Book Title: Akhyanak Mani Kosh ke 24 ve Adhikar ka Mulyankan
Author(s): Anilkumar Mehta
Publisher: Z_Parshvanath_Vidyapith_Swarna_Jayanti_Granth_012051.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210153/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhyAnakamaNikoza ke 24veM adhikAra kA malyAMkana anila kumAra mehatA saMsAra meM Aja jitane deza haiM utanI hI saMskRtiyA~ haiN| pratyeka saMskRti eka mamatAmayI mA~ hai aura hara deza yA rAjya kA pratyeka prANI usa snehI mAtA kI saMtAna hai| kevala manuSya ne hI apanI saMskRti ko vAstavika rUpa meM pahacAna kara usakI rakSA samRddhi ke lie prayatna kie haiN| bhAratIya saMskRti ke itihAsa ke adhyayana se hameM rocaka bAteM jJAta hotI haiN| jaina dharma bhAratIya saMskRti kA eka abhinna aMga hai aura isakA prAkRta bhASA ke sAtha prArambha se hI ghaniSTha sambandha hai aura usa samaya jana-sAdhAraNa meM pracalita bhASA ko prAkRta kahA jAtA thaa| prAkRta bhASA ke astitva ko vaidika sUtroM kI racanA ke samaya meM bhI svIkAra kiyA gayA hai| ataeva bhAratIya saMskRti ke vikAsa meM jainadharma evaM prAkRta bhASA ke ullekhanIya yogadAna ko vismRta nahIM kiyA jA sktaa|| ___ jaina sAhitya ke antargata prAkRta bhASA meM Agama, TIkA, kathA, caritra, kAvya, purANa Adi aneka racanAyeM haiN| yaha sampUrNa sAhitya likhita rUpa meM mahAvIra ke nirvANa ke pazcAt kA hI hai| jaina sAhitya meM prAkRta kathA sAhitya kA atyanta mahattvapUrNa sthAna hai| adhikAMza kathA sAhitya dharma-bhAvanA se prerita hokara hI likhA gayA hai| Agama yuga se lekara 16-17 vIM zatAbdI taka prAkRta bhASA meM aneka jaina kathAkAroM ne saikar3oM racanAoM kA praNayana kiyA inameM pAdaliptasUri, vimalasUri, haribhadrasUri, udyotanasUri, kautUhala kavi, nemicandrasUri, jinaharSagaNi Adi pramukha haiN| vaDagacchIya AcArya nemicandrasUri, gyArahavIM zatAbdI ke pramukha kathAkAra the| inhoMne san 1073 se 1083 ke madhya AkhyAnakamaNikoza nAmaka kathA grantha kI racanA kii| inakI anya cAra kRtiyoM ke nAma isa prakAra haiM : (1) uttarAdhyayanavRtti (2) ratnacUDa-kathA (3) mahAvIra-cariyaM aura (4) Atmabodhakulaka athavA dharmopadeza-kulaka / AkhyAnakamaNikoza meM mUlataH 52 gAthAe~ hI haiN| prathama gAthA meM maMgalAcaraNa aura dvitIya gAthA meM pratijJAta vastu kA nirdeza hai| zeSa 50 gAthAoM meM vibhinna 146 AkhyAnoM kA saMketa-mAtra hai| 20 AkhyAnoM kI punarAvRtti ho jAne ke kAraNa vAstavika kathAe~ 126 hI haiN| mUla gAthAoM meM pratipAdita viSaya se sambandhita AkhyAna ke kathAnAyaka yA nAyikA kA nAma hI batAyA gayA hai| isase yaha spaSTa hotA hai ki ye kathAe~ pUrvavartI aura samakAlIna 1. DA0 katre, -prAkRta bhASAyeM aura bhAratIya saMskRti meM unakA avadAna pR. 59 2. jaina, jagadIzacandra-prAkRta sAhitya kA itihAsa pR0 360 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 anila kumAra mehatA anya jaina granthoM meM bhI upalabdha thiiN| lekhaka ne una AkhyAnoM ko saralatA se yAda rakhane ve uddezya se gAthAoM meM saMkSipta kiyA hai| udAharaNa ke lie 24 veM adhikAra kI eka gAthA prastuta hai-- rAgammi vaNiyapattI dose nAyaM ti nAvio nNdo| kohammi ya caMDahaDo mayakaraNe cittasaMbhUyA // ' isa gAthA meM kahA gayA hai ki rAga ke viSaya meM vaNik-patnI kA, dveSa ke viSaya meM nAvika naMda kA, krodha ke viSaya meM caMDabhaTa kA aura ahaMkAra ke viSaya meM citra-sambhUti kA AkhyAna hai| ina mUla gAthAoM ke artha ko spaSTa karane ke lie san 1134 meM AmradevasUri ne eka bahadavatti kI racanA kI / yaha vRtti AcArya nemicandrasUri ke Adeza se sirpha nau mAha meM jayasiMha deva ke zAsana kAla meM dholakA-gujarAta meM pUrNa kI gyii| vRtti kA adhikAMza bhAga mahArASTrI prAkRta meM hai kintu 10 AkhyAna saMskRta aura 2 AkhyAna prAkRta bhASA meM bhI haiN| kahIM-kahIM para saMskRta evaM prAkRta gadyoM kA bhI prayoga huA hai| vRtti ke antargata 126 AkhyAna 41 adhikAroM meM vibhakta haiM / yahA~ 24 veM rAgAdyanarthaparamparAvarNana nAmaka adhikAra kA mUlyAMkana prastuta hai| isa adhikAra kA mukhya kendrabindu yaha hai ki rAga-dvaSa, krodha Adi kaSAya tapa, saMyama, tyAga Adi pavitra anuSThAnoM ko naSTa karate haiN| ataH inheM prayatnapUrvaka jItanA caahiye| ina kaSAyoM ke duSpariNAmoM ko batAne ke lie vaNik-patnI, nAvikanaMda, kRSaka caMDabhaTa, citrasambhUti nAmaka cAMDAlaputroM, mAyAditya, lobhanaMdI evaM nakulavaNik bhrAtAoM kI kathAe~ varNita haiN| AkhyAnakamaNikoza ke 24veM adhikAra kI ukta kathAoM ke biSaya pUrvavartI granthoM se grahaNa kiye gaye haiN| kucha kathAoM ko laukika AdhAra bhI pradAna kiyA gayA hai| caMDabhaTa evaM nakUla vaNik kI kathAe~ maulika pratIta hotI haiM / sambhavata; vRttikAra ne svayaM ina kathAoM kI racanA kI hai kyoMki inake mUla srota prAkRta sAhitya meM anyatra anupalabdha haiM, tathApi ina kathAoM ke abhiprAyoM se samAnatA rakhane vAlI kathAe~ jaina sAhitya meM prApta ho jAtI haiN| prastuta adhikAra kI vaNik-patnI-kathA ke sUtra jainAgamoM kI vyAkhyAoM se grahaNa kiye gaye haiN| isa kathA kA ullekha haribhadra dvArA racita AvazyakavRtti, jinadAsagaNi mahattara kI AvazyakacaNi aura vAnaramuni kI gacchAcAraprakIrNakavRtti meM bhI huA hai| 1. AkhyAnakamaNikozavRtti, (sampAdaka : muni puNyavijaya jI) pR0 218 2. (ka) zAstrI, devendra muni, mahAvIra yuga kI pratinidhi kathAeM, pR0 79, (kha) kuvalayamAlAkahA (caMDasoma evaM lobhadeva kI kathA)-sampAdaka-upAdhye e0 ena0 3. (ka) AvazyakavRtti pR0 388, Agamodaya samiti, bambaI, 1916-17. (kha) AvazyakaNi bhAga-1, pR0 514, riSabhadeva kesarImala, ratalAma-1928. (ga) gacchAcAraprakIrNakavRtti, pR0 26, Agamodaya samiti, bambaI, 1923. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhyAnakamaNikoza ke 24veM adhikAra kA mUlyAMkana 167 prastuta adhikAra kI nAvika nanda kI kathA vizeSAvazyakabhASya, AvazyakacUNi, AvazyakavRtti aura dharmopadezamAlAvivaraNa se lI gayI hai|' citra-sambhUti kA AkhyAna mUla rUpa meM uttarAdhyayanasUtra ke terahaveM adhyAya meM AyA hai| bauddha kathAoM meM citra-sambhUta nAmaka jAtaka meM bhI yaha kathA varNita hai| ina donoM kathAoM meM atyadhika samAnatA hai / zAnTiyara ne apanI pustaka "da uttarAdhyayanasUtra' meM ina donoM kathAoM kI gAthAoM meM bhI samAnatA batAI hai| ina donoM meM se uttarAdhyayana kI kathA ko prAcIna mAnA gayA hai| AcArya nemicandrasUri ne ise apanI anyatama kRti sukhabodhAvRtti meM sampUrNa rUpa se prastuta kiyA hai| uttarAdhyayanasUtra kI vyAkhyAoM tathA sUtrakRtAMgacUNi evaM Avazyaka cUrNi meM bhI isa kathA ke ullekha prApta hote haiN| isakI kathAvastu se sAmya rakhatI huI aura bhI kathAe~ prApta hotI haiM, jinameM se harikezIya kI kathA atyanta mahattvapUrNa hai / yaha kathA AkhyAnakamaNikozavRtti ke 32veM adhikAra tathA jAtaka ke cauthe khaNDa ke mAtaMga jAtaka meM aura uttarAdhyayana ke 12veM adhyayana meM vistAra se varNita hai| ataH yaha tathya suspaSTa hai ki 24veM adhikAra kI isa kathA ko anya graMthoM se grahaNa kara saMkSepa meM yahA~ prastuta kiyA gayA hai| mAyAditya kathA Agama aura usake vyAkhyAtmaka sAhitya meM anupalabdha hai / AThavIM sadI meM udyotanasuri dvArA racita prAkRta-campUkAvya "kuvalayamAlAkahA" meM isa kathA kA vistAra se varNana haA hai|" yaha kathA kuvalayamAlA meM to gadya-padyAtmaka zailI meM likhita hai, parantu kamaNikoza-vRtti meM kevala padyAtmaka zailI meM hI likhI gayI / yadyapi donoM kathAoM kI kathAvastu meM vizeSa antara nahIM hai tathApi bhASA evaM kAvya-guNoM kI dRSTi se aneka vibhinnatAe~ dRSTigata hotI haiN| phira bhI yaha sunizcita hai ki vRttikAra meM kuvalayamAlA kI mAyAditya-kathA ke AdhAra para hI navIna maulikatA ke sAtha isa kathA kI racanA kI hai| 1. (ka) vizeSAvazyaka bhASya gAthA 3575 riSabhadeva kesarImala, ratalAma, 1936, (kha) AvazyakacUNi bhAga -1, pR0 516-517 riSabhadeva kesarImala, ratalAma, 1928. (ga) AvazyakavRtti, pR0 389-390. (gha) dharmopadezamAlAvivaraNa, pR0 211, siMghIjainagranthamAlA, granthAMka 28. 2. jAtaka, caturtha khaNDa, saMkhyA 498, pR0 600. 3. ghATage, e0 ema0-enalsa oNpha da bhaNDArakara oriyanTala risarca iMsTITyUTa, bhAga-17, pR0 342. 4. (ka) uttarAdhyayanacUrNi, pR0 13, 213-214, (kha) uttarAdha 10 374-75, devIcanda lAlabhAI sIrIja, bambaI, 1916. (ga) uttarAdhyayanavRtti, (nemicandra), (kamalasaMyama) pR0 254, lakSmIcanda jaina pustakAlaya, AgarA, 1923. pR0 185-87, puSpacandra khemacandra, balAr3a, 1937. (dha) sUtrakRtAMgacUNi, pR0 109. riSabhadeva kesarImala, ratalAma, 1941. (Ga) AvazyacUrNi bhAga-1, pR0 231, riSabhadeva kesarAmala, ratalAma, 1928-29. 5. upAdhye, e0 ena0-kuvalayamAlAkahA-dvitIya prastAva, pR0 18. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amita kumAra mehatA lobhanaMdI kI kathA kA varNana AvazyakacUrNi meM huA hai / isameM bhI jinadAsa ko eka niHsvArthI zrAvaka batalAyA gayA hai sAtha hI jitazatru rAjA kA ullekha bhI AyA hai / ' lobhakaSAya ko lekara prAkRta kathA sAhitya meM kaI kathAoM kI racanA huI hai / 168 kAvyAtmaka mUlyAMkana ina kathAoM meM aneka kAvyAtmaka tattvoM kA prayoga huA hai / vibhinna vastu vyApAroM ke antargata vizeSaka, zAligrAma, balicanda Adi grAmoM tathA hastinApura, vArANasI, kSitipratiSThita, sAketa, ujjayinI aura vasantapura nAmaka nagaroM ke ullekha haiM mAyAditya kathA meM kAzI janapada kA bahuta sundara AlaMkArika zailI meM varNana huA hai / prAkRtika dRzyoM, RtuoM, parvatoM, nadiyoM Adi ke saMkSipta vivaraNa bhI dekhane ko milate haiM / yAtrA ke varNana bhI saMkSepa meM hI prastuta kiye gaye haiM / pAtroM ke caritra-citraNa meM manuSya varga meM acche-bure vyaktitva vAle evaM nimna, madhyama aura ucca tInoM stara ke pAtroM ko prastuta kiyA gayA hai / puruSa pAtroM meM arihamitra, naMda, caMDabhaTa, candrAvataMsaka, citra, sambhUti, namuci, gaMgAditya, sthANu, jitazatru, ziva, zivabhadra, lobhanaMdI, jinadAsa evaM dharmaruci ke caritroM para prakAza DAlA gayA hai / nArIpAtroM meM arihanna kI patnI, ziva - zivabhadra kI bahina aura unakI mA~ ko upasthita kiyA gayA hai kintu inake nAma nahIM batAeM gaye haiM / ina kathAoM meM AryAchaMda kA hI prayoga huA hai / alaMkAroM kI dRSTi se upamA, utprekSA, rUpaka, anuprAsa, lATAnuprAsa Adi alaMkAroM ke udAharaNa prApta hote haiM / ina kathAoM ke saMkSipta hone ke kAraNa inameM rasa ke vibhinna prayogoM ko avasara nahIM milA hai / kucha choTechoTe saMvAda bhI prApta hote haiM, inameM se sthAN- mAyAditya, ziva- zivabhadra, jinadAsa - jitazatru Adi ke saMvAda mahattvapUrNa haiM / isI prakAra sadAcAra, artha, lakSmI, kAma, gupta bAtoM kI rakSA aura rAgAdi kaSAyoM ko jItane ke viSaya se saMbaMdhita saMskRta evaM prAkRta bhASA ke subhASita padyoM kA prayoga huA hai| artha ke viSaya meM prayukta huA eka subhASita padya draSTavya hai-- jAI rUvaM vijjA tinni vi nivaDaMtu giriguhAvivare / attho cciya parivaDDhau jeNa guNA pAyaDA huMti // arthAt jAti, rUpa aura vidyA tInoM hI parvata kI guphA ke chidra meM bhale hI gira jAyeM, kevala artha ko hI bar3hAne kA prayatna kiyA jAya kyoMki usIse guNa prakaTa hote haiM / bhASAtmaka vizleSaNa prastuta adhikAra kI kathAoM kI bhASA mahArASTrI prAkRta hai ataH inameM mahArASTrI prAkRta kI lagabhaga sabhI vizeSatAeM milatI haiM aura isIliye svara evaM vyaMjana ke parivartana, samIkaraNa, lopa, Agama, Adi mahArASTrI prAkRta ke niyamAnusAra hI haiM / yadyapi vyAkaraNa ke prayogoM meM vRttikAra ne pUrNa kuzalatA kA paricaya diyA hai tathApi isa adhi 1. AvazyakacUrNi, bhAga -1, pR0 522, 525. 2. jaina, jagadIzacandra, prAkRtajainakathA sAhitya. 3. AkhyAnakamaNikoza - vRtti, 24 / 76.1-5. 4. vahI 24 / 78.32, 21, 22, 41 / 77. 13, 15/80 ke bAda do Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhyAnakamaNikoza ke 24veM adhikAra kA mUlyAMkana 169 kAra kI kathAoM meM kucha vibhaktiyoM evaM kriyAoM ke vibhinna rUpoM ke prayogoM kA abhAva hai| vizeSaNoM, kRdantoM, avyayoM evaM taddhitoM ke paryApta prayoga milate haiN| isa adhikAra kI mUla gAthAoM kI vyAkhyA saMskRta bhASA meM hai| AkhyAna prAkRta bhASA meM hI prastuta kiye gaye haiM, saMskRta bhASA ke kevala tIna subhASita padya hI prApta hote haiN| yadyapi apabhraMza bhASA kA prayoga ina kathAoM meM nahIM huA hai tathApi dezI zabdoM kA kahIM-kahIM upayoga kiyA gayA hai| ___ sAMskRtika mahattva : - isa adhikAra meM varNita kathAoM meM tatkAlIna bhaugolika, aitihAsika, rAjanaitika, sAmAjika, pArivArika, Arthika Adi vivaraNa prApta hote haiM, inase una kathAoM kA sAMskRtika mahattva spaSTa hotA hai, ataeva ukta vivaraNoM ko yahA~ saMkSepa meM prastuta karanA Avazyaka hai| bhaugolika varNana ke antargata vibhinna nagaroM, grAmoM, parvatoM, nadiyoM, Adi ke kucha prasaMga Aye haiN| inakI sthiti evaM aitihAsikatA Adi ke saMbaMdha meM rocaka tathya prApta hote haiN|' inameM gaMgA evaM gaMdhavatI nadiyoM ke saMkSipta varNana milate haiN| aMjanaparvata aura viMdhyAcalaparvata ke bhI ullekha haiM sAtha hI zizira evaM vasaMta Rtu kA ullekha kramazaH naMda evaM citra-sambhUta kI kathAoM meM huA hai| aitihAsika evaM rAjanaitika saMdarbho meM citra-sambhUti-kathA meM ullikhita sanatkumAra ko hastinApura kA cakravartI batAyA gayA hai / yaha bAraha cakravartiyoM meM se cauthA thaa|2 vArANasI, sAketa evaM vasaMtapura ke zAsakoM ke nAma kramazaH zaMkha, candrAvataMsaka aura jitazatru the| nAvika naMda kA bhI apane chaThe janma meM vArANasI ke rAjA ke rUpa meM utpanna hone kA prasaMga AyA hai|' eka ajJAta nAma bhIla-senApati, grAma-pramukha aura sainikoM ke ullekha huye haiN| prAntIya vyavasthA meM janapadoM, nagaroM, grAmoM Adi kI vyavasthA thii| nyAya-praNAlI meM aparAdhiyoM ko diye jAne vAle mRtyu-daNDa, kArAgRha nivAsa zArIrika yAtanA va deza-niSkAsana Adi daNDoM kA varNana huA hai sAtha hI puraskAra dene ke prAvadhAna bhI batAye gaye haiN|" ina kathAoM meM aneka sAmAjika tathyoM kA saMkalana huA hai| karmagata varNa-vyavasthA ke AdhAra para vargIkRta cAra vargoM meM se kSatriya, vaizya va zUdra varNa ke pAtroM kA ullekha huA hai| janajAti meM bhIla; antyaja jAti meM cANDAla; karmakAra jAti meM kRSaka, khanaka, svarNakAra, machuAre, nAvika Adi kA varNana hai / ina kathAoM se yaha bhI jJAta hotA hai ki usa samaya sAmUhika parivAra meM rahane kI prathA pracalita thii| samasta mAnava varga vibhinna varNa evaM jAtiyoM meM vibhakta thaa| nAriyAM prAyaH kAmuka evaM lobhIvRtti kI hotI thiiN| dharma, artha, kAma aura mokSa 1. AkhyAnakamaNikozavRtti ke 24veM adhikAra kA sAnuvAda mUlyAMkana, pR0 78, anila kumAra mehatA 2. AvazyakacUNi bhAga-1, pR0 429. 3. AkhyAnakamaNikozavRtti 24 / 75.16 1. vahI 2476. 12, 77.7, 77.27, 79.14. 5. AkhyAnakamaNikozavRtti 24 / 79. 12. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anila kumAra mehatA 170 ina cAroM puruSArthI kA mahattvapUrNa sthAna thA, samAja aneka vikAroM se grasta thA / loga karmasiddhAnta para vizvAsa karate the / Arthika vivaraNoM meM "artha anartha kI jar3a" isa ukti ko caritArtha karane vAle aneka udAharaNa prApta hote haiN| udAharaNa ke lie naMda nAvika aura dharmaruci kA prasaMga draSTavya hai / mAyAdityakathA meM artha se saMbaMdhita do subhASita padya prayukta huye haiM / isI kathA meM arthopArjana ke liye juA, corI, lUTa-pATa Adi ko garhita' tathA kRSi, dhAtuvAda, deva ArAdhanA, rAjA kI sevA, sAgara - santaraNa Adi dharmasammata upAya batalAye gaye haiM / artha-prApti hetu usa samaya loga hatyA jaise ghRNita kArya karane meM bhI saMkoca nahIM karate the / dhana ke sthAnAntaraNa hetu nakulaka ( baTue) Adi ke upayoga kA bhI prasaMga hai / kraya-vikraya Adi ke varNana saMkSipta haiM / dhArmika evaM dArzanika mahatva : jaisA ki pUrva meM hI kahA jA cukA hai ki ina kathAoM ko dhArmika bhAvanA se prerita hokara likhA gayA hai / ataH svAbhAvika hai ki inameM dharma, darzana aura adhyAtma ke varNana nizcita rUpa se huye hI haiM / ina kathAoM kA pramukha uddezya mAnava meM naitika siddhAntoM kA saMcaraNa karanA aura use mAnasika evaM vaicArika dRSTi se zuddha banAnA hai / isa adhikAra ke nAma se hI spaSTa ho jAtA hai ki isameM rAga Adi anartha paramparAoM kA varNana huA hai / ina kathAoM meM kaSAyarUpI rAga-dveSAtmaka uttApoM ke vistRta rUpoM krodha, mAna, mAyA evaM lobha ko hI mukhya rUpa se citrita kiyA gayA hai| ina kaSAyoM ke duSpariNAmoM ke varNana uddezya se hI ina upadezaprada kathAoM kI racanA huI hai| rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA aura lobha ke pratinidhitva karane vAle pAtroM ke nAma kramazaH vaNik-patnI, nAvika naMda aura dharmaruci sAdhu, caMDabhaTa, citra-sambhUti, mAyAditya, lobhanaMdI aura ziva- zivabhadra tathA unakI bahina hai yadyapi ina kaSAyoM meM pravRtti rakhane vAle ina pAtroM ko duHkha prApti honA hI batAyA hai tathApi tapa-saMyama, pazcAttApa Adi dvArA unake liye punaH mukti prApti bhI batAI gayI hai / sArAMzata ina kaSAyoM para vijaya prApti ke liye hI mAnava ko prerita kiyA gayA hai / isake atirikta ina kathAoM meM karma siddhAnta kA bhI mukhya rUpa se pratipAdana huA haiN| pratyeka pAtra, cAhe vaha satkarmI ho yA duSkarmI, usako apane karmAnusAra pariNAmoM prApti honA avazya batAyA gayA hai / udAharaNArtha:- vaNik-patnI, naMda nAvika Adi apane duSkarmoM ke kAraNa anaMta saMsAra kA bhAgI batAyA gayA hai / dUsarI ora gaMgAditya prAyazcitta kara lene va dharmaruci muni dvArA apane pUrvakRta karmoM kI pratyAlocanA kara lene unheM svarga prApta honA bhI batAyA gayA hai / isI prakAra vaNik patnI, nAvika naMda evaM citra sambhUti kI kathAoM meM nidAnaphala arthAt sakAma karma karane ke pariNAma ke saMbaMdha meM bhI varNana prApta hotA hai / nidAna bA~dhane kAraNa hI arihanta kI patnI va naMda nAvika rAga evaM dveSa karate rahate haiM / isake atirikta ina kathAoM meM aura bhI 1. ( ka ) vahI pR0 223 gAthA 26-27, (kha) kuvalayamAlAkahA, pR0 57 anuccheda 16-17H bhAva ke kAraNa saMsAra meM paribhramaNa aneka dhArmika evaM dArzanika tathyoM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhyAnakamaNikoza ke 24veM adhikAra kA mUlyAMkana 171 samAveza huA hai, kintu samayAbhAva ke kAraNa una sabakA vistAra se varNana kara sakanA saMbhava nahIM hai| phira bhI kucha dArzanika zabdoM ke nAma prastuta kara denA Avazyaka hai, yathA-jAtismaraNa, nIca-gotra, punarjanma, prAyazcitta, zukladhyAna, lezyA Adi / kaSAya-vijaya, karmaphala ke atirikta dharmopadeza, AlocanA-pratikramaNa, gaMgAsnAna Adi dhArmika prasaMga bhI isa adhikAra meM rocakatA utpanna karate haiN| niSkarSa yaha hai ki AkhyAnakamaNikoza ke 24veM adhikAra kI kathAe~ jaina dharma ke kucha pramukha siddhAntoM kA pratipAdana karatI huI mAnavatA ko jAgRta karane meM pUrNa sakSama haiN| jisase vyakti-vyakti evaM rASTra kI naitikatA kI sudRr3hatA ko Thosa AdhAra milatA hai| ye kathAe~ aneka prAcIna sAMskRtika, aitihAsika, rAjanaitika vivaraNoM ko prastuta karatI haiM, sAtha hI prAkRta kathA sAhitya meM apanA mahattvapUrNa sthAna pratipAdita karate hue rocaka evaM dhArmika kathAnakoM ke mAdhyama se logoM kA manoraMjana bhI karatI haiN| prAkRta kathA sAhitya ke anya graMthoM se AkhyAnakamaNikoza kI ina kathAoM se tulanA karane para aura bhI rocaka tattvoM aura inakI maulikatA ke bAre meM navIna jAnakArI prApta hogii| ataH isa kSetra meM zodha kArya karane kI AvazyakatA se kadApi inakAra nahIM kiyA jA sktaa| zodha chAtra, jaina vidyA evaM prAkRta vibhAga, maulika vijJAna evaM mAnavikI-saMsthAna, (nava parisara), sukhAr3iyA vizvavidyAlaya, udayapura-313001 (rAja.)