Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
5 માનદ છે
પુસ્તક ૪ થુ. વિક્રમ સંવત્ ૧૯૬૩–માગશર
અંક ૫ મો.
- - - રાજ રાહત મારા
સમાજ=કરતા ગામ - -
પાંચકલ્પી સાધુઓનું વર્ણન.
- અને
શિવભૂતિની દુર્દશ. આહંત શાસ્ત્રમાં ગુરૂને માટે કેટલું બધું માને છે, તે બધું મુખથી કહી શકાય તેમ નથી, તેમ લેખણથી લખી શકાય તેમ નથી. પરોપકારી ગુરૂને પ્રભાવ દિવ્ય છે, તેમના હૃદયમાં આ વિશ્વનું હિત કરવાની બુદ્ધિ હોય છે, તેમની દૃષ્ટિમાં સમાન ભાવનો પ્રકાશ પડે છે અને તેમની વાણીમાં કલ્યાણમય ઉપદેશ રહેલ છે. આવા ગુરૂની અવજ્ઞા કરવી, તેમના વચન ઉપર વિશ્વાસ ન રાખવે અને તેમની તરફ અનાદર રાખવે, એ મેટામાંમાટે દેષ છે. એટલું જ નહીં પણ તેમ કરવાથી અસહ્ય દુઃખ સહન કરવું પડે છે. તેને માટે શિવભૂતિ નામના એક સાહસિક સુભટને દાખલ જાણવા જેવું છે.
રથવીર નગરમાં સિંહરથ નામે એક રાજા થઈ ગયા. તે રાજાને શિવભૂતિ નામે એક બલવાન અને સાહસિક સુભટ હતે. રાજા સિહરથ તેને મુશ્કેલી ભરેલા કામમાં જોડતો હતે. ઘણે ભાગે તે પોતાના સાહસથી રાજાનું કામ ફરહ કરીને આવતે
મારામારી રાખશે અને તેના કરવી, અથાણુમય ઉપર
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૨
આત્માનઃ પ્રકાશ,
હતા. આવા શૂરવીર છતાં તેનામાં એ અવગુણુ હતા. એક તે તે આગ્ર ુથી અવિચારી સાહસ કરતા હતા અને બીજી તેનામાં પ્રાઢતા ન હતી. તેથી વારવાર્ ઉત્કૃખલ અની જતા હતા.
.
એક વખતે રાજા સિ'હુરથે તેને ખેલાવીને કહ્યું કે, શિવભૂતિ, તું મારી જમણી ભુજા છું, આજે એક અણધાર્યું કામ આવી પડ્યું છે, તે તારે કરવુ પડશે. ચડાઉ પ્રકૃતિના શિવભૂતિએ રાજાને કહ્યું, મહારાજા, હુ· આપને સેવક છું, જે કામ બતાવશે તે 'સર્વર બજાવીશ. રાજા ખેલ્યા, મથુરાને રાજા આપણા દુશ્મન છે. તેને કેદ કરી પકડી લાવવા છે. આ કામ જો તું પાર ઉતારીશ તે તું જે માગીશ તે તને હું આપીશ. રાજાના આવાં વચન સાંભળી શિવભૂતિ કેટલાએક સામતા તથા મત્રિઓને સાથે લઇ મથુરા તરફ ચાલ્યેા. આગળ જાતાં મત્રિએએ શિવભૂતિને કહ્યુ', વીરનર, આપણી એક મોટી ભુલ થઈ છે. રાજાની આગળ ખુલાસા કર્યા વિના આપણે આગલ ચાલ્યા છીએ. જે હવે પુછવા જઈએ તે ઘણુાવલખ થાય અને તેથી રાજા ગુસ્સે થાય. શિવભૂતિ એલ્યેા-શી ભુલ થઇ છે ? તે કહેા. તેઓએ કહ્યુ કે, મથુરા બે છે. ઉત્તર મથુરા અને દક્ષિણ મથુરા તેઓમાં કઇ મથુરા ઉપર ચડાઈ કરવાની છે? શિવભૂતિકહ્યુ અરે તેમાં શી ચિંતા કરે છે ? આપણે અને મથુરા તાબે કરીએ. એક તરફ હું એકલેા જાઉં ને એક તરફ તમે બધા જાએ. તેમાં જેને પકડવામાં મુશ્કેલી હાય, તેને હું પકડું અને બીજાને તમે પકડો. આવે વિચાર કરી પ્રચંડ શક્તિવાળા દક્ષિણુ મથુરાના રાજાને પકડવાને શિવભૂતિ ગયા અને ઉત્તર મથુરાના રાજાને પકડવામાં બીજા માત્રિ સામતા ગયા. સમર્થ શિવભૂતિએ પોતાના અતુલ શૈાર્યથી દક્ષિણ મથુરાના રાજાને એચિતા પકડી લીધેા, અને તેને કેદ કરી તે રથવીર નગરમાં પકડી લાવ્યેા. બીજા મણિ પશુ ઉત્તર મથુરાના રાજાને પકડી લાવ્યા. શિવભૂતિનું આવું ઉત્તમ સાહસ જોઈ રાજા
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાંચકલ્પી સાધુઓનું વર્ણન
૧૦૩ સિંહરથ તેની ઉપર ખુશી થઇ ગયા અને કહ્યું કે, વરનર શિવભૂતિ, જે ઈચછામાં આવે તે માગી લે. અલ્પબુદ્ધિવાલા શિવભૂતિએ રાજાને જણાવ્યું કે, મહારાજા, જે મારી ઉપર ખુશી થયા હો તે મને આપણે બધા નગરમાં રાતે કે દીવસે ગમે ત્યારે સ્વતંત્ર રીતે હરવા ફરવાની છુટ આપે. આપના તરફથી મને કોઈ જાતને અટકાવ ન થવું જોઈએ. રાજાએ તે વાત સ્વીકારી લીધી. - સાહસથી યુક્ત એ શિવભૂતિ રાજાની આગલથી વચન લઈ સ્વતંત્ર બની રથવીર નગરમાં સ્વેચ્છાએ નિર્ભય થઈ ફરવા લાગે. ગમે તે વખતે ફરતા અને ગમે ત્યાં જતા શિવભુતિને કેઈપણ ચોકીદાર અટકાવી શક્ત નહિ રખડા શિવભૂતિ કઈ વારતે આખી રાત રઝળતે અને સવારે પતાને ઘેર આવતો. આ શિવભૂતિને રમા નામે એક સ્ત્રી હતી. તે ઘણી સુશીલા અને પતિભક્તા હતી. પિતાના પતિને આવે નઠાર સ્વભાવ જોઈ રમા કંટાળી જતી હતી. રાત્રે પતિની રાહ જોઈ તે બેસી રહેતી અને તેથી રમાને ઘણીવાર ઉજાગરા થવા લાગ્યા એક વખતે કંટાળી ગયેલી રમણીએ નારાજ થઈને પિતાની સાસુને નમ્રતાથી જણાવ્યું, પૂજ્ય માતા, તમારા પુત્ર હમેશા રાત્રે ઘણા મેડા આવે છે, કઈ કઈવાર તે સવારે પણ આવે છે, હું જાગી જાગીને થાકી ગઈ છું માટે તેમને સમજાવે. તેઓ મારાથી. સમજતા નથી. વખતે માતાને ઉપદેશ તેમને સારી અસર કરશે. પુત્રવધુ રમાના આવાં વચન સાંભળી શિવભુતિની માતા વિચારમાં પડી—“ આ કુલીન પુત્રવધુ બીચારી હેરાન થાય છે તેને સહાય કરવી જોઈએ. રાજાના વચનને આ ગેરઉપગ કરે, તે એગ્ય ન કહેવાય. પુત્ર ઉછુંખલ થઈ આવી વિપરીત વર્તશુક કરે તેને માટે શિક્ષા આપવી જોઈએ. આવું વિચારી તેણીએ પિતાની પુત્રવધૂને કહ્યું કે, હું હવે તેને શિક્ષા આપીશ.
એક વખતે રાત્રે રમા રાહ જોઈને બેઠી હતી, ત્યારે તેની સાસુ
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૪
આમાનંદ પ્રકાશ
એ કહ્યું, વહુ, તું સુઈ જા. હું જાગતી રહીશ. મારે આજે તેને શિક્ષા કરવી છે. પછી શિવભૂતિની માતા ઘરના દરવાજા બંધ કરી જાગતી બેઠી. અર્ધ રાત્રી વીત્યા પછી શિવભૂતિ રખડતા રખડતો પિતાને ઘેર આવ્યું અને તેણે દ્વાર ઉઘાડવાને પિકાર કર્યો. તેની માતાએ અંદરથી જવાબ આપે, પુત્ર, આટલી રાત્રે દ્વાર ઉઘડશે નહીં, જે ઘરનું દ્વાર ઉઘાડું જોવામાં આવે તે ઘરમાં પેશી જા. માતાના આવા વચન સાંભળી શિવભૂતિના મનમાં રીસ ચડી અને તે તરતજ પાછો વળ્યો. તેણે વિચાર્યું કે, માતાએ મારું અપમાન કર્યું, માટે હવેથી તે ઘરના દ્વાર આગળ આવવું જ નહીં. જે ઘરના ઉધાડા દ્વાર હોય, ત્યાં જવું તે વખતે તેને યાદ આવ્યું કે ” સાધુના ઉપાશ્રયનું દ્વાર હંમેશા ઉઘાડું રહેતું હશે, માટે ત્યાં જાઉં” આવું ચિંતવી શિવભૂતિ સાધુના ઉપાશ્રયમાં ગયે.
ઉપાશ્રયમાં તે વખતે અર્પષ્ણુસૂરિ ઉતર્યા હતા. તેઓ ઘણા વિદ્વાન અને મુનિધર્મના ધુરંધર હતા. શિવભૂતિ અંદર ગયે ત્યાં તેઓ શાંત વૃત્તિથી મધુર સ્વરે પિતાના સ્વાધ્યાય ધ્યાન કરતા હતા. અનગારની તેવી ધાર્મિક તલ્લીનતા જોઈ શિવભતિના હદયમાં સારી અસર થઈ આવી અને તેની ચપલ મનવૃત્તિ બદલાઈ ગઈ. તત્કાલ તેણે હૃદયમાં ચિંતવ્યું કે, અહા ! મુનિઓની કેવી નિર્મલવૃત્તિ, કેવી પવિત્ર કિયા અને કેવી સુખરૂપ પ્રવૃત્તિ છે ! આવા ઉત્તમ અવતારી અનગારના જીવનને ધન્ય છે. આવા મહાત્માઓને માન અપમાનનું કશું દુઃખ લાગતું જ નથી, તેમના નિર્મલ હૃદયમાં હંમેશા સમાન ભાવ રમી રહ્યા છે. ” આવું ચિંતવી શિવભૂતિ પિતાનું મસ્તક ભૂમિપર અડાડી તે સૂરિવરને નમી પડે. વંદના કર્યા પછી બલ્ય, ભગવન, મહાનુભાવ, હું આ સંસારમાં ભ્રમણથી ભય પામી તમારે શરણે આવ્યો છું. આપ મારે ઉદ્ધાર કરે. મને દીક્ષા આપી આ ભવરૂપ મહાવ્યાધિમાંથી મુક્ત કરો. અનુચિતવેળાએ આ પ્રમાણે પ્રાર્થના કરવા આવેલા શિવભૂતિને જે આચાર્ય વિચારમાં પડયા, અને ક્ષણવાર પછી બોલ્યા-ભદ્ર, કોણ છે ? અત્યારે
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૫
પાંચકલ્પી સાધુઓનું વર્ણન. અહિં કેમ આવ્યો છું ? અને શા માટે દીક્ષા લે છે ? શિવભૂતિ બેલ્યકૃપાસાગર, હું આ નગરના રાજા સિંહુરથને સુભટ છું. મારૂ નામ શિવભુતિ છે. હું આ અસાથી વૈરાગ્ય પામે છુ. સૂરિએ કહ્યું, ભાઈ, તું રાજાને રેવક છું, માટે રાજાની રજા વિના તને મારાથી દીક્ષા કેમ આપી શકાય?
ગુરૂના આવા વચન સાંભળી શિવભુતિ બોલ્ય-પૂજ્યપાદ, જે . આપ મને દીક્ષા નહીં આપો તે હું આપની સન્મુખ ઉભે રહી પોતાની જાતેજ દીક્ષા લઈશ. આ પ્રમાણે કહી તેણે પિતાના મસ્તક ઉપરથી લેચ કરવા માંડે. તત્કાલ ગુરૂએ જાણ્યું કે, જે આ તેિજ દીક્ષિત થશે તે મને અનવસ્થા દોષ લાગશે, માટે મારે તેને દીક્ષા આપવી યોગ્ય છે આવું વિચારી આર્યકૃષ્ણસૂરિએ તેને વિધિથી દીક્ષા આપી. પછી સૂરિએ વિચાર્યું કે, આ બલવાન દીક્ષિત થયે, એ વાત જાણીને રાજ આવીને આની દીક્ષા છોડાવશે, માટે અહીંથી ચાલ્યા જવું ઉચિત છે. આવું વિચારી સૂરિ તેને લઈ ત્યાંથી વિહાર કરી દેશાંતરે ચાલ્યા ગયા. શિવભતિ દીક્ષિત થઈ ચાલે એ વાતની, પછવાડે રાજાને ખબર પડતાં તેણે અનેક દૂત એકલી તેની શોધ કરવી, ત્યારે આર્યક્રષ્ણસૂરિ અને શિવભૂતિને પત્તા મળે. પછી રાજાએ તેમને ભક્તિપૂર્વક દર્શન કરવાને માટે તેડાવ્યા એટલે કૃષ્ણચાર્ય શિવભુતિને લઈને રથવીરપુરમાં પાછા આવ્યા. રાજા સિંહથે પિતાના પૂર્વના સુભટ શિવભૂતિને વિનંતી કરી પિતાના મહેલમાં બોલાવ્યું. ત્યાં તેને સુખશાતા પુછી રાજાએ એક કબલ રત્ન આપ્યું અને તેનું ભારે સન્માન કર્યું. કબલરત્ન લઈ શિવભૂતિ ગુરૂની પાસે આવ્યો અને ગુરૂને તે હર્ષ પૂર્વક બતાવ્યું.ગુરૂએ કહ્યું, શિષ્ય શિવભૂતિ, તે આ અનુચિત કામ કેમ કર્યું ? આપણાથી રાજાને ઘેર જઈ આવું વરુ લેવાય નહીં. શિવભૂતિએ વિનયથી જ ણાવ્યું, ગુરૂવર્ય, આ કંબલરત્ન મેં કાંઈ મેહથી લીધું નથી, પશુ રાજાની દાક્ષિણ્યતાથી લીધેલું છે. પછી ગુરૂએ તે કબલરત્ન તેને વાપરવા આપ્યું. તે મનહર વસ્ત્ર ઉપર શિવભૂતિને મેહ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૬
આત્માનંદ પ્રકાશ થયા તેને તે સાચવીને રાખવા લાગ્યા. ગુરૂએ જાણ્યું કે, શિવભૂતિને આ વસ્ત્ર ઉપર મૂછ થઈ છે, માટે તે મૂછ ઉતરાવી જોઈએ. એક વખતે શિવભૂતિ સવારે બહિમિએ ગયે, એટલે ગુરૂએ પછવાડે તે કંબલરત્નને ફાડી તેના આસન કરી નાખ્યા જ્યારે શિવભૂતિએ આવી તે જોયું, એટલે ગુરૂની સામે તે કાંઈ પણ બોલશે નહીં, પણ તેના હૃદયમાં ગુરૂ ઉપર દ્વેષ બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થઈ.
પછી એક વખતે પિતાના શિષ્યને કેઈ ઉપાધિ ઉપર હવે મેહ ન થાય, તેને માટે સમજુતી આપવાને ગુરૂએ શિવભૂતિની સાથે શાસ્ત્રમાં ઉપધિને માટે જે લખેલું છે, તે વાત ઉપદેશરૂપે ચલાવી–શિવભૂતિ, આપણાં જૈન શાસ્ત્રમાં જિન કપીને અને સ્થવિર કલ્પીને માટે ઉપધિનો વિચાર જે લખેલે છે, તે તારે સમજવા જેવું છે. જિન કલ્પી સાધુને બધા મલીને બાર ઉપકરણ હોય છે, સ્થવિરકલ્પીને ચાદ હોય છે અને આચાર્યને પચવીશ હોય છે. તે ઉપરાંત જે ઉપકરણ હોય છે તે આપગ્રહિત ઉપકરણ સમજવા. જિનકપમાં બે, ત્રણ, ચાર, પાંચ, નવ, દશ, અગીયાર અને બાર ઉપકરણ એમ ઉપકરણ બાબતમાં આઠ વિકલ્પ છે. મુખ વસ્ત્રિકા અને રજોહરણએ બે ઉપકરણ તેમાં કલ્પ ( એઢવાના વસ્ત્ર ) ઉમેરતા ચાર થાય, તે ત્રણ ઉમેરતાં પાંચ થાય. એ દરેકની સાથે સાત પાત્રના ઉપકરણ થાય છે. પણ એ જિનક૫ કેવલ ઉત્સર્ગમય હોવાથી મંદસજ્વાળા જીને દુષ્કર છે, પણ જે જીવ સત્વવાલા છે તેમને સુકર છે અને તેજ ઉત્તમ છે. ગુરૂના આવા વચન સાંભળી શિવભૂતિ બલ્ય ગુરૂવર્ય, તમારા કહેવા પ્રમાણે જે એ કલ્પ ઉત્તમ છે, તે પરલોક સાઘવા કમર બાંધી તૈયાર થયેલા પુરૂષએ તે કરજ જોઈએ; તે છતાં મોક્ષ સુખની ઇચ્છા રાખનારા સાધુઓ જિનેશ્વરે નહિ કહેલ વસ્ત્રાપાત્રાદિકને સંગ્રહ છોડીને એ જિનકલ્પ કેમ કરતા નથી ? વળી જે ગુરૂનું લિંગ હોય, તેજ લિંગ તેના શિષ્યએ પણ રાખવું જોઈએ.
ગુરૂ બોલ્યા, શિવભૂતિ, તારું કહેવું બરાબર એગ્ય નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાંચકલ્પી સાધુઓનું વર્ણન, જે કિયા તીર્થંકરએ આચરેલી છે, તેવી ક્રિયા આપણા જેવા કેમ કરી શકે? તેવી કિયા તે પહેલી સઘણવાલા ભારે સત્ત્વવાળાં જીવ જ કરી શકે; આપણે તે માત્ર તેમની પ્રશંસા કરી શકીએ. સાધારણ માણસ તીર્થકર જેવા મહા સમર્થ પુરૂષનું અનુકરણ કેમ કરી શકે ? ખાડામાં ફરનારૂં વરાહ શું સિંહની તુલના પામી શકે ? પ્રભુની મુખ્ય આરાધના તેમની આજ્ઞામાં વર્તવું એજ છે કારણકે, કેઈપણ પુરૂષ રાજચિન્હ ધારણ કરીને રાજાની સેવા કરતું નથી.
હે શકિત શિવભતિ, વર્તમાન શાસનના પતિ શ્રી વીર પ્રભુએ પાંચ પ્રકારના કલ્પ કહેલા છે. ૧ સ્થવિરકલ્પ, ૨ પરિહાર વિશુદ્ધિ કલ્પ, ૩ જિન ક૫, ૪ પ્રતિમાક૯પ અને ૫ યથાલંદ ક૫. પહેલા
સ્થવિર કપમાં ઈચ્છાકાર, મિથ્યાકાર, તથાકાર, આવસિયા, નિસ્સીહી, આમછના, પ્રતિપ્રછા, છંદના, નિમંત્રણા અને ઉપસપદાએ દશ પ્રકારની સમાચારી છે, તે હંમેશા પાળવી જેઈએ, માસ કલ્પ વિહાર કરે જોઈએ અને હંમેશા ગુરૂકુલમાં રહેવું જોઈએએ વગેરે શુદ્ધ ક્રિયાઓ તેમાં કરવી પડે છે.
બીજા પરિહાર વિશુદ્ધિ કલ્પમાં ગ્રીષ્મરૂતુ, શિશિર રૂતુ અને વર્ષા કાલમાં જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ પણે ચોથથી માંડીને બારસ સુધીનું તપ કરવું પડે છે. પરિવાર વિશુદ્ધિ ક૨વાલા ત્રણે કાળે પારણમાં આંબિલ કરે છે અને સસુષ્ટા વગેરે સાત પ્રકારની ભિક્ષામાંથી છેલ્લી પાંચ ભિક્ષાનું ગ્રહણ કરે છે અને પહેલી બે ભિક્ષાને ત્યાગ કરે છે. એ ચાર પરિહાર કપીનું તપ છે. અને બીજા જે ક૫ સ્થિત વિગેરે પાંચ છે, તેમાં એક વાચનાચાર્ય તથા ચાર અનુચારિઆ છે. આ બધા હંમેશા આંબિલ કરે છે. એ રીતે છ માસ સુધી તપ કરીને પછી તેઓ પાછા છ માસ સુધી અનુપહારિક પદમાં રહી તપ કરે છે અને જે અનુમહારીક હોય તે પરિહારિક પદમાં છ માસ સુધી આવે છે. એ રીતે પાછા છ માસ સુધી કલ્પસ્થિત રહીને તપ કરે છે અને બાકીના અનુપહારીપણને અથવા કલ્પસ્થિતપણાને ધારણ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૮
આત્માનંદ પ્રકાશ, કરે છે. એ રીતે બાર માસ વિત્યા પછી કલ્પતિને વાચનાર ર્ય તે પણ પુક્ત ન્યાયે કરી છ માસ સુધી પરિહારિક તપ કરે અને બાકીના આઠ અનુપહારિક તે તેમની વૈયાવૃત્ય કરે છે, તથા વાચનાચાર્યપણે રહીને ગ્રહણ કરે છે. એટલે બધા મલીને વૈયાવૃત્ય કરનારા સાત થાય છે અને વાચનાચાર્ય એક થાય છે. તે પરિહાર વિશુદ્ધિ તપ એકંદર અઢાર માને છે. જન્મથી ત્રીશ વર્ષનો હોય તે તથા પર્યાયથી ઓગણીસ વર્ષનો હોય, તે સાધુ તે તમને સ્વીકારે છે, અને કલ્પ સમાપ્ત થતાં તે જિન કપિ થાય છે. અથવા ગરછમાં પાછો આવે છે. અને એના કરનારા ખુદ જિન ભગવંતની પાસે તેને અંગીકાર કરે છે. અથવા તે જિન ભગવંતના પાસે જેણે લીધુ હોય, તેની પાસેથી અંગીકાર કરાવાય છે. તે પરિહાર નિશુદ્ધિ ચારિત્ર પહેલા અને છેલ્લા તીર્થકરના વારે હોય છે.
હે શિવભૂતિ, હવે ત્રીજા જિનકસ્પિનું સ્વરૂપ ધ્યાનમાં રાખજે. જિનકપિ બે પ્રકારના છે. પાણિપાત્ર અને પાત્રધારી. જે પોતાના હાથનું જ પાત્ર કરનારા છે,તે પાણિપાગ કહેવાય છે અને જે પાકા રાખનારા છે, તે પાગધારી કહેવાય છે. તે દરેકના પાછા બે ભેદ છે, પ્રાવરણ અને અાવરણી.
આ જિનકલ્પ અંગીકાર કરતા તેમની પાંચ પ્રકારે તુલના કરવામાં આવે છે. તપથી, સૂત્રથી, સત્વથી, એકત્વથી અને બલથી. તે છમાસી કરે તે તપથી તુલના થાય છે. ઉત્કૃષ્ટપણે કાંઈક ઊણે દશપૂર્વ અને જઘન્યથી આઠ પુર્વ અને નવમા પૂર્વની ત્રણ વસ્તુ જાણે તે સૂરથી તુલના થાય છે. તે સિંહ વિગેરેના ભયથી રહિત રહે, તે સર્વે કરી, બીજાની સહાયની દરકા૨ ન રાખે તે એક કરી અને પહેલાં ત્રણ સંઘેણમાં વર્તે તે બલે કરી તેની તુલના થાય છે. જિનકલ્પી સાધુ એક ઉપાશ્રયમાં વધારે માં વધારે સાત સુધી રહે છે, તેથી વધારે રહેતા નથી.
અપૂર્ણ ૧ વસ્ત્રથી શરીર ઢાંકનારા, ૨ વસ્ત્રથી શરીર નહીં ઢાંકનારા,
-
-
-
-
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
11-12
દાન.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૯
સર્વધર્મશિરામણિ આર્દ્રતધર્મમાં દાનને માટે સારી રીતે લખાયેલું છે. પુર્વાચાર્યે દાનગુણુને હૃદયથી પ્રશંસે છે, ૫રાયકાર અને દીન જનના ઉદ્ધાર દાનથીજ થાય છે. જૈન ધર્મના સંસ્થાપક શ્રી અરિઢુંત ભગવંત પશુ તીર્થંકરપ સપાદન કરવા વખતે વાર્ષિક દાનના સમાર′ભ કરે છે. તીર્થની પ્રવૃતિ કરવાના આરંભમાંજ તેએ દાનધર્મને આચરે છે, અને જગના દારિદ્રયદુઃખને દૂર કરવાની ઉત્તમ ધારણા રાખે છે. આ ભારતવર્ષ ઉપર દાન ધર્મના પ્રભાવ અત્યંત ભગવાને પ્રગટ કર્યેા છે; મા વિશ્વના ઉદ્ગાર દાન કરવાથી થાય છે; આમ દાનને ગુરુ ખીજા સર્વે ગુરુના કરતાં ઉત્તમ છે.
For Private And Personal Use Only
પૂર્વે વિદ્વાના, કવિએ અને મુનિવરે દાનધર્મના પ્રભાવ ગાતા હતા અને દાનધર્મને ઉપદેશ ખેતા હતા. એક સમર્થ રાજાએ સ્વપ્નમાં પેાતાના રાજ્યના ભરપૂર ખજાના જોયેા. સુવર્ણ તથા રૂપાના મહાન્ રાશિએ પથરાએલા જોયા. અસભ્ય ધન જોઈ તે દશેાજ ખુશી થઇ ગયે. પ્રાતઃકાળે જાગેલા રાજાએ પેાતાના કાશાધ્યક્ષને ખેલાયેટ અને પુછ્યું કે, આપણા ખાનામાં કેટલું દ્રવ્ય છે ? કાયાધ્યક્ષ ખેલા, હારાજ, જેટલું જોઈએ તેટલું દ્રવ્ય છે, કાંઇ વિશેષ ત્ય નથી. તથાપિ જે આપને કોઇ મોટા કાર્યના સમરસ કરવા . હાય ! તેને પૂરતુ દ્રવ્ય માપણા કારમાંથી નીકળી શકશે. તે સાંભઠ્ઠી રાજાએ કહ્યું, કાશ!ધ્યક્ષ, મેં આજે સ્વપ્નની દર અનગલ દ્રવ્ય ચું છે. અહા ! મારા ખજાનામાં તેટલું દ્રવ્ય કયારે થશે ? એવા દ્રવ્યના રાશિઓ હું ક્યારે જોઇશ ? જ્યાં સુધી દ્રવ્પના એવા મહાન્ સંગ્રહ થયે। નથી, ત્યાં સુધી મારા જીવિતને, માશ રાજ્યને અને મારી સાપિર સત્તાને હું નિરર્થક માનુ છું. જે રાજાના કાશભડારા ભરપૂર છે, જેમના રાજ્યાસન આગળ રાજ્યલક્ષ્મી
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૦
આત્માનંદ પ્રકાશ. નૃત્ય કરી રહી છે અને જેમની લક્ષ્મીનો પ્રતાપ સર્વ દિશાઓમાં પ્રસરી રહ્યા છે, તે રાજાઓને સહસવાર ધન્યવાદ છે. તેમના રાજ્યનો પ્રતાપ મધ્યાન્હ કાળના તીવ્ર તરણિની જેમ તપી રહે લે છે. આ પ્રમાણે કહી તે રાજાએ કેશાધ્યક્ષને કહ્યું, કેશાધ્યક્ષ, હવેથી તું આપણું રાજ્યનો ખજાને ભરપૂર કરજે. ગમે તેમ કરીને પણ આપણા ખજાનાને તર કરવા તરફ પૂર્ણ ધ્યાન રાખજે. પછી રાજાએ પિતાના તમામ અધિકારીઓને બોલાવીને કહ્યું કે, સર્વ અધિકારીઓએ રાજ્યના તમામ ખાતાઓમાં સંકોચ કર અને જેમ બને તેમ ઉપજ વધારી દ્રવ્યને સંગ્રહ કરે. રાજાની આજ્ઞાથી બધાઓએ લોકેની ઉપર કર વધાર્યો. આથી લેકોમાં હાહાકાર થવા લાગ્યા. લોકો ઉપર જુલમ જોઈ રાજાના શાણા મંત્રીઓ વિચારમાં પડયા અને રાજને સમજાવવાનો તેમણે વિચાર કર્યો. દ્રવ્યના લેભી અને દ્રવ્યને સંગ્રહ કરવામાંજ તત્પર બનેલા રાજાને કેઈપણ કહી શકાયું નહીં. એક વખતે રાજાને જન્મ દિવસ આવ્યો. રાજાએ દરવર્ષ મુજબ તે ઉત્સવ કરવા ગામમાં આખા શહેરમાં ઉદ્ઘોષણા કરી, પણ દ્રવ્યના કરથી પીડાએલા અને દાનના લાભથી રહિત એવા લોકેએ તે ઉત્સવમાં ભાગ લીધે નહીં. રાજા સવારી કરી શહેરમાં ફરવા નીકળે પણ કે માણસ ઉમંગથી તેમની સવારી જેવા આવ્યું નહીં. રાજાની સવારી શેહેરના દરવાજા આગળ આવી ત્યાં એક મોટા પાટીઆ ઉપર નીચેનો લેક લખેલે રાજાએ જે.
गौरवं प्राप्यते दानामतु वित्तस्य संचयात् । स्थितिरुचैः पयोदानां पयोधीना मधः स्थिान ॥
“દાન આપવાથી ગિરવતા થાય છે, કાંઈ પૈસાને સંચય કરવાથી ગરવતા થતી નથી. (જળને આપનારા) વરસાદનું સ્થાન ઉંચે છે અને (જળને ભરી રાખનાર) સમુદ્રનું સ્થાન નીચે છે”.
રાજાએ તે લેક વાગ્યે અને તેને અર્થ જાણે. તત્કાળ તે વિચારમાં પડયે. અહા ! આ લેકે મને ખરેખરો બંધ આપે
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાન,
છે. મેં લેકેને પીડા કરી દ્રવ્ય સંગ્રહ કરવા માંડ્યો, એ ઘણુંજ અનુચિત કર્યું–લોકોમાં મારી ગીરવતા ઘટી ગઈ. જ્યારે મારી સવારી બાહર નીકળતી, ત્યારે બાળકથી તે વૃદ્ધ સુધીના લોકો ઉમંગથી તે જોવા આવતા, તેઓ અત્યારે નાઉમેદ થઈ ગયા છે. અરે મારી બુદ્ધિમાં આ શું થયું કે મેં લોકોને પીડા કરી દ્રવ્ય સંગ્રહ કરવાને વિચાર કર્યો--આવું વિચારી રાજા સવારી લઈ પાછા આવ્યા અને તત્કાળ લેકને દ્રવ્યનું અગણિત દાન આપવા લાગ્યું. તેણે દાનથી ચંદ્રના જેવું નિર્મળ યશ સંપાદન કર્યું. દાનને પ્રભાવ દિવ્ય છે. દાનધર્મના પ્રભાવથી ઘણાઓએ પોતાના જીવનને સાર્થક કરેલું છે. શ્રી અહંત ભગવાનના વાર્ષિક દાન વખતે “ અહે દાન અહો દાન” એવી દિવ્ય વાણી જે દેવતાઓના મુખમાંથી નીકળે છે, તે દાનધર્મના દિવ્ય પ્રભાવને સૂચવે છે.
આ દાનના ત્રણ પ્રકાર છે. અભયદાન, અનુકંપાદાન અને કીર્તિદાન. અભયદાન એટલે સુપાત્રદાન સુપાત્રને તેના સયમ વિગેરેના નિર્વાહમાં નિર્ભય કરવાનું જે દાન તે અભયદાન કહેવાય છે. અભયદાન સુપાત્રદાન આપવાથી પરલેકના સર્વ જાતના કલ્યાણ થાય છે અને મેક્ષ પણ પ્રાપ્ત થાય છે. અનુકંપાદાન પરંપરાએ મેક્ષ ફળને આપનારું છે. પણ તે હંમેશાં સાંસારિક સુખને તે અવશ્ય આપનારું છે. કીર્તિદાન તે સાંસારિક સુખનેજ આપનારૂં છે.
આ ત્રણ પ્રકારનાં દાન જેને આપવામાં આવે તે પાત્ર કહેવાય છે. તે પાત્રના ત્રણ પ્રકાર છે. ઉત્તમ પાત્ર, મધ્યમ પાત્ર અને જઘન્ય પાત્ર. નિર્મલચારિત્રને પાલનાર સાધુ તે ઉત્તમ પાત્ર છે. ગૃહસ્થ ધર્મને યથાર્થ પાલનાર શ્રાવક મધ્યમ પાત્ર છે અને અવિરતિ સમ્યગદષ્ટિ તે જઘન્ય પાત્ર છે. વળી જઘન્ય પાત્રમાં આંધળા, લુલા, દુખી વિગેરેની અને ભીખ માગનારાની પણ ગણના કરેલી છે. તેવા કદિ શ્રાવક ધર્મથી રહિત હોય, તે
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૨
આત્માનંદ પ્રકારો
પણ તેમને અવશ્ય દાન આપવું જોઈએ. અનુકંપા દાનમાં તેમને સમાવેશ થાય છે.
તે દાનનાં પાંચ દોષ અને પાંચ ભૂષણ કહેવાય છે. પાત્ર મળ્યા પછી દાન આપવામાં અનાદર કરે, વિલંબથી લાંબે વખત ગુમાવે, અવળું મુખ કરે, “મારી પાસે નથી” એમ ખોટું બોલે અને દાન આપીને પસ્તા કરે–એ પાંચ દાન-દેવ કહેવાય છે. એ પાંચ દેષથી દાન કલંકિત થાય છે. ગૃહસ્થ શ્રાવકે દાન આપવામાં એ પાંચ દેવને દૂર કરવા. વળી દાનનાં પાંચ ભૂષણ છે, પાત્રને દેખી આનંદનાં અણુ આવે, શરીર રોમાંચિત થઈ જાય, પારને ઘણું માન આપે, મર વરસની છે અને દાન આ પ્યા પછી અનુમોદના કરે... એ પાંચ દાનાં ભૂષણ કહેવાય છે, એવા દાનથી ભૂજિત થયેલું દીર દાતારને સદ્ગતિનું કારણ થઈ પડે છે. રત્નસાર કુમારની કા દાનના દિવ્ય મહાભ્યને સૂચવનારી છે. પદ્ધવિધિમાં એ કયા રાીિ છે. જૈનધર્મના ઇતિહાસમાં રત્નસાર ડાત છે. પરિગ્રહ પરિમા વ્રતથી તે જગતમાં દાનધર્મને દિપાવ્યું હતું. સુપાત્રને દેખી તેણે દાનના પાંચ ભૂષણે પ્રગટ કર્યાં હતાં.
આવા દાન અને ઉત્તમ કાવડે પ્રગટ કર જોઈએ. જેના માં દાનગુણ નથી, તે શ્રાવકનું જીવન નિર્દક ગાય છે, ઉત્તમ પ્રકારની લક્ષ્મી પપ્ત થયા છે કે જેના લેભને વશ થઈ દાનધર્મ કા નથી, તે ધર્મના બીજ કાર્યને લાયક નથી.
ભારતવર્ષમાં પ્રાચીન જૈન એ જે ઉદારતા દર્શાવી છે, તેવી ઉદારત. બીજા કેઈએ દશાવી નથી. તેમની ઉદારતાને દ્વાભ અગણિત યાચકેએ લીધેલ છે. તેઓ દાન આપવામાં જાતિ કે ધર્મને ભેદ પાણતા ન હતા. સર્વ પ્રકારના દાન તેઓ સમાન બુધિથી કરતા હતા. સર્વથી અભયદાનને મુખ્ય ગણતા હતા. આપણું જિન પ્રાચીન શાસ્ત્રામાં દાનનો મહિમા અપાર દર્શાવ્યું છે. શ્રાવકની શ્રાવકતા દાનધર્મથીજ ગણાય છે. ભુખ્યાને
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૩
બ્રહમચર્ય પ્રભાવ. ભેજન આપવું એજ શ્રાવક ગૃહસ્થને મુખ્ય ધર્મ દર્શાવેલ છે. ગૃહસ્થ શ્રાવકના વ્રતમાં “અતિથિ સંવિભાગ વ્રત” ગણેલું છે. કેઈપણ ગૃહસ્થ શ્રાવક ભોજન કરવા બેસે ત્યારે ગમે તે પિતાનો સાધમબંધુ ખાવે તેને પિતાની સાથે યથાશક્તિ ભોજન કરાવવું જોઈએ. સાધમબધુની પણ દાનપાત્રમાં ગણના કરેલી છે: શુદ્ધ ધર્મના ધારણ કરનાર દયાલ શ્રાવકે ભેજન વખતે પિતાના ગૃહદ્વાર ઉઘાડાં રાખવાં જોઈએ. ગમે તે અન્નાથી આવી ચડે તેને તે સમયે અન્નદાન કરવું જોઈએ. તેને માટે આગામમાં નીચેની ગાથા લખેલી છે
नेव दारं पिहावेइ भुंजमाणो मुसावओं । अणुकंपा जिणंदेहि सहाणं न निवारिया ।।
શ્રાવકે ભોજન વખતે ઘરનાં દ્વાર બંધ કરવા ન જોઈએ. જિનેશ્વર ભગવતે શ્રાવકને અનુકંપાદાન કરવાની મના કરેલી નથી”
બ્રહ્મચર્ચપ્રભાવ.
નર્મદાસુંદરી. (ગયા વર્ષના અંક ૯ મા ના પૃષ્ઠ ૨૧૩ થી શરૂ).
સમાગમ. પ્રાતઃકાળને સમય હતે. ગગનમણિ ઉદયાચલ ઉપર આરૂઢ થઈ જગને પ્રકાશ આપતો હત; અજ્ઞાનથી મુક્ત થયેલ પ્રાણુ જેમ જ્ઞાન મેળવીને કૃતાર્થ થાય, તેમ જગત્ અંધકારમાંથી મુક્ત થઈ પ્રકાશ મેળવીને કૃતાર્થ થતું હતું, આસ્તિક લોકો આત્મસાધન કરવા તૈયાર થતા હતા; ધમ લેકે વિવિધ જાતની પુણ્યની સામગ્રી સંપાદન કરતા હતા અને ઉગી લેકે પિતપિતાના ઉગમાં ઉત્સાહથી પ્રવર્તતા હતા.
આ સમયે રૂદ્રદત્તની સ્ત્રી ત્રાષિદત્તા આનંદમગ્ન થઈ બેઠી
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ, હતી. જ્યારથી તેણીને ઉત્તમ સ્વમ આવ્યું હતું ત્યારથી તે નવ નવા મનોરથ કરતી હતી. આ નવા મનેરની સાથે જ તેણીના હૃદયમાં ધર્મભાવના જાગ્રત થઈ હતી. જૈન ધર્મના પ્રભાવને પ્રકાશ તેના મનમંદિરમાં પડી રહ્યો હતે. રૂદ્રદત્તના સંબંધથી તેણીની મનોવૃતિમાં જે મિથ્યાત્વની મલિન છાયા પડી હતી, તેને આહિતધર્મના પ્રભાવને પ્રકાશે દૂર કરી હતી. ઉત્તમ પ્રકારની ધાર્મિક ભાવનાઓને તે ભાવતી હતી. વિકતાના બીજને ધારણ કરનારી અને ધર્મના ઉત્તમ ફળને આપનારી તેની મને વૃત્તિ ધર્મના અનુપમ આનંદને અનુભવતી હતી. આવા મનોમય ધાર્મિક આનદને મેળવતી રૂષિદના પિતાના સ્વપ્નના ફળની રાહ જોતી હતી, અને નિમિત્તિયાની વાણી ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખી શુભચિંતન કરતી
હતી.
આ સમયે એક તરૂણ પુરૂષ દેતો આવ્યું. તેના હૃદયમાં શ્વાસ સમાઈ શકતા ન હતા. તેણે આવી “વધામણી” “વધામણી” એવો વનિ કરવા માંડયે. શુભ શ્રવણનું પ્રતિપાલન કરી બેઠેલી ઋષિ દત્તા સત્વર બેઠી થઈ અને બેલી, ભદ્ર, સત્વર કહે, શી વધામણ છે? તે તરૂણ પુરૂષ બલ્ય, માતા, તમારે પુત્ર મહેશ્વરદત્ત એક સુંદરી સાથે આવે છે, અને તેણે નગરની બાહેર ઉભા રહી મને વધામણી આપવા કહ્યું છે. આ શુભ ખબર સાંભળી ઋષિદત્તાના હૃદયમાં જે આનંદ, જે ઉમંગ, જે ઉત્સાહ, અને જે દર્શન નાતુરતા પ્રગટ થઈ તેનું વર્ણન કરવું અશક્ય છે. તે તત્કાળ બેઠી થઈ. તેના અંગ ઉપર મેદગમ થઈ આવ્યું. રોમેરોમ પુત્રવાત્સલ્ય પ્રગટી નીકળ્યું. આનંદની ઉછળતી ઊંમઓમાં તરતી ઋષિદત્તા ગગ૬ સ્વરે બેલી–ભદ્ર, કહે, મહેશ્વરદત્ત ક્યાં છે ? તે કૃપા કરી મારી સાથે ચાલ, અને મને પુત્રના દર્શન કરાવ-હું તારે ઉપકાર માનીશ” અષિદત્તા આ પ્રમાણે કહેતી હતી, ત્યાં રૂદ્રદત્ત બાહેરથી ઘેર આવ્યો. તેને વિદત્તાએ મહેશ્વરદત્તના ખબર આપ્યા. તે સાંભળી તેના હદયમાં અતિ આનંદ ઉત્પન્ન થઈ આવ્યું. તરતજ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાચર્ય પ્રભાવ.
૧૫
તેણે પેલા વધામણી લાવનારને પેાતાની શકિત પ્રમાણે એક સુંદર વસ્ત્ર ભેટ આપ્યું. પછી તેણે પોતાના સ્નેહીઓ, સ'ખ'ધી, અને આડોશી પાડાશીને એકઠા કરી, વધુ સક્રુિત પુત્રને સામૈયું કરવા ની તૈયારી કરી. સર્વે નવિન પેાશાક પેહેરી સામા જવાને સજ્જ થઈ ગયા. કેટલાએક વાજિત્ર વાળાઓને પણ ખેલાવવામાં આવ્યા. વાજિ ત્રેના નાદ અને સુ'દરીઓના ગીતથી રૂદ્રદતનું આંગણુ ગાજી રહ્યું. વરઘેાડાને આકારે બધું મંડળ આનંદ ઉત્સવ કરતું નગરની બાહેર આવ્યું.
મ
આ પ્રમાણે ધામધુમ સાથે સામૈયું આવતું જોઇ મહેશ્વર દત્ત અને નર્મદાસુ દરી આશ્ચર્ય પામ્યા. ક્ષણવારે અધુ` મ`ડળ નજીક આવી પહેાગ્યું. મહેશ્વરદત્તને જોતાંજ ઋષિદ્દત્તા ઉતાવળી ચાલી અને પેાતાના વિજયી પુત્રને ભેટી પડી. નયનમાંથી પ્રેમાશ્રુની ધારા ચાલવા લાગી, શરીર રોમાંચિત થઇ ગયું. મહેશ્વરે પ્રેમથી પ્રણામ કરી માતૃભક્તિ કરાવી, અને પરસ્પર સુખશાતા પુછવામાં આવી. પછી રૂદ્રદત પણ પ્રેમથી પુત્રને ભેટી પડયેા. બાહેાશ પિતાએ પુત્રને ખાથમાં લઇ પ્રીતિથી ખાવ્યા. આ વખતેજ આસ્થિક અને આર્હુતપુત્રના આલિ’ગનથી રૂદ્રતનું મિથ્યાત્વ ભય પામ્યું હાય, તેમ તે રૂદ્રદતના શરીરમાંથી નાશી ગયું. શ્રાવકપુત્રના ઢર્શનથી પિતાએ પણ શ્રાદ્ધધર્મ અગીકાર કર્યા. તેના હૃદયમાં જૈનધર્મની પરમ આસ્થાના અંકુર પ્રગટી નીકળ્યા. પછી ઋષિકત્તા પેાતાની પુત્રવધુ નર્મદસુંદરીની પાસે આવી. પેાતાની પૂજ્ય સાસુ અને કુઇ તરફ ભકિતભાવ દર્શાવતી એ મહા સતી ઋષિદ્ધત્તાના ચરણમાં નમી પડી. પુત્રવધુના આવા ઉત્તમ વિનયને જોઈ ઋષિદત્તા ખુશી થઇ અને તેને અંતરની આશીષ આપી. ઋષિવત્તા અલ્પ સમય થયાં પુનઃ શ્રાવિકા ધર્મની અધિકારી થઇ હતી, તથાપિ પોતાની પુત્રવધૂને જોવાથી તેા તેણીનામાં આર્હુતધર્મની શ્રદ્ધા વિશેષ વૃદ્ધિ પામી,
પછી મહેશ્વરદત્ત અને નર્મદ્રાસુંદરી બીજા, સખ"ધીઓને,
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૬
આમાનંદ પ્રકાશ, નેહીઓને અને પાડોશીઓને અનુક્રમે મળ્યા અને સર્વના હૃદયમાં ઘણોજ સંતોષ થયો. ત્યાર પછી મહેશ્વરદત્ત અને નર્મદા સુંદરીને સાથે લઈ ગાજતે વાજતે સર્વ સમાજ નગરમાં આવ્યું. શેરીએ શેરીએ સ્ત્રી પુરૂષના ટોળે ટોળાં તેમને જેવાને એકઠા થયા, અને આખા નગરમાં તેમની જ વાર્તા ચાલવા લાગી આ પ્રમાણે મહેશ્વરદત્તે વધૂસહિત આનંદ સાથે ગૃહમાં પ્રવેશ કર્યો.
અપૂર્ણ
આત્મજ્ઞાન વિનાની ક્રિયાથી શું? ફાસ્ત્ર અને વળી, રિના સુરે ના, राखे वेश मुनि तणो, धर्म न थाए लेश. ॥ १ ॥
ભાવાર્થ –નાના પ્રકારના શાઓ ભણવાથી અથવા તે તે શાસ્ત્ર પતે યા લેક પાસે વાંચવાથી, તેમજ વળી માથાના વાળ ચુંટી કાઢવાથી અને મુનિરાજનાં કપડાં પહેરવાથી જરા પણ ધર્મ થતું નથી.
પરમાર્થ –કોઈપણ પ્રવૃતિ કર્યા પહેલાં શું શા માટે આ પ્રવૃતિ કરું છું તે બરાબર સમજવું જોઇએ. શાસ્ત્રાદિ શામાટે ભણવા વાંચવાં, તેનું પ્રજન પણ પ્રથમથી નક્કી કરવું જોઈએ. જેઓ શાસ્ત્રાદિ વાંચવા ભણવાનો હેતુ ધ્યાનમાં રાખતા નથી, તેઓ પોતે એકાન્તમાં વાંચતા હોય ત્યારે જાણે એક ટોપલામાં ફળ ભરતા હોય તેવા આબેહુબ દેખાય છે. એટલું જ નહીં પરંતુ કેટલાએક આ શાલાને તે ભણતા હોય, ગોખતા હોય, ત્યારે જાણે ઠાંસી ઠાંસીને ફળ ભરતા હોય એમ સાલમ પડે છે કારણ કે જેમ ટેપલામાં મેળો ભરાય તેમ લાંચવાના પ્રજનનાં વારંવાર આસ્વાદ. વિના મગજરૂપી ટેપલામાં પણ શારૂપી ફળ જરાય અને કાસી ઠાંસીને એટલે ગોખી ગોખીને, પણ ભરાય. વળી કર્મના
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મજ્ઞાન વિનાની ક્રિયાથી શું?
૧૭
કાસળ કાઢવા રૂપ કે નિજસ્વરૂપના જ્ઞાન પામવારૂપ હેતુ પ્રત્યેક કરણીમાં વારંવાર સન્મુખ ન રહે, અને શાસ્ત્રાદિ વાંચવાથી તે લોકે મને વાંચતા જોઇ વખાણશે, ભણીશ તે મારી પ્રશંસા કરશે. મહુ વ્યાકરણ, કાળ્યે, કેશ, કથા કથાનક વિગેરે ધર્મશાસ્ત્રા ગાખી ગેાખી મારા મગજમાં રાખીશ, તે લેાકમાં મારી બીજા કરતાં ઘણી નામના થશે, એવા માનથી જે મગજરૂપ ટોપલા તેઓના ફુલેલા હાય, તે તેમાં શાસ્ત્રના વચનરૂપી ફળે ઘણાં ઘણાં રહેલાં છતાં હેતુરૂપી આસ્વાદની ખબર ન હોવાથી તે શાસ્ત્રા બીજાની પાસે સભા સમક્ષ ચાલે છે, પરંતુ પોતાને તેના સ્વાદની 'ખખર પડતી નથી, અને તેમાં પણ શ્રવણ-હેતુ નિરંતર સન્મુખ થતા નથી પણ વાંચનારા પોતાના મગજરૂપ ટોપલામાંથી, શાસ્ત્રના અમૃતમય ફળ શ્રોતાઓના મગજરૂપ ટોપલામાં રાજ રાજ ઠસાવતા માલમ પડે છે. તે જેમ ટાપલાને સ્વાદની ખબર નથી તેમ વક્તા શ્રેાતાને વચન અમૃત ફળના આસ્વાદની ખખર નથી. વક્તા એમ જાણે કે “ આજે અમે કેવુ' વાંચ્યું. ” શ્રાતા એમ જાણે કે “ આજે અમે વ્યાખ્યાનમાં ગયા હતા. ભલા લાકમાં તા કહેવાશે કે અમે વ્યાખ્યાન સાંભળવાને પણ જઇએ છીએ.
શ્રી વીર પરમાત્માના શાસનરૂપ કુટુબમાં રહી જે મેટા, નાના કે સમાન, માંધવા, વા હૅને પ્રથમ શાસ્ત્રાદિ વાંચવા તથા શ્રવણાદિ કરવાનાં પ્રયેાજનને પેાતાના અતરમાં નથી સ ભારતા, તેઓ જીવતા ફેશનોગ્રાફ કે સ્વરવાહક ય’ગ જેવા દેખાય છે. જેમ એડિસનના ફેશનોગ્રાફમાં કોઇ શબ્દોના, વાકયેાના કે ભાષણના ઉચ્ચાર। યથાર્થ પડી રહે છે, ગામનાને તાલ, સ્વર સાથે ઝીલી લે છે, અને પાછુ જોઇએ ત્યારે તેવું ને તેવુ" ખેાલી જાય છે, વાહ ! ગાઈ જાય છે, પરન્તુ શુ ખાલાયું, શું ભાષણ થયું, શી મતલ તેમાં હતી, તે જેમ ફેાનાગ્રાફે જાણ્યું નહી, તેમ વક્તાના મુખરૂપ રીપ્રોડયુસર ( અર્થાત, જેવું ને તેવુ' એટલી જના
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
એ હતું
કે કાકા
છે અને
૧૧૮
આત્માનંદ પ્રકાશ. ૨) માંથી, જેવું વાંચ્યું-સાંભળ્યું હોય તેવું ને તેવું કંઈ પણ સમજ્યા વિના શ્રોતાના કર્ણરૂપ recorder રેકાર્ડર (જેવું બેલાયું હોય તેવું જ ગ્રહણ કરનાર ) માં ઉતરી જાય છે, પરંતુ નથી તે રેકોર્ડરને સમજ પડી કે નથી રીપ્રોડ્યુસરને કે વચન નામૃતમાં શું હતું. આ માણસે જીવતા ફોગ્રાફનું જ કામ કરતા જણાય છે. એમનું જીભરૂપી સલડર ચાલ્યા જ કરતું માલમ પડી આવે છે. પરંતુ હું કોણ છું, એવી પૂર્ણ જીજ્ઞાસા નહી તેથી શાસ્ત્ર, વાંચી યા ભણી વા ગેખી બીજાને હરાવવાનીજ કે શાસ્ત્ર વાદથી સામાને નિરૂત્તર કરવાની જ બુદ્ધિ રહે છે. આ સર્વ ખોટું છે. જે કરવાની જરૂર છે તે એ છે કે પોતે નિકશાયી થઈ પિતાના નિકષાયના બળ જાણે, સામાને નિષ્કષાયી કરવાની પૂર્ણ જીજ્ઞાસા પૂર્વક શાસ્ત્રો, જુએ ભણે, ગોખે, તે શાસ્ત્રરૂપી નિર્મળ દર્પણમાં પિતાને તે પોતાનું સ્વરૂપ દેખાઈ રહેશે. અને જેવું પિતાનું સ્વરૂપ છે, તેવું અનુભવ સહિત બીજાને પણ જાવી શકશે, એટલું જ નહી પરંતુ પરવસ્તુ માણસના કેશ જેવી નિરર્થક છે, એમ જાણી પિતાના દ્રવ્ય કેશલેચની સાથે પ૨વસ્તુના ત્યાગરૂપ ભાવલેચ પણ કરશે, તથા વેતામ્બર કે પીતાંબર કે દિગબરવેશ સાથે, સર્વ જીવ પર સમભાવરૂપજ– દયારૂપજ—બહાર પણ મુનિ પણાને વેશ જાણે અત્તર મુનિપણુના ચિહેનેજ બહાર દેખાડતા હોય તેમ થશે. આમ કર્યા વિના એમની સઘળી ક્રિયાથી રેચ માત્ર પણ ધર્મ થતું નથી. માત્ર ધર્મના ઉપકરણ સાથે રમત થતી હોય તેવું જ; હાલ હાલ તે ઘણું ચાલ્યું જાય છે. અંતરમાં હેતુ તરફ લક્ષ દેવડાવવાના પ્રથમ યત્ન વિના માનાદિના કુલેલાં ટેપલા ભરેલાં ફળે અને જીવંત, જડવત્ ફેનોગ્રાફ હોય તેમ જણાય છે, માટે કહ્યું છે કે, શાસ્ત્ર ભણવાથી, વાંચવાથી કે કેશલેચ કરવાથી કે મુનિનો વેશ પહેરવા માત્રથી કાંઈ પણ ધર્મ થતું નથી.
પણ જે નીચે લખેલી રીતિએ વર્તિ તે મુક્તિ મળે.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મજ્ઞાન વિનાની ક્રિયાથી શું ? ૧૧૯ राग, द्वेष, परिग्रह तजी, करे स्वरुप पिछान । पूर्वे कही करणी करे, थाय मुक्ति निदान. ॥
ભાવાર્થ –રાગદ્વેષરૂપી, આન્તર પરિગ્રહના ત્યાગ પૂર્વક ધન ધાન્યાદિ નવ વિધ બાહ્ય પરિગ્રહ તજતો જાય, વળી આત્મા અને અનાત્મા વસ્તુને ઓળખતે જાય, અને ગયા દુહામાં શાસ્ત્ર ભણવા, વાંચવા વિગેરે કહ્યું છે તે ત્યાર બાદ કરતા જાય તે, નિશ્ચય મુક્તિ પામેં એમાં સંદેહ નથી.'
પરમાર્થ–રાગ-દ્વેષ ત્યાગ વિના આપણા જગત્ પિતૃરત્ર શ્રી મહાવીર સ્વામીના શાસનના સાધુ વર્ગ પણ જાણે કેચ કરાવતા હોવા છતાં હજામત કરાવેલાના વાળ પાછા ઉગતા હોય તેવી સ્થિતિમાં દેખાય છે. હજામત કરાવનાર દરેક માણસ જાણે છે કે, અમારા વાળ પાછા જલદી ઉગે છે, તેમ સાધુઓ પણ કુટુંબ, સગાંવહાલાં, ધન, ઘર, પરિવાર, જાણે છેડયા ન હોય તેવા માલમ પડે છે. રાગ દ્વેષના ત્યાગ વિના માત્ર બાહ્ય ત્યાગથી ઘર સજે છે તે ઉપાશ્રયને પિતાને માની કેટલાક તેને પિતાનું ઘર બનાવી દે છે, અને પોતાને જ ઉપાશ્રય હોય એમ દઢપણે વર્તે છે. એટલું જ નહીં પરંતુ તેમાં મમત્વ એવું જોવામાં આવે છે કે, તેને માટે મોટા મોટા કજીઆ પણ થાય છે, કેર્ટ પણ ચડાય છે. અને જેમ ગ્રહસ્થ પિતાનું ઘર બીજાને રહેવા આપે નહી તેમ બીજા સાધુઓને આ સાધુઓ રહેવા પણ ન આપે, કારણ કે તેઓ જેમ ઘરને છેડે વખત પહેલાં મારૂં માનતા હતા, તેમ હવે ઉપાશ્રય–ઉપાશ્રય ઉચ્ચારણ કરતાં છતાં તેઓ તેને ઘર, સમજે છે, પરન્ત જગત્ પિતા શ્રીવીરને પગલે ચાલવાનું પૂર્ણપણે કબુલ કરવા છતાં તેમની પેઠે ઘર ત્યાગ પૂર્વે પિતાના ઘરને ત્યાગ કરવારૂપ પોતાના ઘરને પણ જાણે ઉપાશ્રય હોય તેમ મોટા ભાઈ નંદીવર્ધનની સાથે રહ્યા તેમને પગલે ન ચાલતાં, દિક્ષા ગ્રહણ કર્યા પૂર્વે જેમ પોતાના ઘરને, મારું મારું ન ગણુતા હતા તેમ છેવટની ઘડી સુધી ઘર
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૦
આમાનંદ પ્રકાશ
ત્યાગ વૃતિ ન હોવાથી, દિક્ષા લીધા પછી ઘરને ઉપાય બનાવવાને બદલે ઉપાશ્રયને ઘરજ બનાવતા હાલના કેટલાક વડીલ વીરપુત્રે દેખાય છે. અને કેઈ પણ સાધુને માટે આ ઉપાશ્રય –ઉપઆશ્રમરૂપ છે એમ બોલવા છતાં ઘરરૂપ પરિગ્રહ ચારે બાજુએ વીંટીને બેઠા હોય તેમ તેઓને રાગાદિના આંતર ત્યાગ વિના બની વીટી રહે જણાય છે. અને જેમ પોતાના ઘરમાં કેઈ આવે તે તેના ઉપર દ્વેષ થાય, તેને પિલીસ પાસે હાંકી કહાવે, તેમ પિતાના ઉપાશ્રયમાં કેઈ આવે તે, શ્રાવકોમાંના કેટલાક પિલીસ જેવા શ્રાવકે પાસેથી બીજા સાધુઓને ઉતારે પણ આપવા ન દે. જુઓ “ આસપીજીવકર્રશાસનરસી ની ભાવનાને અમવમાં લાવવાની ઈચ્છા રાખનારા મારા મેટા ભાઈએ ? આશ્ચર્ય.
વલી રાગ દ્વેષના ત્યાગ વિના કુટુંબને ત્યાગ કરી, પાછું, પિતાના ગચ્છમાંજ આવેલાને–પિતાના ગરછને જ પિતાનું કુટુંબ માને છે, જેમ ઝવેરીના ગેત્રમાં આવે, તેજ ઝવેરીના કુટુંબીઓ, તેમ મારા સંઘાડામાં જ આવેલા, મારા કુટુંબીઓ, ને બીજાઓ, તે જાણે સાધુઓ જ ન હોય તેવું મારું તેમની સાથે વર્તન, તેવું તેઓનું બીજા સંઘાડાના સાધુઓ તરફ વર્તન. સવી જવા કરૂં એ તે રહ્યું. સવી મનુષ્ય કરૂ એ પણ રહ્યું. સવી પચીશ લાખ શ્રાવક કરું એ પણ દૂર રહ્યું, પરંતુ “ સવી સાધુઓ સાધ્વીએ કરૂં શાસન રસી” એ પણ આજે દૂર, દૂર, દૂર, થતું ગયું એ શું ? જગતના પિતાશ્રી વીરને પગલે ? જેણે સર્વસ્વ નંદીવર્ધનને આપી દીધું, અને ઘરમાં રહીને પણ પરિગ્રહ ત્યાગ બુદ્ધિ રાખી, જેણે એક વસ્ત્રમાંથી પણ અરધું જોઈતું હતું તેવા બ્રાહ્મણને આપ્યું, તે તેનાજ છોકરાઓ આજે રહેવાને ઉપશ્રય આપવામાં પણ અડચણ નાંખે એ શું આશ્ચર્ય નથી ?
લી. મુમુક્ષુ
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૧
વર્તમાન સમાચાર
વિવિધ વર્તમાન. પરદેશી ખાંડ અને કેસર ન વાપરવા માટે ઘણા લાંબા વખત થયા ભારે ચર્ચા થયા કરે છે. ઘણે સ્થળે એ વસ્તુઓ ન વાપરવાના ઠરાવ થયા છે. ઠરાવ થયા છે એ વાત સારી છે; પણ ઠરાવની સાથે એ ઠરાવ કાર્યમાં મેલાતા હોય તે જ એ વાત સ્તુતિને લાયક છે. બાકી ઠરાવ ઠસવની ફાઈલમાંજ પડયા રહેવા જેવું થાય એવા ડર કાંઈ કામના નથી.
વળી આવા ઠરાવ ન્હાના ગામડાઓમાં ને ન્હાના શહેરમાં થએલા સભળાય છે. (કારણ કે, ત્યાંના રહીશે–આપણા સાધર્મિક બાંધવે ભદ્રક પરિણમી હોવાથી વિશેષ ભવભીરુ હેય છે). પણ મહેયા નગર કે શહેર–પાટણમાં આવા ઠરાવ થએલા સાંભળવામાં આવતા નથી. એવા સ્થળના અગ્રેસરોએ આ વાત ઉપાડી લઈ એને પૂરતે ઈનસાફ આપવાની જરૂર છે; કારણ કે ઠરાવ થયા હશે તે કઈક દિવસ પણ એ ડરા અમલમાં મુકવાનો વખત આવશે.
આ બાબતમાં અમારે જે કહેવાનું છે તે એ છે કે –
ખાંડ જેવા પદાર્થની સ્વાદિષ્ટ ખાનપાન આદિમાં જરૂરીઆત હોવાથી એને ખપ રહે છે, ને રહેવું જોઈએ એ સ્વાભાવિક છે. પછી તે પરદેશી અમુક અમુક કારણોને લીધે ત્યાજ્ય કહી છે, અને સ્વદેશી બધી રીતે શુદ્ધ હોવાથી માન્ય રાખી છે. ખાંડની બાબતમાં આમ જરૂરીઆત હોવાથી બેમાંથી એક જાતની માન્ય રાખવામાં આવી છે. પરંતુ,
કેસર વિષે જે ચરચા ચલાવવામાં આવે છે તે ચરચાને અમારી માન્યતા પ્રમાણે જાદી જ રીતે ફડ કરવાની નિશ્ચયતા ઉપર આવી શકાશે. હાલ કેસરને બહાળે ખપ જિનેશ્વર ભગવંતની પૂજા આદિમાં છે. તેમાં શેળભેળવાળું પરદેશી ન વાપરતાં શુદ્ધ સ્વદેશી વાપરવું એમ કહે છે. પણ “ પૂરું નાતિ કુત રાજા”
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૨
આત્માનંદ પ્રકાશ,
એટલે કે જીનેશ્વર ભગવંતની પૂજા-અર્ચામાં કેસરજ કયાં વાપરવાનું કહ્યું છે કે વળી પરદેશીની ને સ્વદેશીની ચરચાજ ચલાવવી પડે ? પૂજાની જ્યાં જયાં વાત છે ત્યાં ત્યાં શાસ્ત્રકારોએ ચંદન પૂજાજ બતાવી-ગણાવી છે. “ હવે બીજી ચંદન તણી પૂજા કરે મહાર”, ઇત્યાદિ. અમારા સમજવા પ્રમાણે કે સ્થળે કેસરપુજા કહી નથી. તે પછી દેશી કે પરદેશી બેઉ જાતની વાત જવા દઈ, શુદ્ધ ચંદનથી જ પૂજા શા માટે ન કરવી કે જેથી શુદ્ધ શુદ્ધ કેસરની પરીક્ષા કરવા કરાવા ન જવું પડે !
અમને તે એમ લાગે છે કે, ચદન સસ્તુ ને કેસર મેવું એટલે અધિક મૂલ્યવાનું એ અધિક એવી ગણત્રીથી પ્રથમ શ્રીમતી લોકોએ ચંદનને બદલે કેસરથી પૂજા કરવી શરૂ કરી હશે. ત્યારપછી બીજાઓની પણ એવી માન્યતા થઈ હશે–ને ધીમે ધીમે એવી રૂડી પડી ગઈ હશે કે કેસરથી પૂજા કરવી. પણ મૂલ્યમાં ચઢી આતું એવું આ કેસર પણ ગુણમાં ચંદન કરતાં કંઈ પણ રીતે ચઢે તેમ નથી; ઉલટું ઉતરે તેમ છે. જિનેશ્વર ભગવંતની પૂજય પ્રતિમાનું ચંદનથી પૂજન કરવાનું જે શાસ્ત્રમાં કથન છે તે સકારણ જણાય છે. ચંદનમાં શીતળતાને જે ઉત્કૃષ્ટ ગુણ છે એનેજ લઈને એ પ્રમાણે કહેલું છે. આપણું મનુષ્ય આદિના શરીર પર પણ જે વિલેપન આદિ કરવામાં આવે છે તે દેહની શીતળતાને અર્થેજ છે, તે જિનેશ્વર ભગવંત ની પ્રતિમાને તે વિલેપન–અર્ચન-પૂજન વિશેષતઃ ચંદન જેવી શીતળ વસ્તુથી કરવું સમજણ ભરેલું છે નહિ કે કેસર જેવી ઉગ્ર કે ગરમ વસ્તુથી. વળી બરાસનું વિલેપન કરવામાં આવે છે તે પણ શીતળતાને અર્થેજ હેઈને અમારી માન્યતાને પુષ્ટિ આપનારૂ છે. - વધારામાં કહેવાનું કે, આ કાર્યમાં અગાઉ કેસર એકલુંજ વપરાતું હશે કે એની સાથે ઓછા વત્તા પ્રમાણમાં ચંદનનું મિશ્રણ કરતા હશે એ વાત તે હેય તે ખરી. પરંતુ હમણાંતે દેરાસરમાં ખરચની બાબતમાં તગી હશે એથી કે ગમે તેથી, પૂજા-અર્ચના કેસ રના વાડકામાં કેસર નામનું જ નજરે પડે છે. કેસરની સાથે ચદ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિવિધ વર્તમાન.
૧૨૩ નનું મિશ્રણ નહીં, પરંતુ ચંદનની સાથે કેસરનું નામનું માત્ર મિશ્રણ દેખાય છે. વળી કોઈ કઈ સ્થળે તો એ મિશ્રણ છેક પાતછું પાણી જેવું–ને પ્રભુને અંગે તિલકજ કરતાં તિલક વર્તાય નહીં એવું, ને એના રેલા ઉતરે એવું વપરાતું જોવામાં આવે છે.
અમારા પ્રિય વાંચનારાઓ અને ધર્મબંધુઓ ! જે તમને આ અમારા કહેવા પર સુવિચાર પૂર્વક ધ્યાન આપતાં તે સકારણ અને સત્ય લાગે તે આ પરદેશી કે સ્વદેશી કેસરની જ વાત જવા દઈને અરિડુત ભગવાનની પૂજા આર્ચામાં જોઈતા પ્રમાણમાં ચંદનજ પુરૂં પાડવાની આવશ્યકતા વિચારશે.
રેશમ અને રેશમી વ. ખાંડ અને કેસર વિષે યોગ્ય ચરચા ચોતરફ ચાલી રહી છે એ વાસ્તવિક છે. પણ એની સાથે એના જેટલી, બલકે, એના કરતાં અધિક મહત્વવાળી વાત, રેશમી વસ્ત્રનો ઉપયોગ જેમ બને તેમ કમી કરવા વિષે ચર્ચા ચલાવવા સંબંધીની છે.
રેશમ શામાંથી બને છે એ વાત ગુજરાતી ત્રણ ચોપડી સુધી શીખેલાઓ સુદ્ધાં જાણતા હોય છે એટલે તેનું બહુ લખાણ પૂર્વક વ્યાખ્યાન કરવું ઉચિત નથી. તે પણ એ વાત જેમના સ્મૃતિ પથમાંથી જતી રહી હેય એમની જાણ ખાતર ટુંકમાં સમજણ આપવી ઠીક જણાય છે કે
શેતુરના પાંદડા ખાઈને ઉછરેલા એક જાતના કીડા પિતાના શરીરમાંથી તાંતણું કાઢીને એ તાંતણાને એક કેશેટાના આકારમાં પિતાના શરીર પરજ લપેટે છે. એ તાંતણ તે રેશમ છે. આવા તાંતણાને એ તાંતણાના કેશેટા બનાવનાર કીડાઓ જ્યારે પુખ્ત થાય છે જયારે એને ઉછેરનારાઓ એ કીડાઓને ગરમ ઉકળતા પાણીમાં નાખે છે ને એમને બેજાન કરે છે. આમ કર્યા પછી એમના પર રેશમને કોશેટે એ ઉખેળી લે છે. એ ઉખેળી લી. ધેલું તે રેશમ છે.
આવી રીતે શ્રીમતેને માટે કે કહેતે, રેશમી વચ્ચેના ભ
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 આત્માનંદ પ્રકાશ. મનનારાઓને માટે, અસંખ્ય જીવડાંઓને ઉછેરી ઉછેરીને તેને વેપાર કરનારાઓ એમને સંખ્યાબદ્ધ સંહાર કરે છે. એ સંહારના હેતુ ભૂત એ વસ્ત્રાના પહેરનારા થાય છે. તે આવા જીવડાઓના ભેગે તૈયાર થયેલાં વસ્ત્ર પહેરવાની, બીજાઓ તે શું, પણ આપણા દયાધમ જનભાઈએ, શામાટે હોંશ રાખે છે? આવાં વસ્ત્રો પહેરીને એઓ રાજી થાય છે એટલું જ નહીં, પણ એવી રીતે તૈયાર કરવામાં આવેલાં એ વસ્ત્રાને એઓ વળી પવિત્ર ગણે છે ! માંગલિક પ્રસંગે અને ભગવાનની પૂજા અર્ચા કરતાં એ રેશમી વસ્ત્રો પહેરાય છે. કીડાઓને સંહાર થવાથી જ બનેલાં એ વસ્ત્રાને પવિત્ર શાપરથી ગયાં હશે એ સમજાતું નથી. મેંઘુ એટલું સારૂં, ને મેંઘુ એટલું ઉંચુ એમ મેંઘુ એટલું પવિત્ર(!) પણ ગયું હશે–તે સિવાય બીજો કોઈ રદીઓ એની પવિત્રતા સાબીત કરવા માટે શોધ્યો હાથ લાગે એમ જણાતું નથી આ પરથી એમ તે સમજાયું હશે કે ગમે તેવી રીતે એની પવિત્રતા તે સિદ્ધ થતી નથી, ઉલટી અપવિત્રતા બહાર આવે છે; તો એને પણ સમજુ સ્વધર્મએ એ સુવિચાર પૂર્વક ત્યાગજ કરવો ગ્ય છે. For Private And Personal Use Only