Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5.8 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : navama khaNDa AdhyAtmika yoga aura prANazakti muni nathamala sAdhanA ke tIna pakSa haiM-- adhyAtma, prANa aura vyavahAra / hameM kevala prANa-vidyA para aTakanA nahIM hai| hamArA mukhya dhyeya hai-- adhyAtma, Atmika vikAsa / yaha caitanya - vikAsa kI sabase U~cI bhUmikA hai| dUsarA hai--prANa kA pryog| vaha bhI Avazyaka hai| hama prANabala, manobala aura zakti kA vikAsa kareM jisase ki adhyAtma taka pahu~cane meM suvidhA ho / tIsarI bAta hai--vyavahAra kI adhyAtma kI sAdhanA cala rahI hai| prANa kI sAdhanA cala rahI hai aura yadi vyavahAra meM koI parivartana nahIM AtA hai to logoM ke lie makhaula kI bAta bana sAtha-sAtha badalanA cAhie / adhyAtma kA vikAsa hotA hai to vyavahAra apane Apa hI sakatA, phira bhI usakI sAdhanA sAtha-sAtha calanI caahie| vyavahAra kI sAdhanA bhI yogI siddha hogii| aba maiM eka prayoga kI carcA karU~gA / jAtI hai| hamArA vyavahAra bhI badalatA hai, badale binA raha nahIM adhyAtma ke lie pUraka aura saha adhyAtma kI dRSTi se Apa chaha mAsa taka ahaM visarjana kA prayoga kareM / ahaMkAra aura mamakAra - ye do hI hamArI adhyAtma sAdhanA kI, caitanya-vikAsa kI bAdhAe~ haiN| Apa ahaM visarjana kA abhyAsa kareM / prANa- sAdhanA kI dRSTi se do bAteM haiM- eka hai dIrghazvAsa aura dUsarI hai samatAla zvAsa / Apa ina donoM kA abhyAsa kreN| zvAsa lambA leM / zvAsa jitanA lambA hogA, utanA hI mana meM vikAra kama aaegaa| krodha kama AegA, Avega kama AegA / zvAsa jitanA choTA hai, utanA hI vikAra jyAdA AtA hai| jaba zvAsa lambA hotA hai, pUrA hotA hai, vaha hamAre bhItara jo uttejanA dene vAle padArtha haiM unheM bAhara nikAla pheMkatA hai| isake pIche eka vaijJAnika kAraNa hai| phephar3oM meM rakta kI chanAI hotI hai / hArTa pampiMga kA kAma karatA hai / vahA~ se rakta pampiMga hotA hai, sAre zarIra meM pahu~catA hai / vaha saMskAroM ko lekara bahatA hai / jitanA zuddha rakta jAyegA, mana utanA hI zAnta rahegA / Avega kama hoMge / rakta jitanA dUSita hogA, svabhAva cir3acir3A bana jAyegA, krodha adhika Ane lgegaa| jaba hama dIrghazvAsa lete haiM, pUrA zvAsa lete haiM, to jo kArbana hai, jitanI kharAbI jamatI hai, vaha sArI kI sArI usa zvAsa ke sAtha bAhara nikala jAtI hai| zvAsa choTA lete haiM to na pUrA oNksIjana andara jAtA hai aura bhItara jo maila jamA hai vaha bhI pUrA bAhara nahI nikltaa| isalie AdamI kA svabhAva nahIM badalatA / dIrghazvAsa kA abhyAsa bahuta jarUrI hai / ekadama dUsarI bAta hai hama samatAla - zvAsa leN| saMgIta meM jaba taka tAla sama nahIM hotA taba taka saMgIta kA Ananda nahIM AtA / tAla sama honA caahie| zvAsa meM bhI tAla kA mUlya hai / zvAsa samatAla honA caahie| jitane samaya meM pahalA zvAsa liyA, jitane samaya rokA yA chor3A, dUsarA zvAsa bhI utane hI samaya meM Aye, tIsarA zvAsa bhI utane hI samaya meM Aye / samaya kA antara na ho| jaba hama calate haiM taba eka paira to yahA~ rakhA, dUsarA paira Age rakha diyA, tIsarA phira aura kahIM rakha diyA to gati nahIM bnegii| gati taba banatI hai jaba paira barAbara uThate jAte haiM / samatAla zvAsa Avazyaka hotA hai| mAna lIjie ki pahalA zvAsa lene chor3ane meM bIsa sekaNDa lagate haiM, to dUsaretIsare zvAsa meM bhI bIsa sekaNDa hI lagane caahie| yaha hai samatAla - zvAsa / isase eka aisI layabaddhatA utpanna hotI hai ki AdamI sahaja hI dhyAna kI sthiti meM calA jAtA hai| zAnta ho jAtA hai| dhyAna kA matalaba yaha nahIM ki hama baiThakara jo karate haiM, vahI dhyAna hai / jaba hamArA mana zAnta rahe, mana azAnta aura udvigna na ho, vaha sArI dhyAna kI sthiti hai / yaha samatAla - zvAsa kI niSpatti hai / prANa kI dRSTi se do bAteM haiM- dIrghazvAsa aura samatAla - zvAsa |
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhyAtmika yoga aura prANazakti 56 * aba tIsarI bAta hai--vyavahAra kI vyavahAra kI dRSTi se yaha abhyAsa lambe samaya taka cale / pratipala hama isakA jAgarUkatA se ke prati, apane naukara ke prati karuNA kareM, sabake prati karuNA kreN| kisI ke prati krUra vyavahAra na kareM, krUratA na dikhaayeN| jaba kabhI mana meM krUratA AyegI, hama saMbhaleMge aura karuNA kareMge / yadi karuNA hamAre mana meM AtI hai, jIvana meM AtI hai to aneka vyAdhiyA~ apane Apa miTa jAtI haiN| bahuta sAre anyAya krUratA ke kAraNa hote haiN| AdamI krUra hokara anyAya karatA hai| yadi karuNA kA abhyAsa hotA hai, vikAsa hotA hai to ye sArI sthitiyA~ samApta ho jAtI haiN| jaina paramparA meM yaha mAnA gayA hai ki jisameM karuNA nahIM hai vaha samyakadRSTi bhI nahIM ho sakatA / samyadRSTa eka lakSaNa hai-anukampA / yadi AdamI meM anukampA hai, karuNA hai to samajha lo ki vaha samyakadRSTi hai / yadi karuNA nahIM hai to vaha midhyAdRSTi hai| yaha kasauTI hai pahacAnane kI ki kauna samyaSTi hai aura kauna midhyAdRSTi yaha hamAre vyavahAra kA sUtra hai / sAdhaka ko karuNA kA abhyAsa karanA cAhie / abhyAsa kreN| apane baccoM ke prati apane parivAra " adhyAtma kI sAdhanA meM ahaM kA visarjana, prANa kI sAdhanA meM dIrghazvAsa tathA samatAla zvAsa aura vyavahAra kI sAdhanA meM karuNA kA abhyAsa - ye prayoga ke tIna AyAma haiN| inase tIna bAteM phalita hoMgI, siddha hoNgii| pahalI bAta hogI - ahaM kA visarjana, dUsarI bAta hogI-vAsanA vijaya, tIsarI bAta hogI -- karuNA kA abhyAsa / cauthI bAta hai-japa ina tInoM bAtoM ko bala dene ke lie japa bahuta hI Avazyaka hai, kyoMki isase hamArI sArI zakti meM parivardhana hotA hai / zakti kA vikAsa hotA hai / japa prANazakti aura Atmazakti donoM ko prabhAvita karatA hai / isake lie Apa navakAra kA japa karate haiM, mAlA pherate haiM / vahI cale ApakA krama / vidhi meM thor3A sA parivartana Apako sujhA duuN| koI navakAra maMtra kI eka mAlA pheratA hai| koI do mAlA aura koI pA~ca mAlA pheratA hai / yaha Apa pherate rheN| eka parivartana kreN| eka mAlA mere dvArA batAyI vidhi se phereM / Apa namaskAra maMtra kA eka caraNa leM' Namo arihaMtANaM' / isa caraNa kA Apako japa karanA hai| zvAsa lete samaya isakA japa na kareM, uccAraNa na kreN| zvAsa chor3ate samaya bhI isakA japa na kreN| pUraka meM bhI isakA japa na kareM aura recana meM bhI isakA japa na kreN| isakA japa kuMbhaka kI avasthA meM kreN| Apane zvAsa liyA, pUraka kiyA, abhI use andara TikAe hue haiN| kumbhaka kI avasthA meM haiN| zvAsa ko bAhara chor3A nahIM hai / usa avasthA meM Apa usakA japa kreN| 'namo arahaMtANa' kA uccAraNa kreN| phira zvAsa ko nikAlA, phira zvAsa liyaa| nikAlate samaya bhI japa nahIM karanA hai| na lete samaya karanA hai aura na nikAlate samaya karanA hai / phira zvAsa ko andara rokA, kuMbhaka kiyaa| taba ' Namo siddhANaM' kA japa kreN| kuMbhaka kI sthiti meM hI japa ho| yaha jarUrI nahIM ki pUrI mAlA hI pherI jaaye| dasa bAra bhI isa vidhi se yadi namaskAra mahAmantra kA japa hotA hai to vaha bahuta lAbhadAyI hai, mUlyavAn hai / jitanI Apako suvidhA hai, utanI dera kreN| para eka sujhAva hai| kama se kama ikkIsa bAra avazya kreN| eka mAlA pherate haiM to bahuta acchA hai anyathA itanA to avazya hI ho| ApakI sthiratA bar3hegI / ekAgratA bddh'egii| japa karane kI yaha eka vidhi hai| kuMbhaka kI sthiti meM japa ho yAnI pUraka aura recana ke bIca kI sthiti meM japa ho / yaha eka vidhi hai| isake sAtha-sAtha raMga kA dhyAna bhI Avazyaka hai to sthAna kA dhyAna bhI bahuta jarUrI hai| kisa pada ko kisa raMga ke sAtha, zarIra ke kisa bhAga meM japanA hai, yaha jAnanA bhI jarUrI hai| japa ke sAtha cAra bAteM jur3a gayIM - pada, raMga, sthAna aura zvAsa kI sthiti / hama 'Namo arahaMtANaM' ko leN| isakA varNa hai zveta aura sthAna hai-- mastiSka, sahasrAra cakra isa pada kA uccAraNa karate samaya mana sahasrAra cakra meM sthita ho aura zveta varNa kA cintana ho, AbhAsa ho / sahasrAra cakra arthAt brahmaraMdhra, tAlu ke Upara kA bhaag| hamArI sthiti kuMbhaka kI ho / tAM cAra bAteM ho gayIM pada hai--Namo arahaMtANaM / raMga hai - zveta / sthAna hai-- sahasrAra cakra (brahmaraMdhra, tAlu ke Upara kA sthAna ) / zvAsa kI sthiti hai kuMbhaka / antar kuMbhaka / hama 'Namo siddhANaM' ko leN| aba hama 'Namo arahaMtANaM' se Age caleM / 'Namo siddhANaM' ko leM / isakA varNa hai lAla / isakA sthAna hai-lalATa kA madhya bhAga, AjJA cakra / zvAsa kI sthiti hogI- antar kuMbhaka /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 zrI puSkaramuni abhinandana grantha navama khaNDa ' Namo AyariyANaM' - yaha tIsarA pada hai| isakA raMga hai piilaa| isakA sthAna hai-vizuddhi cakra, galA / yaha pavitratA kA sthAna hai, cakra hai| hamArI sArI bhAvanAoM, AvegoM para niyantraNa rakhane vAlA yahI sthAna hai| zvAsa kI sthiti hogI antara kuMbhaka / ' Namo uvajjhAyANaM'- -yaha cauthA pada hai / isakA raMga hai niilaa| isakA sthAna hai-hRdaya-kamala / zvAsa kI sthiti hai - antar kuMbhaka / 'Namo loe savvasAhUNaM - yaha pA~cavA~ pada hai| isakA raMga hai-kRSNa, kaalaa| isakA sthAna hai-- pairoM kA aMgUThA / zvAsa kI sthiti hai--antar kuMbhaka / - pada, pA~coM padoM ke varNa bhinna haiM, sthAna bhinna haiN| zvAsa kI sthiti pA~coM meM samAna hai| to pratyeka ke sAthavarNa, sthAna aura zvAsa kI sthiti -- cAroM bAteM jur3I huI haiM / aba inake sAtha hamAre mana kA pUrA yoga rahanA caahie| mana kA yoga hone se pA~ca bAteM ho gyiiN| pA~coM kA vidhivat yoga hone se hI japa zaktizAlI hotA hai / eka kI bhI kamI, pariNAma meM nyUnatA lA detI hai / Apa ahaM kA visarjana karanA cAhate haiM, karuNA kA vikAsa karanA cAhate haiM aura zvAsa para niyantraNa cAhate haiM, ye tInoM isa japa se sadhate haiM / mantra zaktizAlI bana jAtA hai| Aja Apa samajhate haiM ki navakAra mantra kA itanA jApa kiyA, kitanI mAlAe~ pherI, varSoM taka krama calatA rahA, para lAbha, dRzyalAbha kucha bhI nahIM huA / yaha anubhUti eka hI nahIM, aneka vyaktiyoM kI ho sakatI hai| Apa Upara batAye hue krama se japa kareM aura chaha mAsa bAda batAyeM ki parivartana huA yA nahIM ? parivartana avazya hogaa| maiMne isa prayoga kI carcA kii| jo loga bahuta sAre prayogoM meM jAnA nahIM cAhate, jinameM aneka prayoga karane kI kSamatA bhI nahIM hai, ve isa prayoga ko pkdd'eN| ise hRdayaMgama kara leN| isase cAra bAteM phalita hoMgI / 1 pahalI bAta hai - ahaM kA visarjana isakA artha hai --vinamratA / yaha bhI eka samAdhi hai / bhagavAn mahAvIra ne cAra samAdhiyAM batAyI hai-- vinayasamAthi zrutasamAdhi tapasamAdhi aura AcArasamAthi pahalI hai-vinaya samAdhi | yaha hai ahaM kA visarjana / ahaM svayaM kI uddaNDatA hai, apanI caNDatA hai, prakRti kA udghatapana hai| AdamI apane Apako bahuta mAnane laga jAtA hai / yaha hai ahaM vinaya kA artha kyA hai ? 'vinayanaM' - dUra karanA, httaanaa| vinaya kA matalaba hai -- dUra kara denA, haTA denA, apasArita kara denA / jo hamAre bhItara kaSAya kA bhAva hai, ahaM hai, use dUra karanA, yaha to apanA svayaM kA guNa hai / ahaMkAra svayaM kA hI Atma-samAdhi meM rahanA hai| yaha samAdhi ahaMkAra ke ekAgratA siddha hotI hai / yahI hai vinaya, vinamratA vinamratA dUsare ke prati nahIM hotii| doSa hai / vinaya kA abhyAsa karanA, vinayasamAdhi meM rahanA, visarjana se phalita hotI hai| isase svayaM ko samAdhAna milatA hai, dUsarI bAta hai - karuNA kA abhyAsa / tIsarI bAta hai-prANa kI sAdhanA / cauthI bAta hai-mantra kA vidhivat japa ye cAroM bAteM milatI haiM taba pUrA prayoga banatA hai| isa prakAra ke prayoga se siddhi prApta hotI hai| isase hamArA caturmukhI vikAsa hotA hai| kisI eka aMza kA vikAsa nahIM hotA, saba aMzoM kA vikAsa hotA hai| kevala prANakoza kA vikAsa ho jAye aura svabhAva na badale to vaha zakti hamAre lie bahuta khataranAka bana jAtI hai / hamAre lie duHkhadAyI bana jAtI hai / hama AtmA kA vikAsa karanA cAhate haiM, kintu yadi prANa kA vikAsa nahIM hogA to durbala prANa AtmA taka nahIM pahu~ca paayeNge| upaniSadoM meM eka sundara bAta kahI hai--'nAyamAtmA balahInena labhyaH ' - balahIna yA vIryahIna vyakti AtmA ko nahIM pA sakatA / AtmA taka nahIM pahu~ca sakatA / kamajora kucha nahIM kara sakatA, kucha nahIM pA sakatA / karuNA kA abhyAsa aura ahaM kA visarjana -- ye do bAteM Apake saMkalpa para nirbhara raheMgI, saMkalpa ke sahAre caleMgI / karuNA kA vyavahAra meM prayoga hogA, kintu abhI yaha bhUmi prayoga karane kI nahIM hai| abhI Apa kisa para krUratA karate haiM ? kisa para karuNA karate haiM ? yaha svayaM Apa para nirbhara haiM / Apako svayaM hI soca-samajhakara prayoga karanA hai / dIrghazvAsa, samatAla zvAsa aura namaskAra mantra kA japa- - inakA prayoga karAyA jA sakatA hai, sIkhA jA sakatA hai / do AdamI nadI ke taTa para phuNce| unheM nadI pAra karanI thii| unhoMne dekhA, naukA par3I hai| pahalA bolA'nAvika to nahIM hai, para naukA par3I hai| nadI pAra kara leMge / ' dUsarA bolA- 'aisA nahIM ho sakatA / nadI ko pAra karane ke lie kevala naukA hI paryApta nahIM hai / nAvika bhI cAhie, DAMDa bhI cAhie, naukA ko khene kI kalA bhI caahie| ye saba hoM, taba nadI ko pAra kiyA jA sakatA hai|' pahalA bolA- 'yaha kaise ho sakatA hai ? jIvana bhara sunate Aye haiN|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhyAtmika yoga aura prANazakti 61 . ki nadI ko pAra karanA ho to naukA se use pAra kara lo / naukA par3I hai| kyA AvazyakatA hai dUsarI cIjoM kI ?' dUsare ne samajhAyA, para vaha nahIM mAnA / usane naukA ko kholA / akelA hI usameM baiTha gyaa| pAnI kI eka hilora AyI aura naukA Age bahane lgii| naukA tairAne vAlI thI para Aja vaha usa yAtrI ke DUbane kA kAraNa bana gayI / jo tarAne vAlA hotA hai, vaha kabhI-kabhI Dubone vAlA bhI ho jAtA hai / vAstava meM tairAne vAlA aura Dubone vAlA-do nahIM hote, eka hI hote haiM / jo tairAne vAlA hai vahI Dubone vAlA hai aura jo Dubone vAlA hai vahI tairAne vAlA hai| ye do haiM nahIM vAstava meN| yaha to saMyoga kA antara hai| vaha naukA clii| AdamI zAMta baiThA hai| pAnI kA bahAva teja thA, dhArA teja thii| naukA DagamagAne lgii| kucha dUra jAkara naukA ulaTa gyii| yAtrI pAnI meM Daba gyaa| yaha bAta to ThIka hai ki naukA pAra le jAtI hai| kintu isakA artha yaha nahIM ki korI naukA, akelI naukA pAra le jAtI hai| isake sAtha kucha aura sAmagrI bhI caahie| jo vyakti eka aMza ko pakar3atA hai, zeSa kI upekSA karatA hai usake lie tairAne vAlI vastu bhI Dubone vAlI ho jAtI hai| ThIka aisA hI hamAre jIvana meM ghaTita hotA hai| hama samajhate haiM ki OMkAra bar3A mantra hai / 'aham' mahatvapUrNa mantra hai| Namo arahatANaM' baDA mantra hai| inakA jApa kareM. sAre kAma siddha hoNge| bAta to ThIka hai aura yaha bhI ThIka naukA jaisI hI bAta hai ki naukA meM baiTho, pAra pahuMca jAoge / mantra kA japa karo, saba siddha ho jaayegaa| bAta to sahI hai| kore mantra ko pakar3a liyA aura barasoM taka jApa karate cale gaye, kucha bhI nahIM huA, kucha anubhava nahIM huA, kAma siddha nahIM huaa| aisI sthiti meM loga kahane laga jAte haiM-itane barasoM taka mantra kA japa kiyA, mAlA pherI, para kucha bho camatkAra nahIM huaa| kucha bhI nahIM huaa| yAnI vaha naukA tairA nahIM rahI hai, lagatA hai Dubone ke prayatna meM hai yA Dubo rahI hai| kucha kahate haiM- itane dina taka to hamane vizvAsa ke sAtha mAlA pherI, mantra kA japa kiyA, amuka-amuka anuSThAna kiye, para lagA nahIM ki kucha ho rahA hai taba hamane mAlA chor3a dI, japa chor3a diyaa| mana meM vizvAsa hI nahIM rahA una pr| isakA artha hai ki ve vyakti svayaM majhadhAra meM Akara Duba jAte haiN| aisA kyoM hotA hai ? aisA isalie hotA hai ki hama pUrI bAta ko nahIM jAnate, pUrI bAta ko nahIM pakar3ate / hameM pUrI bAta ko jAnanA cAhie, pUrI bAta ko pakar3anA cAhie / mantra meM zakti hai, yaha bAta ThIka hai / mantra tairAne vAlA hai, kintu saba kucha kevala mantra se hI to nahIM hogaa| isake sAtha kucha aura bhI caahie| sabase pahale Apa isa bAta para dhyAna deM ki mantra ke sAtha Apake mana kA yoga huA hai yA nahIM? Apa mantra kA japa to kara rahe haiM, kintu mana usameM saMyukta nahIM hai to kucha nahIM hogaa| arthAt nadI ko pAra karane se pUrva, naukA meM baiThane se pUrva Apako dekhanA hogA ki nAvika hai yA nahIM? nAvika bhI nahIM hai aura Apa svayaM naukA ko khenA taka nahIM jAnate to nizcita hI vaha naukA Apako pAra nahIM pahuMcA pAyegI, bIca meM hI Dubo degii| mantra meM zakti hai, para ApakA mana yadi usameM saMyukta nahIM hai, Apake mana kA yoga usameM nahIM hai, use calA nahIM rahA hai, khe nahIM rahA hai to vaha mantra bhI gar3abar3I paidA kara degaa| hameM pUrI bAta pakar3anI caahie| pahalI bAta hai mana ke yoga kii| mana ke yoga ke binA jo bhI kAma kiyA jAtA hai, vaha pUrA nahIM hotA, adhUrA hI raha jAtA hai| AdamI khAtA hai aura yadi mana khAne meM saMyukta nahIM hai to usakA khAnA bhI adhUrA hai| AdamI calatA hai aura yadi mana sAtha nahIM hai to usakA calanA bhI adhUrA hai| adhare mana se calatA hai, pUre mana se nhiiN| Apa svayaM isa tathya kA anubhava kreN| kyA Apa kabhI pUre mana se khAte haiM ? kabhI nhiiN| kyA Apa aisA karate haiM ki khAte samaya khAte hI haiM aura kucha nahIM karate ? na socate haiM, na bolate haiM aura na izArA karate haiN| kyA ApakA mana pUrNarUpa se khAne meM hI lagA rahatA hai ? nahIM, kabhI nhiiN| khAte-khAte Apa saikar3oM kAma kara lete haiN| kahA~ se kahA~ cale jAte haiM ? kitanI yAtrAe~ kara lete haiM ? kitanI kalpanAe~ kara lete haiM ? kitanI yojanAe~ banA lete haiM ? Apa pUre mana se nahIM khAte, adhUre mana se khAte haiM / isakA tAtparya hai ki mana kA eka konA khAne meM kAma AtA hai aura zeSa hajAroM kone alaga-alaga kAma karate cale jAte haiN| calate haiM to bhI pUre mana se nahIM clte| calate haiM taba mana kA eka bhAga calane meM sahayoga de rahA hai, calane meM saMyukta hai aura zeSa hajAroM bhAga na jAne kahA~-kahA~ ur3AneM bharate rahate haiM / yahI bAta mantra-japa meM lAgU hotI hai| pUre mana se mantra-japa kahA~ hotA hai ? mana kA eka bhAga mantra-japa meM lagA huA hai aura zeSa hajAroM bhAga anyAnya kalpanAoM meM vyasta haiN| ___ eka bhAI kaha rahA thA ki jaba anyAnya kAmoM meM lagA rahatA hU~ taba merA mana. prAyaH usI kArya meM saMlagna rahatA hai kintu jyoMhI maiM mAlA pherane yA japa karane baiThatA hU~, anaginata kalpanAe~ mana meM Ane lagatI haiN| dimAga bhara jAtA hai una kalpanAoM se| pUre mana se koI kAma nahIM hotaa| yahI to hamArI sAdhanA kI kamI hai| sAdhanA kA artha kyA hai ? sAdhanA meM Apa aura kucha sIkheM yA na sIkheM, yaha avazya sIkha leM ki jo bhI kAma karanA hai vaha pUre mana se karanA hai| samagratA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ . * 62 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : navama khaNDa se karanA hai arthAt usa kAma meM mana ko samagra rUpa se lagA denA hai / mana ko itanA lagA denA hai ki mana ke sAre kone bhAgane ke lie avakAza hI na mile| usake sAmane yaha sthiti yadi prApta ho jAtI hai to sAdhanA saphala hai / saphalatA, yaha ekamAtra rahasya hai sAdhanA kA / isakA tAtparya usameM tanmaya ho jaayeN| eka bhI konA khAlI na rahe, tAki use avakAza rahe hI nahIM / becArA bhAgegA kaise ? kahA~ bhAgegA ? Apa cAheM ise sAdhanA kI pahalI saphalatA kaheM yA antima yaha hai ki sAdhanA ke dvArA mana ko itanA prazikSita kara denA ki hama jisa kAma meM use lagAnA cAheM, vaha usI kAma meM lage / hama jisa kAma meM use lagAnA na cAheM, vaha usa ora jhA~ke hI nhiiN| yadi itanA prabhutva sthApita ho jAtA hai| mana para, taba koI samasyA utpanna hI nahIM hogI / phira hama apane mana ke mAlika ho jAte haiM / hama jo cAheM kara sakate haiM, jaisA cAheM vaisA kara sakate haiN| mana kA aneka Tukar3oM meM ba~Ta jAnA hI samasyA hai| hamArA mana itane Tukar3oM meM ba~TA huA hai ki hama unakI ginatI bhI nahIM kara skte| yaha ba~TA huA mana sabase bar3I samasyA hai mAnava mAtra kii| bhagavAna mahAvIra ne kahA- 'aNegacitte khalu ayaM purise' - manuSya aneka mana vAlA hai| vaha eka mana vAlA nahIM hai / aneka mana haiN| usake / vaha aneka bhAgoM meM ba~TA huA hai| isIlie vaha kisI bAta ko pUre mana se nahIM soca paataa| yadi vaha pUre mana se socane laga jAya to sacamuca hI usakI naukA pAra laga sakatI hai, anyathA nahIM / to sabase pahale Apa dekheM ki mantra ke sAtha ApakA mana saMyukta hai yA nhiiN| mana kI pUrI zakti mantra ke sAtha hai yA nahIM ? mantra aura mana do bAteM haiM / tIsarI bAta hai - Apa mantra ke artha ko jAna rahe haiM yA nahIM ? mantra ke artha ko jAnanA bahuta jarUrI hai / yadi mantra kA artha nahIM jAna rahe haiM to Apa jo karanA cAhate haiM, jo honA cAhate haiM, vaha nahIM kara sakeMge, vaha nahIM ho sakeMge / pariNamana kA siddhAnta zAzvata hai| koI bhI vastu zAzvata nahIM hai, sthAyI nahIM hai| saba pariNamanazIla haiM / pariNamana satya hai / hara cIja badalatI hai / paramANu naSTa nahIM hote| jo AkAra hai, jo saMsthAna hai jo rUpa hai, vaha sthAyI nahIM ho sakatA / saba pariNamanazIla haiM / saba kucha badalegA / AdamI bhI badalatA rahatA hai / AtmA zAzvata hai / vaha nahIM badalatA | AdamI badalatA hai / isalie AdamI jo honA cAhatA hai vaisA ho sakatA hai, usa rUpa meM badala sakatA hai / usakA jo saMkalpa hogA, usI rUpa meM badala jAyegA / AdamI jIvana ke pahale kSaNa se badalatA rahatA hai / pratikSaNa badalatA hai | badalane kA krama banda nahIM hotaa| isalie saMkalpa ke anurUpa vaha badala jAtA hai| agara saMkalpa nahIM hai to dUsare rUpa meM bdlegaa| agara saMkalpa hai to saMkalpa ke anurUpa badalegA / hamAre zarIra meM kozikAe~ haiM jo zarIra kI mUla ghaTaka haiN| ve zarIra kA nirmANa karatI haiN| bahuta bar3I saMkhyA hai unakI / hamAre zarIra meM sATha hajAra araba kozikAe~ haiM / hamAre mastiSka meM prati ghana semI0 karor3a kozikAe~ haiN| zarIra kI kozikAeM pratikSaNa naSTa hotI hai, nayI banatI haiN| hajAroM kozikAe~ maratI haiM aura hajAroM gaI janmatI haiN| purAnI kSINa hotI haiM aura naI banatI haiN| yaha cakra nirantara cala rahA hai| jaba AdamI kI avasthA ke anusAra kozikAe~ kSINa adhika hotI haiM aura banatI kama haiM taba zarIra meM kSINatA AtI hai, mastiSka kamajora hotA hai| indriyA~ kSINa ho jAtI haiM, mastiSka kA niyantraNa DhIlA ho jAtA hai / javAna AdamI apane zarIra para, apane mastiSka para, apane mana para cAhe jaisA niyantraNa kara sakatA hai kintu bUr3he AdamI kI niyantraNa zakti kSINa ho jAtI haiM, DhIlI ho jAtI hai / isakA kAraNa hai ki sATha-sattara varSa kI avasthA meM dasa pratizata mastiSka kSINa ho jAtA hai| itanI kozikAe~ mara jAtI haiM ki mastiSka kI zakti kama ho jAtI hai / yaha zarIra ke bhItara calane vAlA avazyambhAvI krama hai| hama eka citA ko dekhakara Dara jAte haiM aura kaha dete haiM-are ! citA jala rahI hai| murdA jala rahA hai| hama apane bhItara dekheM / eka nahIM, hajAroM citAe~ jala rahI haiM nirantara / hajAroM kozikAe~ mara rahI haiN| hajAroM kozikAoM kA janma ho rahA hai / janma aura maraNa--donoM sAtha-sAtha cala rahe haiM / eka ora zmazAna hai to dUsarI ora prasUtigRha / eka meM murde jalAye jA rahe haiM, citAe~ sajAI jA rahI hai aura eka meM naye-naye cehare janma le rahe haiM, sUrya kI kiraNa kA pahalA sparza kara rahe haiM / vicitra hai yaha zarIra / hama ise kevala bAhara se dekhate haiN| bAhara hama zmazAna bhI dekhate haiM aura prasUtigRha bhI dekhate haiM / janmate baccoM ko bhI dekhate haiM aura marate bUr3hoM ko bhI dekhate haiN| saba kucha dekhate haiM bAhara se, parantu bhItara se kucha bhI nahIM dekhate / bhItara eka cakra cala rahA hai / nirantara badala rahA hai bhiitr| to kyA Apa badalate nahIM ? badala to rahe haiM / pratikSaNa saMgharSa cala rahA hai bhItara / banane aura miTane kA kAma ho rahA hai nirantara / yaha sArA svAbhAvika ho rahA hai| yadi Apa saMkalpa kareM to usa badalane meM parivartana lA sakate haiN| yAnI Apa jo honA cAheM, vaha ho sakate haiN| yaha sArA kA sArA hotA hai prANa ke stara para / do vastueM haiM- AtmA aura prANa eka hai Atmazakti aura eka hai prANazakti eka hai prANabala aura eka hai
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhyAtmika yoga aura prANazakti 63 . - - - -- -- Rara Atmabala / hamArA lakSya hai-aatmoplbdhi| hama AtmA ke mUla stara taka pahu~canA cAhate haiM, AtmA ko pAnA cAhate haiM, mUla cetanA taka pahuMcanA cAhate haiM / yaha hai hamArA mUla lakSya / isase pahale AtA hai prANa / usakA sthAna isase pUrva hai / AtmA taka kauna pahu~ca pAtA hai ? AtmA taka vahI pahu~ca pAtA hai jo prANavAn hai, jo zaktizAlI hai| jisakA manobala UMcA hai, jisakA saMkalpa-bala prabala hai vaha pahuMca sakegA AtmA tk| jisakI icchAzakti prabala hai vaha AtmA taka pahuMca pAyegA / jisakA manobala kSINa hai, jisakA saMkalpa-bala kSINa hai, jisakI icchA-zakti, prANazakti durbala hai, jo vIryahIna hai vaha kabhI AtmA ko nahIM pA sakatA / AtmA ko pAne ke lie prANa ko zaktizAlI banAnA jarUrI hai| jo japa kA stara hai, vaha prANa ke stara para calane vAlA krama hai| yaha prANa ko zaktizAlI banAtA hai| prANa hamArI vidyut-zakti hai| hara prANI meM yaha zakti hotI hai| koI bhI prANI aisA nahIM hotA jisameM yaha zakti na ho| hamArI sArI sakriyatA, caMcalatA, hamArA unmeSa aura nimeSa, hamArI vANI, hamArA cintana, hamArI gati, hamArI dIpti, hamArA AkarSaNa---ye saba prANa ke AdhAra para hote haiM, vidyut-zakti ke AdhAra para hote haiM / vidyut hI ye sAre kArya niSpanna karatI hai| hamAre zarIra meM yaha vidyut maujUda hai| ise hama tejas zarIra kaha sakate haiM, prANa kaha sakate haiN| vidyut ko bar3hAnA manobala ko bar3hAnA hai| jisakI vidyut tIvra hotI hai usakA manobala bar3ha jAtA hai| jisakI vidyut kSINa hotI hai usakA manobala ghaTa jAtA hai| 'AdamI ko brahmacarya kA pAlana karanA cAhie'---yaha kevala eka mAnyatA mAtra nahIM hai| isake pIche bahuta bar3A rahasya hai| hamAre bhItara vidyut-zakti kA eka Ayatana hai, eka paoNvara hAusa hai| usakA sthAna hai pRSTharajju kA antima chor| pRSTharajju jahA~ samApta hotI hai vahA~ eka kanda hai| vaha hai pIche ke hisse meM, kaTibhAga ke paas| vahA~ vidyut-zakti utpanna hotI hai / vaha eka vidyut jenareTara hai, vidyut utpatti kA kendra hai| jisa vyakti kI vidyuta-zakti Urdhva kI ora jAtI hai, UrdhvagAmI bana jAtI hai vaha bahuta zaktisampanna ho jAtA hai| brahmacarya kI sAdhanA se vyakti apanI UrjA ko UrdhvagAmI banAkara mastiSka taka le jAtA hai| usakI zakti bar3ha jAtI hai| usakA prANa zaktizAlI ho jAtA hai| usakA manobala majabUta ho jAtA hai aura usameM itanA parAkrama phUTa par3atA hai ki vaha jo saMkalpa karatA hai, vaha pUrA hotA hai| vaha apane saMkalpa se kabhI nahIM haTatA, cAhe prANa hI kyoM na cale jaayeN| jisakI prANadhArA kAmavAsanA ke kAraNa nIce kI ora pravAhita hone lagatI hai, usakA manobala kSINa ho jAtA hai, cetanA kSINa ho jAtI hai, saMkalpa TUTa jAtA hai, mana nirAzA se bhara jAtA hai, paga-paga para vicalana hotA hai, kisI bhI kSetra meM Age nahIM bar3ha paataa| isIlie brahmacarya, vANI kA saMyama, mana kA saMyama, ekAgratA kI sAdhanA, ye sAre prANazakti ko UrdhvagAmI banAne ke upAya haiN| inase manobala bar3hatA hai aura dhairya majabUta hotA hai| ye adhyAtma nahIM haiM, kintu adhyAtma taka pahuMcane ke sAdhana haiM / naukA ke samAna haiN| ye sArI naukAe~ haiM / ye lakSya nahIM, sAdhana mAtra haiN| hameM pahu~canA kahIM aura hai / inako mAdhyama banAkara hama vahA~ pahu~ca jAte haiM, jahA~ hameM pahu~canA hai| saMkalpa kiyA aura adhyAtma kI sAdhanA ho gaI--yaha bAta nahIM hai| saMkalpa usa vyakti ko hI karanA par3atA hai jo nizAnA mAratA hai, nizAnA mAranA jAnatA hai| eka zikArI jo nizAnA mAranA jAnatA hai, use saMkalpa bhI karanA hotA hai aura ekAgratA bhI karanI hotI hai| kyA zikArI kI ekAgratA kama hotI hai ? kyA pratiyogitAoM meM bhAga lene vAle nizAnebAjoM kI ekAgratA kama hotI hai ? kama nahIM hotii| pUrI ekAgratA hotI hai tabhI lakSya para tIra lagatA hai| yuddha lar3ane vAloM meM bhI saMkalpa hotA hai / dvitIya vizvayuddha meM cacila ne 'vI' kA cihna diyA thaa| usane pratyeka yoddhA se kahA-'vI' ko sadA apane samakSa rakho, hama jIta jaayeNge| yaha 'bI' jItane kA dRr3ha saMkalpa thaa| sainika meM jitanA dRr3ha saMkalpa hotA hai, sAhasa hotA hai, ekAgratA hotI hai, vaisI dUsare meM nahIM hotii| to prazna hotA hai ki kyA yaha saMkalpa, sAhasa, ekAgratA Atmopalabdhi hai? adhyAtma hai ? nhiiN| ye to sAdhana mAtra haiN| saMkalpa eka sAdhana hai| icchAzakti eka sAdhana hai| prANazakti eka sAdhana hai| manobala eka sAdhana hai / ekAgratA eka sAdhana hai| aba ina sAdhanoM ko hama kisa dizA meM le jAte haiM, kisa dizA meM pravAhita karate haiM, yaha uddezya para nirbhara hotA hai| AtmA ko pAne ke lie bhI inakA upayoga kiyA jA sakatA hai aura AtmA se dUra bhAgane ke lie inakA upayoga kiyA jA sakatA hai| AtmA kI dizA meM bhI inakA prayoga ho sakatA hai aura AtmavirodhI dizA meM bhI inakA prayoga ho sakatA hai| ye sAdhana mAtra haiM, upakaraNa haiM / Apa inheM kisa dizA meM prayukta karate haiM, yaha Apake uddezya para nirbhara hai| japa bhI eka sAdhana hai| yaha koI AdhyAtmika nahIM hai| sAdhana mAtra hai, sAdhya nahIM hai| yaha prANazakti kA eka prayogamAtra hai| isameM zabda aura mana-ina donoM kA yoga hotA hai| zabda aura mana-donoM kA samucita yoga hote hI eka zakti paidA hotI hai| hama bolate haiN| bolane ke sAtha-sAtha vidyut kI taraMgeM paidA hotI haiN| hama socate haiN| hamAre socane ke sAtha-sAtha vidyut kI taraMgeM paidA hotI haiN|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299 64 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : navama khaNDa raMga, zabda, mana aura uccAraNa-ye cAra mukhya bAteM haiN| raMga kA hamAre cintana ke sAtha aura hamAre jIvana ke sAtha bahuta gaharA sambandha hai / raMga hamAre zarIra ko prabhAvita karatA hai, hamAre mana ko prabhAvita karatA hai| raMgacikitsA paddhati Aja bhI calatI hai| 'kalara therApI' yaha paddhati cala rahI hai| eka paddhati hai 'kosmika re therApI' arthAt divya - kiraNa cikitsA / isakA bhI raMga ke sAtha sambandha hai / isakA raMga aura sUrya kI kiraNa- donoM ke sAtha sambandha hai / prakAza ke sAtha yaha saMyukta hai| raMga hamAre zarIra aura mana ko vividha prakAra se prabhAvita karatA hai| usase roga miTate haiM phira cAhe ve roga zArIrika hoM yA mAnasika / mAnasika roga cikitsA meM bhI raMga kA viziSTa sthAna hai / pAgalapana ko raMga ke mAdhyama se samApta kara diyA jAtA hai| raMga thor3A sA vikRta huA ki AdamI pAgala ho jAtA hai| raMga kI pUrti huI, AdamI svastha bana jAtA hai| zarIra meM raMga kI kamI ke kAraNa aneka bImAriyA~ utpanna hotI haiM / 'kalara therApI' kA yaha siddhAnta hai ki bImArI ke koI kITANu nahIM hote| raMga kI kamI ke kAraNa bImArI hotI hai / jisa raMga kI kamI huI hai, usakI pUrti kara do, AdamI svastha ho jAyegA, bImArI miTa jAyegI / to bImArI kA honA yA bImArI kA na honA yA svastha honA, yaha sArA raMgoM ke AdhAra para hotA hai / hamAre cintana ke sAtha bhI raMgoM kA sambandha hai / Apake mana meM kharAba cintana AtA hai, aniSTa bAta ubharatI hai, azubha socate haiM, taba cintana ke pudgala kAle varNa ke hote haiM / ApakI lezyA kRSNa hotI hai| Apa acchA cintana karate haiM, hita-cintana karate haiM, zubha socate haiM taba cintana ke pudgala pIta varNa ke hote haiM, pIle hote haiN| lAla varNa ke bhI ho sakate haiM aura zveta varNa ke bhI ho sakate haiN| usa samaya tejolezyA hogI yA padmalezyA hogI yA zuklalezyA hogI / bure cintana ke pudgaloM kA varNa hai kAlA, acche cintana ke padgaloM kA varNa hai pIlA yA lAla yA zveta / kitanA bar3A sambandha hai raMga kA cintana ke saath| jisa prakAra kA cintana hotA hai usI prakAra kA raMga hotA hai / zarIra ke sAtha raMga kA gaharA sambandha hai / pratyeka vyakti ke zarIra ke AsapAsa kA eka AbhAmaNDala hai / 'usameM aneka raMga hote haiN| kisI ke AbhAmaNDala kA raMga kAlA hotA hai, kisI ke nIlA, kisI ke lAla aura kisI ke sapheda / aneka varNoM kA bhI hotA hai AbhAmaNDala / ApakI A~khoM ko ve raMga nahIM dikhate / para ve haiM avazya hI / aisA eka bhI vyakti nahIM hai jisake cAroM ora AbhAmaNDala na ho| isakA svayaM para bhI asara hotA hai aura dUsaroM para bhI asara hotA hai / Apa kisI vyakti ke pAsa jAkara baiThate haiN| baiThate hI Apake mana meM eka parivartana hotA hai / lagatA hai ki Apako apUrva zAnti kA anubhava ho rahA hai| ApakA mana Anandita hai aura andara hI andara eka saMgIta cala rahA hai / Apa kisI dUsare vyakti ke pAsa jAkara baiThate haiM / akAraNa hI udAsI chA jAtI hai / mana udvigna ho jAtA hai / mana meM kSobha aura saMtApa utpanna ho jAtA hai / vahA~ se uThane kI zIghratA hotI hai| yaha saba kyoM hotA hai ? bhinna-bhinna vyaktiyoM ke pAsa baiThakara hama bhinna-bhinna bhAvanAoM se AkrAnta hote haiN| yaha saba kyoM aura kaise hotA hai ? isakA kAraNa hai vyakti vyakti kA AbhAmaNDala, AbhAvalaya / sAmane vAle vyakti kA jaisA AbhAmaNDala hogA, AbhAvalaya hogA, usake raMga hoMge, ve pAsa vAle vyakti ko prabhAvita karate haiN| vyakti cAhe yA na cAhe vaha una raMgoM se prabhAvita avazya hI hotA hai / jisa vyakti kA AbhAmaNDala zveta varNa kA hai, nIle varNa kA hai, pIle varNa kA hai, usake pAsa jAkara baiThate hI mana zAnta ho jAtA hai, zAnti se bhara jAtA hai, udvignatA miTa jAtI hai, prasannatA se ceharA khila jAtA hai / jisakA AbhAmaNDala vikRta hai, kRSNa varNa ke padgaloM se nirmita hai to usa vyakti ke pAsa jAte hI akAraNa hI cintA ubhara jAtI hai, udAsI chA jAtI haiM, mana udvignatA se bhara jAtA hai aura IrSyA-dveSa, bure vicAra mana meM Ane lagate haiM / isase spaSTa hai ki raMga hameM prabhAvita karate haiM / eka hai raMga, dUsarA hai zabda | hamAre jIvana para zabda kA asara hotA hai / mana para zabda kA asara hotA hai / zabda ke sthUla prabhAva se hama saba paricita haiN| eka bAra svAmI vivekAnanda se eka vyakti ne kahA- 'zabda nirarthaka haiM / unakA prabhAva yA aprabhAva kucha bhI nahIM hotaa| ve nirjIva haiM / ' vivekAnanda ne sunA / kucha dera mauna rahane ke bAda bole- 'bevakUpha ho tuma baiTha jaao|' itanA kahate hI vaha vyakti AgababUlA ho gyaa| usakI AkRti badala gayI / A~kheM lAla ho gayIM / usane kahA- 'Apa itane bar3e santa haiN| mujhe gAlI de dI / zabdoM kA dhyAna hI nahIM rahA Apako / ' vivekAnanda ne muskarAte hue kahA- 'abhI to tuma kaha rahe the ki zabdoM meM kyA prabhAva hai ? aura svayaM eka 'bevakUpha' zabda se itane prabhAvita ho gaye aura krodha meM A gaye / ' zabdoM meM zakti hotI hai| ve prabhAvita karate haiN| yaha sthUla prabhAva kI bAta maiMne khii| zabda kA bahuta sUkSma prabhAva hotA hai, asara hotA hai| Aja zabda ke dvArA cikitsA hotI hai / zabdoM ke dvArA Aparezana hote haiN| Aparezana meM kisI zastra kI jarUrata nahIM hotI, kisI upakaraNa kI jarUrata nahIM hotI / zabda kI sUkSma taraMgeM A rahI haiM aura cIr3a-phAr3a ho rahA hai| kapar3oM kI dhulAI hotI hai zabdoM ke dvArA, sUkSmathvani ke dvArA sUkSmatama dhvani se hIre kI kaTAI hotI hai| purAne jamAne meM kahA jAtA thA ki hIre se hIrA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhyAtmika yoga aura prANazakti 65 . kaTatA hai| yaha mAnya siddhAnta thaa| Aja hIrA zabda kI sUkSmadhvani se kaTane lagA hai| yantra ghUmatA hai| dhvani kI sUkSma taraMgeM nikalatI haiM aura sUkSma samaya meM hI hIrA kaTa jAtA hai| ye haiM zabda ke camatkAra / inase Age haiM-japa aura mantra ke cmtkaar| __ zabda kA uccAraNa chaha prakAra se hotA hai / usake chaha prakAra haiM-hasva, dIrgha, pluta, sUkSma, atisUkSma aura paramasUkSma / mantravid AcAryoM ne batAyA hai ki zabda kA hrasva uccAraNa pApa kA nAza karatA hai / dIrgha uccAraNa lakSmI kI vRddhi karatA hai, strI kI prApti karAtA hai aura pluta uccAraNa jJAna kI vRddhi karatA hai| tIna uccAraNa aura haiMsUkSma, atisUkSma aura paramasUkSma / ye samApatti karate haiM, dhyeya ke sAtha vyakti ko jor3a dete haiM / dhyeya ke sAtha vyakti kA yoga kara dete haiN| Apa 'ahaM' zabda ko leN| Apa isakA uccAraNa karate haiN| isakA eka hotA hai hrasva uccAraNa, eka hotA hai dIrgha uccAraNa aura eka hotA hai pluta uccAraNa / phira sUkSma, atisUkSma aura prmsuukssm| paramasUkSma meM Akara hameM lagatA hai ki hama pahu~ca gaye / arhat kA anubhava karane laga gye| ina chahoM prakAra ke udAharaNoM ke bhinna-bhinna prabhAva hote haiN| isa prakAra hameM zabda kI zakti ko pahacAnanA hai, zabda ke artha ko samajhanA hai aura uccAraNa ko bhI samajhanA hai| cauthI bAta hai-mana / mana ko zabda ke sAtha jor3a denaa| jisa zabda kA hama jApa kara rahe haiM usake sAtha mana kA yoga kara denaa| ina sabakA ucita yoga milatA hai taba japa kI zakti paidA hotI hai / korI naukA se kAma nahIM clegaa| korI mAlA pherane se kAma nahIM calegA / yaha hameM jAnanA hogA, samajhanA hogA ki naukA ke sAtha aura kyA-kyA Avazyaka hotA hai nadI pAra karane ke lie? yaha hameM samajhanA hogA ki japa ke sAtha aura kyA-kyA Avazyaka hotA hai ? 'Namo arahaMtANaM' bahuta zaktizAlI mantra hai| yaha sahI hai / para jaba isakA uccAraNa bhI zuddha nahIM hotA taba yaha phala kaise degA? isakA uccAraNa bhI kisI uddezya se kaise honA cAhie-yaha jaba taka nahIM jAnate to phira hama isase kaise lAbha uThA pAyeMge ? lAbha nahIM pA skeNge| apane ajJAna aura doSa ke kAraNa hI mantra yA japa lAbhadAyI nahIM hotA aura hama sArA doSa mantra yA japa para thopa dete haiN| hama kaha dete haiM ki mantra se kucha nahIM bnaa| japa se kucha lAbha nahIM huA / zabda ke uccAraNa ke dhyeya ko samajhanA bhI bahuta jarUrI hai| ye saba bAteM japa ke lie atyanta Avazyaka haiN| japa kyA hai ? dhyeya ke sAtha ekarasa ho jAnA hI japa hai| yaha bhI dhyAna hai| maharSi pataMjali ne cittavRtti ke nirodha ko dhyAna mAnA hai| citta kI vRttiyoM kA nirodha karanA dhyAna hai| dhyAna kA sambandha citta se hai / jaina AcAryoM ne kahA-'dhyAnaM trividham-dhyAna ke tIna prakAra haiM--kAyika dhyAna, vAcika dhyAna aura mAnasika dhyAna / yaha eka nayA dRSTikoNa hai, naI paramparA hai| zarIra kA zithilIkaraNa, zarIra kI sthiratA jo hai vaha hai-kAyika dhyAna / vAcika japa-vANI kA dhyeya ke sAtha meM yoga kara denA, dhyeya aura vacana-donoM meM samApatti kara denA, donoM ko ekarasa kara denA-yaha hai vAcika dhyAna / mana kA dhyeya ke sAtha yoga kara denA, yaha hai mAnasika dhyAna / ye tIna prakAra ke dhyAna haiN| japa hai-vAcika dhyAna / yaha vacana ke dvArA hone vAlA dhyAna hai| arthAta vacana ke mAdhyama se hama itane ekAgra ho jAte haiM, itane lIna ho jAte haiM ki hamArA dhyeya aura hama do nahIM rahate / Apa Namo arahaMtANaM' kA japa karate haiM, lekina jaba taka ahaMta kI kalpanA Apake mastiSka meM ThIka prakAra se nahIM baiTha jAtI aura Apa mana meM yaha bhAvanA nahIM karate ki 'maiM svayaM arhata hotA jA rahA hU~; taba taka 'Namo arahaMtANaM' kA lAbha prApta nahIM ho sktaa| hA~, itanA sA lAbha avazya hotA hai ki uccAraNa ke dvArA jo taraMgeM utpanna hotI haiM unase prANazakti meM kucha vikAsa hotA hai| kintu japa ke dvArA ApakI arhat ke rUpa meM jo pariNati honI cAhie thI, pariNamana honA cAhie thA, vaha nahIM hotaa| isa bar3e lAbha se vaMcita rahanA par3atA hai| thor3A-sA lAbha prApta hotA hai| bahuta bAra aisA hotA hai ki hama bar3e dhyeya ko lekara calate haiM, bar3I bAta ko sAmane rakhakara calate haiM kintu bIca meM choTA-sA lAbha hotA hai to hama samajha lete haiM ki lAbha mila gyaa| yaha bahuta bar3A khatarA hai| vikAsa ke lie bahuta bar3A khatarA hai| jisa bar3I bAta ko lekara hama cale, AtmA kI upalabdhi sabase bar3I bAta hai, usake lie hama cale, bIca meM kucha prApta huA, use hI saba kucha mAnakara Age kA prayatna chor3a dete haiN| usI meM santuSTa ho jAte haiN| yaha santoSa bhI bahuta bar3A khatarA hai| hameM santuSTa nahIM honA caahie| ye to rAste meM hI milane vAle yAtrI hai, sahacArI haiM / AdamI yAtrA meM calA / thaka gyaa| rAste meM vizrAma ke lie ThaharA / eka sAthI mila gyaa| usake sAtha rAta bhara rahA / bAtacIta kii| manoraMjana kiyaa| yadi use hI maMjila mAnakara vaha vahIM ruka jAye to vaha kabhI maMjila para nahIM pahuMca paataa| yaha bahuta bar3A khatarA hai| ye prANavidyA kI jitanI bAteM haiM ye madhya meM milane vAle sahayAtrI haiN| mila jAte haiM, mana bahalA lete haiN| para vaha maMjila kI prApti nahIM hai|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 zrI puSkaramuni abhinandana prantha : navama khaNDa hamArA dhyeya hogA ki hameM ahaMta bananA hai / arhat vItarAga hote haiN| arhat ve hote haiM jinameM sArI arhatAe~, kSamatAe~, zaktiyA~, yogyatAeM vikasita ho jAtI haiN| kucha bhI avikasita nahIM rhtaa| usa AtmA kI upalabdhi kA nAma hai-arhat / hameM bhI arhat honA hai| isIlie hama Namo arahatANaM' kA japa karate haiN| japa ko prArambha karane se pUrva hamAre mana meM yaha bhAvanA honI cAhie, yaha saMkalpa honA cAhie ki 'maiM arhat hU~, maiM arhat huuN'| phira japa karate samaya yaha dhAraNA ho ki 'maiM arhat bana rahA hU~, maiM arhat bana rahA huuN'| yaha dhAraNA kara lI, yaha bhAvanA kara lii| isake bAda hameM Namo arahaMtANaM' kA jApa karanA cAhie / maiM namaskAra arhata ko nahIM kara rahA hU~, maiM svayaM arhat banane ke lie Age bar3ha rahA huuN| to ahaMta kI pUrI pratimA, pUrA citra hamAre mastiSka meM isa prakAra sthira ho jAye, sthita ho jAye aura phira usake Asa-pAsa hamArA zabda calatA rahe to ve zabda kI taraMgeM vAstava meM hameM arhat ke rUpa meM hamAre paryAya ko badalane laga jaayeNgii| hama svayaM arhat ke rUpa meM badalane laga jAyeMge aura kucha dinoM ke bAda Apako patA lagegA ki rAga kama ho rahA hai, dveSa kama ho rahA hai, vAsanAeM kama ho rahI haiM, arhatAeM jAga rahI hai, zaktiyA~ vikasita ho rahI haiM / taba samajhanA cAhie ki japa ho rahA hai| pUrI sAmagrI prApta hai| naukA hai, nAvika bhI milA hai, DAMDa bhI milA hai| sAre upakaraNa prApta hai| naukA ko ThIka kheyA jA rahA hai| yadi sAmagrI meM kucha kamI rahatI hai, koI vikalatA rahatI hai to Apa japa ko doSa dete cale jAie, japa Apako pIche chor3atA calA jaayegaa| svAtmAnaM svAtmani svena, dhyAte svasmai svato yataH / SaTkArakamayastasmAd, dhyAnamAtmaiva nizcayAt // ---tattvAnuzAsana 74 AtmA kA, AtmA meM, AtmA dvArA, AtmA ke lie, AtmA se hI dhyAna karanA caahie| nizcayadRSTi se SaTkArakamaya yaha AtmA hI dhyAna hai| 00 O *