જેના હાથમાં મંગલ છે એવા. ૮ જૈન કોન્ફરન્સ. ૮ બુદ્ધિને છે. ૧૦ વાગ્નરૂપી ચંદ્રના પ્રકાશથી ૧૧ ભવિજનરૂપી પિયણું.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી પ્રભુ.
૪
મારું નવું વર્ષ. આ અભ્યદય સર્વને સુખકારી, કરી બે પ્રકાશ. સંઘ ચતુર્વિધ વિશ્વમાં જય પામે, થાઓ શાંતિ વિલાસ; ગ્રાહક સઘળા પ્રેમથી અતિ વાંચે, આત્માનંદ પ્રકાશ. સૂરીશ વિજ્યાનંદને પરિવાર, કરે સુખદ વિહાર બધ પ્રસારી ભારતે અતિગાજે, કરે બહુ ઉપકાર.
શ્રી પ્રભુ
૫
શ્રી પ્રભુ
દ
મારું નવું વર્ષ
- ~-sessesપ્રિય ગ્રાહક ગણ,
આ જૈનના મંગળમય દિવસે મારે છઠ્ઠા વર્ષમાં પ્રવેશ થાય છે. આપના હસ્ત કમળમાં હસતાં, રમતાં અને ઉછરતાં હું પાંચ વર્ષની આયુષ્ય પસાર કરી આ છઠ્ઠા વર્ષમાં પ્રવેશ કરું છું. આજે શિશુ વય માંથી મુક્ત થઈ હું મુગ્ધ વયમાં આવું છું. હું એક નાની વયનું બાળ છું, તથાપિ અબાલના જેવા આચરણ કરવાનું મારામાં સામર્થ્ય શેનું આવ્યું ? તેનો જે આપ વિચાર કરો તે તમને જણાશે કે એક સ્વર્ગવાસી અને આખા ભારત વર્ષની જેમ પ્રજાના મહોપકારી મહા મુનિ સૂરિવર શ્રી આત્મારામજી મમ્હારાજના પવિત્ર નામની મને મુદ્રા મળી છે. એ નામરૂપ સુશોભિત શૃંગાર ધારણ કરી હું સુશોભિત થયેલ છું. એ મહાનુભાવને વિદ્વાન્ પરિવાર મને હલાવે છે, રમાડે છે, અને પ્રેમદૃષ્ટિથી નડાળે છે.
૧ ભરતખંડમાં.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનદ પ્રકાશ,
પ્રિય વાચક છંદ,
આ ગત વર્ષમાં મેં અપૂર્વ આનંદ અનુભવ્યું છે. મારા પરમ પૂજ્ય સ્વર્ગવાસી ગુરૂના પ્રશિષ્ય મહા મુનિ હંસવિજયજી અને પંન્યાસ શ્રી સંપવિજયજી તથા બીજા મુનિઓએ વાસ કરી મારા આનંદદાયક આત્માનન્દ ભુવનને સાર્થક કર્યું છે. સમગ્ર ભારત વર્ષના પવિત્ર સંઘના મને દર્શન થયાં છે. મારા ભાવિક ભક્ત મે
અરોએ વિશ્વના સમસ્ત સંઘની સેવામાં અગ્રેસર ભાગ લઈ મારી ધર્મ કીર્તિ પ્રસરાવી છે. ભારત વર્ષની મહા પરિષદ્રના પ્રમુખ અને ભાવનગરના સત્કાર મંડળના પ્રમુખને માનપત્ર આપવાનું મેટું માન મને મળ્યું છે. તે સિવાય આહુત ધર્મના અનેક ઉત્સવ જેવાને હું ભાગ્યશાળી બન્યું છું.
ગત વર્ષમાં મારા પત્રકાર સ્વરૂપને મેં યથાશક્તિ પ્રકાશ પાડે છે. વિવિધ છે અને મને હર વૃત આપી મેં મારા મુખ પૃષ્ટને અલંકૃત કર્યા છે. પ્રભુભક્તિ અને ગુરૂભક્તિના ગીતો ગાયાં છે. ધર્મ, નીતિ તથા શ્રાવક સંસારની સુધારણ થાય તેવા વિવિધ વિષયે પ્રગટ કરી મેં મારા બાલસ્વરૂપને ખીલાવ્યું છે. ચિંતામણિ અને બ્રહ્મચર્ય પ્રભાવની કથાઓ પૂર્ણ કરી છે. શુદ્ધ દયા અને અહિંસા, હરિઆળી સાય, નવપદ આરાધના કરવાને શુદ્ધ હેતુ, શુદ્ધ ધર્મ પ્રતિ ખરી ટેક, મહાવીર પ્રભુની ધર્મદેશના, આત્મનિરીક્ષણ, મેક્ષ માર્ગ. દિવ્ય આદર્શ અને વેશ્યા એવા એવા ધાર્મિક વિષ આપી અધ્યાત્મ અને ક્રિયાને માર્ગ મેં દર્શાવ્યું છે. આ પણું સામાજિક કર્તવ્ય, મનુષ્ય પરીક્ષા, જૈન કોન્ફરન્સના ત અને આપણે ઉત્કર્ષએવા વિષયેથી સાંસારિક ઉન્નતિનું દિગદર્શન કરાવ્યું છે. મુનિ હરિકેશબલ અને કવીશ્વર ધનપાલના ચમત્કારી ચરિત્રોથી પૂર્ણ પુરૂષની ધાર્મિક અને સાંસારિક સ્થિતિ દર્શાવી છે. સંસ્કારથી નષ્ટ થતી જૈન પ્રજાને પુનઃ સંસ્કારનું બલ પ્રાપ્ત થાય તેવા હેતુથી જૈન સોળ સંસ્કારને વિષય મેં હાથ ધર્યો છે. તે સિવાય જૈન કેળવણી અને ધાર્મિક જ્ઞાનના બીજા ઉપયેગી વિ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મારૂ વર્ષ.
ષયેા આપી અને છઠ્ઠી જૈન કેન્ફરન્સના સવિસ્તર હેવાલ દર્શાવી મે' મારા સ્વરૂપની ઉપયોગીતા દર્શાવી આપી છે.
પ્રિય પાઠક ગણુ, આ પ્રમાણે મારા વાર્ષિક ધાર્મિક હિસાબ તમે તપાસી જુએ. તમે કેટલે દરજ્જે મારા સ્વરૂપને લાભ લઈ મન ની નિર્મલતા, સમકિતના સ્વરૂપની જ્ઞાતતા, અર્હુિ'સા ધર્મની ઉપયા ગિતા અને સાર્ધામ અધુએની વત્સલતા સ'પાદન કરી શકયા છે ? તેના વિચાર કરો, શુદ્ધ દેવ ગુરૂની ભક્તિ, તપ તથા તેની આરાધના, અધ્યાત્મ એધ, જિનાગમનું અનુસરણ, સક્ષેત્રાણ અને તત્વલાભ વગેરે જે શ્રાવક જન્મની સાર્થકતા કરનારા છે તેએમાં થી તમે ગત વર્ષમાં શું કરી શકયા છે ? તેને ડિસાબ હવે તમારે કરવાના છે. તેમાં કદી તમે જોઇએ તેટલે લાભ ન મેલવી શકયા હે તે તેને પશ્ચાત્તાપ કરી હવે પછીના સમયને વાસ્તે તેમ ન થવા દઢતાથી નિશ્ચય કરો અને આ નવીન વર્ષમાં તમને અધિક લાભ મળે તેવી ચેાજના કરજો જેથી મને પૂર્ણ સતેષ પ્રાપ્ત થશે. છેવટે મારા ઉત્પાદકને સાંસારિક ઉપાધીને લઇ મારા સ્વરૂપ ને પ્રગટ કરવાની અવ્યવસ્થા થઇ હોય તેને માટે તમારી ક્ષમા માગુચ્છું અને હવે પછી તેમ ન થવા પ્રર્તન કરવાની હું. ઇચ્છા રાખુ છુ.
આ મારા પ્રથમ સ્વરૂપમાં પરમ પવિત્ર પર્યુષણ પર્વને આરંભ થાય છે. એ મહા પર્વને અગે ચૈત્યપરિપાટી, ગુરૂ વદન, શાસ્રશ્રવણ, વ્રત, પ્રત્યાખ્યાન, દાન, શીલ, તપ, ભાવના, સામાયિક પ્રતિક્રમણાદી, ખામણાં અને પ્રભાવના વગેરે જેજે કર્તવ્ય છે. તેને યથાર્થપણે આચરી મને નવીન વર્ષનું અભિનંદન આપો; જેથી આ નવીન વર્ષમાં મારી પવિત્ર ફરજ બજાવાને હું વધારે શિતિમાન થાઉં અને મારા આશ્રય દાયક ગ્રાહક વર્ગના આત્માને મારાથી દિન પ્રતિદ્ઘિન અધિક આનંદ પ્રાપ્ત થાય કે જેથી મારૂં' આત્માનંદ પ્રકાશ એ નામ સાર્થક થાય. વર્તમાન શાસન દેવતા મારા એ મનેારથ પૂર્ણ કરે.
तथास्तु
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ, શ્રાવક ક્ષેત્ર અને ધાર્મિક કેળવણી.
આપણે પ્રાચીન જૈન મહાત્માઓએ આપણું ઉન્નતિ સતત રહ્યા કરે તેને માટે સાત ક્ષેત્રની એજના કરેલી છે. એ સાત ક્ષેત્રોના પષણથી અને રક્ષણથી આપણું આખી ધર્મ સંસ્થાનો, ચતુર્વિધ સંઘનો, કમનો અને જ્ઞાતિને ઉદ્ધાર કરવાની એ જના રચેલી છે. સાત ક્ષેત્રની રક્ષાથી જૈન ધર્મની વ્યવહાર અને નિશ્ચયની સ્વતઃ રક્ષા થઈ જાય છે. વર્તમાન કાલે સાત ક્ષેત્રની રક્ષાને માટે આપણે ઘણાજ બેદરકાર છીએ. સાતક્ષેત્રની રક્ષા કેવી રીતે કરવી જોઈએ? એ વાત પણ જાણેવામાંજ નથી. આપણે મોટે ભાગ એટલું જ સમજે છે કે તે ખાતે દ્રવ્ય અપણ કરી જમે કહ્યું, એટલે સાત ક્ષેત્રની રક્ષા થઈ ચુકી. વળી સાતક્ષેત્રમાં કયા કયા ક્ષેત્રો ઉપયોગી છે? કયા ક્ષેત્રને વિશેષ પોષણ આપવાની જરૂર છે? અને તેને કેવી રીતે પુષ્ટિ આપવી જોઇએ? ઇત્યાદિ કાંઈ પણ પરામર્શ થતો નથી. આપણે કેમમાં હજારો અને લાખ રૂપિઆને ધાર્મિક કાર્યોમાં વ્યય થાય છે. પણ તે વ્યવસ્થા રહિત હોવાથી આપણે કાર્ય સિદ્ધિમાં વિજયી થતા નથી.
પ્રથમ શ્રાવક ક્ષેત્રને માટે વિચાર કરવાનું છે. એ ક્ષેત્ર ઉપર સર્વ ક્ષેત્રની ઉન્નતિ રહેલી છે. તેથી તેને સારી પુષ્ટી આપવાની આવશ્યકતા છે. પણ તે વિષે આપણો અનાદર છે. શ્રાવકને સુધારવાને માટે મુળથી સુધારણ કરવાની જરૂર છે. જ્યારથી શ્રાવકના જીવનનો આરંભ થાય છે ત્યારથી તેના જીવનનો પાયે જ.. બૂત કરવાની જરૂર છે. પ્રથમ તેને ધાર્મિક શિક્ષણ આપવું જોઈએ, અને તે સાથે વ્યવહારિક કેળવણી મિશ્રિત કરવી જોઈએ. ભાષાસાન, વેપારની બાબતને લગતું જ્ઞાન અથવા તે કળકોશલ્યને લગતા જ્ઞાનની સાથે સાથે ધર્મની કેળવણી કે જે માણુરાની નીતિ સુધારે છે, તે આપવી જોઈએ. કેટલાએક ધર્મશક્ષણ ઉપર એ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવક ક્ષેત્ર અને ધાર્મિક કેળવણું. આક્ષેપ લાવે છે કે, એ શિક્ષણ માણસને વ્યવહારમાં અકુશલ તથા ધર્મઘેલા બનાવી મુકે છે. આના જવાબમાં પહેલાં તે કઈ એક વિદ્વાનનો આપણે અભિપ્રાય માગીશુ તે તે કહેશે કે
પર્વના પુરૂષે વ્યવહાર કુશલ હતા, તે સાથે ધર્મનિષ્ટ અને અને શ્રદ્ધાવાન પણ હતા. આધુનિક સમયમાં ઘણા ખરા મનુષ્ય એ અભિપ્રાય દર્શાવે છે કે ધાર્મિક કેળવણીથી જોઈએ તેવી વ્યવહાર કુશલતા આવી શકતી નથી. ધર્મના વિવિધ સ્વરૂપોની કેળવણું કે શિક્ષણથી જ વ્યવહાર મૂર્ણ અને ધર્મઘેલા મનુ થાય છે, થયા છે અને થશે. જ્ઞાન શક્તિ, ક્રિયા શક્તિ અને દ્રવ્ય શક્તિને એક સરખી રીતે ઉપકારી થઈ માનવ જીવનની ઉન્નતિનાં અંતિમ ફલની પ્રાપ્તિ પર્યત જાગ્રત રાખનાર જેન ધાર્મિક શિક્ષણ કદિપણ એવાં ઘેલડાં કે કાયર મનુષ્ય બનાવતું ન હતું. તે પૂર્વ કાલના અને આધુનિક સમયના ઈતિહાસને મુકાબલે કરતાં સપષ્ટ રીતે જણાઈ આવે છે. એ પ્રાચીન જન પદ્ધતિના જે અંશે આપણી જેન પ્રજાના શિક્ષણમાં જેટલે અંશે હતા, તેટલે અંશે તે તે સમયે આપણી જૈન પ્રજાને અન્ય ધર્મી પ્રજા ઉપર પ્રતાપ પડતું હતું. અને એટલે અશે એ અશે આપણું જૈન બાળકની કેળવણીમથી ઓછા થતા જાય છે તેટલે અંશે આપણી પ્રજા ધનાભિમાન રહીત, પેટભરી, અંજાઈ જનારી, ભ્રમિત અને ભ્રષ્ટ થતી જાય છે.
વળી કેટલાએક કહે છે કે, આપણે દેવાનુયાયી એટલે ભાગ્યને માનનારા છીએ, તેથી આપણે પુરૂષાર્થ કરતા નથી. એ બાબતમાં કેટલું સત્ય છે તે આપણે જોઈએ. અગર જો કે આ બાબત મનુષ્ય સ્વભાવથી તદન ઉલટી છે, કારણ કે હમેશા આપણે જે સ્થિતિની અંદર હાઈએ, તે સ્થિતિ કરતાં ઉચ્ચ સ્થિતિમાં હોવાનું આપણે ઈચ્છીએ છિએ; અને જ્યારે આપણે ઊચ્ચ સ્થિતિમાં હોવાનું ઈરછીએ, ત્યારે તે સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવા આપણે સામાન્ય રીતે યત્ન કરીશું. પણ તકરારને ખાતર કબુલ રાખો કે, આપણે પુરૂષાર્થ કરતા નથી, છે: એમ શા માટે અથવા કયા પ્રમાણેથી કહી શકીશું કે, આપણું આલસ્ય ધર્મને લીધેજ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ,
કદિ ધર્મ ઉપર આક્ષેપ કરનારા લોકો એમ ધારે છે કે, આ ભૂલ ધર્મનીજ છે, ત્યારે તેઓ પિતે તે પુરૂષાર્થ કરતાજ હશે, અને દેશને અભ્યદય કરવા ભગીરથ યત્નો તેઓ તે કરતા હશેજ. જ્યારે આપણે તેઓ તરફ જોઈએ છીએ, ત્યારે આપણને માલમ પડે છે કે, તેઓ દેશની કે કેમની ઉન્નતિ કરવાને બદલે પિતાને સ્વાર્થ સાધવામાં તત્પર થઈ મચ્યા રહે છે. અને પિતાના દેશની કે પોતાની કેમની ઉન્નતિની વાત કેણ જાણે ક્યા ખૂણામાં ફેંકી દે છે. તે ઉપરથી આપણે કહી શકીશું કે, આ ભૂલ માત્ર ધર્મની નથી; અને જે આક્ષેપ તેઓ ધર્મ ઉપર મુકે છે, તે આક્ષેપમાં સત્યને અંશ લેશ માત્ર પણ નથી. જે આ ભૂલ ધર્મની હેત તે જે વખતે આપણુ આર્ય દેશમાં આહંત ધર્મની પવિત્ર ભાવનાને ઊંત્કર્ષ હતું. અને આ ધર્મની ભાવનાને દરેક જેન ભાવતે હતો, ત્યારે આપણે બધો દેશ નિરૂદ્યમી બની ગયે હે જોઈએ અને સર્વે ધર્મ ઘેલા બની ગયેલા હોવા જોઈએ. પણ શું આવું પરિણામ આ
વ્યું હતું? ખરેખર નહિ જ. તે વખતે આપણી જેન પ્રજા ઉલટી ઊન્નતિમાં હતી. આપણા જૈન વર્ગને વેપાર તથા તેની સમૃદ્ધિ કેવી હતી તે આપણું ચરિતાનુયોગના ગ્રંથ ઉપરથી આપણે જોઈ શકીએ છીએ. અને આ જેવાથી એ આક્ષેપ કેટલે બધા અસત્ય છે, તે આપણે વિચારવાનું છે. બીજા કેટલાક ધર્મની સાથે વાંધો લાવે છે કે, આપણે ધર્મ માણસને સત્વ વિનાને અને શૈર્ય વગરને બનાવી મુકે છે, પણ જેઓએ ઉપલક નજરે પણ શાસ્ત્રા જોયા હશે અને સાંભળ્યા હશે, તેઓને તુરત ખાત્રી થશે કે, આ આક્ષેપમાં સત્યને લેશ પણ અંશ નથી. કારણ કે જે આ આક્ષેપ સત્ય હોય તે આપણામાં ચક્રવતીઓ અને પાંડવ ચરિત્રમાં વર્ણવેલા પ્રખ્યાત વૈદ્ધાઓ ઉત્પન્ન થયા ન હતા. જે ધર્મ અજુન ભીલ અને બાહુબલિ જેવા દ્ધાઓ, સ્થૂલભદ્ર, વજીસ્વામી, અને જબૂ સ્વામી જેવા યોગીશ્વરે, રામ જેવા એકવચની પુરૂ, શ્રીચંદ, શ્રેયાંસ કુમાર અને સુદર્શન શેઠ જેવા વ્રતધારી પુરૂ, અભય કુમાર મા જેવા રાજનીતિજ્ઞ પુરૂ, ઈલાચી પુત્ર, ચિલતી પુત્ર,
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવક ક્ષેત્ર અને ધાર્મિક કેળવણી. ધનદેવ અને ધનમિત્ર જેવા પરોપકારી પુરૂષ, અને સુલસા, ચંદનબાલા, સીતા, પ્રમુખના જેવી પવિત્ર સતીઓ; શ્રીયવિજ્યજી તથા હેમચંદ્રાચાર્ય જેવા શાસકારે અને વાગભટ જેવા કવિઓને જન્મ આપેલા છે, તે ધર્મ કેવો મહાન હશે? તેવા આ પવિત્ર ધર્મ ઉપર કોઈ પણ જાતને આક્ષેપ લાવ્યાં પહેલાં પુખ્ત વિચાર કરવાની જરૂર છે. કેઈપણ માણસ એ નહિજ હોય કે જે આપણું મડાન્ નરેના ચરિત્રે વાંચ્યા પછી આપણુ ધર્મ ઉપર આક્ષેપ કરવાની હિંમત કરી શકે.
- આથી દરેક શ્રાવક માબાપની ફરજ છે કે, તેમણે પિતાના બાળકોને આપણે પ્રાચીન ધાર્મિક પુરૂષનાં ચરિત્રનું બાલ્ય વય થીજ શિક્ષણ આપવું જોઇએ, કે જેથી જ્યારે તેઓ પુખ્ત વયે પહોંચે, ત્યારે પિતાના આહંત ધર્મ ઉપર તેઓને દઢ પ્રેમ બંધાય અને બીજા ધર્મ કરતાં પિતાને જૈન ધર્મ કે ઉચ્ચ છે તે તેઓ જાણી શકે. ઘર્મિક શિક્ષણના પ્રભાવથી મનુષ્ય કેટલું કરી શકે છે. તેને હજારે દાખલા આપણું પ્રાચીન અને અર્વાચીન ઈતિહાસમાં પ્રખ્યાત છે. જે આપણું બાળકોને બચપણથી ચરિતાનુગના ઉત્તમ ગ્રંથ વાંચવાને તથા સાંભળવાને શેખ હેય, તે તેમાં આવતાં ધાર્મિક ધર્મ વીર પુરુષે ના ચરિત્ર સાંભળીને તેમનું અનુકરણ કરવાને તેમને વારંવાર - રણ થઈ આવે છે, અને તેથી કરીને તેઓ આખરે ધર્મવીર તથા સંઘ સુધારક બને છે. આ ઉપરથી આપણે જાણી શકીશું કે ધાર્મિક શિક્ષણથી અનેક પ્રકારના લાભ મળે છે. આપણું ધર્મ ભાવના ગ
ની સમાચારીથી અનેક પ્રકારે વેહેચાએલી છે. તેથી આપણે તે વિષે પરસ્પર દ્વેષ બુદ્ધિ નહિ રાખતાં સંપ રાખવાની જરૂર છે. આપણુ ગની સમાચાર કિયાવર્ગમાં જુદી લાગે છે. પણ તક માર્ગમાં તે એકજ છે. જે આપણને બરાબર ધર્મ શિક્ષણ મલશે, તે આપણામાં તત્ર માર્ગને પ્રકાશ થઈ શકશે અને પછી આપણે કઈ પણ સમાચારીની નિંદા કે પક્ષપાત કરીશું નહિ તેથી ધર્મનું
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનન્દ પ્રકાશ શિક્ષણ આપણે ભ્રાતૃ ભાવ વધારશે એ ભ્રાતૃ ભાવ આપણે ધર્મથી રાખી શકીએ, તેથી કરીને ધર્મ શિક્ષણ એ આપણી કેમની ઉન્નતિ ને માટે બહુજ આવશ્યક છે. એ શિક્ષણ આપવાની આર્ય માબાપની સાથી પહેલી મુખ્ય ફરજ છે. જેઓ એ ફરજ બજાવવામાં પછાત રહે છે, તેઓ ધર્મ તથા તેમને માટે અભિમાન નથી ધરાવતા એમ આપણે કહી શકીશું. છેવટે આપણે આપણા જેન શાસનના અધિષ્ઠાયકની પ્રાર્થના કરીશું કે દરેક જૈન માતપિતા પેતાની આ ફરજ સમજીને પોતાના બાલકને ધર્મ શિક્ષણ આપવા યત્ન કરે અને આપણું જેન કેમ કે જે પૂર્વે ઉચ્ચ પદવીએ પહોંચી હતી તે તે સ્થતિ પ્રાપ્ત કરવાને સમર્થ થાય. (અપૂર્ણ)
યુવાન વર્ગને બોધ. વર્તમાન કાલને પ્રવાહ જુદા જ પ્રકારમાં વહે છે. વિદેશી યંત્ર કળાના પ્રભાવથી નવી નવી ઉપગની વસ્તુઓ પ્રતિદિન નવા નવા સ્વરૂપે પ્રગટ થતી જાય છે. ખાનપાન, રમત ગમત અને બીજા સાંસારિક વિષયના સાધને શ્રેણી બંધ પ્રગટ થતાં જાષ છે. આવા બારીક વખતમાં નવીન શિક્ષા પામેલા તરૂણ શ્રાવકોએ બહુજ વિચારવા જેવું છે. પિતાને પ્રાપ્ત થયેલા તારૂણ્યને ઉપએગ કેવી રીતે કરવું જોઈએ, પિતાને વ્યવહાર માર્ગ કેવી રીતે સુધારો જોઈએ અને પિતાને પ્રાપ્ત થયેલી દ્રવ્ય સંપત્તિને ઉપયોગ કે પ્રકારે કરે જોઈએ. આ મહાન પ્રશ્ન ઉપર સર્વ તરૂણેએ હૃદયમાં મનન કરવાનું છે. આજ કાલના તરૂણે ખાનપાનના વિષય માં વિપરીત પણે પ્રવૃત્તિ કરતા જોવામાં આવે છે. ચા, કાફી, ઉકાળા તથા બીડી પીવાના વૃદ્ધિગત થતા વ્યસને ઉપર વિશેષ આસકિત થતી જાય છે. તે વ્યસનથી શારિરિક અને આર્થિક બને પ્રકારની હાનિ થાય છે, તેથી એવા વ્યસનથી આપણા તરૂણાએ દૂર રહેવું જોઈએ. તેમાં ખાસ કરીને બીડી પીવાનું
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
યુવાન વર્ગને બાધ, વ્યસન શ્રાવક વર્ગને ધર્મ વિરૂદ્ધ છે. શ્રાવકના આચારને પાળનારા પુરૂષે ધુમ્રપાન ન કરવું જોઈએ. એ દુર્બન સેવાથી આચારે ભ્રષ્ટ થવાય છે. કારણ કે, ધૂમ્રપાનથી હૃદયના બલની હાનિ થવાથી બુદ્ધિતત્તને નાશ થાય છે. જે હદયમાંથી પરમેષ્ટી મંત્ર તથા આહંત પ્રભુના સ્તવને નીકળવા જોઈએ, તે હૃદયને ધૂમ્ર પાનથી મલિન કરવું અને તેમાંથી ધૂમાડાના ઉદ્દગાર પ્રગટ કરવા, એ કેવું લજાસ્પદ છે? તેમ વળી આવા વ્યસનને સેવવાથી દ્રવ્ય વ્યયની સાથે શરીરને વ્યય પણ થાય છે, તેથી આપણું તરૂણ વગે ખાનપાન સંબંધી વ્યસનેમાં ઘણે વિચાર કરવાને છે.
આજકાલ નવીન વિદ્યાના સંસ્કારથી આપણા યુવાને ઉદ્દભવેષને ધારણ કરવા લાગ્યા છે, તે પણ માગનુસાર શ્રાવક ધર્માનુસારી શ્રાવક ધર્મથી તદન વિરુદ્ધ છે. જે કે દેશ કાલને લઈને કેટલીએક વેષની નવીન પદ્ધતિ ધારણ કરવાની આવશ્યકતા લાગે છે, તથાપિ તે મર્યાદામાં હોવી જોઈએ.
મર્યાદાનું ઉલ્લંઘન કરી વેષ ધારણ કરવું એ આર્યનીતિ રીતિથી તદન ઉલટું છે. તેવો ઉલ્કટ વેષ ધારણ કરવાથી દ્રવ્યના વ્યયની સાથે પ્રતિષ્ઠાને વ્યય પણ થાય છે.
સાંપ્રતકાલે કેટલાક યુવાને નવીન વિદ્યાના સંસ્કારથી ઉદભવેષ ધારણ કરનારા જોવામાં આવે છે. તે કેટ, પાટલુન, ટેપી અને જાકીટ વગેરે વિદેશી વેષને ધારણ કરે છે. મસ્તકપર કેશની વિચિત્ર શોભા રખાવે છે અને બીજી યવન રીતિને પૂર્ણતાથી અનુસરે છે. ઘણાં દ્રવ્યના વ્યયથી રચવામાં આવેલા અને આર્ય રીતિનું ઉલંઘન કરનારા તરૂણેએ ઘણું જ વિચાર કરવાને છે. તેમણે દીર્ઘ વિચાર કરી જાણવું જોઈએ કે, જે વેષ આર્ય પદ્ધતિને ઉલ્લંઘન કરનાર અને અનાર્ય આચારને દાવનારે છે, તે ઉદભટ વેષ શા માટે તેમણે ધારણ કરવું જોઈએ? ખાનપાન અને વેષના માજશેખમાં દ્રવ્યને વ્યર્થ વ્યય કરનારા તરૂણેએ પિતાના હૃદયમાં વિચારવું જોઈએ કે મજશોખિને
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આરમાનન્દ પ્રકાશ
ઉદ્દિપ્ત કરવા ઉપરાંત તેમનું આ લેકમાં કાંઇ વિરોષ કર્તવ્ય છે કે નહિ? અને પિતાની આસપાસ પિતાના દુઃખી સાધર્મિ ભાઈઓને જોઇ શકે છે કે નહિ? એ ગરીબ પ્રાણીઓ તેમની શુભેચ્છા કે ઉદાર વૃત્તિ ઉપર દાવો કરી શકે છે કે નહિ ? આ પ્રશ્નનું મનન કરી આ વર્ગ વર્તમાનકાળે ચાલતી ઉછુંખલવૃત્તિ દૂર કરવી જોઈએ. સ્વાર્થવૃત્તિને વશ થયેલા લેકે એ જે પાપાચાર ગ્રહણ કરેલ છે, તેને આ યુવાન એ ત્યાગ કર જોઈએ. કોઈપણ ગ્ય માર્ગ દવ્યાદિક સાધનોનો ઉપગકર જોઈએ. જે આપણા યુવાને પોતાના ધર્મનાં આદ્ય આચારને માન આપી પરોપકાર તથા પુણ્યરૂપ કાર્યોમાં પિતાના જ્ઞાનને તથા દ્રવ્યને ઉપગ કરે તે તેમના જીવિતનું આ ને જીવિતમાં કરેલા શ્રમનું સાફલ્ય થાશે. પણ આજકાલ કેટલાક તરૂણે અહંકારી અને પતિમાની થયેલા જોવામાં આવે છે. તે તેમની ઉદ્ધતાઈની વૃદ્ધિનું કારણ થાય છે. એ અનાચાર રૂપ અવિનયથી એમણે દૂર રહેવું જોઈએ. આહંત ધર્મના અનુયાયીઓ ને પૂર્વચાર વિનયથી અલંકૃત છે, અને તેથી આહંત ધર્મ વિનયમલ કહેવાય છે. વિનયના પ્રભાવથી એ ધર્મની મહત્તા કહેવાય છે. એવા વિનયને ત્યાગ કરી અહંવૃત્તિથી પંડિત માની થઈ બેસવું એ આહંત ધર્મથી વિરૂદ્ધ છે. પંડિત માન્યતાને ધારણ કરનારા યુવાને પિતાને વિશેષ જ્ઞાન સંપાદન કરવાના દ્વારને બંધ કરે છે અને સદા અપજ્ઞાની રહી જ્ઞાનાનંદના પ્રભાવથી વિમુખ રહે છે.
કેટલાએક તરૂણે વિદ્વત્તાને અને ધનાઢયતાને ફકરાખી પિતાના સાધામ બધુએ તરફ અનાદર દર્શાવે છે તેઓએ પોતા ના હૃદયમાં દીર્ઘ વિચાર કરવાને છે. તેમણે જાણવું જોઇએ કે દરેક મનુષ્ય વિદ્વાન અને ધનાઢય થઈ શકતું નથી. વિદ્યા અને ધન એ પૂર્વ પુણ્યના પ્રભાવના ફલ છે. માટે પિતાના આત્માને અહેકારી કરી બીજા અવિદ્વાન અને નિર્ધન તરફ અભાવ બતાવવું એ સર્વ રીતે અનુચિત છે.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચુવાન વર્ગને મેધ.
૧૩
આજ કાલ કેટલાએક તરૂણા પેાતાના ડિલ તરફ અણુગમે અતાવે છે, તેઓને મૂર્ખ અને અજ્ઞાની ગણે છે અને તેમની આજ્ઞા અને મર્યાદાનું ઉલ્લઘન કરતા જોવામાં આવે છે, આ તેમની પદ્મતિ નિ ંદવા ચેોગ્ય છે. ગુરૂજન તરફ પૂજ્ય ભાવ રાખવે જોઇએ. શ્રાવક ધર્મના આચારમાં વિડેલ જનને માન આપવાનુ... અને તેમની તરફ પૂજય ભાવ રાખવાનું કહેલું છે. તે આચારના પ્રરૂપકા એટલે સુધી લખે છે કે વિડેલ જનને અવિનય કરનારા શ્રાવક તેના ધર્મ અને કર્તવ્યથી વિમુખ છે. આ મહા વાકય ઉપર દરેક તરૂણુ શ્રાવકે વિચાર કરવાના છે. ગુરૂ જનને માન આપવુતે શ્રાવકાચારમાં પ્રધાન છે.
બીજી યુવાન વર્ગ પાતાની વિવાહિત સ્ત્રીની સાથે કેમ વર્તવુ જોઇએ એ વિષે પૂર્ણ વિચાર કરવાના છે. એક ભરથાર તરીકે તમારી વર્તણુક તમારા ભવિષ્યના સુખ ઉપર માટી અસર કરી શકેછે. તમે તમારા ગૃહસ્થાશ્રમનેા જે રીતે આરંભ કરશેા તે ઉપર તમારા સુખ કે દુઃખને આધાર છે. એમ ધારે કે, ગૃહિણી તરીકે તમાને એક સારી સ્ત્રી સાંપડેલીછે પણ, આ વાત પણ તમારે ધ્યાનમાં રાખવી જોઇએ કે, નખલા, ક્રૂર અને ઉડાઉ ધણીથી એક નખળી . સ્ત્રી. એક ખરે ખર ખરાબ ભાયા ભાયી અને નઠારી માતા નીવડે છે. જાતિ સ્વભાવ ઉપરાંત સ્ત્રીમાં વિશેષ જે કાંઇ ગુણકે અવગુણુ થાયછે, તેના આધાર તેના ધણીના સારાં કે નઠારાં વર્તન ઉપર રહે છે. સક્ષેપમાં કહેવાનુ કે, તરતવિવાહિત થઈને આવેલી નવ વધુ સારીકે નારી નીવડવાના મેટે આધાર તેના યુવાન પતિની ચાલ અને આવડત ઉપર રહેલે છે. દરેક તરૂણ શ્રાવકો સમજી શકેતેા આ ઘેાડા શૈબ્દોમાં ઘણા મોટા અર્થના સમાવેશ થાયછે.
સાંપ્રતકાલે કોઈ ફાઈ યુવાનાનું વર્તન પેાતાની સ્ત્રી તરફ વિલક્ષણ જોવામાં આવે છે. કેટલાએક સ્ત્રી સદ્ગુણી છતાં તેને ધિક્કારેછે, કાઇ તેણીને કારાગૃહની જેમ ઘરમાં રાખવા ઇચ્છા રાખેછે, કઈ ઘણી છુટ આપી આર્ય નીતિ રીતિ માદાનું ઉલ્લ –
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનદ પ્રકાશ ઘન કરે છે. આ પ્રવર્તન ઘણુંજ નિંદનીય છે. તેથી યુવાન શ્રાવકે તેવા પ્રવર્તનને ત્યાગ કર જોઈએ. જે શ્રાવક સંસારમાં સુખી થવું હોય, શ્રાવક જીવનની ઉપગિતા સાચવવી હોય અને ખરેખર શુદ્ધ માગનુસારી થવું હોયતે એમણે પિતાની અને ધાંગનાની સાથે ઉત્તમ વર્તન રાખવાનું છે. કારણ કે, ગૃહ શકટની એક ધુરાને વહન કરનારી સ્ત્રી તરફ ઉપેક્ષા રાખવામાં આવેતે ગૃડ શકટ અટકી પડવાનું અને તેથી આપણે એ વર્ગ યાજજીવિત દુઃખી થવાને.
અપૂર્ણ
ધર્મ રતનની પ્રાપ્તિ માટે અવશ્ય પ્રાપ્ત
કરવા યોગ્ય ગુણો.
(ધર્મની ખરી કુચી.) જેમ ચિંતામણિ રત્ન ભાગ્ય હીન જીવોને મળવું મુશ્કેલ છે તેમ અક્ષુદ્રતાદિક ઉત્તમ ગુણ રહિત જનને પણ ધર્મ રત્ન મળવું બહુ મુશ્કેલ છે. અક્ષુદ્રતાદિક એકવીશ ગુણવડે યુકત જીવ ને જિન મતમાં ધમ રનને યોગ્ય કહે છે. માટે તે ગુણેને ઉપાર્જવા ધર્માભિલાષી જનોએ જરૂર યત્ન કરે ઘટે છે. ઉક્ત વાતનું સમર્થન કરતા છતાં શ્રીમદ યશોવિજ્યજી મહારાજ આ પ્રમા શું કહે છે,
“ એકવીશ ગુણ પરિણમે, જાસ ચિત્ત નિત્યમેવ.
ધર્મ રત્નકી ગ્યતા, તાસ કહે તું દેવ. ” ઉક્ત એકવિશ ગુણેની નોંધ આ પ્રમાણે પદ્યમાં આપેલ છે કે,
નહિં વળી રૂપનિધિ, સૌમ્ય જનપ્રિય ધન્ન; કૂર નહિં ભીરૂ વળી, અશઠ સુદખિન્ન. લજજાલુઓ દયાળુઓ, સોમ દિ િમજથ્થો ગુણ રાગી સકચ્છ, સુખ દીર્ઘદશી અથ્થ.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘર્મની ખરી સી.
૧૫ વિશેષજ્ઞ વૃદ્ધાનુગત, વિનયવત કૃત જાણ; પરહિતકારી લબ્ધલક્ષ, એમ એકવીશ પ્રમાણ.
ગુણ ગુણને કથંચિત્ અભેદસંબંધ હેવાથીજ ઉપર ગુણને બદલે ગુણેનું નિરૂપણ કર્યું છે. અર્થાત્ ધર્મરત્નને યોગ્ય આવા ગુણ થવું જ જોઈએ. કેવા ગુણી થવું જોઇએ ? તેનું ઉપર મુજબ પ્રથમ સંક્ષિપ્ત વર્ણન કરીને પછી કંઈક તે સંબંધી વિશેષ વર્ણન કરવાને બનતે પ્રયત્ન કરશું.
૧ ક્ષુદ્ર નહિ એટલે અશુદ્ર, ગંભીર આશયવાળે, સૂક્ષમ રીતે વસ્તુતત્વને વિચાર કરવાને શકિત ધરાવનાર સમર્થ જીવ વિશેષ ધર્મ રત્નને પામી શકે.
* ૨ રૂપનિધિ એટલે પ્રશસ્ત રૂપવાળે, પાચે ઇંદ્રિય જેને સ્પષ્ટ રીતે પ્રાપ્ત થયેલ છે એ અર્થાત્ શરીર સંબંધી સુંદર આકૃતિને ધારનાર આત્મા
- ૩ સામ્ય એટલે સ્વભાવેજ પાપ દેષ રહિત, શીતળ સ્વભા વવાનું આત્મા.
૪ જન પ્રિય એટલે સદાચારને સેવનાર લેક પ્રિય આત્મા
પ ક્રર નહિ એટલે કુરતા યા નિવ્રુરતાવડે જેનું મન મલીન થયું નથી એ અકિલષ્ટ યાને પ્રસન્ન ચિત્ત યુક્ત શાંત આત્મા.
૬ ભીરૂ એટલે આલેક સંબંધી તથા પરલોક સંબંધી અને પાયથી ડરવાવાળો અર્થાત્ અપવાદ ભીરૂ તેમજ પાપભીરુ હોવાથી બધી રીતે સંભાળીને ચાલનાર, ઉભય લેક વિરૂદ્ધ કાર્યને અવસ્થા પરિહાર કરનાર,
૭ અશઠ એટલે છળ પ્રપંચવડે પરને પાસમાં નાખવાથી દૂર રહેનાર.
૮ સુદખિન્ન એટલે શુભ દાક્ષિણ્યતાવત, ઉચિત પ્રાર્થનાને ભંગ નહિ કરવાવાળે, સમય ઉચિતવર્તી સામાનું દીલ પ્રસન્ન કરનાર
૯ લજજાળુઓ એટલે લજજાશીલ, અકાર્ય વર્ષ સત્કાર્યમાં સહેજે જોડાઈ શકે એ મર્યાદાશીલ પુરૂષ.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬
આભાનન્દ પ્રકાશ.
૧૦ દયાલુએ એટલે સર્વ કાઇ પ્રાણી વર્ગ ઉપર અનુક'પા
રાખનાર.
૧૧ સામિઠું-મજૂથ એટલે રાગ દ્વેષ રહિત નિષ્પક્ષપાતપણે વસ્તુ તત્ત્વને યથાર્થ રીતે ઓળખી મધ્યસ્થતાથી દોષને દૂર કરનાર. ૧૨ ગુણુરાગી એટલે સદ્ગુણીનેાજ પક્ષ કરનાર, ગુણુનાજ પક્ષ લેનાર.
૧૩ સત્કથ એટલે એકાંત ક્રુિતકારી એવી ધર્મ કથા જેને પ્રિય છે એવા.
૧૪ સુપ′ એટલે સુશીલ અને સાનુકૂળ છે કુટુંબ જેવુ’ એવે જાડાળિયા.
૧૫ દીર્ઘદશી એટલે પ્રથમથી સારી રીતે વિચાર કરીને ૫રિણામે જેમાં લાભ સમાયા હોય એવા શુભ કાર્યનેજ કરવાવાળે, ૧૬ વિશેષજ્ઞ એટલે પક્ષપાત રહિતપણે ગુણ દોષ, હિત અદ્ભુિત, કાર્ય અકાર્ય, ઉચિત અનુચિત, ભક્ષ્ય અભક્ષ્ય, પેય અપેય, ગમ્ય અગમ્ય વિગેરે વિશેષ વાતને જાણુ,
૧૭ વૃદ્ધાનુગત એટલે પરિપકવ બુદ્ધિવાળા અનુભવી પુરૂષોને અનુસાર ચાલનાર, નહિં કે જેમ આવ્યું તેમ ઉચ્છંખલપણે ઇચ્છા
સુજમ કામ કરનાર.
૧૮ વિનયવંત એટલે ગુણાષિકનુ ઉચિત શૈારવ સાચવનાર સુવિનીત.
૧૯ કૃતજાણ એટલે ખીજાએ કરેલા ગુણને કદાપિ નઠુિં વિ સરી જતારા.
૨૦ પરહિતકારી એટલે સ્વતઃ સ્વાર્થ વિના પરોપકાર કરવામાં તત્પર. દાક્ષિણ્યતાવંત તા જ્યારે તેને કોઈ પ્રેરણા અથવા પ્રાર્થના કરે ત્યારે પરોપકાર કરે અને આતે પોતાના આત્માનીશ પ્રેરણાથી સ્વકર્તવ્ય સમજીનેજ કેાઈની કંઈપણુ અપેક્ષા રાખ્યા વિનાજ પાપકાર કર્યા કરે એવા ઉત્તમ સ્વભાવને સ્વભાવિક રીતે ધારનાર ભવ્ય. ૨૧ લબ્ધલક્ષ્ય એટલે ફેાઇપણ કાર્યને સુખે સાધી શકે એવે કાર્ય દક્ષ.
'
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મની ખરી કુંચી.
૭
હવે ઉપર કહેલા ૨૧ ગુણાનુ કાંઇક સહેતુક ખ્યાન કરવાના ઉપક્રમ કરવામાં આવેછે. જેમ શુદ્ધ કરાવેલા વસ ઉપરજ રગ નઈ ચે એવા ખરાખર ચઢી શકેછે પરં તુ અશુદ્ધ એવા મિલન વસ્ત્ર ઉપર રગ ચઢી શકતા નથી તેમજ ઉપર કહેલા ગુણ વિનાના મલિન આત્માને ધર્મને ર‘ગ લાગતાજ નથી. ઉપર કહેલા ગુણાવડે વિશુદ્ધ થયેલા આત્માનેજ ધર્મના રંગ ચઢેછે. વળી જેમ ખડબચડી અને પાલીસ ર્યા વિનાનીર ભીંત ઉપર ચિત્ર આબેહુબ ઉઠતું નથી પરંતુ ઘારી મઠારીને સાફ કરેલી સરખી ભીંત ઉપર ચિત્ર જોઇએ એવુ આબેહુબ ઉડી નીકળે છે તેમ ઉપર કહેલા ગુણ્ણાના સસ્કાર વિનાના અસંસ્કૃત હૃદય ઉપર ધર્મનુ' ચિત્ર ખરાખર પડી શકતુ' નથી પણ ઉકત ગુણૈાથી સ’સ્કારિત હૃદય ઉપર સત્ય ધર્મનુ ચિત્ર ખરાખર ખીલી ઉઠેછે. ઉક્ત ગુણાની પ્રાપ્તિદ્વારા ભવ્ય આત્મા સત્ય ધર્મના ઉત્તમોત્તમ લાભ પામી શકેછે એથી ઉપર કહેલા સદ્ગુણાના ખાસ અભ્યાસ કરવાની અત્યાવશ્યકતા સ્વતઃ સિદ્ધ થાયછે, અને તેથીજ તે શ્રેણ સ'ળ'ધી બની શકે તેટલી સમજ લેવી પણ જરૂરની છે. એમાંજ જીવનુ ખરૂ હિત સમાએલું છે.
૧ ક્ષુદ્ર સ્વભાવવાળા અગભીર અને ઉછાંછળા હોવાથી ધર્મને સાધી શકતા નથી. તે નથી કરી શકતે સ્વહિત કે નથી કરી શતા પરહિત. સ્વપર હિત સાધવાની તેનામાં ચાગ્યતાજ નથી. તેથી સ્વપર હિત સાધવાને અક્ષુદ્ર સ્વભાવી એવા ગભીર અને ઠરેલ પ્રકૃતિવાળેજ ચેાગ્ય અને સમર્થ હાઈ શકે છે.
૨ હીન 'ગોપાંગવાળા, નખળા સંઘયણવાળા, તથા ઈદ્રિચેમાં ખોડવાળે સ્વપરહિત સાધવાને અસમર્થ હાવાથી ધર્મને અપેશ્ય કલ્યે છે. કેમકે ધર્મ સાધવામાં તેની ખાસ અપેક્ષા રહે છે. તે વિના ધર્મ સાધનમાં ઘણીજ અડચણ આવે છે, તેથી સપૂર્ણ અંગોપાગવાળા, પાંચે ઇન્દ્રિય પ્રેપૂરી પામેલે અને ઉત્તમ સ`ઘયણુ વાળા સુ'દર આકૃતિવંત પ્રાણી ધ, ને ચેાગ્ય કલે છે. એવી શુભ ૧ Rough ( ર ) ૨ Urholished
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| મામાનદ પ્રકાશ.
સામગ્રીવાળ જીવ શાસનની શોભા વધારી શકે છે અને સર્વજ્ઞ ભગવાને ભાખેલા ધર્મને સમ્યક પાળી શકે છે.
૩ પ્રકૃતિથી જ શાંત સ્વભાવવાળો જીવ પ્રાયઃ પાપ કર્મમાં પ્રવૃત્તિ કરતેજ નથી, અને સુપે સમાગમ કરી શકાય એવા શીળા સ્વભાવને લીધે અન્ય આકળા જીવોને પણ સમાધિનું કારણ થઈ શકે છે. અર્થાત્ આકરી પ્રકૃતિવાળા પણ, શીળા સ્વભાવવાળા જ જનોના સમાગમથી ઠંડી પ્રકૃતિના થઈ જાય છે. તેથી ઠંડી પ્રકૃતિવાળા પ્રાણી સુખે સ્વપરહિત સાધી શકે છે પરંતુ આકળી પ્રકૃતિવાળા તેમ કરવાને અર્થ હેવાથી ધર્મ સાધવાને અગ્ય કહ્યા છે.
૪ દાન વિનય અને નિર્મળ આચારને સેવનાર માણસ સર્વ જનોને પ્રિય હોઈ શકે છે, અને તે આ લેક વિરૂદ્ધ તથા પરલોક વિરૂદ્ધ કાર્યને સ્વભાવિક રીતે જ તજનાર હોવાથી સમ્યગ દ્રષ્ટિ છે. વિને પણ મોક્ષ માર્ગમાં બહુમાન ઉપજાવનાર થઈ પડે છે. સદાચાર સેવી લોકપ્રિય પુરૂષ પોતાની પવિત્ર કહેણી કરણીથી અન્ય જનોને પણ અનુકરણીય થઈ પડે છે. એવી રીતે ઇચ્છા મુજબ વર્તી અતડે રહેનાર માણસ કંઈપણ વિશેષ સ્વપરહિત સાધી શકતો નથી.
પ ફર માણસ કિલષ્ટ પરિણામથી પિતાનું જ હિત સાધવાને અશક્ત છતો પરનું હિત શી રીતે સાધી શકે? તેથી તે ધર્મ રત્નને અગ્ય સમજ. સમ પરિણામને ધારણ કરનાર એ અનુકંપાવાન અક્રૂર આત્મા જ મોક્ષ માર્ગ સાધવાને અધિકારી હોઈ શકે છે.
૬ આ લેક સંબંધી તથા પરલેક સંબધી દુઃખની વિચારણા કરનાર પા૫ ટર્મમાં પ્રવૃત્તિ કરતું નથી અને કાપવાદથી પણ હસ્ત રહે છે એ ભવભીર માણસજ ધર્મ રત્નને એગ્ય હેઇ. શકે છે. પરંતુ જે. નિર્ભયપણે કાપવાદને પણ ભય રાખ્યા વિના સ્વછંદ વર્તન કરે છે તે ધર્મ રત્નને એગ્ય નથી જ.
૭. અશઠ સાણસ કોઇની વંચના કરતા નથી તેથી તે વિશ્વાસ પાત્ર અને પ્રસંશા પાત્ર બને છે. વળી તે પિતાના સદ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મની ખરી ચી.
૧૯ ભાવથી ઉદ્યમ કરે છે તેથી તે ધર્મ રત્નને એગ્ય ઠરે છે. કપટી માણસ પર વચનાથી પિતાના કુટિલ સ્વભાવને લઈ પરને અપ્રીતિ પાત્ર બને છે. તેમજ સ્વહિતથી પણ શકે છે. માટે તે ધર્મને માટે અગ્ય છે.
૮ સુદાક્ષિણ્યતાવંત પિતાનું કાર્ય તજી બની શકે તેટલે બી. જાને ઉપકાર કરતે રહે છે, તેથી તેનું વચન સહુ કોઈ માન્ય રાખે છે. તેમજ સહુ કે તેને અનુસરીને ચાલે છે. આવા સ્વભાભથી સહેજે વપરહિત સાધી શકાય છે તેથી તે ધર્મ રત્નને ચેગ્ય છે. જેનામાં એ ગુણ નથી તે સ્વાર્થ સાધક અથવા આપ મતલબી. ના ઉપનામથી નિંદા પાત્ર થાય છે માટે તે ધર્મરત્નને અગ્ય ઠરે છે.
૯ લજજાશીલ માણસ લગારે. પણ અકાર્ય કરતાં ડરે છે, તેથી તે અકાર્યને દૂર તજી સદાચારને સેવ રહે છે, તેમજ અંગીકાર કરેલ શુભ કાર્યને તે કઈ રીતે તજી શકતું નથી. તેથી તે સદ્ધર્મને ચેગ્ય ગણાય છે. લજજાહીમ તે કઈ. પણ અકાર્ય કરતાં ડરતે નથી તેથી તે અશુભ આચારને અનાયાસે સેવતો રહે છે. ગમે તેવા ઉત્તમ કુળમાં ઉત્પન્ન થયા છતાં તે કુળ મર્યાદાને તજી દેતાં વાર કરતા નથી તેથી લજજાહીન ધર્મ રત્નને અયોગ્ય છે.
૧૦ દયા એ ધર્મનું મૂળ છે અને દયાને અનુસરીને જ સર્વ સદ્અનુષ્ઠાન પ્રવર્તે છે એમ જિન-આગમમાં સિદ્ધાંત રૂપે કહેલું છે, તેથીજ સર્વજ્ઞ ભાષિત સાથે ધર્મનું યથાર્થ આરાધના કરને દયાળુ હોવાની ખાસ જરૂર છે અથાત. દયાળુ જ ધમ રત્નને વેગ્ય છે. દયાહીન કઈ રીતે ધર્મને એગ્ય નથી કેમકે તેવા નિર્દય પરિ ણામ વાળાનું સર્વ અનુષ્ઠાન નિષ્ફળ થાય છે.
૧૬ મધ્યેથ એટલે પક્ષપાત રહિત એવો સામ્ય દ્રષ્ટિ પુરુષ રાંગ ઠેષ દૂર તજીને શાંત ચિત્તથી ધર્મ વિચારને યથાસ્થિત સાંભ લે છે અને ગુણને સ્વીકાર તથા દેષને ત્યાગ કરે છે. માટે તે ધર્મને લાયક છે. પરંતુ પક્ષપાત યુત બુદ્ધિવાળે માણસ અંધ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦
વસંત થયેલ ગળી વતને
આત્માનન્દ પ્રકાશ, દ્વાથી વસ્તુતત્વને યથાસ્થિત વિચારજ કરી શક્તિ નથી તે પછી ગુણને આદર અને દોષનો ત્યાગ શી રીતે કરી શકે ? તેથી પક્ષ પાત બુદ્ધિથી એકાંત ખેંચતાણ કરી બેસનાર ધર્મ રત્નને એગ્ય નથી.
૧૨ ગુણરાગી માણસ ગુણવંતનું બહુ મન કરે છે, નિર્ગણની ઉપેક્ષા કરે છે, સદગુણને સંગ્રહ કરે છે અને સંપ્રાપ્ત ગુયુને સારી રીતે સાચવી રાખે છે, પ્રાપ્ત થયેલ ગુણને દોષિત કરતે નથી તેથી તે ધર્મને એગ્ય છે. નિર્ગુણ માણસ તે બીજા ગુણવંતને પણ પિતાની જેવા લેખે છે, તેથી તે નથી કરતે તેમની ઉપર રાગ કે નથી કરતે ગુણ ઉપર રાગ. પરંતુ ઉલટ ગુણદ્વેષી હાઈ સબૂણને પણ અનાદર કરે છે, અને આત્મગુણને મલીન કરી નાખે છે માટે તે ધર્મ રત્નને અગ્ય જ છે.
૧૩ વિકથા કરવાના અભ્યાસ વડે કલુષિત મનવાળે માણસ વિવેક રત્નને બેઈ દે છે. પણ ધર્મમાં તો વિવેકની ખાસ જરૂર છે, તેથી ધર્મથી માણસને સત્ય પ્રિય થવાને અને સત્ય-હિતકાર વાતને કહેવાનું અથવા સાંભળવાને ઢાળ રાખ જોઇએ. આવા સત્ય પ્રિય અને સત્યભાષક જીવથી સ્વપરનું હિત સહેજે થાય છે તેથી તેવા ગુણવાળાજ ધર્મરત્નને એગ્ય છે. વિકથાવતથી ઉભયને હાનિ પહોંચે છે તેથી તે અગ્ય છે.
૧૪ જેને પરિવાર અનુકૂળ વર્તનારે, ધર્મશીલ અને સદા ચારને સેવવાવાળા હોય છે એ જાડાબળિએ માણસ નિર્વિધ્રપણે ધર્મ સાધના કરી શકે છે. પૂર્વેક્ત સ્વભાવવાળા કુટુંબથી ધર્મ સાધનમાં કંઈ પણ અંતરાય આવવાને સંભવ રહેતું નથી. કેમકે એવું સાનુકૂળ કુટુંબ તે ધર્મ સાધનમાં જોઈએ તેવી સહાય દઈ શકે છે, તેથી ધર્મશીલ અને સદાચારવાળા અનુકૂળ પરિવારવાળે ધર્મ દિપાવવાને એગ્ય ગણાય છે તે પ્રતિકૂળ આચાર વિચાર વાળા પરિવાર વાળે ચગ્ય ગણાતું નથી. કેમકે તેથી તે ધર્મ માર્ગમાં વખતે વખત વિશ્વ ઉભાં થાય છે. માટે શુદ્ધ અને સમર્થ પક્ષની પણ ખાસ જરૂર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મની ખરી કુંચી.
૩
૧૫ દીર્ઘદર્શી માણસ પૂર્વાપરને અથવા લાભાલાભના વિચાર કરી જેનું પરિણામ સારૂ જ આવવાના સ ́ભવ હોય, જેમાં લાભ વધારે અને કફ્રેશ અલ્પ હોય, અને જે ઘા માણુસાને પ્રશસનીય હોય તેવાં કામનેજ આરંભ કરે છે. તેવા દીર્ઘ દર્શી જના ધર્મ રત્નને ચે!ગ્ય છે. કેમકે તે વિચારશીલ અને વિવે કવત હોવાથી સફળ પ્રવૃત્તિને કરનારા હાય છે. તે કઇં પશુ વગર વિચાર્યું નહિ બની શકે એવું અસાધ્ય કાર્ય સહુસા આરંભતા નથી. જે કાર્ય સુખે સાધી શકાય એવું માલમ પડે તેનેજ તે વિવે કથી આદર કરે છે. સહુસાકારી મહુધા અસાધ્ય કાર્ય કરવા મંડી જાય છે, અને તેમાં નિષ્ફળ નીવડવાથી તે પશ્ચાત્તાપના ભાગી થાય છે. તેથી તે ધર્મ રત્નને લાયક ઠરતેા નથી.
૧૬ વિશેષજ્ઞ પુરૂષ વસ્તુઓના ગુગુ દોષને પક્ષપાત રહિત પણે પિછાની શકે છે તેથી પ્રાયઃ તેવા માણુસજ્જ ઉત્તમ ધર્મના અધિકારી કહ્રયા છે. જે અજ્ઞાનતાવડે હિતાહિત, કૃત્યાકૃત્ય, ધર્માધ મેં, ભક્ષાભક્ષ્ય, પેટાપેય કે ગુણુ દેષ સ`બધી બીલકુલ અજ્ઞાત છે તે ધર્મને અચેાગ્યજ છે. કેમકે જે પેતાનુ હિત શું છે તેટલું સમજતા પણ નથી તે શી રીતે સ્વહિત સાધી શકશે ? અને સ્વર્હુિત સાધવાને પણ અસમર્થ હોવાથી પર હિતનું તે કહેવું જશુ ? તેથી પશુની જેવા અજ્ઞાન અને અવિવેકી જના ધર્મને માટે અયેગ્ય છે.
૧૭ પરિપકવ બુદ્ધિવાળા અર્થાત્ સદસદ્વિવેકાદિક ગુણ સપન્ન એવા વૃદ્ધ પુરૂષા પાપાચારમાં પ્રવૃત્તિકરતાજ નથી. એમ હાવાથી તેવા વૃદ્ધને અનુસરીને ચાલનાર પણ પાપાચારથી દૂર રહેછે કેમકે જીવાને સાખત પ્રમાણે ગુણુ આવે છે. કહેવત છે કે જેવી સામત તેવી અસર ’ તેવા શિષ્ટ પુરૂષોને અનુસારે ચાલનાર ધર્મ રત્નને ગ્ય થાય છે, પરંતુ સ્વચ્છ ંદે ચાલનાર માણસ કદાપિ ધર્મને ચેાગ્ય થઈ શકતા નથી કેમકે તે સદાચારથી તે પ્રાયઃ વિમુખ રહે છે.
'
૧૮ સમ્યગ્ જ્ઞાન દર્શનાદિક સર્વે સદ્ગુણુનુ મૂળ વિનય છે, અને તે સદગુણા વડેજ ખરૂ સુખ મેળવી શકાય છે. માટે જૈન શા
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનદ પ્રકાશ, સનમાં વિનયવંત વિનીતને વખાણે છે, લૈકિકમાં પણ કહેવાય છે કે “વને ( વિનય) વેરીને પણ વશ કરે છે, તે પછી શાકત નીતિ મુજબ વિનયને અભ્યાસ કરવામાં આવે તે તેના ફળનું તે કહેવું જ શું? વિનયથી સર્વ ઈદની પ્રાપ્તિ થાય છે તેથી ઈષ્ટ સુખના અભિલાષા જનોએ અવશ્ય વિનયનું સેવન કરવું જ જોઈએ. અવિનીત માણમ ધર્મને અધિકારી નથીજ. કેમકે તે તેની અસભ્ય વૃત્તિથી કંઈ પણ સગુણ પિતા કરી શક નથી પણ ઉલટો ઠેકાણે ઠેકાણે કલેશને ભાગી થાય છે.
૧૯ કૃતજ્ઞ પુરૂષ ધર્મ ગુરૂને તને બુદ્ધિથી પરોપકારી જા ણીને તેનું બહુમાન કરે છે. તેથી સમ્યગ જ્ઞાન દર્શનાદિક ગુણેની વૃદ્ધિ થાય છે માટે કૃતજ્ઞ માણસ ધર્મ રત્નને લાયક છે. કૃતજ્ઞ માણસ ઉપર સામાન્ય ઉપકાર કર્યો હોય તે તેને પણ તે ભૂલ નથી તે અસાધારણ ઉપકાર કરનાર ઉપકારીને તે તે ભૂલેજ કેમ ? કતધ્ર માણસ ઉપકારીએ કરેલા ઉપકારને વિસરી જઈ તેને ઉલટો અપકાર કરવા તત્પર થઈ જાય છે. દૂધ પાઈને ઉછેરેલા સાપની જેમ કૃતજ્ઞ નુકસાન કરે છે માટે તે ધર્મને યોગ્ય નથી. * ૨૦ ધન્ય, કૃતપુન્ય એવો પરહિતકારી પુરૂષ ધર્મનું ખરૂં રહસ્ય સારી રીતે સમજી પ્રાપ્ત કરીને નિરૂડચિત્ત છતાં પિતાને પુર્ણ પુરૂષાર્થને વેગે અન્ય જનેને પગુ સન્માર્ગમાં જોડી દે છે. અર્થાત્ ધર્મનું ખરૂં રહસ્ય જાણનાર અને નિસ્પૃહપણે પિતાનું છતું વીથ ફેરવનાર એવા પરહિતકારી પુરૂની જ બલિહારી છે. તેવા ધન્ય પુરૂષે વપરનું હિત વિશેષે સાધી શકે છે. તેવા ભાગ્યશાળી ભવ્ય ઘર્મને સારી રીતે દીપાવી શકે છે તેથી તે ઘર્મરત્નને અધિક લાયક છે. કેવળ સ્વાર્થવૃત્તિવાળાથી તે સ્વપર ઉપકાર સંભવ નથી. તેથી નિઃસ્વાર્થવૃત્તિ રાખવાની ખાસ જરૂર છે. નિઃસ્વાર્થી અને પોપકારને પિતાના શુદ્ધ વાર્થથી ભિન્ન સમક્તા નથી. અર્થાત્ પરોપકારને પિતાનું ખાસ કર્તવ્ય સમજીને કેઇની પ્રેરણું વિના સ્વભાવિક રીતે સેવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મની ખરી ચી.
૨૩. ૨૧ લબ્ધલક્ષ્ય પુરૂષ સકળ ધર્મકાર્યને સુખે સમજી શકે છે અને તે દક્ષચંચળ તથા સુખે કેળવી શકાય એ હેવાથી છેડા વખતમાં જ સર્વ ઉત્તમ કળામાં પારગામી થઇ શકે છે. આ કાર્યદક્ષ પુરૂષ ધર્મ રત્નને લાયક હોઈ શકે છે પરંતુ અકુશળ, અશિક્ષણ અને મંદ પરિણમી તેમજ અતિ પરિણમી અને ધર્મને લાયક થઈ શકતા નથી. કેમકે તેમની નજર સાપેક્ષપણે સર્વત્ર ફરી વળતી નથી. તેથી તેઓ સત્ય ધર્મથી દૂર રડયા કરે છે, અર્થાત્ ધર્મના ખરા રહસ્યને પામી શકતાજ નથી. માટે ધર્મથી જનોએ કાદશ અને કર્તવ્ય પરાયણ થવાની પણ પૂરી જરૂર છે.
આ પ્રમાણે એ એકવીશે ગુણોનું કંઈક સહેતુક વર્ણન ધર્મ પ્રકરણે ગ્રંથને અનુસરે કરવામાં આવ્યું છે. એ ઉપર વર્ણવેલા ગુણે જેમણે સંપ્રાપ્ત કર્યા છે તે ભાગ્યશાળી ભગ્ન જ ધર્મરત્ન ને લાયક થાય છે. એ એકવીશ ગુણ સંપૂર્ણ જેમને પ્રાપ્ત થયા છે તે ઉત્કૃષ્ટ રીતે લાયક છે. ચતુર્થ ભાગે ન્યૂન ગુણવાળા ભવ્ય. મધ્યમ રીતે લાયક છે અને અધ ભાગથી ન્યૂન ગુણવાળા ભવ્ય જઘન્ય ભાગે લાયક છે. પરંતુ તેથી પણ ન્યૂન ગુણવાળા હોય તે તે દરિદ્રપ્રય-અગ્ય સમજવાના છે, એમ સમજીને સર્વ ભા ષિત શુદ્ધ ધર્મના અભિલાષી જનેએ જેમ બને તેમ ઉક્ત ગુણેમાં વિશેષે આદર કરે એગ્ય છે. કારણકે પવિત્ર ચિત્ત પણ શુદ્ધ ભૂમિમાંજ શોભે છે અને ભૂમિશુદ્ધિ ઉક્ત ગુણવડે જ થાય છે.
( અપૂર્ણ). સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 આત્માન-૬ પ્રકા, અંધારામાં રહેલું એક જીણું જીનાલય. તેનો ઉદ્ધાર થવાની જરૂર. કચ્છ વાગડના મુખ્ય શહેર ભચેથી સુમારે 1 કેસ. ઉપર એક શિકરા નામે ગામ છે, તે ગામમાં ભુજ શહેરથી વિહાર કરી શ્રીમાન્ મુનિ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી સાહેબ ફરતા ફરતા આવી ચઢયા હતા, ત્યાં આવી તપાસ ચલાવતાં તેમના જોવામાં એક ખાલી પડેલું શિખરબંધ છ જીલ ભુવન આયુ, તેની અંદર એક શિલાલેખ છે, પરંતુ તેના કેટલાએક અક્ષર નાશ થએલા છે, અને કેટલાએક રીપેર કામ કરાવનારની બેદરકારીથી ચુનામાં દબાયેલા છે. છતાં મેટી મુર્શીબતે તે અક્ષરે બંધ બેસતા તેમણે કર્યા છે તે ઉપરથી એટલું તે નિવાસ સાબિત થાય છે કે સંવત '૧૭૭૩માં આ શ્રી વાસુપુજ્ય સવામીને પ્રાચીન પ્રાસાદ તૈયાર થએલે છે. તે ભવ્ય દેરાસર તે વખતના કચ્છ નરપતિએ પુજાજી અને સુજાજી નામના ઠકરાઈને આપેલ બાર ગામ પછીના દીકરા ગામમાં તેના માજી કામદાર સતાના અને નવા કામદાર ચાંપશી ગાંધીએ મળી એકસ પીથી બંધાવ્યું અને તેમાં મૂળ નાયક પદે શ્રી વાસુ પૂજ્ય સ્વામીની પ્રતિમા પધરાવી એવું ત્યાંના તે શીલાલેખ ઉપર થી સાબીત થાય છે પરંતુ ચડતી પડતીના નિયમાનુસાર તે ગામ ઉપર વાંઢીયા ગામને ઠાકરે ચડાઈ કરવાથી તે ઉજડ થઈ ગયું એટલે આ દેરાસરની મત એ આધેઈ આદિ ગામમાં શ્રાવકોએ મેકલાવી દીધી. આઠ વર્ષ પછી પાછું આ ગામ આબાદ થયું અને ઠકરાઈ પણ આવી ગયા. પરંતુ દેરાસર ખાલી પડેલું છે, આ દેરા સરને જીર્ણોદ્ધાર કરાવી કેઈ પ્રભુ પધરાવવા ચાહે તે તેને ગયું તીર્થ વાળવા જે મહાન લાભ છે--અગર કોન્ફરન્સ તરફથી કે ભે યણજી તરફથી મદદ મળે તે અત્રેના શ્રાવકે મુનિ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી સાહેબની પાસે હાથ જોડી ખરી લાગણીના બંધનથી બંધાઈ ચુક્યા છે. જે મડાશયને ઈચ્છા આ અમૂલ્ય લાભ હાંસલ કરવા થાય તેણે શ્રીમાન મહારાજ હંસવિજયજી સાહેબને અગર શીકરાના પાને ખબર આપવી તેથી તેનું આ ઉત્તમ કાર્ય ફતેહુમંદીથી પાર ઉરશે. એજ For Private And Personal Use Only