Book Title: Arddhamagadhi Vyakaran Sar
Author(s): Revashankar G Joshi
Publisher: Revashankar G Joshi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032035/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlI ardhamAgadhI parIkSA samiti, pUnA dvArA puraskRta hAyaskUlanA dazamA ane agiyAramA dhoraNanA vidyArthIo mATe ardhamAgadhI vyAkaraNa-sAra | (gujarAtI bhASAmAM) - lekhaka - revArAkara govadhana joSI kAvyatIrtha, sAhitya vizArada (prayAga) adhyApaka-2. cu. ma. gujarAtI hAyaskUla, pUnA, 153 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakarevAzakara gA. joSI kAvyatIrtha, sAhitya vizArada (prayAga). 376 gurUvAra peTha, pUnA 2. - - mUlya 12 AnA - mudrakakanakamala muneta, ema. e., bI. TI, prabhAta priTiMga vakarsa, 146 1 ravivAra, pUnA 2. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlI ardhamAgadhI parIkSA samiti, pUnA dvAra puraskRta hAyaskUlanA dazamA ane agiyAramA dhAraNanA vidyArthIo mATe ardhamAgadhI vyAkaraNa - sAra ( gujarAtI bhASAmAM) lekhaka . - revArAkara gAvadhAna joSI kAvyatIrtha; sAhitya vizArada (prayAga) adhyApaka-ra. cu. ma. gujarAtI hAyaskula, pUnA, 1953 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Foreword I have great pleasure to write a foreword to an Ardha-magadhi grammar, entitled' Ardhamagadhi Vyakarana-Sara' written by Shri Revashankar Joshi for the benefit of students studying this language in the tenth and eleventh standards of a high school, through the medium of Gujrati. The book is well planned to cover all topics of the Ardha-magadhi grammar essential for an S. S. C. student and the treatment is quite good and methodical. If closely followed, this book should enable the Ardha- magadhi teacher to impart an effective grammatical background to the student for an intelligent understanding of the prescribed text. I have, therefore, no hesitation in commending this grammar to the student as also the teacher of this subject in a high school. N. Wadia College, Poona I, 4-8-1953 N. G. SURU Principal, Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ be bela gujarAtI bhASAmAM lakhAyelAM ardhamAgadhI vyAkaraNanAM keTalAMka pustako mArA jovAmAM AvyAM, paraMtu temAM ghaNAM te ati vistRta svarUpanA hatAM ane keTalAMkamAM kramanI gucavaNo jovAmAM AvI; ethI mane lAgyuM ke vidyArthIo mATe evuM nAnuM sarakhuM pustaka je lakhavAmAM Ave che jemAM Avazyaka teTalI vyAkaraNa viSayaka sarva mAhitI saMkSepamAM bhaLe che te vidyArthI vargane upakAraka thaI paDaze, e daSTIthI meM A " ardhamAgadhI vyAkaraNa-sAra " lakhyuM che. AmAM varNavikAra, zabda rUpa, dhAtu rUpe, kRda, sadhi, samAsa vagerenI mAhitI vistAra na karatAM mahatvanA muddAo dhyAnamAM rAkhI TuMkANamAM ApavAno prayatna karyo che. mane vizvAsa che ke A nAnI sarakhI patikAnuM ekeka pAnuM paNa vidyArthIo je dararoja. dhyAnapUrvaka vAMcaze to meTrika mATe joituM vyAkaraNa-jJAne teo TuMka samavamAMja sahelAIthI meLavI zakaze. 1 . bIjuM, A kAryamAM mane je je lokonI preraNA tathA madata maLI te badhAne abhAra mAne e mArI pharaja che. prathamataH to zrI 2 cu. ma. gujarAtI hAIskUlanA prinsipAla zrI, dAdAvAlAne huM kRtajJa chuM, kAraNa ke temanI ja preraNAthI meM ardhamAgadhI bhASAmAM vadhu rasa lIdho ane A pustaka lakhavA huM prerAyo. uparAta mArA te zikSaka mitro ane vidyArthIone paNa huM AbhArI chuM ke jemaNe mane A kAryamAM vakhato vakhata madata karI. vADiyA kolejanA prinsipAla zrI. ena. jI. surUe A nAnI sarakhI pustikA para prastAvanA lakhI ApI potAnI udAtta vRttino paricaya Apyo ane mArA utsAhamAM vadhAre karyo mATe temane paNa huM kRtajJa chuM. temaja upayukta sUcanAo sAthe A pustakanuM mudraNa kALajIpUrvaka karI ApI mArA mitra zrI. kanakamala munete je AtmIyatA batAvI te mATe huM temano paNa AbhArI chuM. ravIndra smRtidina, ) 1853 revAzaMkara joSI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA nAma joDAkSara vaNuM vikAra zabdarUpe dhAturUpa vizeSaNa kudane avyaya kRdanta prAjaka nAmadhAtu prayoga sadhi samAsa saMkhyAvAcaka vizeSaNo Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ardhamAgadhI vyAkaraNa-sAra prakaraNa paheluM je hA kSa re ' ardhamAgadhImAM game te vyaMjana game te vyaMjananI sAthe maLIne joDAkSara banI zakatA nathI. joDAkSare saMbadhI sAmAnya niyamo nIce pramANe cheH--niyama 1 phakta be ja ene maLIne joDAkSara thAya che. niyama-asavarNa vyAjamAM joDAkSara thatA nathI. apavAda-6, Tu, , 8 niyama 3-savarNa baMnemAM paNa (ka) dareka vargane pahelo ane trIjo ja mAtra bevaDAya che. (ba) dareka varganA pahelA vyaMjananI joDa bIjA vyaMjana sAthe, tema ja trIjA vyaMjananI joDa cothA vyaMjana sAthe thAya che temAM pahele ane bIjo vyaMjana ja Adya hoya che. dA. ta. , , (4) dareka varganA vyaMjayanI potAnA anunAsika sAthe joDa thAya temAM anunAsika ja AghAkSara hovo joIe. dA. ta. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] niyama 4-Na, na, ma e anunAsikanuM paNa dhitvathaI zake che. (bevaDAI zake che) dA. ta. Vor, , , niyama 5-4, 2, 3 A vyaMjanenuM paNa diva thaIne bevaDAIne) joDAkSaro thAya che. dA. ta. , , , A niyamo pramANe ardhamAgadhImAM kula joDAkSare nIce pramANe che - anunAsika vagaranA joDAkSara anunAsikavALA joDAkSaro ka vasva | | 5 cca SA prakaraNa bIjuM varNa vi kA 2 ardhamAgadhI bhASA saMskRtamAMthI banelI che. saMskRta zabdonA vargo (svara ane vyaMjana) mAM kaMika vikAra thaIne ardhamAgadhI bhASAnA zabdo Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] 3 banyA che. te vavikAra ( akSarabadala ) kevI rIte thAya che.te viSenA mukhya mukhya ane mahattvanA niyame nIce pramANe cheH-- niyama 1--saMskRta zabdanA ne ardhamAgadhImAM 2, 6, 3, 2 thAya che. dA. ta. - tRLa-taLa; zRMga-siMga, puSTha puSka; -riccha. niyama ra--saMskRta zabdanA 'tu'nA ' Rti' thAya che. dA. ta. vRttikiliic. . . niyama 3--< I 'nA ' 6 ' athavA * aD' ane '*' nA o" athavA 'a' thAya che. dA. ta.-- * vaira-ve, vara; cora-jora, zara. niyama 4--visarganA 'o' athavA keTaleka ThekANe leApa thAya che. dA. ta. TevaH tevo; TevA:-phevA, niyama pa-- dIdha` svara pachI joDAkSara Ave te| te dI svara hasva thAya che. dA. ta. Ai--g; DhIkSA vilA; ghUrta-yutta niyama 6- zabdanA ArbhamAM AvelA ra, v to sU tathA 'p' ne '' thAya che. dA. ta.-rASTrIya-sarAra; meharA-sAhasa; yama-gama; ti- gar. noMdha-- rA, .. tathA t zivAya bIjA koi paNu vyaMjanane zabdanA AraMbhamAM pheraphAra thatA nathI. dA. ta.~ maLa-1maLe; gu- muLa, niyama ha--zabdanA madhyabhAgamAM AvelA , t. j, g, teM, hU~ ne jo temanI pahelAM anusvAra na hoya to lApa thAya che, ane temAMnA vara rahe che. A svara jo a, A hAya te tenA badale ca, cA mukAya che. Ane 'zruti' kahe che. dA. ta.~ - c=sayala (keTalIka vakhata paNa thAya che. ho-hoga); ky nagara-nacara (keTalIka vakhata g kAyama pazu rahe che. yogo); 6-2-22na = vacaLa; -c-muna = sucaLa; ~ sItA = soyA; TU-c-pAla = vAya (paga) = nAMdha--ardhamAgadhImAM 6nI bArAkhaDImAM ya yA e be ja akSarA Ave Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. bAkI che , vagere akSara mATe 2, 6, 3, 4, vagere svare. Ave che. dA. ta.-vicAmAM vimAna niyama 8-zabdanI madhyamAM AvelA H ne ; ne ; 1 ne ja ane 6 ne rR thAya chedA. ta.-ghaTa gha4; -pIDha, nayana-nayaLa - vi. niyama -3. , . 6, 6 ma e vyaMjano zabadanI madhyamAM Ave to tene thAya che. dA. ta-mu muda, meva; -dA; ; rI-sada somA-sadA. niyama 10-zabdanI madhyamAM AvelA s, 6 ne zuM thAya che. dA ta-zizu zizu paNa. niyama 1-saMskRtanA pulligI vyaMjanAnta nAmanA anya vyaMjanamAM A svara maLe che ane strIliMgI vyaMjanAnta nAmanA anya vyajanamAM "ca" tathA " are maLe che. dA. ta. jema pusmaruM; saMparva ( saMpayA: Apa (strI)-ga. ane napuMsakaliMgI vyaMjanAnta nAmanA tathA vyaMjanAnA kriyAvizeSaNanA anya vyaMjanane anusvAra thAya che. dA. ta. phira samaya samaM. tathA keTaleka ThekANe anya vyaMjanamAM lepa paNuM thAya che. dA. ta. - gar-2Aya. niyama 12 --zabdanI vacce AvelA saMyukata vyaMjana (jeDAkSaramAMthI nirbaLa vyaMjanano lepa karI bAkI rahelA vyaMjanane bevaDA. dA.ta . jau, kyA vyaMjano sabaLa che ane kayA nibaLa e jANavA mATe.vyaMjananA cAra varga pADavAmAM AvyA che. pahelA vargamAM , , 8, 3, 6, e pAMce vargonA maLIne anunAsika vagaranA vIsa akSare, bIjA vargamAM huM gU, jU, -, * e pAMce anunAsika, trIjA vargamAM ru, , n e traNa vyaMjano ane cothA vargamAM , , , , e cAra vyAjane che. pahelA varSa karatAM bIjo varga nibaMba, tenA karatAM trIjo ane tenA karatAM ceAtho varga nirbaLa che, , , 3, e vyaMjanomAM paNa eka bIjA karatAM Utarato kama che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] cA e zabdamAM ja e vyaMjana pahelA vargamAMne che ane "" e cothA vargamAM che mATe ' ne lopa ane "zuM" bevaDAze eTale cA-1 ema thaze. (pahelAM "" ne " A ja prakaraNamAM ni, 15 juo) tara-AmAM zuM e trIjA vargane che ane zuM ne lepa thaI ra bevaDAze. eTale taryA-tarU ema thaze. dharma-emAM "" e cothA vargano che ane "" e bIjA vargane mATe " ne lepa thaI " bevaDAze. eTale dharma-ghama ema thaze. niyama 13-joDAkSaranA bane akSaro sarakhI zaktivALA hoya te pahelA akSarane lepa thaI bIjo akSara bevaDAze. dA. ta. -gamaga. kama mAM "ane "jU bane bIjA varganA che, eTale samAna zakitazALI che. mATe pahelA akSara = ne lopa thaI " bevaDAyo che. niyama 14-zabdanA AraMbhamAM AvelA joDAkSaramAMthI ekane lepa thaI rahela vyaMjana bevaDAtuM nathI. dA. ta.- stara-pathara, niyama 15-je vyaMjanane bevaDAvavo hoya te vyaMjana, varga, 4 varga vagere koIpaNa vargana bIje athavA cethA akSara hoya te te pote na bevaDAtAM potAnI pahelAnA vyaMjanane sAthe le che, dA, tA-Du-suddha, cA vadhu, vizeSa niyama-ca ne -= ajJa; ta no - sta = 0; Dha ne raja-sarca = satta, kSa ne -mikSA = mAravA; za ne i-zcima = trikama ne -45UT = 34; no -sara = maccha. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] prakaraNa gIjuM zabda rUpa rAmaM ardhamAgadhImAM ekavacana ane bahuvacana ema beja vacana che, divacananA badale bahuvacanaja vaparAya che. temaja ardhamAgadhImAM saMbodhana sAthe maLIne sAta ja vibhakitao che. caturthI vibhakti nathI tenA badale SaSThI vaparAya che (1) rAma (aArAnta putimI) vibhakita ekavacana bahuvacana prathamA rAmo, rAme.. rAmA dvitIyA rAme, rAmA tRtIyA rAmeNa rAmehi-hiM paMcamI rAmA, rAmAo rAmahinto caturthI-SaSThI rAmANa-NaM saptamI rAme, rAmammi, rAmasi rAmesu-suM saMbodhana he rAma he rAmA yA pramANe niva, meha, vANara, vagdha vagaire azrAnta puM. zo yathApA, (2) muNi (irAnta dikSA) muNI, muNiNo, muNIo dvi0 murNi , " muNiNA / muNIhi-hi muNiNo, muNIo muNIhinto ca010 muNiNo, muNissa muNINa rAmAsa muNI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa. saM. muNIsu-suM muNI, muNiNo, muNIo yA prabhAgena agni, ravi, kavi vagere iArAnta puM. zabdo yasAvavA. (3) ST. dvi. tR. paM. ca. sa. saM. (8) ST. hi. tR. [7] surNisi, muNimmi muNi ca. sa. bhalAvavA, Alg (3slled ylee3ll) sAhu sAhuM sAhuNA sAhuNo sAhUo sAhussa "" sAhuMsi, sAhuni sAhu yApramANe bandhu, bhANu, bAhu bagere ubharAnta zabdo yasAvavA. sAhUNo, sAhavo "" 97 ghaNeNaM-NaM dhaNA, ghaNAo dhaNarasa dhaNe, dhaNaMsi, dhaNaMbhi " sAhU - hiM sAhUhinto sAhU - maM sAhU su-suM sAhuNo, sAivo dhaNa (aarAnta napuMsaliMgI) dhaNaM ghaNAI, dhaNANi "" ghaNANa NaM ghaNesu suM dhaNa ghaNAI, dhaNANi prabhA jala, vaNa, puSNa bagere aArAnta napuMsaujiMgI zamho 99 dhaNehi- hiM dhaNehinto Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] . (5) dahi ( irAnta nasAi ) dahiM dahII, dahINi dahiNA dahIhiM-hi dahiNo, dahIo dahIhinto __, dahissa dahINa NaM dahiMsi, dahimi dahIsu-suM dahi dahII, dahINi yA prabhArI vAri, acchi kore irAnta napuMsalisA zahA yApA. (1) mahu ( urAnta napuMsaliMgI) mahUI, mahANa REPB - mahuM mahUNa mahuNA mahUhi-hiM * mahuNo, mahUo mahUhintA " mahussa sa. mahu~mi, mahaMsi mahasu-suM mahu mahUI, mahUNi 2. prabhAga batthu, cakkhu kore urAnta napuMsadiya shm| yasApA, (7) mAlA (Azanta strIliMgI) mAlA mAlA, mAo mAlaM . mAlAe mAlAhi-hiM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ ess [8] mAlAe, mAlAo mAlAhinto mAlAe mAlANa-NaM mAlAe mAlAsu, mAlAsuM saM. mAlA, mAle mAlA, mAlAo 20 pramANe / kannA, dhuyA kore AsarAnta strIliMgI zo yAvA. (8) bhUmi (iord ) pra. bhUmI bhUmI, bhUmIo bhUmi bhUmIe bhUmIhi-hiM bhUmIe, bhUmIo bhUmIhinto bhUmIe - bhUmINa-NaM sa... bhUmIe, bhUmiti bhUmIsu-suM bhUmi bhUmI-bhUmIo yApramANe buddhi, kaMti, santi kore irAnta strIlA shm| sAvA. (e) nArI (IrAnta nIti) pra0 nArI nArI, nArIo dvi0 nAriM nArIe nArIhi-hiM paM0 nArIe, nArIo nArIhinto 50 Sa0 nArINaNaM nArIsu-suM saM0 nAri ...nArI, nArIo tR0 sa0 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] yA prabhArI naI, puhavI, sirI, gAvI kore IrAnta strIdizA shm| calAvavA. rajjU rajju 48.60 (10) rajju (uur allest) rajjU, rajjUo " " rajjue rajjUhi-hiM rajjUe, rajjuo rajjUhinto ca0 0 " rajjUNa-NaM sa0 rajjUe, rajjusi rajjUsusaM saM0 rajjU, rajjuo yA pramANe na gheNu, vijju, urAnta strIliMgI ! yAvA. - saniyabhita 3yo - (1) rAya puti [ rAjan ] rAyA rAyANo, rAiNo . rAyaM, rAyANaM, - rAyANo ranA, rAiNA, rAeNa rAIhi-hiM rano, rAiNo rAIhinto " " rAyassa rAINa-NaM rAyaMsi rAIsaM saM. rAya, rAya, rAyA rAyANo, rAiNo (2) appA puni [Atman ] appA, AyA appANo, acAno Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvi tR0 paM. ca. pa. sa. saM. do dvi0 pra0 dvi0 tR0 paM0 appANaM, attANaM apaNA, anttaNA appao, attao apaNo, attaNo appaNi, attaNi 37091, antA 10 60 ( 3 ) [11] appANo, acANa appANehiM, attANehiM adhpANehinto, attANehinto bhagavaM, bhagavanto bhagavantaM bhagavanteNa, bhagavayA bhagavao bhagavantarasa bhagavao, bhagavante, bhagavantaMsi bhagavaM, bhagavanto appANaM, attANaM appe, asesuM appANo, attANo bhagavanta siga [ bhagavan ] tR0 paM0 ca0 60 sa0 saM0 A pramANe badhAM vartamAna kRdanta ane svAmittvavAcaka vizeSaNAnA rUpe yasAvavAM. ( varta0rRhanta-- gacchanta, hasanta, kIranta, hasijjanta vagere. svAbhitvavAya vizeSaNa -- guNavanta, buddhimanta vagere. ) bhagavanto bhagavante bhagavanterhi bhagavanteohinto (x) fat yleeoll [ fPar ] piyA piyaraM piuNA piuNo piuNo, piussa bhagavantANaM bhagavantesuM bhagavanto piyaro piya e, piyaro piUhiM, piIhiM piuhinto, piiDinto piUNaM, piNaM Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa0 saM0 pra0 dvi0 tR0 paM0 yA pramANe 4 bhAyA, jAmAyA gere saMskRtanA Razanta siMgI zabdo yasAvavA. pra0 ca0 Sa0 sa0 saM0 pra0 dvi0 piyari, piyA tR0 paM0 ca0 10 sa0 "" ( 5 ) mAyA strIsijI [ mAtA ] mAyA mAyaraM mAyAe, mAue mAue mAyAe mAyA "" [12] 99 sapanA mA (1) amha - huM (tra ahaM mamaM, maM, me piUsuM, piIsuM piyaro me mai, mae, mamAo, mato mama, maha, majjha, bhe mamaMsi, mai nAMdha-sarvanAmAne sabodhananAM rUpo hotAM nathI. , mAyAhiM, mAIhiM mAUhinto, mAIhinto mAUNaM, mAINaM mAUsuM, mAIsuM mAyaze ligamA ) mAyaro amhe, vayaM Ne "" ahiM anti amhANaM, amhaMNo amhesuM (2) tumha-tu (traNe ligamAM ) tumaM, taM tumhe, tujhe, tubbhe, bhe Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumaM, te 0 0 0 0 pra0 [13] dvi0 tumhe, tujhe, tubbhe, bhe tue, tume,tae,tumae tumhehiM. tubbhehi, tujhehiM tumAo, tumatto tumhehinto, tunbhehinto ca0 Sa. tava, te, tujjha,tumha, tuha tumhANaM, tumhaM, tubbha tumaMsi, tai, tumammi tumhesuM, tujhesuM. tunbhesuM (3) ta-te (puTisI ) so, se dvi0 teNa tehi tAo tehinto tassa, se tasiM taMsi, tami . ta-te (strIti ) pra0 sA tAo dvi0 ---- tAe, tIe tAhiM tAo tAhinto ca0 0 tAe, tIe, tIse tAsiM tIe, tIse ta-ta (nayusati) pra0 dvi0 taM tAI, tANi | nedhabAkInAM rUpa puliMgI pramANe. ca0 10 D . tR. sa0 tAsu Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] (4) eya-mA (pultiI ) esa, eso, dvi0 ee ee eehiM eesuM pra0 eeNaM eyAo eehinto ca0 0 eyarasa eesiM eyaMsi, eyammi eya-21 (sIjI) esA eyAo eyaM eyAo eyAe eyAhiM eyAo eyAhinto ca0 0 eyAe eyAsiM sa0 eyAe eyAsuM eya / (napusalI ) pra. dvi0 eyaM eyAI, eyASi nedha-bAkInA rUpa pulliMga pramANe. (5) ima-1 (puni ) ayaM, ime dvi0 imaM ime imeNa imehi imAo imehinto eyAi, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] ca0 Sa0 sa0pa0 imarasa, imambhi imosi-siM imesuM imarasa imaMsi, imammi ima-sA (leon) ima, imA imAo ima . imAsu imAe imAhiM imAo imAhinto ca0 Sa0 imAe, imIse imArsa imAe, imIse ima-1 (napuMsakaliMgI) pra0 dvi0 imaM imAiM, imANi noMdha-bAkInAM rUpe puliMgI pramANe. (6) kiM-5 (Yes) pra..---- ko tR0 Sa. keNa kAo kassa kAsa, kammi, kassi kiM-aY (allasil) kA kehinto kesi kemuM kAo pra0 dvi0 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tR0 paM0 ca0 Sa0 sa0 tR. paM. pra. dvi. 15 93 kiM - ay ( napusaligI ) pra0 dvi0 kiM noMdha-bAkInAM rUpe puliMga pramANe, 2mA prabhA] ja (?), avara (jIle), anna (jI), kayara (yo), savva, (adhA) vagere zabdo yasAvavA. keTalAMka sakhyAvAcaka zabvenA rUpA kAe kAo kAe, pulligI egA, ege egaM egeNa egAo ca. pa. egarasa sa. pra. kI se emi, esi [25] ega-bhe strIli'gI egA egaM egAe gAo kAhiM kAhinto kAsiM kAsuM egAe egAe kAI, kANi napusakali'gI egaM egaM egeNa emAo egarasa emi, esi do, tI, cau bhyane paMcanA rupo ta huvayanamAMna hoya che. do do, duve, duNi tI - tra! tao, giNNa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [17] do, duve, duNNi dohi-hiM dohinto doNhaM dosu-su cau-yAra ghauro, cattAri, cattAro tao, tiSNi tIhi-hiM tIhinto tINhaM tIsuM paMca-pAMya / paMca caUhi hiM caUhinto cauNhaM caUsu-suM paMcahi-hiM paMcahinto paMcaNhaM paMcasa-suM ca. Sa. prakaraNa ceAthuM dhA tu rU pi ardhamAgadhImAM saMskRtanI jema paramaipada, Atmane pada, daza gaNa temaja bhUta. bhaviSyakALanA aneka prakAre na hovAthI dhAturUpa calAvavAM sahelAM thaI paDe che. ardhamAgadhImAM traNa kALa ane traNa artha che. dhAturUpe calAvavAnI sulabhatA mATe dhAtuonA be vargo pADavAmAM AvyA che. pahele varga akArAnta dhAtune ane bIje vaga mA, , mokArAnta dhAtune. ardhamAgadhImAM A pramANe cAra antavALA ja dhAtuo che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] hasaha - tabhAnA - [pratyayo] hasa (sa) [3] pu. me010 ma.pa. me0 10 ma.pa. / pra0 mi mo hasAmi hasAmo dvi0 siha hasasi tR0 i anti hasai hasanti A pramANeja mA, , gokArAnta dhAtuomAM paNa mULa pratyaya umerI vartamAnajanA 35o manAi. . ta, gAmi, gAmo, nemi, nemo, vagere. vizeSa 35-tRtIya puruSa 5. 1. bhAM gAyanti. vAdhyo-ahaM hasAmi [I suMchu ]. bAlo gacchai [mA laya che] tumaM paDhasi [tuM vAMye che]. niyama-mathI zaru thatA pratyaya pahelAM AvelA ane sA thAya che. hA. ta-hasa + mi = hasAmi. asa (DA) nAM aniyabhita 35 // 5. sa. pa. ma. pa. pra. - mi mo ami, si, tR0 asthi bhUtakALa [pratyayo] [3] pra.,dvi.,ta.pu. itthA iMsu / pra.,dvi.,e.pu. hasisthA hasiMsu nAvApramANe A, e, o anta dhAtumAnAM 3ko 55 yadAvai. ha.ta. gAitthA, gAiMsu; neitthA, neiMsu; hoitthA, hoiMsu kore. santi Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] keTalAMka aniyaMmata bhUtakALanAM rUpo abbavI - be dhAtu, sarve puruSa, sarve vacana, aniyamita bhUtakALa akAsi kara "D - ahosi -- ho Asi asa vayAsI- - vaya kAsi - kara "" "" "" pu. pra0 dvi0 1 99 "7 d. ihi "" 99 20 "" "" tR* issai A pramANe A, 6 ane okArAnta dhAtunAM paNa rUpe mAissAmi, neissAmi, hoissAmi vagere [ dvitIya vibhAganA pratyayo ] me 1. iDimi, ihAmi hisi 99 "" "" 5. zme ka 1. the. va pra0 izlAmi, issa, issAmo | hasirasAmi, hasissaM dvi0 issasi issaha eferee issanti isissai " "" "" 99 53 19 vADayo--nalo nAma rAyA Asi [ naja nAbhe zanna hato. ] so abbavI te mosyo ] bAlA evaM vayAsI [ mANase sAbha mosyAM ] rAmo vaNaM gacchatthA zubha vanabhAM gayA. ] bhaviSyakALa bhaviSyakALanA pratyayAnA prathama ane dvitIya ema be vibhAga pADavAmAM AvyA che kAi paNa dhAtune kAi paNa vibhAganA pratyayeA lagADI zakAya che. [ prathama vibhAganA atyayo ] . [ 3 ] " "" "" "" q. 5. va. hasissAmo harisaha harisanti calAvavAM dA. ta. A. ihimo, iddAmo see ihinti Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pu. do 0 tR0 safes [20] [ rUpe ] siddhimi, dAsadAmi, sisi e. va. noMdha--A, 6, o drArAnta dhAtuone khIjA pratyayamAMnA Adh r nA lApa thAya che. dA. hAmi, hoiima, vagere. pu. do di tR0 mukSu ( jamavu' )- chindra ( tADavuM) a. va. isihimo, hasihAmo sase hasihinti noMdha----bIjA vibhAganA pratyayeA lAgatAM che, ane te '" dhAtu pramANe cAle che. dA. ta. Adimi, ArAmo, vagere, vibhAganA pratyayeA lagADatAM ta.naiSimi, neTTAmi; gAhini, aniyamita bhaviSyakALa keTalAMka dhAtuonuM bhaviSyakALamAM aniyamita aMga khane che ane tene vartamAna kALanA pratyayeA lagADavAthI bhaviSyakALanAM rUpo thAya che. bhaviSyakALanAM keTalAMka aniyamita agA vaca ( khelavuM)- rojI meTTi checcha dhAtunA 'jA' Adeza thAya vocchAmi, vocchaM vocchasi vor muLa (sAMbhaLavu)- sojI muntra ( cheADavuM )- mojI vila ( jANavuM) vejI vaya-vojI [ ni. bhU kA. aMga ] rUpo e. va. ba. 1. vocchAmo vocchaha vocchanti Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21] vAka-(1) heM A dikSAmi (huM ghoDApara besIza.) (2) risa aDaga mAcharU (harinA pitA Aje Avaze.) (3) navuM cchiAmi (huM nagaramAM jaIza.) AjJArtha upaga-AjhA, vinati, upadeza ane IcchA vagere arthamAM Ane upayoga thAya che. prathama puruSamAM AjJA levAnA athavA nizcayanA arthamAM, di. pu. mAM AjJA ApavAnA ane 4. pu. mAM vinaMti ane AzIrvAdanA arthamAM AjJArtha vaparAya che. [ pratyaye ]. [ rUpa ] pu. e. va. ba. va. e. va. ba. va. hasAmu hasAmo dvi0 0, su, hi ha | hasa, hasasu, isAhi hasaha antu | hasau hasantu A pramANe A, cha, ane gokArAnta dhAtunAM rUpa cAle che. dA. ta. mAmu, nAmo; nemu, tema; hemu, homo. vizeSa rUpa-AyaDu vAkyo a paDhasArla mu? [ huM nizALe jAUM ? ] thayaM 586 [ tuM copaDI vAMca. ] rAyA varSe phrAya [ rAjA vAghane mAre.] vidhyartha upaga -upadeza, AjJA, zakyatA, chacha vagerenA arthamAM. [ pratyayo ] | [ ] 5. e. va. ba. va. e. va. ba. va. pra0 ejnA, ejjAmi, ejAma | hasemjA,hasejnAmi hasenjAma dvi0 , ejnAsi-hi ejjAha I phrajAdhi-hiM sekannAha rU. 6, gs, pujA | , darekanA hajA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] AvI rIteja nA dhAtunAM rUpe calAvavAM, dA. ta. zALA, gA-gAmi, {{{gAma. nAM-6 ane jo kArAnta dhAtune A pratyayeA lagADatI vakhate pratyayanA Adya 6 / lepa thAya che. dA. ta. ne+jJAni=nejhjhAmi; pho+mi=ddongAmi, viSyanAM keTalAMka aniyamita rUpe jIllA--dhAtu dhaNuM karIne tRtIya purUSa eka vacana 99 --ata "9 27 "" 99 "" riyAbuuyaa -be haNiyA - haNa - 33 "" 31 33 "" 53 33 "" 99 "" "" 99 vAkayAH-- 1 ) muLiLo vaLe vasengA ! [munIoe vanamAM rahevuM joie ] (2) asakhkhuM na sUcA [ asatya na khAlavuM joie. ] (2) tumhe aaiN vaDhera [ tamAre dararAja vAMcavuM joie. ] saketA kartarI vartamAna kRdantane prathamA vi. mAM mUkIne saMketArtha bane che. dA. ta. 9 "gar cAvara hento to thAM tadanto. [jo vepAra karata tA dhana meLavata. ] 2-156 dharmAM entA to sudiLo honnA, [jo dharmanuM pAlana karata te sukhI thAta. ] prakaraNa pAMcama vizeSaNa-hRdanta dhAtune dya'" 'vizva" vagere phkta pratyayA lagADIne banAvelAM vizeSa "viroSaNa-kRdantA" kahevAya che. A vizeSaNA dhAtu parathI banelAM hovAthI temane dhAtusAdhita vizeSaNa paNa kahe che. A vizeSaNa-kRdanta ardha mAgadhImAM pAMca prakAranA che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] (1) karmaNi bhUta kRdanta (2) kari bhUta kRdanta (3) karmaNi vartamAna kRdanta (4) kartari vartamAna kRdanta (5) karmaNi vidhyartha kRdanta A badhAM kRdantonAM rUpe nAma pramANe cAle che, -maNi mUra datta-dhAtune "ca" pratyaya lagADIne zarma. sU. . bane che. dA. ta.-sa+=liya, gAyatraya, strIliMgI rUpa-siyA, gAyA - keTalAMka mahatvanAM aniyamita karma, bhUTa kudane gama (javuM , mA (maravuM).maya; kuLa (sAMbhaLavuM mu; ra (karavuM) ; sAkha (jANavuM)-nAya; mA (gAvuM gaya; ne (laI javuM)-nIca; (mAravuM-ya; ThA (ubhuM rahevuM)-TisapAva (pahoMcavuM-vatta; pavana (pravezaka )- pavi, vA (ApavuM)nni; pAsa (jevuM-;i da (baLavu) DasTra; nasa(nAza thavo.)-nag; sara (taravuM)tiow; da (meLavavuM)-; vanya (bAMdhavuM)- ; Ayara (AcaravuM)- ; A6 (caDhavuM- . upayoga-A kRdantane vAkyamAM upayoga vizeSaNa tarIke temaja bhUtakALa mAM kriyApadane badale thAya che, dA. ta. vizeSaNa tarIke-TraNAmo pavicAhuM hAruM mAmi (jhADaparathI palAM phaLa khAuM chuM.) bhU.kA. mAM kriyApadane badale - tehiM to chiLo (temaNe bALakane puchayuM) niyama 1-dhAtu sakarmaka hoya ane karma vAkayamAM hoya te kartAnI trIjI vibhakti karmanI pahelI vibhakti ane karma. bhU. kuMnuM liMga, vibhakti, vacana karma pramANe dA. ta-(1) tehiMDo cho (2) niveka vidyA jANavA (rAjAe dIkSA lIdhI) niyama 2-dhAtu sakarmaka hoya ane kamajo adhyAhata heya(vAkayamAM na hoya) te kartA trIjI vibhaktimAM ane karma, bhA.kR.ne napuMsakaliMga prathama eka vacanamAM mUkavuM. dA. ta. haiiM uciM (temaNe pUchyuM). niyama 3-dhAtu akarmaka hoya te-kartAnI pahelI vibhakita ane karma.bha. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] kR. nuM liMga, vibhakita, vacana kartA pramANe, dA, ta. (1) dathI maLo ( hAthI marI gayA. ) (2) nahIM TriyA / ( khALA ubhAM thayAM. ) 2 rtari pUrve jntarma mU. 4. ne banna' pratyaya lagADavAthI tei mU, bane che. dA. ta.--hAsiyanavanta-siyavanta; (strIliMga rUpa) iziyanantI, noMdhaH --A kRdantanA upayAga vAkayamAM bahuja ochI thAya che. 2. meLi vartamAna klRnta dhAtunA karmaNi aMgane 'banta' athavA mALa' pratyaya lagADavAthI dharma varte.. bane che. dA, ta.--minga+anta=hAsaJanta; jIra+banta=ranta; hasingamALa; zrImALa. (strIliMgI rUpAnta karIne ) hasignansI, zIramALA. mAMdha--karmaNi aMga mATe jIe--prakaraNu 9 muM. upayAga--vizeSaNa tarIke, dA. ta.--vijJA viSnamALI va465( vidyA apAtI [ ApavAthI ] vadhe che, ) A kRdantano upayoga paNa ardhamAgadhImAM bahuja oche! thAya che. 4 ne vartamAna jntadhAtune 'anta' athavA 'mAna' pratyaya lagADIne te varte. `khane che. dA. taH-- sa+anta=sA, hRsamALa=mALa, niyama 1--te varte. . banAvatAM dhAtu AkArAnta hoya teA dhAtu ane pratyayanI vacce 'ca' mukAya che. dA.ta.--ga+antayanta; ga+mALa=mayamA, niyama 2--te varte. banAvatAM e ane jokArAnta dhAtu pachI anta tA ja lApAya che. dA. ta.--ne+anta=nenta; ho+banta=homsa;strIliMgI rUpeharatA, dasamALI. 8 upayAga--vizeSaNu tarIke ane sa``tArtha mATe, dA. ta.-vizeSaNa tarIke(1) so nAM naLa viTTo / (teNe baLatA vanamAM praveza karyAM.) (2) mami rAoLa teLa so viTTo / ( mArgamAM jatAM teNe sApa joye ) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25 sakretArtha mATe-6 vAvArAnto to dhaLa ruddanto ! (jo vyApAra karata te dhana meLavata. ) 6 1 mani vidhyartha tanta-akArAnta dhAtune * sUcana athavA 'vijJa' anebA,chu, bokArAnta dhAtune dhvastra" pratyaya lagADIne ma. vi. bane che. dA. ta.-sa+dyanva=siyantra; rUma+bina=kALat; gAyava=mAyavyuM, keTalAMka aniyamita karmaNi viSya kRdantA muLa (sAMbhaLavuM)- soyaX; caya (bAlavuM)-nottaX; je (levuM)zvettaX; rAma (javu)antatva; muntra (khAtu)-mottava; munna( cheDavuM )-mottaX; 2 (karavuM) vAyav OM (Apavu) vAyav; nA (jANavu)-naiya; ne (laijavu) taiya; mA (gAvu) geya; pA (pIvuM) peca; strIli'gI rUpa-vaNijJA; vottavyA. upayAga-- vidhya kriyA tarIke ane vizeSaNa tarIke dA. ta. ( 1 ) vidhyatha kriyA tarIke--vAotlRi sAM vottae / ( bALakA sAcu khelavuM joie, ).gaLeai viddo na hAyavo| ( lokoe prANIone vadhana karavA ) (2) vizeSaNa tarIke-- yAi sAduLo ( sAdhue vaMdanIya che. ) paDhaLiSma putthayaM ( cApaDI vAMcavA ceAgya che.) prakaraNa chaThThuM avyaya kRdanta avyaya kRdanta nA be prakAra che.-- > ( 1 ) saMvayaH sUrta vRnta ( syayaMtra ) ( 2 ) detvartha munta ( tumaMta ) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] : (1) saMva bhUta jItta akArAnta dhAtune rukA, gAkArAnta dhAtune ka" ane badhA dhAtuone rUttA, hA, pharALa, haraNa, phag, pg A pratyaya lagADIne . mU. , thAya che. dA. ta. rusa sikaM, + =aa; rusa+kttA sittA; I+ttA=ArUttA vagere. keTalAMka aniyamita saM. bha. kRdanta che (levuM) - ghana, hAya | kuLa (sAMbhaLavuM)- hokI mukta (jamavuM)-mottA (karavuM)- vALa,dirA hRA.(mAravuM) jUna TA (ubhuM rahevuM) divA nama (javuM)- kAnUna | | H (jANavuM)-navA nisa (sAMbhaLavuM) -nisa | sane (bhegA maLavuM) mirara upayoga-kartA eka kriyA pUrI karIne jyAre bIjI kriyA kare che tyAre pahelI kriyA darzAvavA mATe A avyaya kRdantano upayoga thAya che. dA, ta-3mA sikaLa mA aa [kumAra hasIne kahe che.] rAmo vandittA vavi To (rAma pitAne vaMdana karIne vanamAM gaye) (2) vartha vRtta-akArAnta dhAtune ", A, , gokArAnta dhAtune ", temaja badhA dhAtuone vRttA, ittara pratyaya lagADavAthI de. . bane che. dA. ta.- siDa, Tr+= + =sitta; + gAittae. keTalAMka aniyamita hetvarthaka kRdanto ja karavuM)- jAuM, ruM gzna (yuddha karavuM)-no nama (javuM)-satuM sada (meLavavuM)-aMduM che (levuM- gheluM ' vAra (jevuM)- huM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [27] upayAga--kriyAnA hetu darzAvavA mATe A avyaya kRdantA thAya che dA.ta.vAho patinuM pADhanAruM o 5 ( bALaka bhaNavA mATe nizALe gayA. ) mo raNamahiM samaM nokhuM payaTTo / ( rAma rAkSasa sAthe yuddha karavA lAgyA. ) prakaraNa sAtamu prayAjaka ( preraka) me'trijyA jyAre bIjAne preraNA ApI koipaNa kriyA karavAmAM Ave tyAre te kriyAne colA kriyA kahevAya che. dA. ta. vAMcavuM-vaMcAvavuM. tre ja aMta--ardhamAgadhImAM dhAtunuM preraka aMga banAvatI vakhate akArAnta dhAtune 'Ava', gAkArAnta dhAtune pe', 6, oNkArAnta dhAtune 'cAve' pratyaya lAge che. dA. ta.--lAve cAve ( hasAvavuM ), [+veve, te+thAya neyAre / = keTalAMka aniyamita preraka agA --hare, jIma jAme, vaDha--pAke, vada-vADe ! C noMdha--badhA prayAjaka kriyApadonAM rUpe kArAnta dhAtu pramANe cAle che. dA. ta.--tra. pu.-nAde me, 19mo 6. pu.-hemi, vAGe. tU. pu.-pAveda, pADenti / vAkayA--sIko 146 / ( sAduM') gurU maoNrnsa vaDhAver (prayAjaka) nAjo sad / (sAduM vAkaya) gaLaLI nA N Aver / (preraka vAkaya) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] dha-preraka vAkya banAvatI vakhate sAdA vAkayanI kriyAne preraka rUpamAM mukI kartAne dvitIyA vibhakitamAM karma tarIke muko ane preraNA ApanAra vyakitane kartA tarIke prathama vibhaktimAM muka. prakaraNa AThamuM nAma dhAtu jyAre koIpaNa nAmane kriyApada tarIke upayoga karavAmAM Ave tyAre tene nAma dhAtu ema kahe che. nAmane "ra" athavA "nA" pratyaya lagADIne nAma dhAtu bane che. dA. ta -hAla=bhANA, ra6+Ave tevA ! noMdha-badhA nAma jAhU pakArAnta dhAtu pramANe cAle che. dhAtune "ve "rAve athavALAne pratyaya lagADavAthI kriyAnuM preraka aMga bane che, tyAre nAmane "E, "ve pratyaya lagADavAthI nAma dhAtu nuM aMga bane che. vidyArthIoe A pharaka dhyAnamAM rAkhavA. prakaraNa navamuM A prayoga prayoga traNa prakAranA che. (2) kartari (2) vaLa (2) mo. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] 2 vartiri kathA - A prayoganA be prakAra che, savA ra ane akarmaka kartari. sAmA tha--iA prayogamAM kartAnI pahelI vibhakita karmanI bIjI ane kriyApadane kartAnI sAthe saMbaMdha hoya che. kartAnA puruSa, vacana sAthe kriyApadanAM puruSa vacana badalAya che. dA. ta-mAre ghare 6. mArA ghaDe karenti / ahaM phalaM bhakkhAmi / amhe phalaM bhkkhaamo| avarSa pariA prayogamAM kartAnI pahelI vibhakti, kriyAne kartA sAthe saMbaMdha ane kriyA akarmaka heya che. dA. tathA phuTTA pADyA vinA 2 vani prathA jyAre katAM kriyAne bhAra potAnA para na laI te karma para nAkhe che. tyAre zani go bane che A prayogamAM kartAnI trIjI vibhakita,karmanI pahelI vibhakita ane karmaNi kriyAne karma sAthe saMbandha hoya che. dA. ta-maja ghara nadI | smAna ghA vattA pahelA vAkayamAM ghaDo e karma tR0 pu. e vamAM che mATe kriyApaNu pueva0 mAM mukavAmAM AvI che. bIjA vAkyamAM karma eTale ghA pu. bahuvacanamAM che mATe kriyApaNa 40 putra bavacanamAM mukavAmAM AvI che. Li kriyA-dhAtunA karmaNi aMgane vartamAna, bhUta, bhaviSya, vagere kALa ane AjJArtha, vidhyartha vagere artha nA pratyaya lagADavAthI te te kALa ane arthanI jAni ciA bane che. dA. ta-saLa+phra=sijharU, sinjhisthA, siksa3; kora+=6, ra3. zALa baMga-badhA dhAtuone rUjha' pratyaya lagADavAthI Li bhaMga bane che. dA. ta-sa+ga=sijha, Tr+=ArUjha keTalAMka aniyamita karmaNi aMgo 6 (meLavavuM ) Rdama | Tahu ( baLavuM) - vadhu ( bAMdhavuM ) vA | he (ApavuM ) -phijha Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] vALa ( jANavuM)-nakka | tA (taravuM) -tI (karavuM) - | pAsa (jevuM ) -Isa mura(choDavuM-mura 2 mo-akarmaka kartari pragane badalAvavAthI bhAre prayoga bane che. mA pragamAM kartAnI trIjI vibhakti tathA kriyAnuM svarUpa karmaNi kriyA jevuM - heya che, ane te hamezAM tRtIya puruSa eka vacanamAMja rahe che. dA. ta. bAleNa hasijjai / bAlehiM hasijjai / mAM haripha I turda rajA niyama 1-prayoga badalatI vakhate mULa prayogane kALa athavA artha badalavo nahIM. temaja kartA, tenAM vizeSaNa, karma, tenAM vizeSaNo tathA kriyApada cheDIne vAkayamAM AvelA bAkInA zabdo paNa badalavA nahIM. dA. ta. vAvaNammi muLa dvArALa zrepha cho(kartari vAmi sukha saMpALavayaM trira DhoLA (kamaNi ) sakarmaka kartari kamaNi saMdUranuM hindu - dAdu ja nahirA samaNA dhamma kahanti / samAhaM dhammo kahijjai / akarmaka kartari bhAve bAlA kIlanti / bAlehiM kIlijjai / sA hasiuNa jaMpai / tIe hasiuNa jNpijjaa| - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] prakaraNa dasamuM sadhi 1-ardhamAgadhImAM judA judA be padonA svaranI saMdhi thAya ja evuM bandhana nathI.dA. ta.-naravi =nara phivo athavA nahivo. 2-74 athavA A pachI ja athavA nA Ave to banne svaronI saMdhi nA thAya. dA. ta.- sArA -sArAsAra; =8+vAra=havAsa; tavikatava, kadA=bhAgo==ALo 3-aa athavA A pachI 6 athavA chuM Ave to banne svarenI sadhi i thAya. dA. tarIya+ vAparNa + ; Ef+ = mA ' keTalIka vAra , pachI chuM Ave te bannenI saMdhi chuM thAya che. dA.ta.+=Arpho; maphaeNra=gItA - athavA cA pachI athavA Ave te bannenI sabdhi thaze thAya che. dA. ta- =ssovAM, navA+lAvo-nAnAsANI, mahA+ =+ ; mA+karavo masaLo. keTalIka vAra = bA pachI $ Ave te bannenI sabdhi = thAya che. dA. ta-nivAsasAso nAsUsAlomaddA+karavo madUsavA 5- athavA A pachI i Ave te bannenI sabdhi aa thAya che. dA, ta-vakava; tAva devA - athavA kA pachI jo Ave to bannenI sandhi thAya che. dA. ta.-vA+osI voraphI, mahA+orI rahI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [32] 7- athavA chuM pachI chu athavA huM Ave te bannenI sabdhi chuM thAya che. hA. ta.-muNi+iNa=muNINa , puhvii+iiso-puhbiiso| 8-u ath| U pachI u athA. U. // to pannenI sandhi U thAyache..ta.-sAhu+uvayAro-sAhUvayAro; sNbhuu+uusvo-sNbhuusvo| 4-A, I, U 571 sayuta nyAve to tabhane mahase a, i, u thAya che. hA. ta.- gaccha+anti-gacchanti, muNi+inda-muNinda, bAhu uddhariya=bAhuddhariya ! saMdhi niSedha 10-vyaMjanane lepa thaIne bAkI rahelA be svaramAM sandhi thatI nathI. hA. ta-yati-jai, viyoga-vioga. - 11-pratyayamAM je eka ja svara hoya te tenI sAthe saMdhi thatI nathI. 4. ta-hasa+i-hasai, gaccha+u-gacchau. 12-pahelA zabdane chevaTane svara je ja athavA ja na hoya te vitIya svre| sAthe sathitI nathA. ha. ta.-eyami+aMtare eyaMmiantare, gihe+acchai-giheacchai, ArUDho+uvari AruDouvari' keTalIka aniyamita saMdhio __(i) anna+anna annamana; ega+ega=egamega; ekka+ekkaekkamekka / (ii)-dhi+atthu-dhiratthu;. puNa+avi-puNaravi ayA puNovi%B ca+aMgulaM-cauraMgulaM; ni+antara=niraMtara; ni+Apada-nirApada; du+aMgulaM-duraMgulaM; kavI+iva-kaviriva / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [33] (iii)-ta+antie-tayantie; ta+aNantaraM tayaNantaraM; sa+bhikkhu= sabhikkhu; sa+jaNo sajaNo; ta+nimitteNa tannimitreNa; ni+karuNo =nikkaruNo. (iv) tava+dhaNo-tavodhaNo; tava+kamma-savokammaM,jasa+kAmI-jasokAmI; evaM+eva-evameva athavA evAmeva; khiya+eva-khippameva athavA khippAmeva; ta+eva-tameva athavA tAmeva; ja+eva-jAmeva / prakaraNa agyAramuM samAsa sabhAsanA bhuSya yA2 prasara che.-(1) dvaMdva (2) tatpuruSa (3) bahuvrIhi sane (4) avyayI bhAva.. 1-dvaMda - samAsa 42vA mATe ca athavA ya na prayoga 42vAbhAM Ave che. chellA nAmanI jAti AkhA samAsane lAgI samAsa bahuvacanamAM 42vAmAM Ave che... ta.-devA ya dANavA ya=devadANavA, narA ya. nArIo y=nrnaariio| - mA dvaMdva samAsa nyAre samUha matAvata! DAya tyAre samAhAra dvaMdva nA nAme oLakhAya che, ane te hamezAM napuMsakaliMga eka vacanamAM mukAya che. ( zarIranA avayavo batAvatAM nAme, svAbhAvika veravALAM prANIonAM nAme tathA svAbhAvika virodha darzAvanArAM nAmomAM samAhAra draDha sabhAsa thAya che. ). hA.ta. pANipAyaM-pANI ya pAyA ya tersi' smaahaaro| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] mahinau-ahI. ya naulo ya tesiM smaahaaro| guNadosaM-guNA ya dosA ya tesiM smaahaaro| 2-tatpuruSa 542-(1) vibhakti tatpuruSa (2) naJ tatpuruSa (3) upapada tatpuruSa (4) aluk tatpuruSa (5) madhyamapadalopI (6) karmadhAraya ane (7) dvigu. (1) vibhakti tatpuruSa-yA sabhAsabhA 59j 54 bhI pahana nizcita artha Ape che ane vigraha karatAM ditIyAthI saptamI sudhI koI paNa me yogya vimatimA bhuya che. hI. ta. dvi. ta. hayArUDho-hayaM aaruuddho| tR. ta.-suravaMdio-surehiM vaMdio / ca, ta.-bhikakhAcariyA-bhikakhAe cariyA / paM, ta.-dhammabhaTTho-dhammAo bhaTTo / Sa, taM.-devamaMdiraM-devassa maMdiraM / sa. ta.-gihavAsogihe vAso / (2) mA tatpuruSa-pahelu 51 narAyA' a aya! aNa bhane mIj 56 nAma hAya che. 6. ta.-aloho-na loho; aNagAro- na agAro / __ (3) upapada tatpuruSa-pasu 54 nAma sane bhIj 56 vatana ? sAvI za: te hanta 5 cha. . d.-kuMbhakAro-kuMbhaM karei tti| (4) aluk tatpuruSa-20 sabhAsamA 5 // 56nI vinAta yama rahe cha. ha. ta.-baNegharo-vaNe carai so; antevAsI ante vasai so| (5) madhyama pada lopI- pahAnI pathye 24aa pahanA do5 yAya che. 1. ta-ciMtAmaNI-ciMtA pUrago maNI; gaMdhahatthI-gaMdha visiTTho htthii| (6) karmadhAraya-(1) paDeguM 56 vizeSa mane bhAj 56 nAma yatA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [35] nIlakamalaM-nIlaM kamalaM; suhakammAI-suhAI kammAiM / (2) 5j 56 nAma sane bhI 56 vizeSaSya khAya to ghaNanIlo-dhaNo iva niilo| (3) manne 56 nAma hAya to muhakamalaM-muhaM kamalaM iva / (4) panne paha vizeSaya hAya to suttajAgariyA-paDhamaM suttA pacchA jaagriyaa| (5) 59j 56 650 mane bhI 56 nAma hAya tA sujaNo-sAhu jaNo; dumjaNo-duTTho jaNo / (7) dvigu- sabhAsabhA paDeyu 56 sadhyAvAya bAya the, mane A samAsa napuMsakaliMgI ekavacanamAM thaI samudAyane baMdha karAve che. 6. ta.-tihuvarNa-tiNhaM bhuvaNANaM smaahaaro| 3-bahuvrIhi-sabhAsabhAMnA manne 54 / bhagAne tRtIya vastune matAve che. samAsane vigraha karatAM banne pada saMbadhe zabdanI ditIyA thI lagADIne saptamI sudhInI vibhakitaomAMthI eka vibhakita thI darzAvavAmAM sAva cha. hA. ta. 6. 5.-pattodago-pattaM udagaM jaM so / ma.-kadhapuNNo-kayaM puNNaM jeNa so| ma.-diNNAhAro-diNNo AhArI jassa so / 5.-gayabhao-gayaM bhayaM jAoM so| 4.-caubhuo-cattAri bhuyA jassa so| sa. -bahurayaNA-bahUNi rayaNANi jIe sA (puddhvii)| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nedha-vigraha karatI vakhate banne pade je ekaja vibhakti le te te (1) samAnAdhikaraNa bahuvrIhi vAya; mane le lUhI nhI vimasta se to (2) vyadhikaraNa bahuvrIhi upAya. 752nA mA 2|| samAnAdhikaraNa bahuvrIhi nA che. byadhikaraNa bahuvrIhi nu SIR bhAlacando-bhAle cando jassa so| A samAsamAM mAhe sAtamI vibhakita che ane jo pahelI vibhakti che. bhATe vyadhikaraNa bahuvrIhi samAsa upAya. (3) upamAdarzaka bahuvrIhi kamalanayanA- kamalAI iva nayaNAI jIse saa| (1) natra bahuvrIhi-pahelu 54 nArArthI 'a' athavA 'aNa' bhane ilaj 54 nAma. manne bhagAne tRtIya vastune matAve che. ta- aputto-avijjamANo putto jassa so| aNagAro-avijjamANaM agAraM jassa so| (5) saha bahuvrIhi-5j 56 sAthe'.artha matAvato sa athavA saha ane bIju pada nAma sANurAo-aNurAeNa shio| sahAyaro-samANaM uyaraM jassa so / '4. avyayI bhAva-paDeguM 54 avyaya,mIaj 54 nAma sane manne paa maLIne kriyA vizeSaNa avyaya bane che. samAsa napuMsakaliMga eka vacanamAM thAya che. hal. d.-aNudiNaM-diNe diNe / abhimuhaM-muhaM abhi / jahakkamaucieNa kmenn| saMyukta samAsa-traNa athavA ten| 42tAM padhAre 5honA sabhAsane saMyukta Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] samAsa 49 cha. hA.ta.- devamaNussaparivuDho-devA ya maNussA ya devamaNussA (3.5); devamuNussehiM parivuDo-(tRtIyA ta0) aviNayaphalaM-na viNao aviNao (na. taM.); aviNayassa phalaM-(14Ita.) mox & w prakaraNa bAramuM saMkhyAvAcaka vizeSaNe 1 ega 19 egUNavIsa 37 sattatIsa 55 paMcAvaNNa 2 do 20 vIsa 38 aDatIsa 56 chapaNNa 21 egavIsa 39 egUNacattAlIsa 57 sattAvaNNa 4 cau 22 bAvIsa 40 cattAlIsa 58 ahAvaNNa 5 paMca 23 tevIsa 41 egacattAlIsa 59 egUNasahi 6 cha 24 covIsa 42 bayAlIsa 60 sahi 7 satta 25 paMNavIsa 43 teyAlIsa 61 ekaThi 8 aTTha 26 chanvIsa 44 coyAlIsa 62 bAsaThi 9 nava 27 sattAvIsa 45 paNacAlIsa 63 teThi . 10 dasa 28 aTThAvIsa 46 chAyAlIsa 64 cosaThi 11 egAraha 29 egUNatIsa 47 sattayAlIsa 65 paNa Thi 12 bAraha 30 tIsa 48 aDayAlIsa 66 chAsaThi 13 teraha 31 egatIsa 49 egUNapaNNAsa 67 saDasaThi 14 cauddaha 32 battIsa 50 paNNAsa 68 aDasaTa Thi 15 paNNaraha 33 tettIsa 51 ekAvaNNa 69 egUNasatAra 16 sonha 34 cottIsa 52 bAvaNNa 70 sattari 17 sattaraha 35 paNatIsa 53 tevaNNa 71 egasattari 18 aTThAraha 36 chattIsa 54 cauvaNNa 72 bAhattari Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38] 73 tevattarI 82 bAsAi 91 egaNavai 100 saya 74 covattarI 83 teyAsIha 92 bANavai 200 dusaya 75 paMcahattarI8. corAsIi 93 teNavai 300 lisaya 76 chahattarI 85 paMcAsIha 94 coNavai 400 causaya 77 sattahattarI 86 chAsIha 95 paMcANavaha . 500 paMcasaya 78 aTTahattarI 87 sattAsIha 96 chaNNavai .60. chasaya 79 egUNAsIi88 aTThAsIi 97 sattaNavaha 700 sattasaya 80 asoi 89 navAsIi 98 aTThANabaha 800 aTsaya 81 egAsIi 90 navai 99 navaNavai 900 navasaya 1000 sahassa sa ha -pAya-41; aDDa-ma(: pAoNa-pogA: savAya-sapA: saDDha Dha; pAoNa do-cA me; savAya do-sapI..me; aDUDhAI-bahI; pAoNatti-poSNa trayu; savAyatti-savA trazu; saDDhatti-sADhA trA yA pramANe 24 sadhyAvAya zamdAnI pUrva savAya, saDDha; pAoNa vagere zabdo mukI apUrNAMka banAvavA. kramavAcaka vizeSaNapddhm-pddeso; biiya-mAnne taiya-trIne cauttha-yothA; paMcama-pAyamA chaTTa-cha. mAjanA madhA sadhyA vizeSaNAbhAM challe ma bheravAthA bha. pAya vizeSa mane cha. ha. ta.-sattama, aTThama, navama kore. : A kramavA. vizeSaNomAM pahama thI vaya sudhInA vizeSaNa nAkArAMta karapaathaa tanA strIlA 35 // mane cha / 0 ta0-paDhamA, biiyA, taiyA vagaire. bAkInA kramavAcaka vizeSaNone TUMkArAnta karavAthI tenA strIliMgI rUpe thAya che. .ta-cautthI, paMcamI kore, nathusalimA -paDhamaM, biiyaM, taiyaM // pramANe 35 // yAya che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zuddhi patra - paMkita zuddha 35 zabdonAM azuddha rUpa zabdAnA rUpA egA (puTisa.) ego. tI ti tIhaM paMcasa-suM aDDa tiNhaM paMcasu suM aDDha Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) 1ii che TuMka samayamAMja bahAra paDaze ! che hAyaskUlanA temaja 'kAviTha' pravINa" tathA "vinIta " A atyaMta upayogI hindI vyAkaraNa -sAra le.revAzaMkara joSI. jee che ke