Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ +86 Agama-pATha saMzodhana : eka samasyA, eka samAdhAna muni zrI dulaharAja yugapradhAna AcAryazrI tulasI ke ziSya I jaina AgamoM kA itihAsa pacIsa sau varSa purAnA hai dhIranirvANa kI dasavIM zatAbdI se pUrva taka AgamoM kA vyavasthita lekhana nahIM ho pAyA thA, pravacana ke mAdhyama se guru apane ziSya ko aura ziSya apane ziSya ko Agama-vAcanA dete aura isa prakAra AgamoM kA askhalita rUpa se hastAntaraNa hotA rahatA / vIranirvANa kI dasavIM zatAbdI ke anta meM mahAmedhAvI AcArya devadvigaNI kSamAzramaNa ne eka saMgIti bulAI aura usameM Ama pAThaka saMkalana, vyavasthIkaraNa aura sampAdana kiyA / yaha Agama-vAcanA antima aura nirNAyaka mAnI gii| isa vAcanA ke viSaya meM hameM yaha spaSTa jAna lenA cAhie ki hajAra varSoM se maukhika paramparA ke rUpa meM calI A rahI bhagavAna mahAvIra kI vAmI ke aneka sthala pUrNa vismRta ho gae, aneka sthala bhaI vismRta se hue aura bahuta bhAga smRti-paramparA se akSuNNa rhaa| dUradana AcArya devadvigaNI ne apane samaya ke sabhI viziSTa AcAyoM, upAdhyAyoM aura muniyoM ko eka maMca para ekatrita kara unake kaNThastha jJAna ko eka bAra lipibaddha kara DAlA / saba saMkalita ho jAne para svayaM AcArya ne yA usa samaya ke nirdiSTa muni maNDala (Board) ne usa saMkalita Agama-pATha kA saMpAdana kiyA / saMpAdana kAla meM pAThoM meM kATa-chA~Ta huI tathA unako vyavasthita karane kA upakrama huA / sAtha-sAtha AcAryamaNDala ne gata dasa zatAbdiyoM kI pramukha ghaTanAoM ko bhI AgamoM meM yatra-tatra jor3akara unako prAmANika rUpa de DAlA / yaha pandraha sau varSa purAnI bAta hai| isa upakrama se AgamoM kA rUpa sadA ke lie nizcita ho gyaa| tatpazcAt kisI AcArya ne pAThoM meM hera-phera to nahIM kiyA, kintu vistAra kA saMkSepa avazya kiyA hai| vartamAna meM upalabdha Adarza isake pramANa haiM / devadvimaNI kI Agama-yAcanA ke bAda AgamoM kI pratiyAM likhI jAne lgiiN| pratilipikaraNa ko puNya kArya mAnA gayA aura taba aneka vyakti isa kArya meM juTa gye| eka-eka dhanI vyakti ne hajAroM-hajAroM pratiyA~ taiyAra krvaaiiN| lipIkaraNa kI yaha prakriyA tIvragati se taba taka calatI rahI jaba taka ki mudraNa-yantroM kA prAdurbhAva nahIM huaa| isakA phalita yaha huA ki lagabhaga eka zatAbdI pUrva taka lipIkaraNa kI prakriyA calatI rhii| lipIkaraNa ke caudaha sau varSoM ke isa dIrghakAla meM Agama-pAThoM meM bahuta bar3A parivartana ho gyaa| isake mukhya kAraNa ye haiM (1) pratilipi karane vAloM ke sAmane jo prati rahI usI ke anusAra prati taiyAra krnaa| varNa (2) likhate-likhate prabhAdavaza yA lipi ko pUrA na samajha sakane ke kAraNa akSaroM kA vyatyaya ho jAnA, viparyaya ho jAnA / (3) dRSTidoSa ke kAraNa padya yA gadya ke aMzoM kA chUTa jAnA yA sthAnAntarita ho jAnA / (4) lipi karate samaya pATha ke paurvAparya kA vimarza na kara pAnA / (5) likhate samaya saMkSepIkaraNa kI svAbhAvika manovRtti ke kAraNa 'jAya' yA 'evaM' Adi zabdoM se aneka payoM yA gadyAMzoM ko saMgRhIta kara lenA / .
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : pacama khaNDa (6) vyAkhyA-kAla meM Agama-pAThoM ke vyAkhyAMzoM ko prati ke Asa-pAsa likha rakhanA aura kAlAMtara meM una vyAkhyAMzoM kA svayaM pATha ke rUpa meM praviSTa ho jaanaa| pATha-bheda hone ke ye kucheka mukhya kAraNa haiN| inake atirikta aneka anyAnya kAraNa bhI ho sakate haiM / ina pAThabhedoM ke kAraNa kAlAntara meM vyAkhyAoM meM bhI antara hotA rahA aura kahIM-kahIM itanA bar3A antara ho gayA ki pAThaka usako dekhakara kiMkartavyavimUr3ha bana jAtA hai| Aja jitane hastalikhita Adarza prApta hote haiM, utane hI pATha-bheda milate haiN| koI bhI eka Adarza aisA nahIM milatA, jisake sAre pATha dUsare Adarza se samAna rUpa se milate hoM aura yaha sahI hai ki jahA~ hAtha se likhA jAe vahA~ ekarUpatA ho nahIM sakatI kyoMki lipi-doSa yA bhASA kI ajAnakArI ke kAraNa truTiyA~ ho jAtI haiM / prAcIna AdarzoM meM prayukta lipi meM 'tha' 'dha' aura 'ya' meM koI vizeSa antara nahIM hai| isa kAraNa se 'ya' ke sthAna para 'dha' yA 'tha' aura 'dya' ke sthAna para 'dha' yA 'ya' ho jAnA koI asambhava bAta nahIM hai| isa sambhAvyatA ne aneka mahattvapUrNa pAThoM ko badala diyA aura Aja unake sahI rUpoM ke jAnane kA hamAre pAsa koI sAdhana nahIM hai| udAharaNa ke lie 'thAma' zabda 'dhAma' yA 'yAma' bana gyaa| ina tInoM zabdoM ke tIna artha hote haiM, jo eka-dUsare se sarvathA bhinna haiM / isI prakAra aneka akSaroM ke viSaya meM bhrAntiyA~ huI haiN| 'ca' aura 'va' ke vyatyaya se aneka pATha-bheda hue haiN| Agama pAThoM kA saMkSepIkaraNa do kAraNoM se huA hai-- 1. svayaM racanAkAra dvArA 2. lipikartA dvaaraa| saMkSepIkaraNa vizeSataH gadya bhAga meM adhika huA hai, kintu kahIM-kahIM padya bhAga meM bhI huA hai| saMkSepa karate samaya racanAkAra yA lipikAra ke apane-apane saMketa rahe hoMge, kintu kAlAntara meM ve vismRta ho gaye aura taba vaha saMkSepa mAtra raha gayA, usake Age pIche kA sArA aMza chUTa gayA / (ka) racanAkAra dvArA kRta saMkSepIkaraNa--dazavakAlika sUtra ke AThaveM adhyayana kA chabbIsavA~ zloka isa prakAra hai kaNNasokkhehi saddehi, pema naabhinivese| dAruNaM kakkasaM phAsaM, kAeNa ahiyAsae / yahA~ pA~ca zlokoM kA eka zloka meM samAveza kiyA gayA hai| aisI sthiti meM pAMca zlokoM ko jAne binA isa zloka viSayaka aspaSTatA banI rahatI hai| yathArtha meM pAMcoM indriyoM ke pA~coM viSayoM ko samabhAvapUrvaka sahane kA upadeza ina pA~ca zlokoM se abhivyakta hotA hai| kintu zlokoM ke adhikAMza zabdoM kA punarAvartana hone ke kAraNa tathA Adi, anta ke grahaNa se madhyavartI kA grahaNa hotA hai-isa nyAya se racanAkAra ne karNa, zabda aura sparza kA grahaNa kara pA~ca zlokoM ke viSaya ko eka hI zloka meM sannihita kara diyaa| __ cUNikAra tathA TIkAkAra ne isa viSaya kI kucha sUcanAe~ dI haiM, kintu unhoMne pAMcoM zlokoM kA artha nahIM kiyaa| nizItha-cUNi tathA bRhatkalpa-bhASya meM Adyanta ke grahaNa se madhya kA grahaNa hotA hai-ise samajhAne ke lie isa zloka ko uddhRta kara pAMca zloka dete hue likhA hai- ..... he codaga! jahA dasaveyAlite AcArapaNihIe bhaNiyaM-kaNNasokkheMhi sadde hi" ettha siloge AdimaMtaggahaNaM kathaM iharahA u evaM vattavvaM : 1. kaNNa sokkhehiM sadde hi, pemma NAbhiNivesae / dAruNaM kakkasaM sadda soUNaM ahiyAsae //
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama-pATha saMzodhana : eka samasyA, eka samAdhAna 611 . .-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. -.-.-.-.-. -. -.-. -.-. -. -. 2. cakkhUkaMtehi rUvehi, pemmaM nnaabhinnivese| dAruNa kakkasaM rUvaM, cakkhuNA ahiyAsae / 3. ghANakatehi gandhehi, pemmaM nnaabhigivese| dAruNaM kakkasaM gaMdha, ghANeNaM ahiyAsae / 4. jIikatehiM rasehi, pemma NAbhiNivesae / dAruNaM kakkasaM rasaM, johAe ahiyAsae / 5. suhaphAsehiM katehiM, pemma gaabhinnivese| dAruNaM kakkasaM phAsaM, kAraNaM ahiyAsae / majjhilA aTTha visayA gahitA bhavaMti / evaM ihavimahaMta sutaM mA bhavaM utti Adi antgghitaa|' (kha) lipikartA dvArA kRta saMkSepIkaraNa-dazavakAlika sUtra 133, 34 meM zloka isa prakAra hai evaM udaolle sasiNiddha, sasarakkhe maTTiyA Use / hariyAle hiMgulae, maNosilA aMjaNe lonne|| geruya vaNiya seDiya, soraThThiya piTTha kukkusa kae ya / ukkaTThamasaMsaThe saMsaDhe ceva bodhavve / / TIkAkAra ke anusAra ye do zloka haiM / cUNi meM inake sthAna para satraha zloka haiM / TIkAbhimata zlokoM meM 'eva' aura 'bodhavva' ye do zabda jo haiM ve isa bAta ke sUcaka haiM ki ye saMgraha zloka haiN| jAna par3atA hai ki pahale ye zloka bhinna-bhinna the, phira bAda meM saMkSepIkaraNa kI dRSTi se unakA thor3e meM saMgrahaNa kara liyA gyaa| yaha kaba aura kisane kiyA ? isakI nizcita jAnakArI hameM nahIM hai / isake bAre meM itanA hI anumAna kiyA jA sakatA hai ki yaha saMkSepIkaraNa cUNi aura TIkA ke nirmANa kA madhyavartI hai aura lipikAroM ne apanI suvidhA ke lie aisA kiyA hai| saMkSepIkaraNa se hone vAle viparyaya ke do udAharaNa ye haiM(1) jJAtAsUtra ke solahaveM adhyayana kA 153vA sUtra pratiyoM meM isa prakAra haiMsakoreha seyacAmara haya-gaya-raha-mahayA-bhaucaubhareNa jAva parikkhitA yahA~ 'jAva' ko kitane galata sthAna para rakhA hai| yaha pUre pATha ke sandarbha meM jJAta ho jAtA hai| pUrA pATha isa prakAra hai sakoreMha-malladAmeNaM chattaNaM dharijjamANeNa seyavaracAmarAhi bI ijjamANA haya-gaya-raha-pavarajohakaliyAe cAuraMgiNIe seNAe saddhi saMparivuDA mahayA bhu-bhugr-rhpkr-did-prikkhittaa......| (2) isI sUtra ke AThaveM adhyayana kA 45vAM sUtra pratiyoM meM isa prakAra hai 'kaNagAmaIe jAva mtthychiddddaae|' yahA~ jAva zabda asthAna-prayukta hai| isake sthAna para "matthayachiDDAe jAva paDimAe'-aisA honA cAhie / pUrA pATha isa prakAra hai kaNagAmaIe matthayachiDDAe paumuppala-pihANAe paDimAe...." pATha-parivartana ke mUla kAraNoM kA maiMne jo nirdeza diyA hai, usake udAharaNa AgamoM meM hameM prApta hai| Upara maiMne lipi-doSa aura saMkSepIkaraNa ke kAraNa hone vAle pAThabhedoM kA nAmollekha kiyA hai| isI prakAra dRSTidoSake kAraNa pAThoM kA chUTa jAnA yA sthAnAntarita ho jAne ke udAharaNa bhI milate haiN| 1. nizIthabhASya cUNi, bhAga 3, pR0 483
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa AcArAMga sUtra ke AThaveM adhyayana ke prathama uddezaka meM eka pATha isa prakAra hai 'je bhikkhU parakkamejja vA, ciTThejja vA, NisIejja vA, tuyaTTejja vA, susAnaMti vA sunnAgAraiti vA, girimUsa yA kuMbhArAvatati vA (8.21) gRhati vA yahA~ 'kuMbhArAyatavarNasi' (kumbhakAra Ayatana) kI bAta sahaja samajha meM nahIM aatii| vaha zabda zmazAna Adi cAra zabdoM se alaga-thalaga par3a jAtA hai| sambhava hai isa zabda ke sAtha-sAtha anya AyatanoM kA bhI ullekha rahA ho / yaha tathya AcArAMgaNa kI artha-paramparA se spaSTa lakSita hotA hai / sambhava hai pahale 'jAva' zabda dvArA dUsare sAre AyatanoM kA grahaNa hotA rahA ho aura kabhI kisI lipikartA se 'jAva' zabda chUTa gayA aura usa prati se likhI gaI sArI pratiyoM meM kevala 'kumbhakArAyataNaMsi' pATha likhA gyaa| isa prakAra aneka zabda chUTa gye| TIkAkAroM ne inakA vimarza nahIM kiyaa| zeSa zabdoM ke abhAva meM isa eka zabda kI yahA~ koI artha-saMgati nahIM baitthtii| isI prakAra jJAtAsUtra ke 1.14.4 meM kanakaratha rAjA ke amAtya tetalIputra ke guNoM kA varNana hai / vahA~ prAyaH pratiyoM meM 'tassa NaM kaNagarahassa teyaliputte NAma amacce sAmadaMDa' itanA hI pATha hai| yahA~ jAva' Adi saMgrAhaka zabdoM kA bhI ullekha nahIM hai| vAstava meM yaha pATha itanA honA cAhie-tassa NaM kaNagarahasta teyalipule nAma macce sAma-daMDa-bhaya-uvappa yANanIti suppa utta-naya- viSNU, 'IhA- bRha- maggaNa - gavesaNa atya sattha- maivisArae, utpattiyAe veNaiyAe kammayAe pariNAmiyAe- cauvvihAe buddhIe ubavee, kaNagarahassa raSNo bahUsu kajjesu ya kuDubesu ya maMtesu ya gujjhesa ya rahasesu ya nicchaesu ya ApucchaNijje, meDhI pamANaM AhAre AlaMbalaNaM cakkhU, meDhIbhae pamANabhUe, AhArabhUe, AlaMbaNabhae, cakkhubhae, savvakajjesu savvabhUmiyAsu laddhapaccae viiSNa viyAre rajjadhuracitae yAdi hotthA, kaNagarahassa rajo rajja caraca kosa ca koThAgAraM ca balaM ca vAhaNaM ca puraM ca aMtaraM ca samameva samupekkhamANaM samupekkhamANe viharadda" // isI prakAra jJAtAsUtra meM aneka sthAnoM para lambe-lambe gadyAMza chUTa gae haiM (1) isa sUtra ke AThaveM adhyayana kA 117-18vAM sUtra pratiyoM meM isa prakAra prApta hotA hai- 'AbharaNAlaMkAra pabhAvaIpachiI...' / isameM bahuta sAre zabda chUTa gae haiN| pUrA pATha isa prakAra honA cAhie- 217. .......AbharaNAlaMkAra omuyh| 218......tapUrNa pabhAI haMsala pasAuevaM AbharaNAlaMkAra paDicchAI / ( 2 ) isI sUtra ke pahale adhyayana kA 168vAM sUtra pratiyoM meM isa prakAra likhita hai tae NaM tumaM mehA ! aNNayA kayAi gimhakAlasamayAMsa jeTThAmUle isake sthAna para pATha isa prakAra honA cAhie lae gaM tumaM mehA ! aNNayA kyAi gimhakAlasamayasi jeTThAmUle mAse pAyavasasamuTThieNaM mArupasaMjogadI bieNaM mahAbhayakaraNaM huyavaheNaM vaNadavajAlApalitaM su varNatesu kaI sthAnoM meM anAvazyaka aMza bhI praviSTa ho gaye haiN| isI sUtra ke pahale adhyayana kA 125vA~ sUtra pratiyoM meM isa prakAra upalabdha hai suvakataNapattakavadhara( 1.1.160) 'mauDaM piNaddheti, divvaM sumaNadAmaM piNaddheti, daddara-malayasugaMdhie gaMdhe piNaddheti / tae NaM taM mehaM kumAraM gaMthimavehimapurama-saMghArameNaM...... isake sthAna para pATha aisA honA cAhie ....... piddhati, pitA vima-mi-pUrima-saMghAi meNaM''''''''' zabdoM ke sthAnAntaraNa ke aneka udAharaNa hameM upalabdha hote haiM / jJAtAsUtra ke prathama adhyayana ke 185veM sUtra meM--'taeNa se mehe anagAre samaNao bhagavasya mahAvIrassa aMtie tahAkhvANaM verANaM sAmAiyamAjhyAI ekkArasa aMgAI ahijja aisA pATha pratiyoM meM milatA hai| isakA artha hai taba vaha meSa anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke .
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama-pATha saMzodhana : eka samasyA, eka samAdhAna pAsa tathArUpa sthaviroM ke sAmAyika Adi gyAraha aMga par3hatA hai.......|' isako par3hane se- mahAvIra ke pAsa tathArUpa sthaviroM ke' isakA koI artha samajha meM nahIM aataa| yaha zabda-viparyaya hai| yaha pATha isa prakAra honA cAhie 'tae NaM se mehe aNagAre-samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aNtie...."ahijjii'|| isakA artha hogA-taba vaha megha anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana karatA hai......"| yaha spaSTa hai / yahA~ 'aMtie' zabda kA sthAnAntaraNa hone se artha kI durUhatA ho gii| vyAkhyAna kI suvidhA ke kAraNa kucha muni kaI zabdoM ke artha pratiyoM meM likha dete the| kAlAntara meM artha una zabdoM ke sAtha jur3akara mUlapATha ke rUpa meM gRhIta ho gye| vibhinna AgamoM meM isa prakAra ke pATha upalabdha hue haiM / udAharaNa ke lie jJAtAsUtra kA eka pATha ullikhita karatA huuN| jJAtAsUtra ke 1.16.18 tathA usake Asa-pAsa ke aneka sUtroM meM eka pATha pratiyoM meM isa prakAra prApta hotA hai tittakaDuyassa bahunehAvagADhassa / yahA~ artha ne pATha meM saMkramita hokara usakI banAvaTa ko badala ddaalaa| tikta kA artha hai-kaTuka / kAlAntara meM yaha kaDuvA (prA0) titta ke sAtha mUla pATha banakara 'tittakaDuyassa' aisA bana gyaa| tathA 'titta' ke bAda vAlA 'AlAuyassa' zabda chUTa gyaa| tathA 'bahusaMbhArasaMbhiyassa nehAvagADhassa' ke sthAna para kevala 'bahunehAbagADhassa' mAtra raha gyaa| jo 'bahu' zabda dUsare zabda ke sAtha thA vaha 'nehAvagADhassa' ke sAtha jur3a gayA / isa sAre sandarbha meM ina zabdoM kA artha hI badala gayA / yahA~ mUla pATha isa prakAra honA cAhie tittAlAuyassa bahasaMbhArasaMbhiyassa nehAvagADhassa / ' maiMne pahale varNa-viparyaya se hone hone vAle pATha-bhedoM kA ullekha kiyA hai| usakA spaSTa udAharaNa jJAtAsUtra (1 / 11 / 16) se sahaja buddhigamya ho jAtA hai / vaha prasaMga isa prakAra hai rAjA jitazatru aura amAtya subuddhi ke bIca vArtAlApa kA prasaMga aayaa| rAjA ne mantrI se kahA-'gande pAnI kA varNa, gaMdha, rasa aura sparza sabhI anamojJa hote haiM, ve kabhI manojJa nahIM bana skte|' mantrI bolA-rAjan ! aisA nahIM hai| manojJa varNa, gaMdha, rasa aura sparza vAle pudgala amanojJa varNa, gaMdha, rasa aura sparza vAle ho sakate haiM aura amanojJa varNa, gaMdha, rasa aura sparza vAle pudgala manojJa varNa, gaMdha, rasa aura sparza vAle ho sakate haiN| rAjA ne isakA parIkSaNa cAhA / amAtya ne gandA pAnI liyaa| use pahale nau kapar3oM se chAnA phira nau ghar3oM se use jhArA Adi-Adi / yahA~ pratiyoM meM sarvatra vastra ke sthAna para ghar3e kA ullekha hai navaesu ghaDaesu gaalaaveii..."| 'paDa' ke sthAna 'ghaDa' ho jAne ke kAraNa artha pakar3ane meM kaThinAI hotI hai| 'gha' aura 'pa' likhane meM bahuta thor3A antara rahatA hai| ata: varNa-viparyaya se bhI pAThoM meM bahuta bar3A antara hotA rahatA hai| varNa-viparyaya kA eka hAsyAspada ullekha bhI milatA hai| eka sthAna meM mUla zabda thA 'dahamANa' isakA artha hotA hai-jalatA huaa| isake sthAna para 'hadamANa' ho gyaa| isakA artha hotA hai-malavisarjana karatA huaa| eka akSara ke idhara-udhara ho jAne se artha meM kitanA bar3A bheda par3a gayA? yaha spaSTa hai| ____ AgamoM ke mUlapAThagata truTiyoM ke ye kucheka udAharaNa haiN| isa prakAra kI tathA inase bhinna prakAra kI truTiyoM ke udAharaNa bhI yatra-tatra upalabdha haiN| jJAtAdharmakathAsUtra meM isI prakAra kI sabhI truTiyoM ke udAharaNa khoje jA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa sakate haiM / abhI-abhI hamane jJAtAsUtra ke mUlapATha kA saMzodhana aura nirdhAraNa kiyA hai| usake kAryakAla meM isa prakAra kI truTiyoM ke pATha sAmane Aye / hamane unake paurvAparya ko pakar3akara pATha kI sapramANa saMgati baiThAne kA prayAsa kiyA hai aura unakA vimarza pAda-TippaNoM meM diyA hai| una pAda-TippaNoM ke avalokana se yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki pATha-vipaya ke kitane prakAra ho jAte haiN| maiM mAnatA hU~ ki Agama sampAdana meM pATha nirdhAraNa kA mahattvapUrNa sthAna hai| usake binA artha, TippaNa Adi viparyasta ho jAte hai / pATha nirdhAraNa meM prAcIna pratiyA~ mAtra sahAyaka nahIM bntii| pratyeka zabda kA paurvAparya aura artha jAna lenA bhI pATha nirdhAraNa meM Avazyaka hotA hai / +0+0+8 jo vyakti pauvAparya yA artha kI ora dhyAna na dekara kevala prAcIna pratiyoM ke AdhAra para pATha kA nirdhAraNa karate haiM, ve eka naI samasyA paidA kara dete haiM / jJAtAsUtra ke eka udAharaNa se yaha atyanta spaSTa ho jAtA hai thAvaccAputta bAIsaveM tIrthaMkara ariSTanemi ke zAsana ke zramaNa the| zailakapura kA rAjA zailaka unake pAsa gayA / dharma sunA aura AgAra dharma svIkAra karane kI bAta kahI / zramaNa ne use vratoM kA nirdeza diyA / jJAtAsUtra (1 / 5 / 45 ) ke isa prasaMga kA pratiyoM meM isa prakAra ullekha hai "taraNa se selava rAyA bAvaccAyuttarasa aNagArassa aMtie paMcANumbaiyaM tatta sikhAi duvAlasavihaM nidhimaM upasaMpaja " isakA artha hai taba zailaka rAjA ne thAvaccAputta anagAra ke pAsa pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata - isa prakAra bAraha-vidha gRhadharma ko svIkAra kiyA / yahA~ mImAMsanIya yaha hai ki bAIsaveM tIrthaMkara ke samaya meM bAraha prakAra ke gRhastha dharma kA pracAra nahIM thA / kyoMki pahale aura antima tIrthakaroM ke atirikta zeSa bAbIsa tIrthaMkaroM ke zAsana meM 'cAturyAma dharma' kA hI pracalana hotA hai| yahAM jo pAMca aNuvrata aura sAta zikSAyatoM kA ullekha hai, yaha mahAvIrakAlIna paramparA kA dyotaka hai| pATha kI pUrti karane vAloM ne isa sthala para itanA vicAra nahIM kiyaa| unhoMne aupapAtika sUtra ke anusAra yahA~ isa sandarbha meM pATha-pUrti kara dii| vahA~ pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvatoM ke grahaNa kA nirdeza hai| vaha kevala mahAvIra ke zrAvakoM ke lie hai, na ki madhyavartI bAIsa tIrthaMkaroM ke zrAvakoM ke lie| kintu prastuta sandarbha meM ariSTanemi ke zAsana kI bAta A rahI hai, ataH yahA~ 'bhAujyAmiyaM nihidhamma parivaraja' aisA pATha honA caahie| hamane yaha bhI dekhA hai ki kucheka vidvAnoM ne Agama padyoM meM chanda kI dRSTi se kucheka zabdoM kA heraphera kara padyoM ko chandadRSTi se zuddha karane kA prayatna kiyA hai| vahA~ para bhI bahuta bar3A bhrama utpanna huA hai / prAkRta padyoM ke apane chanda haiM, jo ki aneka haiN| eka hI zloka ke cAroM caraNoM ke cAra bhinna-bhinna chanda prApta hote haiM / kinhIM zlokoM meM tIna aura kinhIM meM do chanda bhI prApta hote haiM / aisI sthiti meM zloka ke cAroM caraNoM meM eka hI chanda kara denA nyAyasaMgata nahIM kahA jA sktaa| isa prakAra kA parivartana anadhikAra ceSTA mAtra hai / 568 vivarANi 8 / 165 kicchovagayapANaM 2017 vittie pATha-bhedoM ke kAraNoM ko aura adhika spaSTa karane ke lie maiM do AgamoM jJAtA aura AcArAMga ke kucheka udAharaNa sapramANa prastuta kara rahA hU~ 1. jJAtAdharmakA ke sthAna para virahANi kichapANovagayaM viharittae .
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 evaM vRttA samANI 8 / 135 sakkaM 1670 gaMdhaNaM 5 / 40 aNagArasahasseNa saddhi 8 / 74 nivvolemi 775 tumaM NaM jA 872 bhumarAsi 72 koriyA 167 saMsAriyAsu 1021 parabhA 8 / 35 jammaNussarva 8 / 18 so u 12031 jA 2071 gAi 1317 mattachappaya 12 / 13 Isara 2. AcArAMga 6 / 72 Ayariya-padesie 6 / 73 daiyA 66 silae 6/66 vIro 861 Nisseya saM 18 AsIne polisa 1 / 25 soyiM 2 / 134 kAsaM kase 2 / 157 diTTha-pahe 28 vIre 3 / 37 diTTha bhae 362 sahie dukkhamasAe 2077 uvAhI 4 / 25 pAvAduyA 5266 panIbAhare ke sthAna para evaM va sakkA gaMdhoddha eNaM, gaMdhudaeNaM, gaMdhadUeNaM sahasseNaM agagArANaM, sahasseNaM aNagAreNaM / nicchollemi " dd " " 31 " Agama- pATha saMzodhana eka samasyA, eka samAdhAna " " 33 " 33 " 37 " 23 37 21 " " dw " " " " tumaM NaM jAva " mubhasiraM saMbhalavira dudha kum koTikiriyANa saMcAriyA paribbhamaMte, parabbhamaMte, parabbhae / jammaNaM savvaM jIvo, eso / bijjA icchAmi mahacchappaya rAIsara Ariya- desie ciyattA loe dhIro phissesa, nissesiya udAsINo aNeliso tinnohasi visottiyaM, vijahittu pubva saMjogaM kAmaM kAme dila-bhave dhIre vihe sahite dhammamAdAya uvahI samaNA mAhaNA palibahire, palibAhare, balibAdire / 615 prastuta vivaraNa ke sandarbha meM Agama- pAThoM kI vastusthiti kA sahI-sahI jJAna ho jAtA hai| satya kA zodhaka atyanta namra hotA hai / vaha zodha karatA huA nae-nae khar3A nahIM rahatA / eka-eka bindu ko pAra kara vaha satyoM kA AtmasAt karatA jAtA hai| vaha eka hI bindu para sAre samudra ko taira jAtA hai| yadi vaha eka bindu para pahuMcakara HIBIS -O .
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616 karmayogI zrI kesarImalajI surANA abhinandana grantha : paMcama khaNDa r r ore ... . . ..... .... . ...... .............. ............. ............. apane Apako kRtakArya mAna letA hai to usakI satya-zodha kI vRtti vahIM Thappa ho jAtI hai aura taba usameM nae-nae abhiniveza ghara kara jAte haiM / aba usako satya-prApta nahIM hotA, satya kA AbhAsa mAtra usako hastagata hotA hai| Aja sadyaska AvazyakatA hai ki zodha-vidvAn Agama pAThoM ke nirdhAraNa meM pUrNa zrama kareM aura paurvAparya, arthasaMgati, paramparA aura anyAnya AgamoM meM usakA ullekha .......... ina sArI bAtoM para dhyAna deN| AgamoM ke anuvAda Adi kI AvazyakatA hai kintu isase pUrva pATha-nirdhAraNa kA kArya atyanta apekSita hai| pAzcAtya vidvAnoM kA yaha anurodha hai ki yaha kArya pahale ho aura anyAnya kArya bAda meN| vi0 saM0 2012 meM auraMgAbAda meM AcAryazrI ne Agama sampAdana aura vivecana kI ghoSaNA kii| usI varSa kArya prArambha huaa| kArya dhIre-dhIre calatA rahA / anyAnya pravRttiyoM ke sAtha yaha kArya Age bar3hatA gayA aura kucha hI varSoM meM yaha mukhya kArya bana gayA / anubhava saMcita hue| kucha Agama grantha prakAza meM aaye| vidvAnoM ne unako sraahaa| kArya gatizIla rahA / bhagavAn mahAvIra kI paccIsavIM nirvANa zatAbdI kA prasaMga AyA taba gyAraha aMgoM kA mUlapATha aMgasuttANi bhAga 1, 2, 3 meM prakAzita huaa| AgamoM kA aisA vizada aura saTippaNa mUla pATha ko pAkara jaina samAja kRtakRtya huaa| hamAre pATha-sampAdana kI eka maMjila pUrI huii| vartamAna meM prAya: battIsa AgamoM kA pATha sampAdita ho cukA hai| pATha-sampAdana kI vaijJAnika paddhati ne isa vAcanA ko devaddhigaNI kI vAcanA se zRMkhalita kara DAlAaisA kahA jA sakatA hai| AcAryazrI kA dRr3ha adhyavasAya, vRddhiMgata utsAha, aura adamya puruSArtha tathA bahuzruta yuvAcArya mahAprajJajI (munizrI nathamalajI) kI sUkSma-manISA, gahare meM avagAhana karane kI kSamatA aura pAragAmI dRSTi tathA sAdhusAdhviyoM ke kAryaniSTha bhAva ne Agama ke apAra-pArAvAra ke avagAhana ko sugama hI nahIM banAyA apitu vaha eka patha-pradIpa banA aura Aja bhI usa dizA meM gatizIla saMdhitsuoM kA patha prakAzita karane meM sakSama hai| terApaMtha dharma-saMgha hI nahIM, sArA jaina samAja AcAryazrI ke isa bhagIratha prayatna ke prati aura unake sAdhu-saMgha kI kartavya niSThA ke prati nata hai| 0000