Book Title: Anekant Samanvay ka Adhar
Author(s): Prem Suman Jain
Publisher: Z_Sumanmuni_Padmamaharshi_Granth_012027.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210050/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRti kA Aloka anekAntavAda : samanvaya kA AdhAra prophesara DaoN. prema sumana jaina, udayapura anekAMta vastutaH samanvaya kA AdhAra hai| eka hI satya-tathya ko aneka pahalUoM se ujAgara karanA hI anekAMta hai / pramANa evaM naya ke Aloka meM hI anekAMta ke digdarzana ho sakate hai / anekAMta samasyAoM ke sulajhAne hetu eka nyAyAdhIza kI bhA~ti kArya karatA hai| pro. DaoN. zrI premasumana jaina anekAMta darzana ko vartamAna yuga ke sandarbha meM vyAkhyAyita kara rahe haiN| sampAdaka satya sApekSa hai bhagavAn mahAvIra ne jJAna ke bheda-prabhedoM kA jo pratipAdana kiyA, usake dvArA AtmA ke kramika vikAsa kA patA calatA hai tathA isa vastusthiti kA bhI bhAna hotA hai ki hama jJAna kI kitanI choTI-sI kiraNa ko pakar3e baiThe haiM, jabaki satya kI jAnakArI sUrya-sadRza prakAza vAle jJAna se ho pAtI hai| mahAvIra ne isa kSetra meM eka adbhuta kArya aura kiyaa| unake yuga meM cintana kI dhArA aneka Tukar3oM meM baMTa gayI thii| sabhI vicAraka apanI dRSTi se satya ko pUrNarUpeNa jAna lene kA dAvA kara rahe the / pratyeka ke kathana meM dRr3hatA thI ki satya mere kathana meM hI hai, anyatra nahIM / isakA pariNAma yaha huA ki ajJAnI evaM andhavizvAsI logoM kA kucha nizcita samudAya pratyeka ke sAtha jur3a gayA thA / ataH pratyeka sampradAya kA satya alaga-alaga ho gayA thA / mahAvIra yaha saba dekha-sunakara Azcarya meM the ki satya ke itane dAvedAra kaise ho sakate haiM ? pratyeka apane ko hI satya kA bodhaka samajhatA hai, dUsare ko nahIM / aisI sthiti meM mahAvIra ne apanI sAdhanA evaM anubhava ke AdhAra para kahA ki satya utanA hI nahIM hai, jise maiM dekha yA jAna rahA huuN| yaha vastu ke eka dharma kA jJAna hai, eka guNa kA / padArtha meM ananta guNa evaM ananta paryAyeM haiM / kintu vyavahAra meM usakA koI eka svarUpa hI hamAre sAmane AtA hai / use anekAntavAda : samanvaya kA AdhAra - hI hama jAna pAte haiM / ataH pratyeka vastu kA jJAna sApekSa rUpa se ho sakatA hai / padArthoM kA jJAna prApta karane ke do sAdhana haiM- pramANa evaM ny| jaba hama kevalajJAna jaise prAmANika jJAna ke adhikArI hote haiM taba vastu ko pUrNarUpeNa jAnane kI kSamatA rakhate haiM / kintu jaba hamArA jJAna isase kama hotA hai to hama vastu ke eka aMza ko jAnate haiM, jise na kahate haiN| lekina jaba hama vastu ko jAnakara usakA svarUpa kahane lagate haiM to eka samaya meM usake eka aMza ko hI kaha paayeNge| ataH satya ko sApekSa mAnanA caahie| anirvacanIya astitva usa yuga meM mahAvIra kI isa bAta se adhikAMza loga sahamata nahIM ho paaye| logoM ko Azcarya hotA yaha dekhakara ki yaha kaisA tIrthaMkara hai, jo eka hI vastu ko kahatA hai - 'hai' aura kahatA hai - 'nahIM hai|' apanI bAta ko bhI sahI kahatA hai aura jo dUsaroM kA kathana hai use bhI galata nahIM maantaa| isa Azcarya ke kAraNa usa yuga meM bhI mahAvIra ke anuyAyI utane nahIM bane, jitane dUsare vicArakoM ke the| kyoMki vyakti tabhI anuyAyI banatA hai, jaba usakA guru koI baMdhI - baMdhAI bAta kahatA ho / jo yaha surakSA detA ho ki merA upadeza tumheM nizcita rUpa se mokSa dilA degaa| mahAvIra ne yaha kabhI nahIM khaa| isa kAraNa unake jJAna aura upadezoM se vahI zrAvaka bana sake jo svayaM ke puruSArtha meM vizvAsa rakhate the evaM buddhimAna the / 1 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA kA mahAyAtrI : zrI sumana muni mahAvIra jaisA gairadAvedAra AdamI hI nahIM huA isa jagat meN| unakA ekadama asAmpradAyika citta thA / isI kAraNa ve satya ko vibhinna konoM se dekha sake haiN| mahAvIra ke pUrva upaniSad kahate the ki brahma kI vyAkhyA nahIM ho sktii| bar3A adbhuta hai usakA svarUpa / mahAvIra ne kahA brahma to bahuta dUra kI cIja hai, tuma eka ghar3e kI hI vyAkhyA nahIM kara skte| usakA astitva bhI anirvacanIya hai / ise mahAvIra ne vistAra se samajhAyA / saptabhaMgI mahAvIra ke pUrva satya ke sambandha meM tIna dRSTikoNa the(1) hai, (2) nahIM hai aura (3) donoM - nahIM bhI evaM hai / ghaTa ke sambandha meM yaha kahA jAtA thA ki vaha ghaTa hai, koI kapar3A Adi nhiiN| ghaTa nahIM hai, kyoMki vaha to miTTI hai| tathA ghar3e ke artha meM vaha ghar3A hai tathA miTTI ke artha meM ghar3A nahIM hai / isa prakAra vastu ko isa tribhaMgI se dekhA jAtA thA / mahAvIra ne kahA ki sirpha tIna se kAma nahIM calegA / satya aura bhI jaTila hai / ataH unhoMne isameM cAra sambhAvanAeM aura jor3a diiN| unhoMne kahA ki ghaTa syAt anirvacanIya hai, kyoMki na to vaha miTTI kahA jA sakatA hai aura na ghar3A hI / isI anirvacanIya ko mahAvIra ne prathama tIna ke sAtha aura jor3a diyaa| isa prakAra saptabhaMgI dvArA ve padArtha ke svarUpa kI vyAkhyA karanA cAhate the / isa saptabhaMgI naya ko mahAvIra ne aneka dRSTAntoM dvArA samajhAyA hai| unameM chaha andhoM aura hAthI kA dRSTAnta prasiddha hai| Apa ise anya udAharaNa se smjheN| eka hI vyakti pitA, putra, pati, mAmA, bhAnajA, kAkA, bhatIjA ityAdi sabhI ho sakatA hai| eka sAtha hotA hai / kintu use aisA saba kucha eka sAtha nahIM kahA jA sakatA / usakI eka vizeSatA ko mukhya aura zeSa ko gauNa rakhakara 2 hI kahanA hogA / yahA~ gauNa rakhane kA abhiprAya usakI vizeSatAoM kA asvIkAra nahIM hai aura na saMzaya yA anizcaya hI / balki vyAvahArikatA kA nirvAha hai| ataH kisI vastu kA yugapad kathana na jarUrI hai aura na sambhava / phira bhI usakI pUrNatA avazya banI rahatI hai / vastuoM ke isa anekatva ko mAnanA hI anekAntavAda hai / syAdvAda koI saMzayavAda nahIM padArthoM kI anekatA svayaM dravya ke svarUpa meM chipI hai, pratyeka dravya utpAda, vyaya evaM dhrauvya se yukta hotA hai / pratyeka kSaNa usameM nayI paryAya kI utpati, purAnI paryAya kA nAza evaM dravyapane kI sthiratA banI rahatI hai / isI bAta ko kahane ke lie mahAvIra ne anekAnta kI bAta kahI / vastu kA anekadharmA honA anekAntavAda hai tathA use abhivyakta karane kI zailI kA nAma syAdvAda koI saMzayavAda nahIM hai| apitu syAt zabda kA prayoga vastu ke eka aura guNa kI sambhAvanA kA dyotaka hai / syAdvAda mahAvIra ke jIvana meM vyApta thA / unake bacapana meM hI syAdvAdI ciMtana prArambha ho gayA thaa| kahA jAtA hai ki eka dina varddhamAna ke kucha bAlaka sAthI unheM khojate hue mA~ trizalA ke pAsa pahu~ce / trizalA ne kaha diyA - varddhamAna bhavana meM Upara hai| bacce sabase UparI khaNDa para pahu~ca gye| vahA~ pitA siddhArtha the, varddhamAna nhiiN| jaba baccoM ne pitA siddhArtha se pUchA to unhoMne kaha diyA - varddhamAna nIce hai| baccoM ko bIca kI eka maMjila meM varddhamAna mila gye| baccoM ne mahAvIra se zikAyata kI ki Aja ApakI mA~ evaM pitA donoM ne jhUTha bolA / varddhamAna ne apane sAthiyoM se kahA- tumheM bhrama huA hai| mA~ evaM pitAjI donoM ne satya kahA thA / tumhAre samajhane kA pharka hai / mA~ nIce kI maMjila para khar3I thI / ataH unakI apekSA maiM Upara thA aura pitAjI sabase anekAntavAda : samanvaya kA AdhAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UparI khaNDa para the isalie unakI apekSA maiM nIce thA / vastuoM kI sabhI sthitiyoM ke sambandha meM isI prakAra socane se hama satya taka pahu~ca sakate haiN| bhrama meM nahIM pdd'te| varddhamAna kI yaha vyAkhyA sunakara bAlaka hairAna raha gye| mahAvIra syAdvAda kI bAta kaha gaye / syAdvAda aura anekAnta kA sambandha syAdvAda aura anekAntavAda meM ghaniSTha sambandha hai / bhagavAn mahAvIra ne ina donoM ke svarUpa evaM mahatva ko spaSTa kiyA hai / anekAntavAda ke mUla meM hai - satya kI khoja | mahAvIra ne apane anubhava se jAnA thA ki jagat meM paramAtmA athavA vizva kI bAta to alaga vyakti apane sImita jJAna dvArA ghaTa ko bhI pUrNa rUpa se nahIM jAna pAtA / rUpa, rasa, gandha, sparza Adi guNoM se yukta vaha ghaTa choTA-bar3A, kAlA- sapheda, halkA- bhArI, utpatti-nAza Adi ananta dharmoM se yukta hai / para jaba koI vyakti usakA svarUpa kahane lagatA hai to eka bAra meM usake kisI eka guNa ko hI kaha pAtA hai / yahI sthiti saMsAra kI pratyeka vastu kI hai| hama pratidina sone kA AbhUSaNa dekhate haiN| lakar3I kI Tebila dekhate haiM / aura kucha dinoM bAda inake banatebigar3ate rUpa bhI dekhate haiM kintu sonA aura lakar3I vahI vanI rahatI hai| Aja ke mazInI yuga meM kisI dhAtu ke kArakhAne meM hama khar3e ho jAyeM to dekheMge ki prArambha meM patthara kA eka Tukar3A mazIna meM praveza karatA hai aura anta meM jastA, tAMbA Adi ke rUpa meM bAhara AtA hai / vastu ke isI svarUpa ke kAraNa mahAvIra ne kahA thA pratyeka padArtha utpatti, vinAza aura sthiratA se yukta hai / dravya ke isa svarUpa ko dhyAna meM rakhakara unhoMne jar3a aura cetana Adi chaH dravyoM kI vyAkhyA kI hai / mati, zruta, avadhi, manaH paryaya aura kevalajJAna Adi pA~ca jJAnoM ke svarUpa ko samajhAyA hai / kevalajJAna dvArA hama satya ko pUrNataH jAna pAte haiM / anekAntavAda : samanvaya kA AdhAra jaina saMskRti kA Aloka ataH sAmAnya jJAna ke rahate hama vastu ko pUrNataH jAnane kA dAvA nahIM kara skte| jAna kara bhI use sabhI dRSTiyoM se abhivyakta nahIM kara skte| isalie sApekSa kathana kI anivAryatA hai / satya ke khoja kI yaha pagaDaMDI hai | anekAntaH satya kA paricAyaka anekAnta-darzana mahAvIra kI satya ke prati niSThA kA paricAyaka hai / unake sampUrNa aura yathArtha jJAna kA dyotaka hai / mahAvIra kI ahiMsA kA pratibimba hai - syAdvAda / unake jIvana kI sAdhanA rahI hai ki satya kA udghATana bhI sahI ho tathA usake kathana meM bhI kisI kA virodha na ho| yaha tabhI sambhava hai jaba hama kisI vastu kA svarUpa kahate samaya usake anya pakSa ko bhI dhyAna meM rakheM tathA apanI bAta bhI prAmANikatA se kaheM / syAt zabda ke prayoga dvArA yaha sambhava hai| yahA~ syAt kA artha hai - kisI apekSA se yaha vastu aisI hai / vizva kI tamAma cIjeM anekAntamaya haiN| anekAnta kA artha hai - nAnA dhrm| aneka yAnI nAnA aura anta yAnI dharma aura isalie nAnA dharma ko anekAnta kahate haiM / ataH pratyeka vastu meM nAnA dharma pAye jAne ke kAraNa use anekAntamaya athavA anekAntasvarUpa kahA gayA hai / anekAntavAda svarUpatA vastu meM svayaM hai, - Aropita yA kAlpanika nahIM hai / eka bhI vastu aisI nahIM hai, jo sarvathA ekAntasvarUpa ( ekadharmAtmaka) ho / udAharaNArtha yahaloka, jo hamAre aura Apake pratyakSa gocara hai, cara aura acara athavA jIva aura ajIva ina do dravyoM se yukta hai| vaha sAmAnya kI apekSA eka hotA huA bhI ina do dravyoM kI apekSA aneka bhI hai aura isa taraha vaha anekAntamaya siddha hai| jo jala pyAsa ko zAnta karane, khetI ko paidA karane Adi meM sahAyaka hone se prANiyoM kA prANa hai / jIvana hai, 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA kA mahAyAtrI : zrI sumana muni vahI bAr3ha lAne, DUbakara marane Adi meM kAraNa hone se unakA putra hai tathA apane putra kI apekSA pitA hai| vaha pati hai ghAtaka bhI hai| kauna nahIM jAnatA ki agni kitanI saMhAraka evaM jIjA bhii| mAmA hai aura bhAnajA bhii| aba yadi hai, para vahI agni hamAre bhojana banAne Adi meM parama koI use kevala mAmA hI mAne aura anya sambandhoM ko sahAyaka bhI hai| bhUkhe ko bhojana prANadAyaka hai, para vahI galata ThaharAde to yaha rAjeza nAmaka vyakti kA sahI bhojana ajIrNa vAle athavA miyAdI bukhAra vAle bImAra paricaya nahIM hai, isameM haThadharmitA hai / ajJAna hai| mahAvIra AdamI ke lie viSa hai| makAna, kitAba, kapar3A, sabhA, isa prakAra ke Agraha ko vaicArika hiMsA kahate haiN| ajJAna saMgha, deza Adi ye saba anekAnta hI to haiN| akelI IToM se ahiMsA phalita nahIM hotii| ataH unhoMne kahA ki yA cUne-gAre kA nAma makAna nahIM hai| unake milApa kA syAdvAda paddhati se prathama vaicArika udAratA upalabdha kro| nAma hI makAna hai| eka-eka pannA kitAba nahIM hai, naanaa| kevala apanI bAta kahanA hI paryApta nahIM hai, dUsaroM ko bhI pannoM ke samUha kA nAma kitAba hai| eka-eka sUta kpdd'aa| apanA dRSTikoNa rakhane kA avasara do| satya ke darzana nahIM khlaataa| tAne-bAne rUpa aneka sUtoM ke saMyoga ko tabhI hoNge| tabhI vyavahAra kI ahiMsA sArthaka hogii| kapar3A kahate haiN| eka vyakti ko koI sabhA yA saMgha nahIM khtaa| unake samudAya ko hI samiti, sabhA, saMgha yA dala satya ko vibhinna koNoM se jAnanA aura kahanA darzana Adi kahA jAtA hai| eka-eka vyakti milakara jAti aura ke kSetra meM nayI bAta nahIM hai| kintu mahAvIra ne syAdvAda aneka jAtiyA~ milakara deza banate haiN| ke kathana dvArA satya ko jIvana ke dharAtala para utArane kA kArya kiyA hai| yahI unakA vaiziSTya hai| hama sabhI jAnate jisa prakAra samudra ke sadbhAva meM hI usakI ananta / haiM ki hara vastu ke kama se do pahalu hote haiN| koI bhI binduoM kI sattA banatI hai aura usake abhAva meM una vastu na sarvathA acchI hotI hai aura na sarvathA barIbinduoM kI sattA nahIM banatI usI prakAra anekAnta rUpa vastu ke sadbhAva meM hI sarva ekAnta dRSTiyA~ siddha hotI haiM "dRSTaM kimapi lokesmin na nirdoSaM na nirguNam / " aura usake abhAva meM eka bhI dRSTi apane astitva ko nIma sAmAnya vyakti ko kar3avA lagatA hai| vahI nahIM rakha paatii| AcArya siddhasena apanI cauthI dvAtriziMkA rogI ke lie auSadhi bhI hai| ataH nIma ke sambandha meM meM isI bAta ko bahuta hI sundara DhaMga se pratipAdana karate haiM: koI eka dhAraNA banA kara kisI dUsare guNa kA virodha udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi srvdRssttyH| karanA bemAnI hai| sAmAnya nIma kI jaba yaha sthiti hai to na ca tAsu bhavAnudIkSyate pravibhaktAsu sritvivoddhiH||| saMsAra ke ananta padArthoM/ananta dharmoM ke svarUpa ko jAnakara unakA AgrahapUrvaka kathana karanA sambhava nahIM hai| mahAvIra ___"- jisa prakAra samasta nadiyA~ samudra meM sammilita ne ise gaharAI se samajhA thaa| ataH ve manuSya taka hI haiM usI taraha samasta dRSTiyA~ anekAnta-samudra meM milI haiN| sImita nahIM rhe| prANI mAtra ke spandana kI sApekSatA ko parantu una eka-eka meM anekAnta darzana nahIM hotaa| jaise bhI unhoMne sthAna diyaa| manuSya kI bhAMti eka sAmAnya pRthak-pRthak nadiyoM meM samudra nahIM diikhtaa|" prANI bhI jIne kA adhikAra rakhatA hai| apanI sAdhanoM ise eka anya udAharaNa se bhI samajhA jA sktaa| dvArA use bhI abhivyakti kI svatantratA hai| yaha mahAvIra hai| rAjeza eka vyakti hai| vaha apane pitA kI apekSA ke syAdvAda kI phalazruti hai| anekAntavAda : samanvaya kA AdhAra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra anekAntavAda va syAdvAda se una galata dhAraNAoM ko dUra kara denA cAhate the, jo vyakti ke sarvAMgINa vikAsa meM bAdhaka thIM / unake yuga meM ekAntika dRSTi se yaha kahA jA rahA thA ki jagat zAzvata hai, athavA kSaNika hai| isase vAstavika jagat kA svarUpa khaMDita ho rahA thaa| manuSya kA puruSArtha kuNThita hone lagA thA niyativAda ke hAthoM / ataH mahAvIra ne AtmA, paramAtmA aura jagat ina tInoM ke svarUpa kA vaha yathArtha sAmane rakha diyA, jisase vyakti apanI rAha kA svayaM nirNAyaka bana ske| apUrva thI - mahAvIra kI yaha dena / anekAnta va syAdvAda ke sambandha meM mahAvIra ne jo kahA vaha unake jIvana se bhI prakaTa huA hai| ve apane jIvana meM kabhI kisI kI bAdhA nahIM bne| jagat meM rahate hue kisI anya ke svArtha se na TakarAnA, kama logoM ke jIvana meM sadha pAtA hai| mahAvIra ke anusAra yaha TakarAhaTa adhUre jJAna ke ahaMkAra se hotI hai / pramAda va aviveka se hotI hai| ataH apramAdI hokara vivekapUrvaka AcaraNa karane hI anekAnta jIvana meM A pAtA hai / anekAnta dRSTi satya kA sAkSAtkAra saMbhava hai / hI mahAvIra dvArA pratipAdita syAdvAda meM vastu ke ananta dharmAtmaka hone ke kAraNa use avaktavya kahA gayA hai| mukhya kI apekSA se gauNa ko akathanIya kahA gayA hai / vedAnta darzana meM satya ko anirvacanIya aura bauddha darzana meM use zUnya va vibhajyavAda kahA gayA hai / anya bhAratIya dArzanikoM ke atirikta prasiddha vaijJAnika AinsaTIna va dArzanika varTanarasela ke sApekSavAda ke siddhAnta bhI mahAvIra syAdvAda se milate-julate haiM / mahAvIra ne kahA thA ki vastu ke kaNa-kaNa ko jAno taba usake svarUpa ko kaho / jJAna kI yaha prakriyA Aja ke vijJAna meM bhI hai / isakA artha hai ki syAdvAda kA cintana saMzayavAda nahIM hai / apitu, isake dvArA mithyA mAnyatAoM kI asvIkRti aura anekAntavAda : samanvaya kA AdhAra jaina saMskRti kA Aloka vastu ke yathArtha pakSoM kI svIkRti hotI hai / vicAra ke kSetra meM isase jo sahiSNutA vikasita hotI hai vaha dInatA va jI - hajUrI nahIM hai, balki mithyA ahaMkAra ke visarjana kI prakriyA hai / darzana va cintana ke kSetra meM anekAnta va syAdvAda kI jitanI AvazyakatA hai, utanI hI vyAvahArika dainika jIvana meM / vastutaH isa vicAradhArA se acche-bure kI pahicAna jAgRta hotI hai| anubhava batAtA hai ki ekAnta vigraha hai, phUTa hai, jaba ki anekAnta maitrI hai, saMdhi hai / ise yoM bhI samajha sakate haiM ki jisa prakAra sahI mArga para calane ke lie kucha antarrASTrIya yAtAyAta saMketa bane hue haiM / pathika unake anusaraNa se ThIka-ThIka cala kara apane gantavya para pahu~ca jAte haiM / usI prakAra svastha cintana ke mArga para calane ke lie syAdvAda dvArA mahAvIra ne saptabhaMgI rUpI sAta saMketoM kI racanA kI hai| inakA anugamana karane para kisI bauddhika durghaTanA kI AzaMkA nahIM raha jAtI / ataH bauddhika zoSaNa kA samAdhAna hai - syAdvAda / mahAvIra ke syAdvAda se phalita hotA hai ki hama apane kSetra meM dUsaroM ke lie bhI sthAna rakheM, atithi ke svAgata ke lie hamAre daravAje hamezA khule hoM / hama prAyaH bacapana se kAgaja para hAziyA chor3a kara likhate Aye haiM, tAki apane likhe hue para kabhI saMzodhana kI guMjAiza banI rahe / jo hamane adhUrA likhA hai, vaha pUrNatA pA sake / mahAvIra kA syAdvAda jIvana ke pratyeka kSetra meM hameM hAziyA chor3ane kA saMdeza detA hai| cAhe hama jJAna saMgraha kareM athavA dhana va yaza kA, pratyeka ke sAtha sApekSatA Avazyaka hai / saMvibhAga kI samajha jAgRta honA hI mahAvIra ke anekAnta ko samajhanA hai / yahI hamAre caritra kI kuMjI hai / anekAnta hamAre cintana ko nirdoSa karatA hai| nirmala ciMtana se nirdoSa bhASA kA vyavahAra hotA hai / sApekSa bhASA vyavahAra meM ahiMsA prakaTa karatI hai / ahiMsaka vRtti se anAvazyaka 5 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA kA mahAyAtrI : zrI sumana muni jeNa viNA loyassa vi vavahAro sabahA na nivaDai / tassa bhuvaNekkaguruNo Namo aNegaMtavAyassa / / saMgraha aura kisI kA zoSaNa nahIM ho sktaa| jIvana aparigrahI ho jAtA hai| isa taraha Atma zodhana kI prakriyA kA mUlamantra hai - mahAvIra kA syaadvaad| jainAcArya kahate haiM ki saMsAra ke usa eka mAtra guru anekAntavAda ko merA namaskAra hai, jisake binA isa loka kA koI vyavahAra sambhava nahIM hai| yathA - - AcArya evaM adhyakSa, jainavidyA evaM prAkRta vibhAga sukhAr3iyA vizvavidyAlaya, udayapura (rAja.) 0 DA. zrI premasumana jaina kA janma san 1642 meM jabalapura meM huaa| Apane vArANasI, vaizAlI va bodhagayA meM saMskRta, pAlI, prAkRta, jainadharma evaM bhAratIya saMskRti kA gambhIra adhyayana kiyaa| Apane lagabhaga 20 pustakoM kA lekhana-saMpAdana kiyA aura 125 zodhapatra prakAzita kie| Apa sukhAr3iyA vizvavidyAlaya, udayapura meM jaina vidyA evaM prAkRta vibhAga ke adhyakSa pada para kAryarata haiN| Apane bhArata va videzoM meM aneka sammelanoM meM zodhapatra prastuta kie tathA jaina vidyA para vyAkhyAna diye| 'prAkRta-adhyayana prasAra saMsthAna', udayapura ke nidezaka evaM "prAkRta-vidyA" patrikA ke saMpAdaka / supratiSThita lekhaka, patrakAra, vaktA evaM sNgtthk| prAkRta-vidyA ke prati pUrNataH samarpita vyaktitva ! manuSya kA bhAgya jaba durbhAgya meM pariNata hotA hai to bure karmoM kA udaya hotA hai| dina durdina ho jAte haiM to saba bAteM viparIta ho jAtI haiN| dazmana prasanna hote haiN| isa dazA ko dekhakara apane sajjana bhI parAye ho jAte hai aura lenadAra tagAdA, vApisa karja kI mAMga kA Agraha karate haiM - "lAo do" aisI dukhada sthiti meM sukha kahA~? zarIra kA DhAMcA hila jAtA hai, caramarA jAtA hai kyoM ki prati samaya "gama kI roTI" yAni duHkha hI duHkha, ciMtA hI ciMtA satAtI hai| khuzI to zuSka ho gaI aura hRdaya meM duHkha kI zUleM bar3ha gii| vipadagrasta vyakti kI dazA hai yh| vipatti meM par3e vyakti ko vipadgrasta hI usase sahAnubhUti jatAtA hai ki bhAIjAna ! tUM kyoM kucha soca rahA hai? merI tarapha dekha, maiM bhI vipadgrasta huuN| vaha hamadardI jatAegA, usase kucha pUchane kI koziza kregaa| lekina saMpatti meM rahane vAlA vyakti vipatti meM rahane vAle kI manaH sthiti ko kyA samajhegA aura use kaise samajhAegA? - sumana vacanAmRta anekAntavAda : samanvaya kA AdhAra |