Atmanand Prakash Pustak 004 Ank 07

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531043/1

Page #1

આત્માનંદમા
શ્રી.
દા. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ કે, આમાન પ્રકાશ.
PARTENAIRES LETTREME HELT COLORS BODY REDES MEET
પુસ્તક ૪ છુ. માહુ, વિક્રમ સંવત્ ૧૯૬૩
અક ૭ મા.
પ્રભુ સ્તુતિ.
ગીતિ.
શ્રી અરિહંત ચરણનું, સ્મરણ કરૂ શુદ્ધ ભાવના ધારી; કર્મપ‘ક' પરિહરવા, નિત્ય ઉપાડ્યુૐ જિનેશ શિવકારી. ૧ મા ભવસાગર ભ્રમતાં, જીવ અનંતા ઉપાધિએ ધરતા; જિનવર નામ જપી તે, શિવપદ સુખની સમાધિમાં ઠરતા. ૨
સિદ્ધસૂરિ પ્રબંધ.
( અનુસČધાન ગત પૃષ્ટ ૧૪૬ થી )
સુપ્રભદેવ મત્રીના ખીજા પુત્ર શુભકરને લક્ષ્મી નામે મી હતી. એ લક્ષ્મી ખરેખર લક્ષ્મીજ હતી. શ્રાવીકાના બધા સદ્ગુણાએ તે રમણીમાં વાસ કરેલા હતે. શુભ'કર અને લક્ષ્મી
૧ કર્મરૂપી કાદવ, ૨ દૂર કરવાને, રૂ ઉપાસના કરૂ, ૪ મેક્ષકરનાર,

Page #2

૧૫
ખામાનદ પ્રકાશ
બને શ્રાવક દંપતી પોતાના ધર્મ પ્રમાણે વર્તતા હતા. તેમના ધાર્મિક ગુણથી શ્રીમાલ નગરની સર્વ પ્રજા તેમના ઉપર અત્યંત પ્રીતિ રાખતી હતી.
એક વખતે પ્રાત:કનો સમય હતો, શુભંકર શય્યામાંથી ઉઠી શાચ કરી શુદ્ધ થઈ રામ લેવાની તૈયારી કરતો હતો, તેના ઘરના એક એકાંત ભ. દમાં ધાસિક વિા કરવાને માટે -જુદો જ ભાગ રાખ્યો તે, તે ભાગ હિ એવા નામથી ઓલપાતો હતે. તેમાં દરરોજ શુભ અને લક્ષ્મી ધર્મ સંબંધી કાર્ય કરતા હતા. રામાયિક, પાડુ.. રાય અને અભ્યાસ વિગેરે બધા પવિત્ર કરવા એ ધર્મશહુમાન થતા હતા. શુભંકર પિતાના નિત્ય શારીરિક કર્મથી પરવારી તે ધર્મગૃહમાં આવવા નીકળ્યે, તે વખતે તેની પવિત્ર શ્રી લક્ષ્મી પાસે આવી પોતાની વાણનું લાલિત્ય પ્રગટ કરી બેડલી–પ્રાણનાથ, આજે મેં હવામાં એક વિશાલ સભા મંડપ જોયે, અને તેમાં મટી પશ્ચિદાને બંધ આપતાં એક મુનિરાજને અવલેહ્યા. પછી તરતજ મારાં નેત્ર નિદ્રા રહિત થઈ ગયા. એટલે હું જાગી ઉઠી. તે સાંભળી શુભંકર મંદ હાસ્ય કરે છે. યે , એ સ્વમનું દરશન સોત્તમ છે. કે જૈન વિદ્વાન યોગી તમારા ગર્ભમાં અવતરશે. આપણે પુત્ર જૈન દીક્ષા લઈ આપણાં મંત્રિકુળને દીપાવશે. પતિના આવા વચન સાંભલી પત્ની હાર્ષિત થઈ અને વિદ્વાન પુત્રના પ્રસવની રાહ જોઈ આંગળીના વેઢા ઉપર ગર્ભના દિવસો ગણવા લાગી.
હવે શુભકારની રમણી લક્ષ્મી સગર્ભા થઈ તે સંદર્યવતી શ્રાવિકાના લલાટ ઉપર ધામક તેજ ચલકતું હતું. વિવિધ પ્રકારના પવિત્ર દેહદે તેના હૃદયમાં પ્રગટ થતા હતા. પહેલાના કરતાં તેની ધમકવૃત્તિ વિશેષ દઢ થઈ હતી. તે પ્રતિદિવસ સ્વાધ્યાય ધ્યાન વિશેષ કરતી અને સારી ભાવનાઓ ભાવ્યા કરતી હતી.

Page #3

સિદ્ધપ્રિળ ધ
૫
''
જ્યારે ચેગ્ય સમય થયા ત્યારે ધર્મ ફીથી અલંકૃત એવી લમીએ એક તેજવી પુત્રને જન્મ આપે, આ પ્રભાવિપુ! જન્મ વખતે ! નિર્મળ થઈ ગઇ. સર્વ સ્થળે ઘરત થઇ છે. તે માના બધા શુભચિન્હો સ્વભાવથીજ પ્રગટ કરી દીધ. માત્રી પુત્ર શભકરને ઘેર પુત્ર જન્મે થવાના ખાર વર્ષ શ્રી લપુરની પ્રજા ઘણીજ ખુશી થઇ. સર્વ જ્ઞાતિના અગ્રેસરે પેનાની ખુશાલી બતાવવાને શભ’કરના સનમાં અથવા ૯. . લકસીના સૂનિયા ગહુની આગળ સભાગ્ય રમણીબા ટળે ટળે આવી ળકની માતાને ખુશી ખર અને સુખશાતા પુષ્કર લાગી. શ્રી માલપુરના પતિ શ્રી બર્મલાભ રાજા એ પણ પેાતાના હજુરી માણુને એકલી મેાટી ખુશાલી નહેર કરી; અને પોતાના પ્રમાણિક મ`ત્રીના કુટુંબઊપરના નિરવધી પ્યાર દર્શાવ્યા.
ખાલક માર દિવસના થયા એટલે શુભમતિવાળા શુભકરે નૈમિત્તિક માલાવી તેના જન્મગ્રહ જેવરાવી તેના નામને માટે પુછ્યું. નૈમિત્તિકે રાશીચક જોઇ કહ્યુ` કે, ત્રિપુત્ર, આ કુમારનું નામ કુ ભરશિ ઉપર આવે છે. તે ઉપરથી વિચાર કરી ચતુર પિતાએ તે પુત્રનુ નામ સિદ્ધ પાડયું. કારણ કે, તેણે વિચાર્યું કે, આ પુત્રની માતાને શુભ સ્વમ આવેલ છે, જેથી તે પુત્ર પાતાના પરલોકના કાર્યો સિદ્ધ કરવાના છે, વળી તે આર્હત ધર્મની પવિત્ર દીક્ષા લઇ સિદ્ધની પટ્ટીના કોઇ વાર અધિકારી થયાના છે; માટે તેનુ નામ સિજ પાડવુ ચાગ્ય છે. આવા અનેક વિચાશ કરી શુભકરે પોતાના પુત્રનુ સિદ્ધ એવુ નામ પાડયું હતું.
સિદ્ધ શુકલપક્ષના ચંદ્રની જેમ વધવા લાગ્યા. એનામાં આલ્યવયથીજ બુદ્ધિના ચમત્કાર દેખાતા હતા. એની મનેાવૃત્તિમાં વાગ્દેવીના સુંદર ગીજ અંકુરીત થયા હતા, મરણુશક્તિની નીંત્રતા ઉદિત થઇ અજ્ઞાનતા દિવ્ય પ્રભાવને સ’પાદિત કરતી હતી.

Page #4

ખર
આત્માત પ્રશ્નારા.
અનુક્રમે સિદ્ધ માલ્ય વયમાંથી મુક્ત થઇ કિશાર વયમાં પ્રવેશિત થયા ત્યારે તેનામાં સારાને બદલે નરસા ગુણેાને પ્રાદુ” ભાવ થવા માંડયે. તેની ચાતુર્ય ભરેલી બુદ્ધિના પ્રવાહુ વિપરીત માર્ગે દોરાવા માંડયેા. સમાન વયના માલકના વૃંદમાં કીડા કરવાને તેનું મન આકર્ષાયું. તેને પિતા શુભકર ઘણે! બધ આપી સમાવતો તે પણ તે ઉચ્છ્વ ખલ ખાલક તેને અનાદર કરી ક્રીડાપરાયણ રહેતા હતા.
એક વખતે શ્રાવક ધર્મી પિતા શુભકરે સિદ્ધને મેલાવી પેાતાના ઉત્સગમાં બેસારીને નીચે પ્રમાણે કયું:~
ગૃહ
વત્સ, હવે તુ' યુવાન વયને અધિકારી થયા છું. હવે તારે હૃદયમાં વિચારવુ નેઇએ, કે, ‘ હું કાણુ છુ, કેના કુટું અનેા ? અને મારા ધર્મ શા છે? એટા, તુ આ શ્રીમાલ નગરના સાના એક મંત્રીના કુટુંબના એક માનવ પુત્ર છું. તારા પિતામહુની મહીત ભારતવર્ષની ચારે દિશાએામાં પ્રસરેલી છે. વળી તારૂ કુટુંબ આર્હત ધર્મનું ઉપાસક છે. તારા કુટુંબમાં જૈન ધર્મની પવિત્ર ભાવના રહેલી છે. આવે! વિચાર કરી તારે તારી વર્તણુક સુધારવી જોઇએ. તારા જેવા એક મત્રિક્ષેત્ર અને શ્રાવક પુત્ર થઇ અનુચિત પ્રવર્તન આચરે, એ કેવુ ખાખ કહેવાય ? પ્રિય પુત્ર તું દીર્ઘ વિંચાર કરી જો. શેડા જંખતમાં એક કુલીન કન્યાની સાથે તારા વિવાહ કરવાને છે. નિવાહ થયા પછી તું એક ગૃહસ્થ, ધર્મના ભેાતા થવાને છું, ગૃહસ્થ થયેલા તરૂણ પુરૂષે કેવુ' પ્રવર્ત્તન રાખવુ જોઇએ એ પણ તારે વિચારવાનું છે,
શુભ’કરનાં આવાં વચન સાંભળી સિદ્ધ કાંઇ પણ આવ્યે નહિ. કવિતાના હિતકારી વચનાએ તેના અતર’ગમાં કાંઇ પણ અસર કરી નહી. તરતજ જનકના ઉત્સંગમાંથી ઉભે થઇ તે ક્રીડા કરવાને માટે ચાલતા થયા. પુત્રની આવી વિષમ પ્રવૃત્તિ જોઇ શુભ ર વધારે ચિંતાતુર થઇ ગયે. તે વખતે તેની શ્રી

Page #5

સિદ્ધસૂરિપ્રબંધ.
- ૧૫૪ લક્ષમી અંતર્ગતમાંથી બહેર આવી. પિતાના પતિને ચિંતાતુર જોઈ એ ચતુરા બેલી-માણેશ, શેની ચિંતા કરે છે? આપણે સિદ્ધ કયાં ગયે છે ? હું તેને માટે જ તમને કહેવા આવી છું. સ્વામીનાથ, મારા સવમ વિષે તમે કહેલું તે તદન મૃષા થાય છે, થાય છે. તેવા શુભ સ્વપ્રથી સૂચિત એ પુત્ર આ દુર્ગ કેમ થાય? આવા પુત્રથી શુભની આશા શી રીતે રાખી શકાય? લક્ષ્મીના આવાં વચન સાંભળી શુભંકર બોલ્યો –પ્રિયા, મને પણ એજ આશ્ચર્ય થાય છે, તથાપિ મારા મનમાં શાસ્ત્રની શ્રદ્ધા શિથિલ થતી નથી. શાસ્ત્રકારોએ સ્વમને માટે જે કહેલું છે, તે કદિ પણ અન્યથા થતું નથી. ગમે તેમ થાય તે પણ શાસ્ત્રીય વચને મૃષા થતાં જ નથી. જ્યારે પુત્ર સિદ્ધની તરફ જોઈ વિચાર કરું છું, ત્યારે મને આશ્ચર્ય થાય છે. પ્રિયા, સિદ્ધને મેં હમણાં જ શાંતિથી ઉપદેશ આપવા માંડે, તે પણ મારા ઉપદેશને અનાદર કરીને ઉન્મત પુત્ર ચાલ્યા ગયે. હવે પુત્રને માટે શું કરવું? એજ વિચાર મારા હૃદયમાં ઉત્પન્ન થયો છે. છેવટે હું એવા નિશ્ચય પર આવું છું કે જે એ તરૂણ પુત્રને વિવાહ કરવામાં આવે તે વખતે તે સન્માર્ગને સાથી થાય કારણ કે કુલીન કાંતાના સમાગમથી તેને સ્વભાવ સુધરી જાય અને જ્ઞાન વતી તથા બુદ્ધિ મતી કુલીન બાલાના યોગે તેનામાં સમજણ આવે એ સંભવિત છે. શુકદ્મા આ વિચારે જાણી લક્ષ્મી ખુશી થઈ અને તેણીની મનોવૃતિમાં પુત્ર સુધરવાની ઊમદી આશા ઉત્પન્ન થઈ આવી. લક્રમી હાસ્ય કરતી બોલી પ્રાણેશ, તમારા વિચાર મને યોગ્ય લાગે છે. વિવાહિત થયેલો સિદ્ધ સુધરી જશે એ વાત મને પણ સંભવિત લાગે છે. કુલીન કન્યાઓ ઊભય કુળને ઉદ્ધાર કરનારી હોય છે, એ વાત શાસ્ત્ર અને લોક પ્રસિદ્ધ છે. ઘણાં ઉનમત પુરૂ રમીના રસના રસિક બની સુખ સંપાદન કરી શક્યા છે. વ્યભિચાર જેવા દુર્વ્યસનમાં આશક્ત થયેલા ઉખલ યુવાનોને ઘણી સદૂગુણ સુંદરીઓ સન્માર્ગ

Page #6

૧૫૪
આત્માનંદ પ્રકાશ. દોરી લાવી છે, તેથી સ્વામી, જે આપણે સિદ્ધ વિવાહિત થાશે તે. વખતે સારી સ્થિતિમાં આવી જશે. આપના દીર્ઘદ્રષ્ટિ ભરેલા વિચારેને હું સર્વરીતે મળતી છું.
આ પ્રમાણે બને દંપતી નિશ્ચય કરી સિદ્ધના વિવાહને માટે તૈયારી કરવા લાગ્યા. શ્રીમાલનગરમાં રહેનારા એક વિમલમતિ નામના ધનાઢયની સુધા નામની એક કન્યાની સાથે સિદ્ધને બંધ કરવામાં આવ્યું. સુબોધા ખરેખરી સુધાજ હતી. તેણીએ ધર્મ તથા વ્યવહારને ઉપગી કેટલુંએક સારું જ્ઞાન સંપાદન કર્યું હતું. સતી ધર્મની પવિત્ર છાપ તેણીના આસ્તિક હૃદયમાં પડી હતી. તેની મનોવૃત્તિમાં સ્ત્રી જીવનની સાર્થકતા કેવી રીતે થાય અને સ્ત્રી જીવનની ઉન્નતિ શેમાં છે એજ વિચારે ક્ષણે ક્ષણે ઉત્પન્ન થતા હતાં. એ સુધાની સાથે સિદ્ધને વિવાહ. કરવામાં આવ્યો. તેમના વિવાહના આનંદેવમાં શ્રીમાલનગરની સર્વ પ્રજાએ સારે ભાગ લીધે. સિદ્ધ અને સુવાને રોગ જોઈ લેકે અનેક પ્રકાર વાતો કરવા લાગ્યા. સિદ્ધ એક ઉબલ અજ્ઞાની તરૂણ છે અને સુબધા એક સુશિક્ષિત,
શ્રાવકબાલા છે, તેમને સંસાર સુખદાયક કેમ નીવડે ? ક્યાં કસ્તુરી? અને ક્યાં કાદવ! એવી રીતે જ આ દંપતીને એગ થશે છે. કર્મની ગતિ વિચિત્ર છે. ઉચિત અને અનુચિત તથા કમલ અને કડિન-એ પરસ્પર વિરૂદ્ધ ધર્મને એગ કર્મથી થઈ શકે છે. કર્મની મહાન સત્તા આગળ કંઈનું કંઈ પણ ચાલતું નથી. કર્મ એ મહાનું અદ્ભુત વસ્તુ છે. તે એક છતાં વિવિધ પ્રકતિઓને લઈને અનેક રૂપે થયા કરે છે. તેના પ્રકૃતિ જાલમાં આ બધું વિશ્વ ઓતપ્રેત થઈ રહ્યું છે, વિના અદભુત ચમકા, અઘટિત બનાવો અને અતર્થ ભાવો એ કમની મહાન સત્તાને લઈને જ થયા કરે છે.
અપૂર્ણ

Page #7

જૈન સાળસકાર જૈન સાળ સંસ્કાર.
૮ નામકરણ સંસ્કાર
શુચિ કર્મ સંસ્કાર થયા પછી આઠમે નામકરણ સસ્કાર કરવામાં આવે છે. આ પવિત્ર સસ્કારમાં શ્રાવક શિશુનુ નામ પાડવાને પ્રકાર દર્શાવેલા છે. જેનાથી શ્રાવક સ્થૂલ શરીરને જગતમાં એલખાવી શકે, તેવા નામના સંસ્કાર કરવાની ખાસ આવશ્યકતા છે. વિધિ પૂર્વક કરેલા તે સાંસ્કાર નામવાલી વ્યકિતની ઉપર ધાર્મીક અસર કરી શકે છે. તે પવિત્ર વિધિના મત્રાના ઉચ્ચાર સાથે સ્થાપિત કરેલું નામ યાવતૂળવત એ સ`સ્કારના અળથી અંતરગમાં ઉત્તમ પ્રકારના ગુણાને રેડયા કરેછે.
૧૫૫
નામકરણ સંસ્કારના હેતુ બીજી રીતે પણ ઘણો ઉત્તમ પ્રકારને ગણાય છે. નામ પાડવું, એ ગુણુ અને મને અનુસારે છે, એટલે પ્રાયે કરીને ગુણ અને કર્મને ઉદેશીને નામ પાડવામાં આવે છે. જન્મેલે બાળક ભવિષ્યમાં કેવા ગુણવાળા અને કેવુ’ કામ કરનારા થશે ? એ સૂચનાનુ અવલબન કરીને નામ પાડવામાં આવે છે, પૂર્વે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવને અનુસારૂં નામ પાડવામાં આવતા હતા. ગર્ભવતી માતાએ ભવિષ્યને સૂચવનારા સ્વપ્નાના ભાવ ઉપરથી યાતિર્વેત્તા અને વિદ્વાન્ પિતાએ પોતાના માલકાના નામ પાડતા અને આર્હત ધર્મના પવિત્ર મંત્રોથી નામકરણને ઉત્તમ સહસ્કાર કરતા હતા. જન્મ વખતે આ વિશ્વમાં કાળ કે ક્ષેત્ર ઉપર કાંઈ ચમત્કારી અસર થઇ હાય, તે ઉપરથી પણ નામની ભાવના ઉભી થતી હતી. જેમકે, અભિનંદન પ્રભુના જન્મ વખતે આ બધું વિશ્વ ચારે તરફ આનદ પામ્યું હતું, તે ઉપરથી તે પ્રભુનુ નામ અભિનંદન પડયું. સુમતિ પ્રભુ ગર્ભમાં હતા ત્યારે તેમની માતાને કાઇને ઇનસાક્ આપવાની સારી મતિ થઇ તેથી તે પ્રભુનું નામ સુમતિ કહેવાયું. આ પ્રમાણે વિવિધ જાતના નામની ભાવનાએ થતી હતી.

Page #8

૫૬
આત્માનંદ પ્રશ્નારા,
ચાર
આવા પવિત્ર નામ કરણના સસ્કારને માટે આ દિનકરમાં સારા પ્રકાર દર્શાવ્યે છે. આ સંસ્કાર શુચિકર્મના સંસ્કાર તે દિવસે, અચવા તેનાથી બીજે કે ત્રીજે શુભ દિવસે કરવાના કહેલા છે. નામ કરણમાં જે નામની યેાજના રાશિ ઉપર થાયછે, તેથી તે સ`સ્કાર વખતે ગ્રહુ બળ જોવાની ખાસ આવશ્યકતા દર્શાવી છે. ા પવિત્ર 'સ્કાર કરતી વખતે યાતિષ વિદ્યાને જાણનારા કોઇ પવિત્ર ગૃહસ્થ જોષીને ખેલાવવામાં આવે છે, તે વિદ્વાન જોષી જન્મેલા પાલકના જન્માક્ષરમાં ગુરૂ અને શુક્ર લગ્નથી ચેાથી રાશિમાં આવેલા હાય અને શ્રાવકના શિશુને ચંદ્રનું પૂછું બળ હાય, તે જોઇનેજ નામકરણ સસ્કારને આર્ભ કરે છે.
જે દિવસે નામકરણ સ`સ્કાર કરવાના હોય, તે દિવસે ગૃહસ્થગુરૂ શ્રાવકના ઘરમાં ઉત્તમ સ્થાને આવી શુભ આસનપર બેસે છે, અને પ્રથમ પંચપરમેષ્ટી મત્ર ( નવકાર)નું પ્રીતિથી સ્મરણ કરે છે. આ વખતે બાળકના પિતા અથવા પિતામહુ હાથમાં પુષ્પ તથા ફળ લઇ જોષી સાથે બેઠેલા ગુરૂને નમસ્કાર કરી વિનતી કરે છે. તે વખતે તે વિનયથી કહે છે કે, “ હું ભગવત, મારા પુત્રને નામકરણ સ ંસ્કાર કરે ” તે પ્રસગે માળકના પિતા, પિતામહ વિગેરે કુળપુરૂષ અને કુળની વૃદ્ધીએ આવી પાસે બેસે છે, તેમની સમક્ષ જ્યારે શ્રાવક પિતા નામ કરણ સસ્કાર કરવાને વિનતી કરે છે, ત્યારે તે કુળના વૃદ્ધ પુરૂષો અને વૃદ્ધ સ્ત્રીએ જોષીને જન્મ લગ્ન કહેવાને માટે આજ્ઞા કરે છે. તે પછી જોષી એક સુંદર પાટલા ઉપર ખડીવતી ખાળકની જન્મકુંડલી કરી તેમાં ગ્રહેાને સ્થાપિત કરે છે તે પછી ગૃહસ્થજીરૂ બાળકના પિતા તથા પિતામહુ વિગેરેની પાસે તે જ જ્ન્મકુંડલીની પૂજા કરાવે છે. જન્મકુ'ડલીમાં બાર રાશિઓ લખ વામાં આવે છે, તેથી સુવર્ણમુદ્રા, રૂખ્યમુદ્રા, તામ્રમુદ્રા, સોપારી, ફળ, શ્રીફળ અને નાગરવેલના પાન એ દરેક વસ્તુ ખાર રાશિ

Page #9

જેને સળસંસ્કાર
૧૫૭ પ્રમાણે બાર બાર લઈ પૂજન કરવામા આવે છે, તે પછી તે બધી નવનવ વસ્તુઓ લઈ નવ ગ્રહોની પૂજા કરવામાં આવે છે. તે પછી જેષી તેઓ બધાને. બાળકના જ ગ્રહનું ફળ સંભળાવે છે. તે પછી જોષી. પાટલા ઉપર આળે ખેલ જન્મકુંડળીને કુંકુમાક્ષર વડે પત્ર ઉપર લખે છે અને તે લખીને કુળના વૃદ્ધ પુરૂષને સોંપી દે છે. તે પછી બાળકને પિતા જોષીને વસ્ત્ર, સુવર્ણ વિગેરે આપી તેનું સન્માન કરે છે, સન્માનથી પ્રસન્ન થયેલા જોષી તે પછી બાળકના નામની જન્મ નક્ષત્ર ઉપરથી રાશિ જણાવે છે અને પિતાની સંમતિ લઈ બાળકનું નામ સૂચવે છે. નામ સૂચવ્યા પછી જેષી પ્રસન્ન વદને પોતાને ઘેર ચાલ્યા જાય છે. અને તે ગૃહસ્થ ગુરૂ સર્વકુલના વૃદ્ધ પુરૂષ વૃદ્ધ સ્ત્રીઓ અને બાળકના પિતાની સંમતી લઈ. હાથમાં દુર્વા રાખી નવકારમંત્ર બોલી કુલની વૃદ્ધ સ્ત્રીઓના કાનમાં તે બાળકનું નામ જાહેર કરે છે. તે નામ જાતિ અને ગુણને યેગ્ય હોવું જોઈએ, એ વિચાર તે સ્થલે દર્શાવ્યું છે. બાળકનું નામ જાહેર થયા પછી તે બાલકને જિનમંદિરમાં દર્શન કરાવા લઈ જવામાં આવે છે. તે વખતે બાળકને તેની માતા પિતાની ગોદમાં લઈ પાલખી કે ગાડીમાં બેસી સિભાગ્યવતી સ્ત્રીઓના ગીત અને વાજીના નાદ સાથે જિનમંદિરમાં જાય છે. માતા અને બાળક બંને જિનભગવાને નમસ્કાર કરી તેમની આગળ ચેરીશ સોનામહોર, રૂપાહેર, ફલ અને શ્રીફલ વિગેરે નૈવેદ્ય ધરે છે. તે પછી કુલવૃદ્ધ સ્ત્રીઓ દેવની આગળ તે બાળકનું નામ પ્રકાશ કરે છે. કદિ ગામમાં ચિત્ય ન હોય તે આ વિધિ ઘર દેરાસરમાં કરી શકાય છે. જિન પ્રતિમાના દર્શન કરાવી માતા બાળક સહિત પિષધશાલામાં આવે છે. ત્યાં મંડળી પટ્ટનું સ્થાપન કરવામાં આવે છે. અને તેની નીચે પ્રમાણે પૂજા કરવામાં આવે છે.
મંડળી પટ્ટ પાસે બેઠેલી પુત્રની માતા “બી તમામ ના એ મંત્ર બેલી તેની પૂજા કરે છે. મંડળીના પટ્ટને એ મંત્રથી

Page #10

૧૫૮
આમાનંદ પ્રકાશ,
ગધ, અક્ષત, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ અને નૈવેદ્ય અર્પણ કરે છે. પછી સુવર્ણની દશ મુદ્રા, રૂપાની દશ મુદ્રા, એક આઠ સોપારી, ઓગણત્રીશ શીફલ, અને ઓગણલીશ વસ્ત્રના ખંડ તેમાં સ્થાપિત કરે છે. તે પછી માતા પિતાના બાળકને તેડીને મંડળી પટ્ટને પ્રદક્ષિણા કરી ગૃહસ્થ કે યતિ ગુરૂને નમસ્કાર કરે છે. ત્યારબાદ સુવર્ણની નવી મુદ્રા લઈ ગુરૂના નવ અંગની પૂજા કરવામાં આવે છે. તે પછી નિરૂધના અથવા આરતી કરી ક્ષમા મણ પૂર્વક બે હાથ જેડી બાલકની માતા ગુરૂને નીચેનું વાક્ય બોલી વિનંતિ કરે છે.
વાર જર” “ગુરૂજી વાસક્ષેપ નાખે.” પછી ગુરૂ છે “ ઈ એ અક્ષરો જોડી કામધેનુ મુદ્રા કરી વદ્ધમાન વિદ્યાનો જપ કી માતા અને બાળક બંનેના શિર ઉપર વાસ પ નાખે છે. અને તેમના શિર ઉપર
એ ત્રણ અક્ષરોને સંનિવેશ કરે છે. તે પછી બાલકના નામને અક્ષર સહિત ચંદનનું તિલક કરે છે અને કુલની વૃદ્ધા સ્ત્રીઓનો અનુવાદ કરી તે બાળકનું નામ સ્થાપન કરે છે. તે પછી તેવીજ યુક્તિથી ગાજતે વાજતે તેઓ પાછા પિતાનેર આવે છે અને ઘેર આવીને પતિગુરૂને શુદ્ધ આહાર, વસ્ત્ર અને પાત્રના દાન આપે છે અને ગૃસ્થ ગુરૂને વસ્ત્ર, અલંકાર તથા સુવર્ણના દાન આપે છે.
આ પ્રમાણે આઠમ નામકરણ સંસ્કાર સમાપ્ત થાય છે. આ પવિત્ર સંસ્કાર વિધિ પુર્વક કરવામાં આવે તો જૈન બાળકને ભવિષ્યમાં સારી અસર કરે છે. દરેક વ્યક્તિને નામ ધારણ કરવાની આવશ્યકતા છે. પણ જો તે નામ વિધિ પૂર્વક ધારણ કરવામાં આવ્યું હોય તે તેનો પ્રભાવ ઘણે સારા પ્રકાશિત થાય છે. આ નામકરણ સંસ્કારમાં જે મંત્ર આપવામાં આવ્યા છે, તે મંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવ બળવાન હોઈ તેની દિવ્ય અસર સંસ્કારી બાળ કમાં ધાર્મિક વૃત્તિને પ્રેરે છે. તેથી દરેક ાવક ડચ્ચે આ પવિત્ર સંસ્કાર આચરવાની જરૂર છે. આ ભારતવર્ષમાં પ્રાચીન

Page #11

આર્ય.
૧૫૯
કાલે પ્રચલિત એવી જેનેાની સ`સ્કાર રીતિ જે અત્યારે લુપ્ત થયેલી છે, તે પાછી જાગ્રત થાય તા જૈન પ્રજા પેાતાની પૂર્વની ઉન્નતિ સ`પાદન કરી શકે, એ નિઃસદે વાત છે.
આર્ચ.
મુય એ શબ્દ ઘણા પ્રાચીન છે, આર્ય થવાને માટે ભારતવર્ષની સર્વ પ્રશ્ન વિવિધ પ્રકારે પાતપાતાના દાવા સાબિત કરે છે. દરેક ઉત્તમ પ્રશ્ન આર્ય થવાને મગરૂર થાય, એમાં કાંઇપણ આશ્ચર્ય નથી. આ ભારતવર્ષ આર્ય પ્રજાના નિવાસથી આયાવર્ત્ત એવા ખીજા નામથી એળખાય છે. હવે આવા પવિત્ર આર્યત્વને માટે જૈન શાસ્ત્રમાં પણ સારૂ વિવેચન કરેલું . છે. એ મહાન સમર્થ વિદ્વાનેાએ આર્ય દેશ અથવા આર્ય ક્ષેત્રને સિદ્ધ કરવાને માટે ય શબ્દને વિવિધ પ્રકારના ભેદ પાડી સમજાવ્યે છે; તે દરેક જૈન વ્યક્તિને જાણવા રેગ્ય છે. જૈનધર્મના પ્રાચીન અને પવિત્ર પ્રજ્ઞાપના સુત્રમાં એ વાત ઘણી રીતે સ્પષ્ટ કરીને
લખેલી છે.
તે સ્થળે આર્ય એ શબ્દના અર્થ ઘણાજ ખુખી ભરેલા કરેલા છે. “આત દૈનધમંથ થાતાઃ ઉપાય ધમ: માતા રૂતિ આર્યો: '' ત્યાગ કરવા ચૈાગ્ય ધાથી દૂર ગએલા અને
અગીકાર કરવા ચેાગ્ય પ્રમાથી પ્રાપ્ત થએલા તે આર્ય કહેવાય છે. એટલે જે અધર્મના ત્યાગ કરી ધર્મના અગીકાર કરનારા હાય, તે આર્ય હૈવાય છે. આવા શબ્દાર્થ પ્રમાણે માર્યજીવન સિદ્ધ થયેલું છે. ભારતર્ષના પૂર્વ આાએ એવું જીવન સિદ્ધ કરી બતાવી પેાતાના આયત્વના ગારવને વિશેષ વૃદ્ધિ પમાડેલું છે. એ આર્યના નવ પ્રકાર દર્શાવેલા છે, ૧ ધ્રેચાર્ય, ૨ જાત્યાર્ય ૩ કુલાર્ય, ૪ કમાર્ય. ૫ શિલ્પાર્ચ, ૬ ભાષાર્ય, છ જ્ઞાનાર્ય ૮ અને હું ચારિત્રાર્ય આ નવ પ્રકારે આર્યત્વના ભેદ પડી શકે છે

Page #12

૧૬s.
આમાનંદ પ્રકાશ. અને તે તે અંશે તેનામાં આર્યત્વ સ્પષ્ટ રીતે દશ્યમાન થાય છે.
આ હિંદ દેશને પ્રાચીન જૈન વિદ્વાને આર્ય દેશના નામથી ઓળખાવે છે. અને જેમાં બધા મળીને બત્રીસ હજાર દેશ વસતા હતા. તે ભરતક્ષેત્ર કહેવાય છે, એ આહંત સુગમાં લેખ પણ આપેલ છે. તેમાં કેટલાએક અનાર્ય દેશો પણ રહેલા છે. અનાર્ય દેશથી ભિન્ન એવા જે સાડી પચવીશ આર્ય દેશ છે, તે પહેલા ક્ષેત્રાર્થ કહેવાય છે.
બીજા ત્યામાં આર્યજાતિની ગણના કરેલી છે. તેમાં મુખ્યપણે છ આર્યજાતિ કહેલી છે. ૧ અંબ૪, ૨ કલિંદ ૩ વૈદેહ, ૪ વેદાંગ, ૫ હરિત અને ચુંચ–એ છજાતિ આર્યજાતિમાં મુખ્ય છે. તે ઇભ્યજાતિ એવા નામથી પણ ઓળખાય છે. જે જાતિ એ એ છ જાતિઓમાં સંયુક્ત છે, તે જ જાતિ આર્ય, બાકીની જાતી આર્ય ગણાતી નથી. જોકે બીજા શાસ્ત્રમાં અનેક જાતિ કહેલી છે, તોપણ ઉપરની છ જતિ લેકમાં પુજનીય તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
સાંપ્રતકાલે આર્ય જાતિના નામ રૂપાંતર થઈ ગયેલા છે, તેપણ પરંપરાએ એ આયત્વની છાયા ઉપરની છ જાતિમાં રહેલી છે. અને તે છ જાતિઓમાં બધી આર્ય જાતિને સમાવેશ થઈ જાય છે. ત્રીજા કલાર્ય કહેવાય છે, તે કુલાર્યમાં છ કુલને સમાવેશ કરેલ છે. ૧ ઉગ્રંકુલ, ૨ ભેગકુલ, ૩ રાજકુલ ૪ ઇક્વાકુકુલ, પ જ્ઞાનકુલ અને ૬ કૌરવકુલ-એવા એ છ કુલના નામ છે. આ છ કુલની ગણના ક્ષત્રિય કુને ઉદ્દેશીને કહેલી છે. આશ્વર રાષભ ભગવતે જે કુલને પુરરક્ષક અથવા દેશરક્ષક ની પદવી આપી હતી, તે પહેલુ ઉગ્ર કુલ થયેલું છે, અને તેના વંશજો ઉચકુલના નામથી લખાયા છે. એજ પ્રભુએ જે કુલને પુજ્ય તથા માનનીય તરીકે ગયું છે, તેનું કુલ ભેગકુલ તરીકે પ્રખ્યાત થયેલું છે. તેઓના બધા વંશજો ભેગકુલના ગણાયા છે. આ વિશ્વની મર્યાદા બાંધનાર આદિનાથે જેઓને મિત્ર તરીકે ગયા છે, તેઓની ગણના રાજ કુલમાં થયેલી છે.

Page #13

આર્ય,
૧૬૧ છેલ્લા તીર્થકર શ્રી મહાવીર સ્વામીને વશ જ્ઞાનકુલ એવા નામથી ઓળખાય છે. અષભદેવ પ્રભુને પોતાને વશ તે ઈઠ્યાકુ કુલ કહેવાય છે. અષભદેવ ભગવાનના ફરૂ નામના પુરથી ચાલે લા વંશને કેરવવંશ કહેલ છે. રૂષભદેવ ભગવાનના ચંદ્રયા અને સૂર્યયશા નામના પુત્રના વંશ ચંદ્રવંશ અને સૂર્યવંશના નામથી ઓળખાય છે, આ બધા વંશની ગણના ઈક્વાકુ વંશમાં પણ થાય છે.
ચોથા આય તે કર્મણ્ય કહેવાય છે, તેઓ પિતાના કર્મ બંધા ઉપરથી આર્યત્વમાં ઓલખાયા છે. કાર્યના અનેક ભેદ પડેલા છે; તોપણ તેઓમાં સાત ભેદને મુખ્ય રીતે ગણેલા છે. ૧ દોસિકા એક જાતિના કાર્ય કહેવાય છે. ૨ સાત્તિકા, ૩ કપાસિકા, ૪ મુક્તિ વૈતાલિકા, ૫ ભંડતાલુકા, ૬ કલાદિક અને ૭ નરવાહ નિકા ઇત્યાદિ તિપિતાના કામ ઉપરથી લખાઈ તેઓ કર્માર્ય પદને પામેલા છે.
પાંચમા શિ૯પાર્ય છે, તેઓ શિલ્પ એટલે પિતાપિતાની કા રીગરીને લઈ આર્યત્વને પામેલા છે, તે શિલ્પાર્યના ઘણા ભેદ થઈ શકે છે. તેઓમાં દરજી, રંગારા, વણકર, ચર્મકાર, કટકાર ( ઘાંચા ) સુથાર, છત્રકાર, ચિત્રકાર, ચણનાર, સંખારા, કુંભકાર લુહાર વિગેરે આર્ય કારીગરેની ગણના કરેલી છે.
- છઠી ભાષાર્થ કહેવાય છે. જેઓ જુદી જુદી ભાષાઓ - લનારા છે, તેઓ ભાષાને લઈને આર્યત્વને પામેલા છે, તેમાં જે અધી માગધી ભાષા બોલનારા હોય તેઓનેજ આર્યત્વ ઘટિત છે. બ્રાહ્મી લિપીના અઢાર ભેદની પ્રવૃત્તિ એ ભાષામાં આવે છે. એ અઢાર લિપી અઢાર દેશની ભાષાથી ઓળખાય છે. તે ભાષાના શબ્દો પરપર એક બીજાની ભાષામાં એકત્ર થએલા હોય છે. તે બધી ભાષા અર્ધ માગધી કહેવાય છે.
* સાતમા જ્ઞાનાર્ય કહેવાય છે. પાંચ પ્રકારના જ્ઞાનના ભેદથી તે જ્ઞાનાર્યના પાંચ ભેદ પડે છે. મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન,

Page #14

આત્માનંદ પ્રકાશ
મન:પર્યવજ્ઞાન, અને કેવળજ્ઞાન એ પાંચ જ્ઞાનમાંથી જે કાઇજ્ઞાન
ને ધારણ કરનાર હોય તે જ્ઞાનાર્યમાં ગણાય છે. એ ઉપરથી મતિજ્ઞાન:ર્ય, શ્રુતજ્ઞાનાર્ય, અત્રધિજ્ઞાનાર્ય, મન:પર્યજ્ઞાનાર્ય અને કેવલજ્ઞાનાર્ય-એવા જ્ઞાનાર્યના પાંચ ભેદ થઇ શકે છે. આઠમા દર્શનાય છે. દર્શન ઉપરથી આર્યત્વ ને પ્રાપ્ત કરેતે દર્શનાય કહેવાય છે, એ દીનાર્યના મુખ્ય બે ભેદ છે. સરાગ દર્શનાર્થે અને વીતરાગ દર્શનાર્થ. તેમાં સરાગ દર્શનાર્ય કાર્યકારણ ના નયમતથી દક્ષપ્રકારના થાય છે. તેમના ૧ નિસર્ગરૂચિ, ૨ ઉપદેશચિ, ૩ આજ્ઞારૂચિ, ૪ સૂત્રરૂચિ, ૫ ગીજરૂચિ, ૬ અ ભિગમરૂચિ, છ વિસ્તારરૂચિ, ૮ ક્રિયારૂચિ; - સોપશે અને ૧૦ ધર્મરૂચિ-એવા દશનામ છે.
જે આર્ય કાઈ ખીજાના ઉપદેશ વિના જાતિસ્મરણ કે પ્રતિભારૂપ પેાતાની બુદ્ધિ એ સત્ય પદાર્થનું સ્વરૂપ જાણી શકે તે નિસર્ગરૂચિ સરાગ દર્શનાર્ય કહેવાય છે. આવા આર્યની સત્ય થવાની રૂચિ આત્માની સાથે તત્ત્વરૂપ બનવાને પિરણામ પામે છે. તેમજ જિનેન્દ્ર દેવે જ્ઞાનના બળથી જોએલા દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ અને ભાવ તથા નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, અને ભાવ-એમ ચાર પ્રકારે પોતાની મેળેજ પરાપદેશ વિના જાણે અને તે ઉપર શ્રદ્ધા કરે તે નિસગરૂચિ કહેવાય છે.
ઉપદેશથી
સર્વજ્ઞ જિન ભગવતના અથવા છાસ્થના બીજા ઉપદેશ ચિ
જીવાદિ નવ પદાર્થાની ઉપર શ્રદ્ધા કરે, તે
આર્ય કહેવાય છે.
પ્રવચનમાં જે આજ્ઞાએ કહેલી છે તે સત્ય અને માનનીય છે, તેમજ પ્રવર્તન કરવાને યાગ્ય છે, એમ જે માને તે ત્રીજા આજ્ઞારૂચિ આર્ય કહેવાય છે. અગની અંદરના અને અંગની ખાહેરના સૂત્રેાને જે જાણે અને તે પ્રમાણે વર્તી સમ્યકત્વનુ અવગાહન કરે, તે ચેાથા સૂત્રરૂચિ આર્ય કહેવાય છે.
અપૂર્ણ.

Page #15

જગતમાનું નીતિમય શાસન. જગમાંનું નીતિમય શાસન.
(ગયા અંકથી ચાલુ ). અસત્ અને અનીતિનું અસ્તિત્વ આ રીતે નિયમશાસ્ત્રથી વિરૂદ્ધ નથી તેમ જ અસત અને અનીતિ સત તથા નીતિથી ઉત્પન્ન થતાં નથી. પણ સત્ તથા નીતિથી ઉલટી સ્થિતિઓ હાઈ સંભવરૂપે છે, અને મનુષ્યના પ્રમાદથી મનુષ્યની દુર્બદ્ધિથી, સત તથા નીતિની મનુષ્યથી થતી અવગણનાથી તે વા.
સ્તવિકતા પામે છે. તે સત તથા નીતિનાં શત્રુ હોઈ નીતિનિયમ ઉપરાંત મનુષ્ય ઉપર જુદું રાજ્ય ચલાવનાર શક્તિ નથી. ગીતામાં કહ્યું છે તેમ માનવ દ્વાનો પુરાવરિપુરાના ( અધ્યાય ૬, ક પ ) “ આત્મા એજ આત્માને બધુ છે, આત્મા એજ આત્માનો રિપુ છે,”આમા નીતિનિયમનું અનુસરણ કરે છે ત્યારે પોતાને બધુ થાય છે, અને નીતિનિયમનું ઉલ્લંઘન કરે છે ત્યારે પિતાને રિપુ થાય છે, તેને ખરાબ કરનાર બીજા કેઈ રિપુ નથી.
આ રીતે અસત તથા અનીતિને સંભવ તે નીતિમય શાસનથી વિરૂદ્ધ નથી. એ સંભવની વધારે ચર્ચા ધર્મને લગતી છે, કેમકે આ જીવન પછીની અવસ્થા વિષે વિચાર તેમાં દાખલ થાય છે. પરંતુ પ્રસ્તુત વિષયમાં મર્યાદા નિર્ણય કરવા સારૂ એ ચર્ચા આવશ્યક થાય છે. દુનિયાની અવસ્થા નિયમિત શાસનને અનુકૂળ છે કે નહીં એ ચર્ચા સંબંધમાં દાકતર માર્ટિને કહે છે, “ દુનિયાની કેવી ઘટના હોવાની આપણે આશા રાખી શકીએ એ આ પ્રશ્નને વિચાર કરતાં લક્ષમાં રાખવું જોઈએ, તે સિવાયની બીજી કપિત ઘટનાની કસોટી ઉભી કરતાં પરસ્પર વિરોધી ધોરણે લાગુ કરવા આપણે બેસવું પડશે અને એક બીજા સાથે સંવાદી ન થાય એવાં ઉત્તમ લક્ષણે દુનિયામાં હોવાની માગણી કરવી પડશે, જગતના કોની ઘટના તેના સરસ્વરૂપને અનુકુળ છે કે કેમ એ જાણવા આપણે ઈચ્છીએ

Page #16

આત્માનદ પ્રકાશ. છીએ. એ પ્રમાણે એ ઘટના નીતિમય હોવી જોઈએ અને મનુષ્યમાં લક્ષણ ( Character ) બંધાય તે પ્રમાણે વર્તન થાય અને તે કસાય એવી વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ; પરંતુ સારું લક્ષણ તે ખરી પસંદગીમાં રહેલું છે, અને તેની જોડે જ બેટી પસંદગી શક્ય ન હોય તો તેને અવકાશ રહેતું નથી, તેથી સંભવને કેટલાક પ્રદેશ મનુષ્યની સ્વતંત્ર ઈચ્છાને સેંપી દીધેલ હોવો જોઈએ કે જે પ્રદેશમાં તેમની પરિક્ષા થઈ શકે. સૃષ્ટિમાં અસિદ્ધિ તથા અપુર્ણતા અટકાવવાને બીજા ગમે તેટલાં મજબુત બંધને હેય પણ આ વિષય તે એ છે કે અનીતિઅસ-ના સભવ માટે તે ખુલ્લું રહે જોઈએ. નીતિ ઉપરનું આ જોખમ ઈશ્વરની પવિત્રતાથી વિરૂદ્ધ નથી પણ તે પવિત્રતાને તત્કાળ પ્રકટ કરવા માટે તે આવશ્યક છે, અને તેથી માલમ પડે છે કે, સની ફરજ પાડવામાં આવતી નથી, કારણ કે ફ– રજ પાડવામાં આવે તેજ ઘડીએ ફરજના સ્પર્વ સાથે જ સતનું સ્વરૂપ ઉડી જાય છે. પરંતુ અસતને સંભવ દૂર કરી શકાય તેમ ન હોય તે છતાં અનેક રીતે તે મર્યાદિત થઈ શકે, અને એટલું આપણે વાજબી રીતે માગી શકીએ કે એ મર્યાદા એટલી બધી વિશાળ હોવી જોઈએ નહીં કે જેથી નીતિમય જગતની સમલતા ( equilibrium ) ને જોખમ આવે અને નીતિના ધારણ વગરના જગત કરતાં નીતિના ધોરણવાળા જગતની જે શ્રેષતા છે તે નાશ પામે. જેમ આપણે ઘરમાં બાળકને આજ્ઞા ઉલ્લંઘન કરવાની છૂટ રહેવા દેવામાં આવે અને તે જ સાથે કુમાર્ગે જવાય એવું પગલું તે ભરે એવે તેના પર ભરોસો રાખવામાં ન આવે એવી ગ્ય તુલના જાળવવી એમાં ડહાપણ ભરેલી કેળવણું છે તે જ પ્રમાણે જગતનું રાજય નીતિએ ચલાવવામાં ઉત્તમોત્તમ ઉદારતા પ્રાપ્ત કરવાને પુરતે અવકાશ રહે અને તે સાથે દોષ તથા વિમાર્ગગમન ઉપર ઘટતો કાબુ રહે એવી ઘટના હેવાની આપણે આશા રાખીએ છીએ..

Page #17

જગતમાં નીતિમય શાસન. ૧ “ દુાિની ઘટનાની કિંમત કરવામાં બીજી એક સાવચેતી એ ધ્યાનમાં રાખવાની છે કે એ વ્યવસ્થા એક સ્થિતિમાં સ્થિર રહેતી નથી, એક વાર વ્યવસ્થા સંપૂર્ણ થઈ ગઈ અને પછી સદૈવ તેવી જ રહેવાની એમ નથી, પણ તે હમેશ ગ્રુજાતી જ જાય છે, તેની ઘટનાના બધા અવયવે ગતિવાળા જ રહે છે અને અસંખ્ય પ્રકારે નવાં નવો પરિણામ ઉત્પન્ન કરે છે. એ વ્યવસ્થા બદલાતી કિંમતવાળી સ્થિતિઓની પરંપરા દર્શાવે છે, અને તેમની એક સ્થિતિ પકડી લઈ એમ કહેવું કે એ દુનિયાની ઘટનાનું આનાથી ખરેખરૂં નિરૂપણ થાય છે, એગેરવ્યાજબી છે કારણ કે, જેનું સાધન તરિકે જ મુખ્ય મૂલ્ય છે તેને એ રીતે ડિરાવવાની ભૂલ થાય છે. વિશ્વના આ ભાગમાં એક વખતે ફકત આદિનું ઘુમતું વાદળું હતું એમ આપણને કહેવામાં આવે છે. તે વખતે આકાશમાં પસાર થતા કાઈ બુદ્ધિમાન નિરીક્ષકે તે જેવું હેત તે એ શું છે તે એને સમજાતજ નહીં. અને તેને એમ લાગતું કે જેણે એ વાદળું અહીં મુક્યું હશે તેને જીવતાં પ્રાણીઓ ગમતાં નહિ હોય, અને પિતાને પ્રદેશ એ ઉષ્ણ કરે તેમાં જીવતાં પ્રાણીઓ રહી શકે નહીં એ તેને સંકલ્પ તે નિશિક્ષકને જણાત. પણ આજે એ નિરીછેક પાછો આવે તે એ જ પ્રદેશમાં વસ્તિથી ઉભરાઈ જતા ગેળા તેને માલમ પડે. ઝાડની કિંમત પર થતાં પરથી નહિં પણ વર્ષમાં બની જતાં જગલ ઉપરથી કથ્વી જોઈએ. અને એ રીતે, આપણી દુનિયામાં વિવિધ સંબંધેની જે ઘટના નજરે પડે છે તેનું મૂલ્ય જાણવા માટે કયા લક્ષ્ય હેતુ તરફ તેનું વલણ છે તે મુખ્યત્વે કરી દેવું જોઈએ, અને અમુક ક્ષણે તેની કેવી સ્થિતિ છે તે પર મુખ્ય દષ્ટિ કરવી જોઇએ નહિં. એ લક્ષ્ય હેતુ દુનિયાની ખરી ભાવના માલમ પડે છે, અને ચિતન્યવાન ઉત્પન્ન કર્તનો અર્થ સમજાય છે. વિદ્યમાન સ્થિતિમાં જે અપણા છે તે માત્ર આગળના ઉત્કર્ષના આધારનું સ્થાન

Page #18

૧૯૬
આત્માનંદ પ્રકાશ. હોય અને તે ઊપર ટેકો મુકી આગળ પગલું ભવિષ્ય તરફ ભરવામાં આવે ત્યારે નીચે તે પડી જાય તેમ હોય એમ બને. જીવનમાં ખામીઓ અને અનિચ્છે છે તે ટીકાને પાત્ર નથી એમ હું કહે નથી. ફક્ત જ્યાં તે ક્ષણિક અને સાધનભૂત હોય ત્યાં તે જે હેતુને પુષ્ટ કરતાં હોય તેની સરખામણીમાં તેમની કિંમત કરવી. જોઈએ, અને જે સિદ્ધિ માટે એ સાધનો વપરાય છે તે સિદ્ધિ એવી ગ્ય નથી એમ બતાવવામાં આવે ત્યાં સુધી દોષ કહાડો જોઈએ નહિ.” ( એ સ્ટડી ઓફ રિલિજીયન, ભાગ ૨, પ્રકરણ ૩, પૃષ્ઠ ૫૪–૫૫ ) અહીં દાક્તર માટિનેને કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે સૃષ્ટિ અપાર છે અને બધી રીતે ગમ્ય નથી. આત્માનું જીવન પણ મૃત્યુથી અકટતું નથી. મનુષ્યની જીદગાનીને આપણને જેટલે અનુભવ છે તેનાથી સૃષ્ટિના નિયન અંત્ય નિર્ણય થઈ શકતું નથી. પરંતુ એક મનુષ્યનું જીવન અ૫ છતાં એવા ઘણુ મનુષ્યનાં જીવન ઘણુ કાળ સુધી મેંધાયાં જાય છે, તેથી તેમાં નીતિનું ઊતરતા પણું છે કે નહિં એ પ્રશ્ન અકારણ નથી. અનીતિનો સંભવ દૂર થઈ શકતા નથી, પણ તેની હદ એવી હોવી જોઈએ કે નીતિથી નિયત થયેલી સૃષ્ટિનું સમતોલન નષ્ટ ન થાય, વૃષ્ટિ અનીતિથી ભરેલી (immora ) ન માલમ પડે એટલું જ નહિ પણ નીતિના ધોરણ વગરની ( પummoral ) માલમ . પડે એવી અપીતિના સભવની મર્યાદા હોવી જોઈએ.
નિતિમય શાસન વિશે વિચાર કરતાં બીજી એક મર્યાદા ધ્યાનમાં રાખવાની છે તે એ છે કે દુનિયા સામાન્ય સાર્વત્રિક નિયમોવડે ચાલે છે. સૃષ્ટિ જે નિયમોને વશ છે તે સર્વકાલ સરખી રીતે પ્રવૃત્તિ કરે છે અને તેમાં વખતે વખત અથવા અકસ્માત ફેરફાર થતો નથી, નીતના નિયમો જનારે જ આખી સૃષ્ટિના જડ-ચેતન્ય પદાર્થના નિયમો યોજ્યા , બધા નિયમના ભાવી પરિણમે લક્ષમાં રાખી રષ્ટિ રચાઈ છે. તેથી

Page #19

જગતમાંનું નીતિમય શાસન
૧૬૭
k
નીતિના વિજય માટે-પુણ્યના ફળ માટે અથવા અનીતિના પરાભવ માટે—અને પાપની શિક્ષા માટે સૃષ્ટિના નિયમાના ભગ થતા નથી અને થવા જોઇએ પણ નિહ. અર્થાત સૃષ્ટિના નિયમે ઉપરાંત અને નિયમેથી અલગ ચમત્કારી ( miracles ) થતા નથી. નીતિમાને લાભ કરવા અથવા હાનિથી બચાવવા એકાએક નિયમે તેડવા પડતા હોય અથવા અનીતિને લાભ થતા અટકાવવા કે શિક્ષા કરવા એકાએક નિયમે તેડવા પડતા હાય તા નિયમે ઘડતી વખતે—સૃષ્ટિ રચતી વખતે એટલી ખામી રહી ગયેલી, એટલુ: વિચારમાં લેવુ રહી ગયેલું, એટલા માટે ઘટના કર્યા વિના નિયમે ભૂલમાં રચાઇ ગયેલા, એમ અયુક્ત અનુમાન થાય. આ સંબંધમાં એક ઇંગ્રેજ લેખક કહે છે, કે કુદરતના સામાન્ય નિયમોને! ભગ થઇ ઇશ્વરની દિવ્ય શક્તિના આવિાવરૂપ ચમત્કારો થાય એ આ રીતે અસંભિવત માલમ પડે છે—(૧) કારણ કે, ઇશ્વર હાજર છે એમ બતાવ વમાં એ કાંઈ કામમાં આવે તેમ નથી, નિયમાનુસાર ઇશ્વરની શક્તિને વ્યાપાર ચાા ય છે એથી ઇશ્વરની હાજરી માલમ, પડે છે જ; ( ૨ ) કારણ કે કેઈપણુ બનાવ સર્વ નિયમથી અતિક્રાન્ત છે એમ સાીત કરવું એ અશકય છે; ( ૩ ) કારણ કે, એકદર રીતે માનવ અનુભવ એમ દર્શાવે છે કે ઇશ્વર પેાતાની મળ યાજનાનેજ વળગી રહે છે; ( ૪ ) કારણ કે, ઇશ્વરના નિયમે બધા મનાવા માટે પર્યાપ્ત છે એ ધારણા મૂકી દેવાથી ઇશ્વરના ડહાપણ માટેના આપણા વિચાર ઉતરી ય છે. ” ( ગ્રાઉન્ડસ એન્ડ પ્રિન્સિપલ્સ એક રિલિજીયન, કતા જોન રાઇટ. પ્રકરણ ૭–૨ મત્કારી. પૃષ્ઠ ૧૦૪). ષ્ટિ કર્તાના ચમત્કારે સૃષ્ટિની વિશાળ યોજનામાં, મહાન અને દૂરગામી “નિયમેામાં, ભવ્ય અને સુન્દર બનાવામાં અને પ્રાણીઓને આપેલી અદ્ભુત શક્તિઓમાં રહેલાછે, એ સર્વ ચમત્કાર પૂર્ણજછે, અને તેના તરફ સાન' આશ્ર્ચર્યવૃત્તિ થવા માટે નિયમાના ભ'ગરૂપ ચમત્કારોની કાંઇપણ

Page #20

૧૬૮
આત્માનંદ પ્રકાશ.
આવશ્યક્તા નથી. ધર્મના વિષયમાં ન ઉતરતાં. પ્રસ્તુત ચર્ચા - બંધે એટલું જ લક્ષમાં રાખવાનું છે કે નાતિના શાસન માટે એવા નિયમભંગેની એવા ચમત્કારોની આવશ્યકતા નથી. હમેશના નિયમે નીતિનિયમનું શાસન જાળવવાને બસ છે તે આગળ જતાં જોઈશું. વળી તેની સાથે એ પણ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે હમેશના નિયમોની પ્રવૃત્તિ થતી રહેશે એમ ધારીને જ મનુષ્પો નીતિને માર્ગે ગતિ કરે છે, સત્ય મેલવાથી એકાએક હાથમાંના કણનો ધનભંડાર થઈ જશે એમ મનુષ્ય આશા રાખતા નથી. અસત્ય બોલવાની કે બીજું દુરાચરણ કરવાની ના પાડનાર રાય અને નીતિ ખાતર પ્રાણ એવા તૈયાર થાય છે ત્યારે એમ આશા રાખતું નથી કે આ માટે તેનો વધ કરનારની તરવાર એકાએક પિચી થઈ જશે અથવા તેનો હાથ એકાએક જડ થઈ જશે અને આખરે પ્રાણ એવો નહિં પડે. આવી આશા રાખી નીતિ પળાતી હોય તે નીતિની કિંમત જ ન હોય, નીતિમાં કાંઈ ઉચ્ચતા કે ઉદારતાજ નહોય. નીતિ તે માત્ર ફાયદો મેળવવાની યુક્તિ બની જાય અથવા હુમલો કરનારને ડરાવવાને હેંગ થઈ પડે. આ રીતે, સીતા સરખાં પુણ્યશાળી પવિત્ર મનુ બે અગ્નિમાંથી વગર દાઝે પાર થઈ શકે એ શકયતા નીતિનિયમની સત્યતા માટે આવશ્યક નથી. જુના કાળમાં ન્યાય કરવામાં “ દિવ્ય ” ( trial by ordeal )થી પારખું જોવામાં આવતું, તપાવેલું લેખંડ હાથમાં લઈ દાઝે નહિ તેની વાત સાચી ઠરાવવી એવું ધારણ બાંધવામાં આવતું, એ પણ નીતિ નિયની પ્રવૃત્તિ સંબંધમાં ભૂલભરેલો વિચાર હતો. જડ પદાર્થોના નિયમ પિતાની ઘટના પ્રમાણે ચાલે છે, જડ પદાર્થો કે તેમના ધર્મ નીતિ અનીતિને ભેદ જોઈ શકતા નથી, તે ભેદ જે જડ પદા
ના નિયમે પિતાને એકાએક બદલી શકતા નથી અને રષ્ટિને નિયંતા તે બદલવા વચ્ચે પડતું નથી. દુનિયા જેવી છે તેવી દુનિયામાં રહી નીતિ પાળવામાં માણસની પરીક્ષા છે, માણસની

Page #21

માનપત્રનો મેળાવડો
૬૯ ઉન્નતિ છે. ધર્મ અને નીતિ માટે જુલમીને હાથે પ્રાત ત્યાગ કરવામાં ધર્મ અને નીતિનો વિજય છે. પ્રહૂલાદ પેઠે ધાર્મિક જનને તપાપેલા સ્તંભ દઝાડતા ન હોય તો ધર્મ અને નીતિ બહુ સહેલાં થઈ જાય. પ્રલાદ સરખી શ્રદ્ધા અને ધાર્મિકતા વગરના માણસો પણ એમ બચી જવાની આશાથી તપાવેલા તંભને વળગવા તૈયાર થઇ જાય. સૃષ્ટિના નિયમોની સાર્વત્રિક અશિથિલતા જ નીતિના વિજયને અવકાશ આપે છે.
(અપૂર્ણ) વરસન્ત.
માનપત્રનો મેળાવડો. અમારી આત્માનંદ સભાના એક. સભાસદ મી. ઝવેરચંદ મગનલાલ મુંબઈની યુનિવસતિની એલ. સી. ઈ. ની પરીક્ષામાં ફતેહમદ થવાથી એમને અમારી સભા તરફથી માનપત્ર આપવાને એક મેળાવડો અત્રેની સામળદાસ કોલેજના પ્રીન્સીપાલ મહેરબાન સંજાણ સાહેબના પ્રમુખ પણ નીચે કરવામાં આવે હતે. મેળાવડામાં અમારી સભાના સભાસદે ઉપરાંત સંઘના પ્રતિષ્ઠિત ગ્રહથે, દરબારી અમલદારો તથા અન્ય કેમના માનવંતા ગૃડ, વગેરેએ હાજરી આપી હતી. પ્રથમ મી. ગુલાબચંદ આણંદજીએ મેળાવડે મેળવવાનું કારણ કહી બતાવી આગળ જણાવ્યું કે
મહંમ ન્યાયાનિધિ મુનિરાજ શ્રીમદ્ આત્મારામજીના ભક્તિમાનું શ્રાવ એમના સ્મરણાર્થે લગભગ બાર વર્ષ પહેલાં આ સંસ્થા સ્થાપના કરી છે. એ સંસ્થાના સ્થાપકમાં મહેમ વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી બેરીસ્ટર–એટ–લે, મુલચંદ નથુભાઈ વકીલ અને હરીચંદ માથુભાઈ બેરીસ્ટર-એટ-લે અગ્રેસર હતા.

Page #22

આમાનંદ પ્રા. એ ત્રણે નરરત્નોને સ્વર્ગવાસ થવાથી જે કે આ સભાને પૂરેપૂ રી ઓટ આવી છે. તે પણ એમની પછી એમને પગલે ચાલનાર બીજ સભાસદેના ખંત તથા પ્રયાસથી આ સભા અત્યારે બહુ સારી સ્થિતિ પર મુકાયેલી છે. આ સભા તકફથી ચારેક વર્ષ થયાં “ આત્માનંદ પ્રકાશ ” નામનું માસિક દર માસે પ્રસિદ્ધ થાય છે. એની અંદર ધામં તેમજ વ્યવહારિક ઉત્તમ લેખ પ્રગટ કરવામાં આવે છે. વળી આ સભાને અગે એક લાઈબ્રેરી પણ છે. એની અંદર ધર્મ સંબંધી અને નીતિના વગેરે મળીને મેમ સંખ્યામાં પુસ્તકે એકઠાં કરેલાં છે, જેને લાભ, એ લાઈબ્રેરી ફ્રી હોવાના સબબે, હમણાં ઘણું માણસ લે છે. કેળવણીને ઉતેજન આપવા વગેરે કાર્યમાં પણ આ સભા પૂરતી ખંતથી પ્રયાસ કરે છે. ઇત્યાદિ ઈત્યાદે કારણેને લઈને આ સભાના સભાસદોની સંખ્યા હાલમાં વધીને એક ને પચવીશ સુધી પહોંચી છે.
ત્યારબાદ સેક્રેટરી મી. દામોદરદાસ હરજીવનદાસે માનપત્ર વાંચી સંભળાવ્યું હતું તે નીચે પ્રમાણે –
|| ૩ ના દ્ધિ
સાન પલ. સગુણ સંપન્ન વિવેકી ધર્મબંધુ – ભાઈશ્રી ઝવેરચંદ મગનલાલ શાહ,
એલ, સી, ઈ. અમે શ્રી આત્માનંદ સભાના સભાસદો ચાલતા વર્ષમાં તમેએ પ્રાપ્ત કરેલ મુંબઈ યુનીવર્સીટીની એલ, સી, ઈ. ની માનવંતી ડોગ્રીને શુભ પ્રસંગે, અને ઉત્પન્ન થએલ આનંદ આ લઘુ માનપત્ર દ્વારા જણાવવાની અતિ ઉત્તમ તક હાથ ધરીએ છીએ.

Page #23

માનપત્રને મેલાવડા,
૧૭૧. પૂના જેવાં અજાણ્યાં અને નહી પિછાનવાળા શેહેરમાં ત્રણ વર્ષ રહી અપરિમિત પ્રયત્ન વડે પૂરતી ખંતથી, લઘુવયમાં એલ, સી, ઈ. ની માનવંતી ડીગ્રી [પવી હાલમાં જે તમોએ મેળવી છે, જેવી ડીગ્રી અદ્યાપિ પર્વત આપણા ભાવનગર નિવાસી શ્રાવક સમુદાયમાં કોઈ પણ વિદ્યાસાધક યુવાને મેળવી નથી; અને તમે પ્રથમ એવી ડીગ્રી મેળવવાને ભાગ્યશાળી થયા છે તે અમને તેમજ આપણું સર્વ જન બંધુઓને હર્ષ ઉત્પન્ન કરે એ સ્વભાવિક છે,
આપણી આ સભા વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિને પુષ્ટ કરનારી એક સંસ્થા છે, એવી વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિને પુષ્ટ કરનારી સંસ્થાની અંદર આપના જેવા વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક ઉચ વૃત્તિને માટે લાગણી ધરાવનાર અને ઉહ રાખનાર એક સ્વધની બંને, આવી ઉચ્ચ સ્થિતિએ આવેલા જોઈ અમને જે હર્ષ થાય છે તે બતાવવાને આ માનપત્રને ઉત્તમ સાધન માની આપને એનાયત કરીએ છીએ.
જ્યારથી આ સભા સ્થાપના થઈ ત્યારથી અદ્યાપિ પર્યત આ સભા પ્રત્યે આપના પિતાશ્રી સી. મગનલાલ ઓધવજીની જે નેહ ભરેલી લાગણી છે, તેને લઇને આ સભાને ઉચ્ચ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરાવવા તેઓએ જે તન મન અને ધનથી અખ લીત પ્રયાસવડે સેવા બજાવી છે તેને માટે અમને મોટું માન છે. તેને પગલે ચાલી તમે અત્યારે જે નેહ ભરેલી લાગણી બતાવે છે, તેને તમારા પિતાશ્રી માફક બલકે તેથી વિશેષ પ્રકારે પ્રકાશિત કરી બતાવશે એમ અમોને માનવાને મજબુત કારણ છે. તેને આપ સ્મરણ રાખી સર્ચ કરી બતાવશે એવો અમને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ છે.
- હવે પછીની આપની ઉચ્ચ જીવન ધારણ કરનારી છેગીમાં પ્રમાણીકપણે વતી તમારી કીર્તિને તેમજ આ સભા સાથેના તમારા પોતાના ઉત્તરોત્તર સબંધને વિશેષ ઉજવલ
ભા થાપા છે. મગનલાલ
ઉચ્ચ

Page #24
172 ખામાનંદ પ્રકાશ. કરશે. તેમજ દિવસાનદિવસ તમે વિશેષ આયુદય મેળવી જૈન કેમનું હિત થાય તેવાં કાર્યો કરી, અને વિદ્યાદેવીને પ્રતાપથી તમે સંપત્તિવાન થઈ બીજા આપણા જૈન બંધુઓને તમારા જેવી સરસ્વતી દેવીની પ્રસાદી પ્રાપ્ત કરાવવા સાધનભૂત થશે એમ અમે અંત:કરણથી ઈચ્છીએ છીએ અને તેની સિદ્ધિને માટે પરમ કૃપાળુ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરી આ લઘુ માનપત્ર સમાપ્ત કરીએ છીએ. સંવત 1963 ના માહા વદી, 4 શનીવાર તા. 2-2-1907 અમે છીએ તમારા શુભેચ્છકો. આપણી શ્રી આત્માનંદ સભાના સભાસદો, ભાવનગર. માનપત્ર વંચાઈ રહ્યા બાદ સભાના પ્રમુખ સ્થાન પરથી મહેરબાન સંજાણ સાહેબે કેળવણી વિષે છેડા પણ બહું રકારક શબ્દમાં હાજર રહેલા વિદ્યાર્થી વર્ગ વગેરે પ્રત્યે વિવેચન કરી, એ [માનપત્ર] ચાંદીના નકશીદાર સુમિત દાબડામાં મુકી મી. ઝવેરચંદને એનાયત કર્યું હતું. એને સ્વીકાર કરતાં મી. ઝવેરચંદે ઘટતા શબ્દોમાં ઉત્તર આપ્યો હતે. ત્યારબાદ શાસ્ત્રી નર્મદાશંકર દામોદરે પ્રસંગને અનુસરતા સંકુત સુભાષિત વડે સભાસદોના મન રજન કર્યા હતાં. માનપત્રનું કામ ખલાસ થયા પછી, અમારી સભાના પ્રમુખ મમ મુળચંદભાઈના કમરણાર્થે ઉભા થયેલા ફંડમાંથી અત્રેની હાઈસ્કુલના વિદ્યાર્થીઓને મહેરબાન જાણા સાહેબના હાથથીજ ઈનામો વહેંચવામાં આવ્યાં હતાં. ત્યાર બાદ પાન ગુલાબ લઇ મેળાવડે વિસર્જન કરવામાં આવ્યું હતું. For Private And Personal Use Only