Atmanand Prakash Pustak 002 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531017/1

Page #1

श्री
આત્માનંદ પ્રકાશ
દેહરે. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ , આત્માનંદ પ્રકાશ.
પુસ્તક ૨ જુઓ વિક્રમ સંવત ૧૯૬૧-માગશર અંક ૫ મ.
પ્રભુ સ્તુતિ. જે માંગલ્ય સ્વરૂપ મંગલમય શ્રી ધમ તે ધારતા, દાતા મ ગલના જ મંગલ બની માંગધ્યમાં હાલતા; માની મંગલકારી મ ગલ વિભુ માંગલ્યમાં સ્મરે,
આ મંગલ તે પ્રભુ જગતના માંગલ્ય વિનો હરે, ૧ જૈન કોન્ફરનસના તૃતીય વિજયનું ગીત.
હરિગીત. શ્રી જૈનના જયકાર નાદે ગગન ગાજવું ગર્વથી, બતિ સુખદ સુંદર સત્સમાજે * સરસ શોભા સર્વથી; ૧ શ્રી જનધર્મને. ૨ આપનાર. ૩ સંભારે. ૪ સજજન ગૃહસ્થના
સમાજમાં.

Page #2

૯૮
અપમાન પ્રકાશ, testosteste etter treatens to starter te beste store testostertretieteet on the
થઇ વિજય વાણી વિજય વાજા વિજયકારી સાજને, વટપત્તને વટથી બને છે વિજય જૈન સમાજને. ૧ શુભ સંધ ભારતવર્ષને એકત્ર થઈ આવી રહયે, બુસિંહજી બહાદૂર જેવા પ્રમુખ થી ગાજી રહયે;
અતિ હર્ષથી ઉત્કર્ષ કીધો જનના હિત કાજો, વટપત્તને વટથી બને છે. વિજય જૈન સમાજનો. ૨ રંગે ઉમણે મંડપે મહારાજ આપ પધારિઆ, ગુર્જરપતિ જય ગર્જનાથી પ્રેમ સાથે વધાવિઆ ત્યાં થઈ રહયે જયકાર ગાયકવાડના શિરતાજનો, વટપત્તને વટથી બને છે વિજય જૈન સમાજને. યુવરાજ ફતેહસિંહરાવતણા સુભાષિત બોધથી, આભારી થઈ આહંત સમાજ સ્વઘમને શુભ શેધથી; આશ્રય મ યશકારી ઉત્તમ સર્વ ગુર્જર રાજનો, વટપત્તને વટથી બને છે વિજય જૈન સમાજને કરૂણા કરી શ્રી કમલવિજયાચાર્ય આપ પધારિઆ. દિલદાર ડેલિગેટ ભારતવર્ષના સહુ તારિઆ ઊપદેશથી આભાર માનો સર્વ એ મુનિરાજનો, વટ પત્તને વટથી બને છે. વિજય જૈન સમાજને. શ્રી વીરવિજયે તમ વિદા ધર્મના સુખદાયકે, જયવંત કીધું જૈન શાસન જશ્નમાં મુનિ પાઠકે; પરિવાર વિજયાનંદને ઉપકારી સર્વ સમાજને, વટ પત્તને વિજયી બન્યું છેવિજય જૈન સમાજનો. દે ગાયા ગિરાથી ગુર્જરે હિંદી વિદ્યા ઉત્કર્ષથી,

Page #3

વડોદરામાં મળેલી ત્રીજી જેના કેન્સરના કટ el seu tretestetieteet.etorit.etore teretite teele tetrtestestertretest ets testes testes teatre
સૌરાષ્ટ્ર વીરા સુરસ્વરે ઉચ્ચાર કરતાં હર્ષથી; મરૂવીસ અઠ્ઠા વાણુને નવરંગ જામે આજને વટપત્તને વટથી બને છે વિક્ય જૈન સમાજનો. સત્કાર કીધે સ્નેહથી વટપત્તને શ્રાવક જને, સાધમી સેવા આચરી અતિરંગથી ઉજવલ મને
કે બજા દેશમાં કરી ચકિત સર્વ સભાજનો, વટપત્તને વટથી બન્યો વિજય. જૈન સમાજને. ઘડી. નિયમ નિર્મલ ઊદય કી જૈનને બહુ સંમતે, સંસારિ ધાર્મિક ઉન્નતિ કરવા મથે શુભ સંગતે; તે નિયમથી સહુ વર્તજ જિન ભક્ત ભારતના જન, વટ પત્તને વટથી બન્યા છે વિજય જૈન સમાજનો. ૯. મહનીય મંગલ રૂપ શાસન દેવતા જય આપજો, જયવંત જૈન સમાજ કે વિષ્ણ સર્વે કાપ; અણહિલપાટણમાં થજે અતિ વિજય જૈન સમાજને, વટ પત્તને વટથી બને છે વિજય જૈન સમાજ. ૧૦૦
વડોદરામાં મળેલી ત્રીજી શ્વેતાંબરી જૈન
કેન્ફરન્સ. ભારતવર્ષના જૈનને મહોત્કર્ષ
પ્રથમ દિવસ. વિક્રમના સવંત્સર ૧૯૬૧ ને કાર્તિક માસની પાંચમને દિવસ જનોને એક સાંસારિક તથા ધાર્મિક કલ્યાણકના બે દિવસ હતો

Page #4

આત્માનંદ પ્રકાશ, R. Cubabus
& & & &શ્રી અહ ત પ્રભુના કલ્યાણક ના દિવસો જેમ જૈનોના સિદ્ધિ ગતિન પવિત્ર માર્ગના સૂચક છે તેમ આ દિવસે તેમની સાંસારિક તકે ધાર્મિક ઉન્નતિના સૂચક છે. આ દિવસે ગુર્જર રાજધાનીના પ્રત્યેક ભાગ ભારતવર્ષના જૈન ગ્રહથી ભરપૂર લાગતા હતા. મધ્યાહુ કાલે ગગનમણિના કિરણો કેન્ફરન્સના મજેહર મડપને પ્રકાશિત કરી જેનોનો અંતરંગ વિજય સૂચવતા હતાં. આ મહા સમાજનો રમણીય મંડપ ગુર્જર પતિના રાજ મહેલની પાસે રચવામાં આવ્યો હતો તે એમ સૂચવતો હતો કે પ્રતાપી ન્યાયી રાજાના નિવાસને આશ્રયા લેવાથી કરેલું કર્થ થશરવી અને વયી નિવડે છે ગુર્જરપતિ મહારાજા એ દીલ્લી દરબારને સુંદર સમીયાણું આપી પોતાની પ્રજાના રતુત્ય કર્મને દીપાવ્યું હતું મંડપની શોભા અલૈકિક હતી જેનું વર્ણન કઈ પ્રતિભા વાલા કથિીજ થઈ શકે તેવું હતું તેની સુંદર શોભા લૌકિક છતાં દીવ્યતાને દર્શાવતી હતી તેની આસપાસ જૈનોના વિજય સૂચક વાવટા અને રાત્રિને માટે વિ વ્યુત્ સમાન દીપકોની શ્રેણી ગોઠવવામાં આવી હતી. મંડપને અગાસન ઉપર પ્રત્રિય મહારાજા ગાયકવાડ એક તરફ મહાસમાજના માનવંતા પ્રમુખ તથા અસર ગૃહસ્થાના ઉચ્ચાસન ગોઠવ્યા હતા. બીજી તરફ વિદ્યાવિલાસી વનિતાઓની મર્યાદાવાલી બેઠક રાખી હતી તેની નજીક વકતાઓનો. અને રીપેર્ટરના સ્થાન રાખવામાં આવ્યા હતા.
વિજયી કોન્ફરન્સના મહાદ્વારની દક્ષિણ તરફ જૈન લાક્ષણિક પ્રદર્શન ઉભુ કરવામાં આવ્યુ હતું તેની અંદર જેનેના પવિત્ર ધર્મ ના જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રના ઉપકરણ, તત્વ રજૂચક ઉપદેશક દેખાવ, પવિત્ર પદાર્થો અને દેશીય કલાની અભિવૃદ્ધિ સૂચવનારી ચિત્તા

Page #5

વડોદરામાં મળેલી બીક જેને જુન્સ ૧૦૧ ---- ZZZZZZ
ઇ--- કર્ષક વસ્તુઓ સુંદર રચનાથી સ્થાપિત કરવા માં હતી. તે પ્રદર્શનને છ વિભાગે ગોઠવવામાં આવ્યું હતુ આ પ્રદર્શનને ખુલ્લું મુકવા વખતે મહારાજા ગુર્જરપતિના યુવરાજ શ્રીમાન ફતેહસિંહરાવે એક સધક અને આહંત ધર્મની અતિ પ્રાચીનતા સૂચવનારૂં રસિક ભાષણ કર્યું હતું. એ પ્રતાપી યુવરાજે પોતાના ભાષણથી આપણને અમૂલ્ય બોધ આપે છે. તેમાં ખાસ કરીને તેમના ચાર મહા વાળે આપણે મગરૂરી સાથે મનન કરવાના છે, અને તેમના ભાષણના સાર રૂપ તે લાકે ધાર્મિક તથા સાંસારિક ઉન્નતિના સૂત્ર સમાન આપણે માનવા ગ્ય છે. પ્રથમનું વાક્ય, જૈનેના પુસ્તક અગત્યની ટીકાથી ભરપૂર અને ભારતવર્ષના પ્રાચીન ઇતિહાસની તવારીખને યાદ આપનારા છે. આ તેમનું વાક્ય આપણા ધાર્મિક પુરતાની કેટલી ઉપયોગિતા સૂચવે છે તે આપણે જોવાનું છે. ગુર્જર દેશના ભવિષ્યના મહારાજાના મુખથી નીકળેલા આ વાક્ય સર્વ અન્ય પ્રાચીન ધર્મની આગલી પૂણ સાબીતી આપે છે. યુવરાજના મુખ કમલમાંથી બીજું વાક્ય આ પ્રમાણે આવિર્ભત થયું હતું—“મને બીક લાગે છે કે, જૈન ધર્મની પવિત્ર ચોપડીઓનો સમ ભાગ બહાર પડી શકે છે ” આ મહા વાકયથી યુવરાજે આપણને કીંમતી બોધ આપે છે. આપણું પ્રમાદને લીધે જૈનધર્મની જ્ઞાન સમૃદ્ધિ માત્ર ભંડારરૂપ કરાગ્રહમાં પડી વિહંદ થાય છે. તેને સારે ઉદ્ધાર આપણે પ્રમાથી કરી શકતાં નથી, તે કેવા ખેદની વાર્તા છે? વિદ્વાન યુવરાજ પણ પોતાના રાજકીય કાર્યની સાથે આપણે આ મહાપ્રમાને જાણે છે અને તેને દૂર કરવા સખ્ત ભલામણ કરે છે. ત્રીજું મહા વા

Page #6

૧૦૨
આત્માન પ્રકાશ.
કથ તેઓએ હાલના ઉછરતા યુવાને કે જેઓ ધર્મને કશી ગણત્રીમાં ગણતા નથી તેને લગતુ છે. તેઓ બેહ્યા છે કે “ સુધારા વિશેના કાચા વિચારોને લીધે લેકે એમ સમજે છે કે, ધર્મ કશી જરૂર નથી. આ મહા વા ય આપણું અનારિતક સુધારાવાળાઓને નાભિકમલમાં મનન કરવા જેવું છે, આજ કાલ સુધારાને નામે પ્રવર્તતા કુધારાના ઉપાસક થયેલા જૈન યુવકના તિ ચાર ઉપર આ વિલનું યુવરાજે સજજડ ફટકે માર્યો છે અને આ પણ યુવાનોને કૃત્રિમ સુધારાના વિપરીત પ્રવાહમાંથી તણાતા બચાવવાને ચેતવણી આપી છે. તેઓ નામદાર આપણા પ્રદર્શનને ભૂમિઉપર જે ચોથું મહાવાક્ય બોલ્યા છે. તે આપણે અન્ય મતિઓમાં સાભિમાનથી વધાવી લેવાનું છે તેઓ બેલ્યા કે “ તમારા ધર્મ મનુષ્ય માટે સર્વોત્તમ અને શ્રેષ્ઠ છે. આ મહા વાક્ય ભવિષ્યના ગુર્જરપતિના મુખમાંથી નીકળતું કેવું સુંદર લાગે છે ? તે ચતુર અને વિવેકી યુવરાજ જાણે સમજતા હોય કે, જૈન ધર્મની જાહેરજલાલી અમારા રાજ્યમાં થયેલી છે. ભૂતકાળ ગુજરાતના અધિપતિ. કુમારપાળે તથા સિદ્ધરાજ જૈનધર્મી હોઈએ પવિત્ર ધર્મને અંતઃકરણથી માન આપેલું છે અને જગતમાં તેઓ જૈનધમી કહેવાયું છે.
થમ દિવસનું કૃત્ય. બરાબર મધ્યાહૂકાલે ભારતવર્ષના વિવિધ પ્રતિનિધિઓ કે જેઓની મેટી સંખ્યાથી કન્ફન્સને વિશાલ મંડપ ચીકાર ભરાઈ ગયું હોય તે વખતે પ્રથમ માંગલ્યકારક ગાયન થયા પછી સત્કાર મંડલના પ્રમુખે આવકાર દર્શાવનારું ભાષણ કર્યું હતું જેમાં સર્વને સત્કાર દશાવી છેવટે ગુર્જરપતિ મહારાજા ગાયકવાડ સરકારે આપેલી પિતાની

Page #7

વડોદરામાં મળેલી ત્રીજી જૈન કોન્ફરન્સ, ૧8 & Ex .sex w ebs×- - - હાજરી વિષે અતિ તુત્ય શબ્દ ઉચ્ચારી મહારાજાની પ્રજા પ્રીતિના ઉત્તમ ગુણ વિષે વિવેચન કર્યું હતું. અને તે નામદાર તરફથી કઈપણ સદ્ધ મલે એવી આશા દર્શાવી હતી તે પછી મહારાજે ગાયકવાડે હર્ષના નાદ વચ્ચે ઉભા થઈ સંક્ષિપ્ત અને સાધક ભાષણ કર્યું હતું. જે ભાષણમાં કેટલાએક તે નામદારના શબ્દો ઘણું કીમતી હતા. તેમાં તે નામદારના કેટલાએક શબ્દો તો આપણું સનાતન ધર્મની સાબિતી માટે પૂરતા છે. તેઓ બોલ્યા કે, જૈનધર્મ એ સદો ધર્મ છે કે જેને હૈયાતી ભેગવતાં હજારો વર્ષ થઈ ગયા અને હજારે બીજા મત–પંથ થઈ ગયા તોપણ તે હૈયાતી ભેગવે છે, ત્યારે તેમાં અવશ્ય કાંઈ ઉગ્યતા હેવી જોઈએ આ તે નામદારના વચને જૈન ધર્મની ઊચ્ચતા અને સત્તમતાને માટે કેવી સાબીતિ આપનારા છે ? એ વિદ્વાન મહારાજાના પ્રત્યેક વિચાર પ્રમાણ ભૂત અને જનમ ય છે.
નામદાર મહારાજા સાહેબનું સંક્ષિપ્ત ભાષણ સમાપ્ત થયા પછી આપણા માનવતા પ્રમુખ સાહેબનું ભાષણ થયું હતું. ભારતવર્ષના મહા સમાજના અધિપતિએ પોતાના ભાષણમાં આપણને ઉત્તમ બોધ આપે છે. તેઓએ પ્રથમ આપણાં વિનય મૂલ ધર્મની રીતિ પ્રમાણે પિતે સર્વની સમક્ષ વિનય બતાવ્યું હતું. પછી કાલચક્રના પ્રભાવ વિષે વિવેચન કરી જણુવ્યું હતું કે, આપણે જૈન લેકની પ્રાચીન અને અર્વાચીન સ્થિતિ વિષે સરખામણી કરી આપણે વિચાર કરવાને છે. તે સાથે જેનોની ઉન્નતિ અને અવનતિ વિષે ભાન કરાવી ચાલતા જમાનામાં આપણે અવનતિ છે એમ જણાવી આપ્યું હતું. તે પછી આવા મહાસમાજ કરવાથી

Page #8

આત્માનંદ પ્રકાશ
૧૦૪
&#
tetetet te vetet
+
થતા લાભ, ધાર્મીક અને વ્યવહુારિક શિક્ષણ, શ્રી કલવણી, જૈન સાહિત્ય પ્રસાર, શલે યોગી પુસ્તકમાલા, જૈન શિક્ષણ સભા, પ્રાચીન પુસ્તકાદ્વાર, જીણુ મહેશદ્વાર, પ્રાચીન શેાધ ખેાલ, હાતિકારક રીવાજો તથા કુસ પે ત્યાગ સ્વધર્મ બધુઓને આય, જીવ દયા અને ડિરેકઢરો વિષે પ્રમુખ સાહેબે પાતાના સદ્વિચારો વિશ્વચન સાથે જણાવ્યા હતા. જેમાંના પ્રત્યેક વિષય આપણે મનન કરવા યોગ્ય છે. છેવટે દૂર દેશમાંથી પધારેલા પ્રતિનિધિઆના ત્રનને માટે ઊપકાર માની સભા પતિએ પાતાનું ભાષણ સમાપ્ત કર્યું હતુ
તે પછી કોન્ફરન્સના ઉપજ્ઞ મહાશય ની. ઢઢ્ઢાએ ગુર્જર પતિ મહારાજાના તથા યુવરાજ શ્રી ફતેનેિહરાવના આ મહા સમાજનાં સાંનિધ્ય માટે ઉપકાર સૂચવનાર અમૃતરસમય ભાષણ કર્યું હતુ, જેના પ્રત્યુત્તરમાં મહારાજાએ પેાતાના મુખ કમલમાંથી મિષ્ટ વચને કહ્યા હતા. તે પછી સબ્જેક્ટ્ કિમટી નીમવામાં આવી જેમાં વિદ્વાન અને વિચાર શિલ પુરૂષોના નામ દર્શાવવામાં આવ્યા હતા, તે મહાન કાર્ય તેજ દિવસની રાત્રિએ ધણા પરિમર્શનથી નિર્ણીત થયું હતુ.
બીજા દિવસનું કૃત્ય.
બીજે દિવસે મધ્યાન્હ સમયની પહેલા કેન્ફરન્સના મહા સમાજ ધણા ઠાઠમાઠથી એકત્ર થયા હતા. મહા સમાજના કાર્યના આર્ભમાં પ્રથમ પાંચ ઠરાવે પ્રસાર કરવામાં આવ્યા હતા. પ્રથમના અને બીજા ઠરાવમાં હિ પતિ શેહેનશાહ એડવર્ડ અને ગુર્જપતિ મહારાજા સિયાજીરાવ ગાયકવાડના આભાર ઢાલી

Page #9

અડાદરામાં મળેલી ત્રીજી જેન કેન્ફરન્સ, ૧૦૫ stattete te testeret. Det er stort storitetit tretet te testere testeretstortestartete ભારતવર્ષની જૈન પ્રજાએ પિતાની નિર્મલ રાજભક્તિ પ્રદર્શિત કરી હતી. તે પછી ત્રીજા ઠરાવમાં કોન્ફરન્સની નિઃસ્વાર્થ સેવા કરનારા ચાર જનરલ સેક્રેટરી સાહેબાને ઉપકાર માની જન સમાજે પિતાની અલૌકિક કૃતજ્ઞતા દર્શાવી આપી હતી. જેથી ઠરાવમાં જૈન કોન્ફરન્સની ઊત્તમ સેવા કરનાર શેડ ફકીરચંદ પ્રેમચ દના સ્વર્ગવાસ માટે દીલગીરી જાહેર કરી હતી. એ નરરત્નની ખામી. ખરેખરી આ પ્રસગે દેખાતી હતી. પાંચમાં ઠરાવમાં ગતવર્ષના નિયમોની પ્રવૃત્તિ કરવામાં જે જે સ્થાનિક ગ્રહરએ પ્રયત્ન કરેલો તેમને ધન્યવાદ આપવાનું અને તે કાર્યમાં ઉપદેશ રૂપ સહાય કરનારા મુનિ મહારાજાઓનો આભાર માનવાનું સૂચવ્યું હતું આ ઠરાવ વિષે આપણે વિશેષ જાગ્રતિ રાખવાની છે. કેન્ફરન્સ પ્રતિ વર્ષે ઉન્નતિ કારક નિયમ ઘડી બાહર પાડતી જાય પણ જે તે નિયમનો અમલ જયાંસુધી સ્થાનિક સમાજમાં થાય નહીં, ત્યાં સુધી કેન્ફરન્સ પિતાના કર્તવ્યમાં વિજયી થયેલ નથી એમ સમજવાનું છે. તે પછી છઠ્ઠા ઠરાવની ઉપયુક્ત અને ગંભીર દરખાસ્ત મી. દ્રા તરફથી કરવામાં આવી હતી. કોન્ફરન્સના ઉત્પાદક–પિતા મી. તંદ્રાએ તે વિષે અસરકારક સવિસ્તર ભાષણ આપ્યું હતું મી. ૮દ્રાએ પિતાના મધુર ભાષણમાં જૈનોની ધાર્મિક અને વ્યવહારિક કેલવણીની વૃદ્ધિ, વ્યવહારિક કેલવણી લેનારને યોગ્ય મદદ આપવાની જરૂર, ધાર્મિક અભ્યાસ સંગીન થાય તેવી શાલાઓનું સ્થાપન, જૈન કન્યાશાલા અને શ્રાવિકાશાલાની આવશ્યકતા, ધાર્મિક પુસ્તકાલયોની સ્થાપનાની જરૂરીયાત, જૈનશાલાઓ અને પુસ્તકાલયે જ્યાં સ્થાપિત હોય તેને ઊત્તેજન, જૈન સાહિત્ય વિદ્યાનો પ્રસાર, જૈન વાંચનમાલાની યોજના અને જૈન સમુદાયમાં વ્યાપાર ઉદ્યોગ તથા

Page #10

આત્માનંદ કામ, water tant en tant en ter tertentoonste entretestostertestarter enters tertenties termes de tristes tratarea tratar કલાની વૃદ્ધિ–એટલા વિષયો ચાવી તે વિષેને છઠો ઠરાવ કન્ફરજો નિશ્ચિત કરી બાહેર પડ હતું. તેમના ઉપદેશક ભાષણમાં પ્રત્યેક શબ્દ સર્વ જૈનોને મનન કરવા જેવા હતા. તેમાં બીજા પણ આનુષગિક વિષયે કે જે પ્રત્યેક જૈનબંધુને પરિમર્શન કરી અનુકરણ કરવા જેવા હતા. મી. ઠઠ્ઠાના નિર્મલ અંતઃકરણમાં પિતાના સાધમ બંધુઓના અભ્યદય માટે જે ઊંડી લાગણી રહેલી છે, તે તેમણે પોતાના ભાષણ દ્વારા પૂર્ણરીતે પ્રગટ કરી હતી.
મી. ઢઢ્ઢાના ભાષણને બીજા વિદ્વાન વક્તાઓ તરફથી સારૂ અનુમોદન મલ્યું હતું. તેમાં ખાસ કરીને મી. મેતિચંદ ગિરધર કાપડિઆ, વકિલ મૂલચંદ નથુભાઈ તથા મી. કુંવરજી આણંદજીની અનુમોદના સદ્ધ ક અને મુખ્ય વકતાના ભાષણની પૂર્ણ રીતે પિષક હતી. વકિલ ભૂલચંદ નથુભાઈએ જેનોની ઊપર જે અન્ય મતિઓ નારિતકતાનો આરોપ મુકે છે તેને લગતું અને ધાર્મિક વીર્ય વધારવાથી કે લાભ છે ? તે વિષયનું વિવેચનકરી શ્રોતા ઓના મનને આકર્ષી હતા. તેમની પહેલા મી. મેતિચંદ ગિરધર કાપડીઆએ કેળવણીનું મહામ્ય દર્શાવનારૂં જાપાનિશ શહેનશાહના રાજયના ધારાનું દ્રષ્ટાંત આપી “સર્વ દુષ્ટ રીવાજને નિકંદન કરનાર કેલવણ છે' એમ સિદ્ધ કરનારૂં ઊત્તમ ભાષણ આપ્યું હતું. તે પ્રસંગે મી. કુંવરજી આણંદજીએ મુખ્ય વકતાને અનુમોદના રૂપ અને ધાર્મિક તત્વને સૂચવવાનારૂં અને જૈનોની અભિવૃદ્ધિને દર્શાવનારૂં સંક્ષિપ્તમાં વિવેચન કર્યું હતું. તે સિવાય બીજા વિદ્વાન વક્તાઓને અનુમોદન પણ સર્વેને આદરણીય અને શ્રાવ્ય થયા હતા, (શેઠ લાલભાઈ દલપભાઈએ પરદેશ ગમનને માટે

Page #11

વડોદરામાં મળેલી ત્રીજી જેન કારન્સ
Cutesteste
estetstestestet stet
જે પોતાના અમૂલ્ય ઊદ્ગારા તે દિવસે કાઢયા હતા, તે ખરેખરા જૈન પ્રજાની ઊન્નતિના કાણુ રૂપ છે. તે સાથે આ ફ્રાન્સના બંધારણને લગતા જે વિચારા બતાવ્યા, તે અંતકરણથી અભિવદન કરવા યેાગ્ય છે. ) તે પછી કાન્ફરન્સનું બંધારણુ મજબૂત થવા માટે કોન્ફરન્સ રૂપ કલ્પલતાને સર્વદા સિંચન કરનાર અને કાન્ફરન્સના પ્રતિ વર્ષના મહત્વ કાર્યને પૂર્ણ પુષ્ટિ આપનાર સાતમે ઠરાવ પ્રસાર કરવામાં આન્યા હતા, જે વિષે બ્લ્યુ સારૂં' વિવેચન કરવામાં આવ્યું હતું.
Cr
ત્રીજા દિવસનું કૃત્ય.
ત્રીજે દિવસે મેટા સમારંભ સાથે દાન્ફરન્સનું કામ ચાલ્યુ હતું. તે પ્રસ ંગે પણ મહારાજા ગાયકવાડે પોતાના યુવરાજ સાથે પધારી તે મહાસમાજના મંડપને અલ કૃત કર્યા હતા. આ સુશોભિત બેઠકમાં બીજા કેટલાએક નવા અગત્યના ઠરાવે પ્રસાર કરવામાં આવ્યા હતા. જે વિષય કમિટીના વિદ્વાન ગૃહરચાનુ બુદ્ધિબલ સૂચવતા હતા. તે ઠરાવની ચર્ચારૂપ ઘણાં અગત્યના ભાષણા કરવામાં આવ્યા હતા. જીણું ચૈત્યદ્વારને લગતા ઠરાવમાં રાય કુમારસિંહતુ ભાષણ અસરકારક હતું. જૈન કારન્સમાં બીજી કામની લાગણીને પ્રાદ્યુત કરનારૂં મી. કુંવરજી આણંદજીતુ સક્ષિપ્ત ભાષણ ચિત્તાકર્ષક હતું. તે ઊપરથી આપણને એટલું તે સિદ્ધ થાય છે કે, ભારતવર્ષના રૈનાએ જે આ સમાર ંભ આયો છે, તેને સર્વે દામની પ્રજા અભિન’દન આપે છે. મદિરાના જીણોદ્વારને વિશેષ પુષ્ટિ આપનારૂ' મી. મેાહનલાલ પુજાભાઇનું ભાષણ પણું હૃદયવેધક્ર હતુ. આ

Page #12

૧૦૮
આત્માનંદ પ્રકાશ,
Le testoste testeretet tete testosterte testertest teste store testarteto de tercetusteetateste ગૃહરથ પ્રથમથી જ કોન્ફરન્સની નિસ્વાર્થ સેવા બજાવે છે તે, આપણે જાણીએ છીએ, તેથી તેના આ પરોપકારી પ્રયાસ માટે તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે. જૈન ડિરેકટરી કે જે ભારતવર્ષની જૈન પ્રજાનું સર્વસગ્રહ દર્પણ રૂપ છે તે વિષે જૈન પત્રના અધિપતિ મી. ભગુભાઈ ફત્તેચંદ કારભારીના ઊધ્યારે ખરેખરા સ્તુત્ય હતા. એ સાહસિક નર જૈન પત્ર બાહર પાડી ભારતવર્ષના જૈન વર્ગને ધાર્મિક તથા વર્તમાન ચર્ચ રૂ૫ દિવ્ય દર્પણ આપી સાધમ બધુઓની ઊત્તમ સેવા બજાવે છે. આ શુભ પ્રસંગે સર્વનું ધ્યાન ખેંચનાર હાનિકારક રીવાજો દૂર કરવાનો ઠરાવ ઘણો સારે ચર્ચાણે હતે, માનવંતા મી. ઢફૂએ એ ઠરાવ રજુ કર્યો હતો, તેને ઉત્તમ સમર્થન આપનાર
ફેસર નથુ મંાચંદે એક અસરકારક ભાષણ કરી સર્વની મનેવૃત્તિ આર્ટ કરી હતી. તે પછી મી. લાલને પિતાના વચન લાલિત્ય સાથે શાસ્ત્રીય પ્રમાણે આપી તે વિષયને પૂર્ણ પુષ્ટિ આપી હતી. મી. લાલન સાધમી બંધુઓના ઉદ્ધાર માટે તન મન ધનથી આત્મ ભાગ આપનાર એક વીર નર છે.
આ પ્રસંગે કોન્ફરન્સના જુદા જુદા ખાતાઓના ફંડોની આબાદી માટે આપણે માનવંતા પ્રમુખ સાહેબે રૂપીઆ પાંચ હજારની મોટી ભેટ અર્પણ કરી પિતાની સાર્વજનિક કાર્ય તરફની ઉદારતા દર્શાવી આપી હતી. છેવટે ગુજરપતિ મહારાજા યુવરાજ ફતેસિંહરા કેલવણીને લગતું એક સવિસ્તર ભાષણ આપ્યું હતું, જમાં બીજા સાંસારિક કુરીવાજેનું દિગ્ગદર્શન કરાવી એ વિદ્યાનું યુવરાજે જૈનપ્રજાની આગલ પિતાના ઉમદા વિચાર જાહેર કર્યો હતા. યુવરાજના તે સદ્ બેધક ભાષણ વખતે આપણને પ્રાચીન કાલે

Page #13

ચિતામણી.
૧૦૯
atste
રાજ
જૈન ધર્મનુ પરિપૂર્ણ ભાન
ધર્મ ગણાતા આવતુ હતુ. આ શિવાય બીજા વક્તાઓના વિશેષ વિવેચન એવા થયા હતા કે જે આપણી આ ત્રીજી કેન્ફરન્સના કર્ત્તવ્યને બીજી પ્રજાની આગલ પ્રશંસાપાત્ર કરતા હતા. આ શિવાય કેન્ફરન્સના બીજા વખતમાં જૈન નહીં છતાં પણ નિષ્પક્ષપાતી પ્રવૃત્તિ કરનારા બીજી બે વિદ્વાનેાના ભાષણ આપણા ધર્મની અહિંસા તત્વની મુદ્રાને અને પ્રાચીનતાને પૂરવણી આપનારા થયા હતા મી. લાભશંકરે જેનેાના અતિ પત્રીય અહિં સાધર્મ માટે ઉચ્ચ અભિપ્રાય આપ્યા હતા. ભારત-વર્ષના પ્રખ્યાત મી. બાલગગાધર તિલકે બ્રાહ્મણ અને જૈન ધર્મ વિષે ધણું અસરકારક વર્ણન કરી જૈનાની પ્રાચીનતાના અને તે ધર્મે કરેલા આર્યાવર્ત્તના હિસા ધર્મને ઊન્મૂલન કરનારા નિષ્પક્ષપાત પ્રમાણે આપ્યા હતા.
આ પ્રમાણે ગુર્જર રાજધાનીમાં વિજ્ય ડંકો વગાડી જન કાન્ફરન્સ પેતાના અનાગત વર્ષના સ્થાનને જૈન ધર્મની જાહેાજલાલી શાવનાર અને જૈન મંદિરાથી મડિત એવા અણહિલપુર પાટણમાં નિત કરી નિર્વિઘ્નપણે વિસર્જન થઇ હતી. સાકૃપાલુ શાસના દેવતા એ વિજય મહ સમાજની રક્ષા કરા.
46
95
तथास्तु
ચિંતામણિ. એક ચમત્કારી વાત. (પૂર્વ અંકના પૃષ્ઠ ૮૨ થી ચાલુ. )
શેઠ અમૃતચદ્ર, તમે જે ચિંતામણિના વિયેગના શોક કરો.

Page #14

૧૧૦
આત્માના પ્રકાશ
તે પુત્રના સંયેગ થતાં તમને કેટલો આનંદ થશે, તેના તત્વબુદ્ધિથી વિચાર કરો. તે આનંદ કયા પ્રકારના છે ? તે યાંસુધી ટકવાના છે ! તે આન ંદનુ ફૂલ તમને શું મલવાનુ છે ? તે આનદ તમારા હૃદયની મલિનતા કેટલી હરેછે? તે આનંદથી તમને કેવી ઊચ્ચતા પ્રાપ્ત થઈ છે અને તે આનદ તમારા અને લેકમાં કયા લાકનું લ આપનારા છે? આ પ્રશ્નાના ઉત્તર જ્યારે તમે તમારા સમ્યકત્વવાલા આત્માની સાથે સરખાવી આપવા ધારશે, તેા તમારે પશ્ચાતાપજ કરવું પડશે. કદિ અજ્ઞ કે મિથ્યાત્વી હાય તેને તેા તે વિષયતુ જરાપણ ભાન થતુ નથી પણ તમે સમ્યકત્વ ધારી ઊત્તમ શ્રાવક ગણા છે, જોકે આ તમારી િિસ્થતિ જોઈ તમને સમ્યકત્વ ધારી એ વિશેષણ આપતાં મનમાં આંદોલન થાયછે, તથાપિ અમારી દૃષ્ટિએ તમને તેવા જોવાની અમારી ઇચ્છા છે, તેથીજ એ વિશેષણ આપવામાં આવ્યુ છે. શેઠજી, તમારા પુત્રના સંયાગનિત આનંદ ને ખરા આન ંદ માનશે નહીં. તે આનંદ સર્વેથી તુચ્છ છે. ખરેખરા આનંદ આત્માના સ્વરૂપને આલખવાથી થાયછે. તેજ આત્માનઢ કહેવાય છે. બીજા સાંસારિક આનં આત્માનની આગલ ક્ષુદ્રમાં ક્ષુદ્ર છે. શેઠજી, તમારે તે સાંસારિક આનંદ તરફ ઊપેક્ષા કરવી જોઇએ. વ્યવહારને ઉગ્ર પ્રવાહ તમને વહન કરે નહીં તેમ તમારે વર્તવું જોઇએ. વ્યવહાર ઉપર અભાવ ઊપજવા બહુ કઠિન છતાં, તેમ કરવા માટે આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરવી, એ અત્યુત્તમ સાધન છે. આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિથી સ્વતંત્ર, પરમ પવિત અને તત્વ દશી થઇ શકાય છે. સત્યાસત્ય સમજવામાં આવે, વૃત્તિઓને નિયમુમાં રાખવાજોગ મનેાનિગ્રહ કરી શકાય, સંસારના સર્વ પ્રશ્નરના

Page #15

ચિંતામણી. store testertestertestosterte tertitetetstesterste testamentos de testosters here to set there are the વિષપરની વાસના દૂર થઈ જાય, ગમે તે પ્રકારનું દુઃખ, સુખરૂપ માની ને આદર પૂર્વક ભોગવી લેવા જેટલું વૈર્ય ધારણ કરી શકા ય, મહાત્માઓના વચને પર વિવેક ભરેલી શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થાય અને પિતાના વાસ્તવિક સ્વરૂપને ઓલખી પરમાત્માના સ્વરૂપને વિષે પ્રેમ ઉત્પન્ન થાય, ત્યારે જ આત્મજ્ઞાનના ફલરૂપ પરમપદની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ વ્યવહારને નવ સમજી તેનાપરનીં દઢ આસક્તિથી મુક્ત થવામાં જ પરમ સુખ અને આનંદ છે કારણ કે અજ્ઞાનને લીધે જ આ જગતના વ્યવહારે દુઃખના કારણરૂપ થઈ પડે છે. શેઠજી, તમને વિશેષ શું કહેવું એ બધાને સારરૂપ અનિત્ય ભાવના મનમાં દઢ કરી તે વિષે મનન લગાડીદેવું મન એ વસ્તુ વિચિત્ર છે. ઘડીએ ઘડીએ રૂચિને બદલતું છતાં અને અનેકવાર અનેક પ્રકારની ઈચ્છાને ઉત્પન્ન કરતું છતાં દ્રઢતાને ડાહાપણને ડોળ ઘાલનારૂ છે. માટે તે મનને અનિત્ય ભાવનામાં લગાડી પછી આત્માનંદમાં થિરતા સ્થાપવી, એજ ખરાંસુખનો અનુભવ કરાવનારૂં ખરૂં સાધન છે. જયારે એ સાધન તમે પ્રાપ્ત કરશો એટલે પછી તમને ચિંતામણિ વિષેને શેક જરાપણ થશેનહીં. પછી તમે ચિંતામણિને પુત્રરૂપે જોશે નહીં પણ એક પદાર્થ રૂપે જોશો. તે પદાર્થ તમારી સાથે સંબંધ ધરાવે છે અને તે સંબંધથી ખરૂં સુખ શું છે? એ સર્વનું તમને ભાન આવશે. એભાનથી તમે તમારા આત્માને શક રહિતકરી શકશે અને છેવટે તેના મહામેહમાંથી મુકાવી શકશે. અપૂર્ણ

Page #16

આત્માન પ્રકાસ,
ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
(અનુ સંધાન ગતાંક પાને ૪૫ થી) વળી સાંખ્ય દર્શનના પડિતે કહ્યું કે અમારા દર્શનમાં પુરૂષ તત્વ આત્માને કહે છે. આત્મા વિષય સુખાદિના કારણ પુણ્ય પાપ કરતું નથી તેથી આત્મા અકર્તા ” છે, કારણ કે અત્મા તૃણ માત્ર પણ તોડવાને સમર્થ નથી. કર્તા જે છે તે માત્ર પ્રકૃતિ જ છે, કારણ કે પ્રકૃતિમાં જ પ્રવૃત્તિ સ્વભાવ છે, તેમજ આત્મા “વિગુણ" છે અર્થાત્ સત્વ, રજ અને તમઃ ગુણથી રહિ છે. એ ત્રણ પ્રકૃતિના ધર્મ છે. વળી આત્મા “ અભક્તા ” સાક્ષાત્ ભતા પણ નથી, પરંતુ પ્રકૃતિના વિકારભૂત ઉભયમુખ દપણાકાર જે બુદ્ધિ છે, તેમાં સંક્રમણ થયા થકા નિભળ આત્મ સ્વરૂપ વિષે સુખ દુઃખના પ્રતિબિંબ ઉદય માત્રથી આત્મા જોકતા કહેવાય છે. જેમ જાસુ દનુ પુષ્પ સ્ફટિકમણિની સમીપમાં રેહેવાના કારણથી સ્ફટિકમણિ રકત દેખાય છે, તેમ પ્રકૃતિના નિકટ સંબંધથી આભા પણ સુખ દુખોને ભેંકતા કહેવાય છે. તેથી આત્મા “ અદ્ધર્ત વિગુણઅભકતા અને એકાંત નિત્ય છે” પ્રકૃતિ પુરૂષથી અન્ય છે એવું જ્યારે જ્ઞાન થાય છે ત્યારે આ મા મુકત થાય છે.
રાણ—પંડિતજી, જે તમે આત્માને એકાંત નિત્ય ઇત્યાદિ વિશેષણોવાળે માનો છે તે પછી આત્માને સંસાર ક્યાંથી લપટાય? જે કહે કે નિર્મળ આત્માને સંસાર લપટાય છે, તે મોક્ષ થયા પછી પણ આત્માને સંસાર લપટા જોઈએ. જે આત્માને મોક્ષ થયા પછી પણ સંસારને સંબધ થાય તે એ મેક્ષ શુ થયે એવો ક્ષ તો કેવળ વિટ બનાજ જણાય છે.
સ્વરૂપ વિશે
દનું પુરા મતથી આત્મ

Page #17

ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની,
૧૩.
સણુના આવા બુદ્ધિ બળથી તથા તર્ક શક્તિથી રાજાને સંતોષ થયો અને આ સર્વે ગર્ભને પ્રભાવ છે એવું માની હર્ષ પામવા લાગે. પછી મીમાંસક દર્શનના પંડિત આવ્યા; તેને સિંહાસન અંગીકાર કરવા વિનંતિ કરી. તે પંડિતે પણ સિંહાસન ઉપર બેસી પિતાના દર્શનનું સ્વરૂપ કહેવા માંડયું. રાજારાણી તેની સન્મુખ ઉચિત સ્થાનકે બેઠા.
મીમાંસક દર્શનના પંડિતે કહ્યું કે--હે મહાદેવિ ! અમારા દશમનું બીજું નામ જૈમિનીથ દર્શન છે. અમારા દર્શનમાં સાંખ્ય દર્શનવાળાની જેમ એક દંડી તથા ત્રિદંડી હોય છે. ધાતુ રકત વસ્ત્ર પહેરે છે. મૃગચર્માસન ઉપર પણ બેસે છે. કમંડલ રાખે છે. શિર મુંડન કરાવે છે. માત્ર વેદનેજ અનાદિ ગુરૂ માને છે. તે સિવાય અને મારા દર્શનમાં બીજે કોઈપણ વક્તા ગુરૂ નથી. વળી અમારા દીનમાં બે ભેદ છે. ૧ પૂર્વ મીમાંસક, ૨ ઉત્તર મીમાંસક. જેઓ યજ્ઞાદિ કર્મની વિધિના કરનારા છે તેઓ પૂર્વ મીમાંસાવાદી છે અને જેઓ બ્રહ્માદ્વૈતજ માને છે તેઓ ઊત્તર મીમાંસાવાદી વેદાનિત છે. ઊત્તર મીમાંસાવાદી એકજ આત્મા સર્વ શરીરમાં છે એમ માને છેજેમ સરેવરના કિનારા ઉપર ઉભા રહેલા ચારે બાજુના સર્વ માણસે સરોવરના જળમાં પ્રતિબિંબ પડેલા ચંદ્રને, એક ચંદ્ર છતાં દરેક પોત પોતાની દષ્ટિએ પૃથક્ પૃથક્ દેખે છે, તેમ સર્વ શરીરને વિષે રહેલે આમા એકજ હોવાં છતાં પ્રત્યેક પ્રાણી પોત પિતાને આત્મા પૃથફપૃથક્ છે એમ માને છે. જે વસ્તુ નથી તેથી આત્મામાં જ લય થવું તેનું નામ મુકિત છે. બીજી કોઈ મુક્તિ નથી.

Page #18

*
.
આત્માન પ્રકાશ autotauststatitatetit tatatatatatatatatatatatatatatatatatatatate
વળી પૂર્વ મીમાંસાવાદી એવું માને છે કે કોઈપણ આત્મા સર્વજ્ઞ કે સર્વદશ હોઈ શકતો જ નથી. તેમ આરુષ્ટિને કર્તા એ કે ઈ દેવ પણ નથી. વેદ અનાદિ છે, અથરૂષય છે અર્થાત્ વેદ કોઇએ રચેલા નથી. વેદના વચનેથીજ અતીન્દ્રિય પદાર્થોનું જ્ઞાન થાય છે. કોઇપણ શાસ્ત્ર સર્વજ્ઞ પ્રણેત છે એમ અમે માનતા જ નથી, કારણકે સર્વજ્ઞ કોઈપણ કાળમાં થયા નથી, વર્તમાન કાળમાં કઈ સર્વજ્ઞ છે નહિ અને ભવિષ્યમાં કોઈ સર્વજ્ઞ થવાના નથી.
રાણી-પંડિતજી જ્યારે વેદને આપ અનાદિ અને અરૂષય માને છે અને સર્વજ્ઞ પ્રણતત કઈ શાસ્ત્ર નથી એમ પણ માને છે તે અતપ્રિય પદાર્થોનું સ્વરૂપ સર્વજ્ઞ શિવાય બીજું કોણ જણવવાને શકિતવાન છે ! વળી વેદને અપરૂષય માનવામાં અનેક રાંકાઓ થાય છે. શરીર વિના મુખ હેઈ શકતું નથી અને મુખ વિના વચને નિકળી શકતાં નથી. બીજા અનેક પ્રકારના ધ્વનિ કે અવાજ તે કઈ વચને કહેવાય નહીં. તેથી વેદ અપાય કે અના દિ હોય એમ માની શકાતું નથી. વળી સર્વ શરીરેમાં એકજ આત્મા છે એ પણ વાસ્તવિક લાગતું નથી કારણકે જેમ સરોવરની ચારે બાજુએ ઊભા રહેલા મનુષ્યને જેકે પોતપોતાની દષ્ટિમાં ચંદ્ર પૃથક્ પૃથક્ ભાસે છે પરંતુ તેઓ મધ્યેના દરેકને ચંદ્રની સિયા પૃથક પૃથક્ ભાસતી નથી, સર્વને એક સરખી જ ભાસે છે; તેમ જ આત્મા સર્વ શરીરમાં એક જ હોયતો સર્વ શરીરધારીની ક્રિયા એક સરખી જ હોવી જોઈએ. ભિન્નભિન્ન પ્રકારની કદાપિ હોઈ શકે જ નહીં.
રાણીની તર્કશક્તિ બહુજ ચમત્કારિક થવાથી રાજાને બહુજ આનંદ થયે તેણે તરતજ બીજા સતના પંડિતને બોલાવવા સસ

Page #19

ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
ના કરી જેથી બધુ મતના પંડિત હાજર થયા. રાજાએ તેમને સિંહાસન ઉપર બેસવા વિનંતિ કરી. સિંહાસન ઉપર બૈદ્ધ દર્શનના પંડિત બેઠા. રાજા રાણું તેમના સન્મુખ ઉચિત થાનકે બેઠા.
બદ્ધ દર્શનના પીડિતે કહયું કે હે મહાદેવિ! અમારા દર્શનની ચાર શાખાઓ છે. ૧ વૈભાષિક, રે સૈતાંત્રિક, 3 ચોગાચાર, ૪ માધ્યમિક અમારા દર્શનમાં ગુરૂઓ મસ્તક મુંડાવે છે, ચર્મનું આ સન રાખે છે, કમંડલ રાખે છે અને ધાતુકતા વસ્ત્ર પહેરે છે અમારા દર્શનમાં શૌચ ક્રિયા અતિશય છે. અમે ભિક્ષાપાત્રમાં જે કાંઈ પડે. તે સર્વ શુદ્ધ એમ માની કદાચ માંસ પણ આવી પડયું હોય તો ખાઈ જઈએ છીએ. બ્રહ્મચર્ય પાળવામાં બહુજ દઢ છીએ ૧ ધર્મ, ૨ બુદ્ધ, 3 સંધ. આ ત્રણને અમે રત્નત્રય કહીએ છીએ. અમાણ દશેનમાં–શાસનમાં વિનને નાશ કર્નારી તારા નામની દેવી છે. વળી, અમે ચાર વસ્તુ માનીએ છીએ ૧ દુઃખ, ૨ સમુદાય, ૩ માર્ગ, ૪ નિરાધ. તેમાં પ્રથમ જે દુઃખ છે તે પાંચ કિંધરૂપ છે. તેના નામ ૧ વેદના સ્કધ, ૨ જ્ઞાનકધ, ૩ સંજ્ઞાકંધ, ૪ સંસ્કાર સ્ક, ૫ રૂપિસ્કંધ. આ પાંચ વિના આત્મા એ બીજે કઈપણ પદાર્થ નથી આ પાંચે આંધ સર્વ એક ક્ષણ માત્ર રહે છે, નિત્ય નથી, તેમ વિશેષ વખત પણ રહેતાં નથી.
આ દુઃખતત્વનું કારણ ભૂત બીજું સમુદાય તત્વ છે. જગતમાં રાગ દ્વેષને જે સમૂહ ઉત્પન્ન થાય છે તે “આલુંછું, આ મારૂ છે”
એ પર છે, આ પરની વસ્તુ છે એવા સંબંધવાની માન્યતા કરવાથીજ રાગદ્વેષ ઉત્પન્ન થાય છે, તેનું નામ સમુદાય તત્વ છે. આ દુખ અને સમુદાય એવા બેતાજ સંસારની પ્રવૃતિના હેતુ છે.

Page #20

માત્માન પ્રસરા, ఉ ttatatatatatat attinattikotations
એ બને તના વિરોધી એવા માર્ગ અને નિરાધ” ત છે. સર્વ પદાર્થ ક્ષણિક છે. અર્થાત્ ક્ષણ માત્ર રહી નાશ પામે છે. આત્મા કે બીજે કઈ પણ સર્વકાળ સ્થાયી નથી. પૂર્વ ક્ષણને નાથ થતાં જ તેના સરખે ઉત્તર ક્ષણ ઉત્પન્ન થાય છે તેમ પૂર્વ જ્ઞાનમાં ઉત્પન્ન થયેલી વાસના તે ઊત્તરજ્ઞાનમાં શક્તિ રૂપ થાય છે. એવી રીતે ક્ષણોની પરંપરા પૂર્વક જે માનસી પ્રતીતિ થાય છે તેનું નામ માર્ચતત્વ છે.
માત્ર નિરાધા તત્વનું બ્રહ્યુ છે. એટલે મોક્ષ-ચિની જે નિકલેશ અવરથા તે નિષેધ છે.
રાણુ–પંડિતજી! જ્યારે તમે આત્માને ક્ષણિક માને છે ત્યારે. હિ સકવૃત્તિ અને દયાવૃત્તિના ફળને લાભ કોને થશે ? બંધ અન્યને થશે અને મુકિત અન્યની થશે. ક્ષુધા અન્યને લાગશે અને તૃપ્તિ અન્યને થશે અનુભવ અન્યને થશે અને મરણ અન્યને થશે.. જુલાબ અન્યને થશે અને રોગ રહિત અન્ય થશે. તાપ: કલેશ અન્યને થશે અને સ્વર્ગાદિ ફળ પ્રાપ્તિ અન્યને થશે. અભ્યાસની પ્રવૃત્તિ અન્ય કરશે અને અભ્યાસનું ફળ અન્યને થશે. આવી રીતે સર્વ હકિતા જે થતી હોય તે યુક્તિયુક્ત ભાસતું નથી.
–– 8–– –
વ્યવહાર શુદ્ધિ. (અનુસંધાન ગતાંક પાને ૯૨ થી.) નીતિ પૂર્વક દ્રવ્ય પાર્જન કરનાર મનુષ્યજ મંગળસૂતિ હેઈ શકે છેઅર્થાત્ તે મંગળે રૂપ હોય છે. અને તે મંગળ રૂપ હેવાથી

Page #21

વ્યવહાર શુદ્ધિ eter traditiotieteiden tietestetistes testosterone tertenties te vetes tests tretstertente તેને લક્ષ્મી સ્વભાવિક રીતે પ્રાપ્ત થાય છે. તેવી રીતે પ્રાપ્ત થયેલી લક્ષ્મીને વ્યય આ ભવ અને પરભવમાં સુખત્પાદક થાય છે, તેથી વિપરીત પણે અસ્થત અન્યાયથી દ્રવ્ય ઊપાર્જન કરવામાં આવે છે તે તેનું ફળ આ ભવ અને પરભવ બનેમાં દુઃખત્પાદક થાય છે. કદાચ કઈ કઈ મનુષ્યને અન્યાયથી ઊપાર્જન કરેલા દ્રવ્યથી આ ભવમાં વૈભવાદિ સુખાભાસ ભોગવતા દેખીએ તોપણ તે વૈભવાદિ ભોગનું સુખ વસ્તુતઃ દરાજની ખુજલીને વલુરવાથી લાગતી મિઠા
ના જેવું સુખ સમજવું. - વ્યવહાર શુદ્ધિના સંરક્ષણ નિમિત્તે ન્યાય પુર:સર દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવાની જેટલી આવશ્યકતા છે તેટલી જ આવશ્યક્તા તે દ્રવ્યને ન્યાય પુર:સર અર્થાત્ નીતિ પૂર્વક વ્યય કરવાની બાબતમાં છે. જે મનુષ્ય આવક અને ખર્ચ બનેમાં નીતિ યુtપ્રવર્તન સખતે નથી તે પિતાની અધમ દશાને આમંત્રણ કરતે હેય એવું સ્પષ્ટ ભાસે છે. ઊપજના પ્રમાણમાં ખર્ચે જે રાખ નથી તે વ્યવહામાં શુદ્ધ પ્રવર્તન રાખી શકતા નથી એટલું જ નહીં પરંતુ વિશેષ ખર્ચના કારણથી કરજના બેજામાં તેને પિતાનું મસ્તક દાખલ કરવું પડે છે; અને જ્યારે કરજને બેજે. મસ્તક સહન કરવાને અશક્ત થાય છે ત્યારે મગજના જ્ઞાન તંતુઓ ઉપર વિપરીત અસર થવા માંડે છે. શરૂઆતમાં તે સામાન્ય અધર્મવૃત્તિ થાય છે. કરજ ઘણું વધવા માંડયું છે તેથી જે કઈ ઠેકાણેથી કેઇનું પડી રહેલું, વિસરી ગયેલું ઈત્યાદિ પ્રકારનું દ્રવ્ય હાથ લાગી જાય તે આ કરજની ગુંસરીમાંથી નિકળી જાઉં, એવી રીતનો પરાઈ મિલકતને સાપરાધ ખેટો ઊગ કરવાનો સંકલ્પ. ઊત્પન્ન થાય છે. તેવી ધારણા જ્યારે

Page #22

૧૧૮
આત્માનંદ પ્રકાશ. tartotieteiden tiedotteetit retstartar tertreter tratatatatatatatatatateretetetoto પાર પડતી નથી ત્યારે ઠગાઈ, વિશ્વાસઘાત, ચેરી, ધાડચોરી, જૂઠા દસ્તાવેજ બનાવવા, દ્રવ્ય લઈ જૂઠી સાક્ષી પૂરવી ઈત્યાદિ મહા અધર્મના કાર્યો કરવાની વૃત્તિ થાય છે. આખરે અંતઃકરણ તદન શ્યામ થઈ જાય છે. જે નીતિ પૂર્વક દ્રવ્ય ઊપાર્જન કરતા નથી તેમજ નીતિ પૂર્વક દ્રવ્યનો વ્યય કરતો નથી, તે ધર્મના બીજા અનેક કાર્યો કરતે હેય છતાં તેની અંતઃકરણરૂપ ભૂમિકા અશુદ્ધ હોવાથી, સારવાર નહીં હોવાથી તેમાં વાવેલું અન્ય ધર્મ કાર્ય રૂપ બીજ યથાર્થ ફળની નિષ્પત્તિ કરતું નથી. અન્યાયથી ધન ઉપાર્જન કરનારા અને અન્યાયથી ધનનો વ્યય કરનારા મનુષ્ય ધર્મના બીજા કાર્યો રૂડી રીતે કરતા હોય છતાં અન્ય લેકે તેને “ધર્મઠગ” ઇત્યાદિ ઉપનામો આપી જાહેર કરે છે. જ્યારે ગૃહરથની વ્યવહારમાં નીતિ યુક્ત પ્રવૃત્તિ અને સર્વ મનુષ્યોના સંબંધમાં હોય અને તે ગૃહસ્થને
ગ્ય ધર્મના સર્વ કાર્યો કરતો હોય ત્યારે તેની જીદગી દુધ અને સાકરની મિશ્ર મિઠાશ જેવી તે અનુભવે છે.
એકદા શ્રીમદ્ હેમચંદ્રાચાર્યની સમીપમાં વ્યાખ્યાન અવસરે કુમારપાળ મહારાજા ગૃહસ્થને યોગ્ય નીતિ અને ધમેનું વ્યાખ્યાન શ્રવણ કરતા હતા. તે અવસરે મુનિની વ્યવહાર શુદ્ધિ અને ગૃહસ્થની વ્યવહાર શુદ્ધિ બાબતમાં કેટલીક તારતમ્યતા છે તે સંબધી ખુલાસે કરવા કુમારપાળ મહારાજએ આચાર્ય મહારાજને વિનંતિ કરી. આચાર્ય મહારાજાએ જણાવ્યું કે મુનિના અને ગૃહરના વ્યવહારમાં માત્ર ક્ષમા ગુણનેજ વહન કરવામાં કેટલું અંતર છે તે પ્રથમ જાણવા યોગ્ય છે. ગૃહસ્થને કાઇ તાડન તર્જન કરે તેની મિલ્કતને કોઈ નુકશાન કરે ઈત્યાદિ

Page #23

વ્યવહાર શુદ્ધિ, keretetreterit tortor teeter tieteetrtrtrtrtrtrtretetetstest testatitististatuete પ્રસંગે કદાપિ ગૃહસ્થ રાજ્ય દરબારમાં જઈ ફરીઆદ કરે તો તેના તેવા પ્રકારના વર્તન માટે કોઈ નિંદા કરતું નથી અને તે પ્રસંગે મુનિ જો રાજ દરબામાં જઈ ફરીઆદ કરે તો તે તેના વ્યવહારને ઊચિત કાર્ય તરીકે નહી માનતાં ઊલટી તેના વ્યવહારની હીલના થાય છે. તેવી બાબતમાં ઘેબી અને એક મુનિનું દષ્ટાંત જાણવા ગ્ય છે.
કાઈ એક મુનિ નદીના તટ ઉપર એક ધોબીની શિલા ઉપર કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાન ધરીને ઊભા રહયા હતા. તે ધોબી રાજાના લુગડાં ધનાર હતા. લુગડા દેવા સારૂ નદીનાતટ ઊપર પોતાની શિલા નજીક આવીને ઉભો રહે. તેણે પોતાની શિલા ઉપર મુનિને થાન ધરી ઊભેલા જોઈને વિચાર્યું કે આ મુનિ પરમેશ્વરની ભક્તિમાં લીન થઈ ગયેલા છે તેથી થોડી વારે જયારે ધ્યાનથી મુક્ત થશે ત્યારે લુગડાં ધોઈશ, એમ ઘણી વાર સુધી વાટ જોત ધોબી ઊભો રહે. મુનિ પણ કાઊસમાં દીર્ઘ કાળસુધી સ્થિર રહયા. થોડી વારે બેબી છે. બાપજી તમે આ શિલા ઊપરથી ઉઠી જરા દૂર જઈ બીજી જગાએ બેસી ધ્યાન ધરોતો સારૂ. મારે રાજાના લુગડાં જોવાની બહુજ ઉતાવળ છે મુનિતો કાંઈ પણ બોલ્યા નહિ, ત્યારે વળી થોડી વાર રાહ જોઇને ફરી બેબીએ મુનિને કહ્યું કે, મહારાજ, હવે ઉભા થાઓ બહુ સારૂ. હુ બહુ જ ખોટી થાઊં છું. મુનિએ
બીના વચન ઊપર લેશ માત્ર લક્ષ્ય આપ્યું નહીં. આખરે ધોબીએ કાયર થઈ મુનિને હાથ ઝાલીને નીચે ઉતાર્યા. નીચે ઊતારતાં જ મુનિને બહુજ ક્રોધ ચડશે, જેથી તેણે બેબીને ધકે મિ. સાધુને ક્રોધી જોઈને બેબીની શ્રદ્ધા તેના ઉપરથી ઊઠી ગઈ

Page #24
પર અરમાનંદ પ્રકા, અને તેથી તેણે તેને સામે ધક્કા માર્યો. ઊત્તરોત્તર ગાળો દેતા દેતાં બંને જણાઓ બામબાધા આવ્યા. કોઈ કોઈને છેડતું નહેતું આખરે બેબીએ જોર કરીને મુનિને ભોંય ઉપર નાંખી દીધા અને મુનિની છાતી ઉપર ચઢી તેનું ગળું દબાવ્યું તે વખતે મુનિએ કાયર થઈને પોતે આરાધન કરેલા દેવતાની સ્તુતિ કરી કહ્યું કે, હે દેવ! હું આટલી આટલી તમારી આરાધના કરૂ છુ તેમ છતાં તમે મને આ બેબી પાસેથી કેમ છોડાવતા નથી ? આવા મારા સંકટ સમયે તમે કયાં ગયા છે ? તે સાંભળી દેવતાએ આકાશમાંથી જવાબ દીધે કે, એ ખરું, પરંતુ બેબી કર્યો અને સાધુ કે તે મારી ઓળખાતું નથી તે પછી મારે કોને સહાય કરવી? તેજ વિચારમાં હું પડી ગયો છું. દેવનું આવું વચન સાંભળીને સાધુ સમજી ગયા અને ધોબીની પાસે હાથ જોડી ક્ષમા માગી, જેથી ઘેબીએ સાધુને છોડી દીધા. સાર એ છે, કે મુનિ પિતાના વ્યવહાર રૂપ નિસરણીનું પહેલું પગથીયું જે ક્ષમા ગુણ તેને કી જતાં આરાધન કરેલા દેવે પણ તેનું સ રક્ષણ કર્યું નહિ. For Private And Personal Use Only