Book Title: Acharya Malaygiri ane Temnu Shabdanushasan
Author(s): Punyavijay
Publisher: Punyavijayji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/230028/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI malayagiri ane temanuM zabdAnuzAsana AgamadurgamapadasaMzayAditApo vilIyate viduSAm / yadvacanacandanarasaimalayagiriH sa jayati yathArthaH / / -kAvArya zrImatarika | prastuta saMkSipta lekhamAM AgamajJamukuTamaNi samartha TIkAkAra AcArya zrI malayagirikRta zabdAnuzAsana-vyAkaraNa paricaya karAvavAmAM Ave che. A0 zrI malayagirie saMkhyAbaMdha jaina Agama, prakaraNe ane graMtho upara TIkAonI racanA karI che, paraMtu temanI jo svataMtra graMtharacanA koI hoya to te mAtra prastuta pajJavRtti sahita zabdAnuzAsana graMtha ja che. zrI malayagirisUri, kalikAlasarvajJa bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA vidyAsAdhanasamayanA sahacara hatA. temanA pratye teozrInuM eTaluM bahumAna hatuM ke temaNe pitAnI Avazyakasava uparanI vRttimAM bhagavAna zrI hemacaMdrane tathA vahUi: rasutipu guravA (Ava, vRtti, patra 11) e zabdothI guru tarIkenA hArdika premathI saMbodhyA che. AzrI malayagirie malayagirizabdAnuzAsananI racanA karavA chatAM ApaNe teozrIne A0 zrI hemacaMdranI jema vaiyAkaraNAcArya tarIke saMbadhI ke oLakhAvI zakIe tema nathI. e rIte to ApaNe teozrIne jaina paribhASA pramANe Agamika ke saiddhAMtika yugapradhAna AcArya tarIke oLakhAvIe e ja vadhAre gauravarU5 ane ghaTamAna vastu che. siddhAMtasAgaramAM rAtadivasa jhIlanAra e mahApuruSe vyAkaraNanA jevA kilaSTa ane viSama viSayane hAthamAM dharyo e hakIkta harakeI ne mugdha karI de tevI ja che. samartha vaiyAkaraNAcArya bhagavAna zrI hemacaMdra je jamAnAmAM sAMgopAMga sapAdalakSa zabdAnuzAsana vyAkaraNagraMthanI racanA karI hoya e ja jamAnAmAM ane e samartha vyAkaraNanI racanA thaI gayA bAda taratamAM ja AcArya zrI malayagiri navIna zabdAnuzAsana graMthanA nirmANa mATe prayatna kare ke himmata kare e vAta prathama dRSTie ApaNane saMkecakAraka to jarUra lAge che, tema chatAM ApaNane AthI eka evuM anumAna karavAnuM kAraNa maLe che ke A0 zrI malayagirie, bha0 hemacaMdra jevA potAnA murabInA sarvatomukhI pAMDityathI mugdha thaI ane kutUhalavRttithI prerAIne A zabdAnuzAsanagraMthanI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI malayagiri ane temanuM zabdAnuzAsana 181 racanA karI haze; athavA teozrInA jIvanamAM jarUra kaMI evuM preraNAdAyI kAraNu utpanna thayuM haze, jethI prerAIne temaNe A vyAkaraNagraMthanI racanAnuM kArya hAtha dharyuM haze. zrI malayagirie potAnI vyAkaraNaracanAmAM saMjJA prakaraNa Adi pratyeka vastu mATe zAkaTAyana, cAMdra vagere prAcIna vyAkaraNone jarUra lakSyamAM rAkhyAM ja haze, tema chatAM temaNe potAnI vyAkaraNa racanAnA mukhya kendrasthAna tarIke bhagavAna zrI hemacaMdrAcAryanA pajJa brahavRtti sahita siddhahemazabdAnuzAsanane ja rAkheluM che. jema bhagavAna hemacaMdra vyAkaraNanA prAraMbhamAM siddhiH sthati ane vAt e sUtro gUDyAM che, te ja rIte zrI malayagirie potAnA zabdAnuzAsananI zarUAta siddhinenittA ane norvaH sUtrothI ja karI che. A sivAya zrI hemacaMdra ane zrI malayagiri e bane AcAryonAM zabdAnuzAsanamAM sUtronuM lagabhaga eTaluM badhuM sAmya che, jethI harakeI vidvAna jare bhUle ja paDI jAya. ane tethI ja Aja sudhImAM madrita thayela AcArya zrI malayagirinA TIkAgraMthomAM AvatAM vyAkaraNasavonA aMke ApavA vageremAM khUba ja goTALo thaI gayuM che. keTalIka vAra e sUtrone siddhahemavyAkaraNanAM sUtro samajI aMka ApavAmAM AvyA che, ane keTalIka vAra pANinIya vyAkaraNanAM sUtro samajI tenA aMke ApavAmAM AvyA che, jyAre keTalAMka sUtro nahi maLavAne lIdhe tenA sthAnano nirdeza paDato ja mUkavAmAM Avyo che. A pramANe A bAbatamAM khUba ja goTALo thavA pAmyo che; paraMtu zrI malayagirinuM zabdAnuzAsana joyA pachI e cokkasa rIte jANI zakAyuM che ke zrI malayagirie potAnA TIkAgraMthamAM je vyAkaraNa TAMkyAM che e nathI siddhahemazabdAnuzAsananAM ke nathI pANinIya vyAkaraNanAM ke bIjA keI vyAkaraNanAM; paraMtu e sUtro temaNe potAnA bhalayagirizabdAnuzAsanamAMthI ja TAMkyAM che. prastuta malayagiri vyAkaraNanI pajJa vRtti, e AcArya hemacaMdranA siddhahema vyAkaraNanI bRhavRttinuM pratibiMba ja che, e baneya vRttionI tulanA karavAthI jANI zakAyuM che. ane e ja kAraNasara Aje maLatI malayagirizabdAnuzAsananI hastalikhita pratio bhArobhAra azuddha hovA chatAM tenuM saMzodhana ane saMpAdana jarAya azakya nathI ema meM khAtarI karI lIdhI che. prastuta vyAkaraNanI racanA A0 malayagirie gUrjarezvara paramahaMta rAjarSi zrI kumArapAladevanA rAjyaamala daramiyAna karI che e ApaNe bhalayagirizabdAnuzAsananA "ite dare" (kRtti, tRtIya pAda, sUtra 22) sUtranI pajJa vRttimAM AvatA " rAtana kumArapAnaH" e udAharaNa parathI spaSTa rIte jANI zakIe chIe. Ano artha e thayo ke AcArya zrI malayagirikRta je je graMthamAM prastuta zabdAnuzAsananAM sUtro maLe te graMthanI racanA prastuta zabdAnuzAsananI racanA bAdanI tema ja mahArAja zrI kumArapAladevanA rAjyamAM thayelI che. athavA ema paNa banyuM hoya ke zrI malayagirie pitAne zabdAzAsananI mUla dvAdazAdhyAyInI racanA gUrjarezvara mahArAjA zrI jayasiMhadevanA rAjya daramiyAna karI hoya, te AdhAre pitAnA TIkAgraMthamAM so TAMkatA hoya ane zabdAnuzAsana uparanA pajJa vivaraNanuM nirmANa teozrIe mahArAjA zrI kumArapAlanA rAjyamAM karyuM hoya. e game tema he, te chatAM eka vAta to nirvivAda ja che ke zrI malayagirie potAnA zabdAnuzAsana uparanI svapanna vRttinI racanA te zrI kumArapAladevanA rAjyaamala daramiyAna ja karelI che. AcArya malayagirikRta svopajJazabdAnuzAsananI prAcIna hastalikhita pratio Aje traNa jJAnabhaMDAromAM che ema jANavAmAM AvyuM cheH 1. eka pATaNa-vADIpArzvanAtha jJAnabhaMDAramAM kAgaLa upara lakhelI prati. 2. bIjI pATaNa-saMdhavInA pADAnA tADapatrIya pustakabhaMDAramAM tADapatra upara lakhAyela Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] jJAnAMjali prati. ane 3. trIjI pUnA-Dekkana kelejanA bhAMDArakara InsTiTyUTanA hastalikhita pustakasaMgrahamAM tADapatra upara lakhelI prati. A sivAyanI bIjI je je hastalikhita pratio jaina munionA jJAnabhaMDAromAM jovAmAM tema ja sAMbhaLavAmAM AvI che te badhIye, je huM na bhUlato houM ane nathI ja bhUlate te, pATaNa-vADIpArzvanAthanA graMthasaMgrahanI pratinI nakale ja che. ane e pratio dharAvanAra paikI bhAgye ja koIne khabara haze ke emanI e vyAkaraNa-prati saMpUrNa nahi paNa adhUrI ja che. upara jaNAvelI traNe pratio paikInI ekeya prati saMpUrNa nathI, tema ja traNe pratio ekaThI karavAmAM Ave to paNa A0 layagirita zabdAnuzAsana pUrNa thAya tema nathI. 1. pATaNa-vADIpArzvanAthanA bhaMDAranI prati paMcasaMdhi, nAma, AkhyAta ane chata sudhInI che. arthAta A pratimAM catuSkavRtti, AkhyAtavRtti ane kRtti ema traNa vRttinA maLI ekaMdara trIsa pAdano samAveza thAya che. paraMtu taddhitavRtti ke je aDhAra pATa jeTalI che te A pratimAM nathI. 2. pATaNa-saMghavInA pADAnI tADapatrIya prati ati khaMDita che. e prati, mArA dhAravA pramANe, lagabhaga 500 pAnAM jeTalI hovI joIe, tene badale atyAre enAM mAtra 330 thI 456 sudhImAM ja pAnAM vidyamAna che ane temAM paNa vacamAM vacamAMthI saMkhyAbaMdha pAnAM gUma thayAM che. tema chatAM A truTita prati taddhitavRttinI hoI enuM atighaNuM mahatva che. A pratimAM lekhake AkhA graMthanA patrAMke ane dareka vRttinA vibhAgasucaka patrAMke ema be jAtanAM patrAMke karyA che. e rIte A pratinA 330 pAnAmAM taddhitavRttinAM pAnAM tarIke 35 mo aMka Avyo che. eTale taddhitavRttino prAraMbha 34 pAnAM jeTale bhAga A pratimAM nathI. e cotrIsa pAnAMmAM taddhitIne lagabhaga doDha adhyAya gUma thayo che. A pratinAM atyAre je khaMDita pAnAM hayAta che temAM taddhitanA dvitIyAdhyAya dvitIyapAdanA apUrNa aMzathI zarUAta thAya che ane lagabhaga 400mA pAnA daramiyAna dazamA pAdanI samApti thAya che. A pachI thokabaMdha pAnAM gUma thayAM che. mAtra pAMca-daza ja chuTaka pAnAM che. A rIte saMghavInA pADAnI prati ati khaMDita heI pAchaLanAM ATha pAda emAM che ja nahi. 3. Dekakana kaoNlejamAMnI pratinI tapAsa karAvavA chatAM haju ene aMgenI cekakasa mAhitI maLI zakI nathI ke e prati keTalI ane kyAM sudhInI che. e mAhitI meLavavA mATe prayatna cAlu ja che. tema chatAM adhUrI tapAsa parathI ema to cakkasa jaiNavA maLyuM che ke e prati dvArA paNa prastuta zabdAnuzAsananI pUrNatA thAya tema nathI. Dekkana kolejanI A prati tADapatra upara lakhAyelI ane khaMDita che. prastuta vyAkaraNa pUrNa na maLe tyAM sudhI ApaNe enI saMkhyA tema ja patta vRttinuM cokakasa pramANa jANI zakIe tema nathI. paraMtu enI apUrNa dazAmAM paNa tenA adhyAya ane pAdasaMkhyAnuM pramANa cakkasa rIte jANI zakAya tema che. khuda A0 zrI malayagirie taddhitanA navamAM pAdana saMthAyaT: pAThasUtrasaGgho vA se sUtranI zvApa vRttimA aSTAvadhyAyAH parimANamasya aSTakaM pANinIyaM sUtram / daza manayarIya e pramANe jaNAvyuM che, ene AdhAre jANI zakAya che ke malayagirizabdAnuzAsananI bAra adhyAya ane aDatAlIsa pAdamAM samApti thAya che. joke zrI malayagirie, Ai zrI hemacaMdranI mAphaka, pupikAmAM adhyAya ane pAdanI noMdha vibhAgavAra karI nathI, tema chatAM temane eka adhyAyanA cAra pAda ja abhISTa che e, taddhitavRttimAM AvatI ti zrImanayarivarti rAvAnu Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI malayagiri ane temanuM zabdAnuzAsana 183 rAsane taddhite dvitIyANA dvitIya: r: samApta: A mujabanI pupikA ane te pachI saptama-aSTama Adi pAdonI samAptine lagatI puSikAo Ave che tene AdhAre nakakI karI zakAya che. vADI pArzvanAthanA bhaMDAranI prati ke je kRtti sudhI samApta che, temAM pAdasaMkhyA A pramANe che: paMcasaMdhinA pAMca pAda, nAmanA nava pAda, AkhyAtanA daza pAda ane kRtanA cha pAda. A rIte paMcasaMdhi ane traNa vattinAM bhaLI ekaMdara 30 pAda thAya che, arthAta vADIpArzvanAthanI prati adhyAyanA hisAbe aSTamAdhyAya dvitIyapAda paryantanI che ema kahI zakAya. AmAM bIjo adAra pAda jeTaluM vibhAga umerIe tyAre bAra adhyAya pramANu alayagirizabdAnuzAsana vyAkaraNa saMpUrNa bane. saMghavInA pADAnI khaMDita tADapatrIya pratinA lagabhaga 400mA pAnAmAM ti zrImana riviraddite phAdaddAnasane taddhite TuvAja: gi: samApta: e pramANe AvyuM che, eTale te pachInAM pAnAMmAM bIjA ATha pAda hovA mATe jarAya zaMkAne sthAna nathI. ane e mujaba AcArya zrI malayagirita zabdAnuzAsana bAra adhyAya ane aDatAlIsa pAdamAM samApta thavA viSe paNa zaMkA jevuM kazuM ja nathI. A0 zrI malayagirie potAnA zabdAnuzAsana sAthe saMbaMdha dharAvatA svataMtra dhAtupATha, udi gaNa AdinI racanA karI hoya tema jaNAtuM nathI. emanA zabdAnuzAsananA abhyAsIone e mATe to anya AcAryata dhAtu pATha Adi tarapha ja najara karavI paDe tevuM che. zrI malayagirisUrinA zabdAnuzAsanano paThana-pAThana mATe khAsa upayoga thayo hoya tevuM dekhAtuM nathI. e ja kAraNa che ke enI nakala siddhahema vyAkaraNanI mAphaka vipula pramANamAM prApta thatI nathI. Ama chatAM AcArya zrI kSemakIrtie bRhatkalpasUtranI TIkAnA anusaMdhAnanI uthAnikAmAM rA7ishaasnaadivishvvidyaamyjyotiHpunyjprmaannughttitmuurtibhiH shriimlygirimuniindrssipaadvivrnnkrnnmupvakrame A pramANe zrI malayagirinA zabdAnuzAsananI khAsa noMdha lIdhI che. e uparathI emanA vyAkaraNano vidvAnomAM amuka prakArano viziSTa prabhAva to jarUra hato emAM jarAya zaka nathI. prastuta vyAkaraNagraMtha apUrNa hoI enA aMtanI prazistamAM zrI malayagirie kaI kaI khAsa vastunI noMdha karI haze e kahI zakAya ema nathI. tema chatAM enI zarUAtamAM AvatA tamangglvidhaan: paripUrNamalpagrathaM laghUpAya AcAryo malayagiriH zabdAnuzAsanamArabhate mAsemA temaNe potAne AcArya tarIke oLakhAvyA che. e vastu taddana navI che ke je temanA bIjA koI graMthamAMya noMdhAyela nathI, AcArya zrI malayagirisUrivarane zabdAnuzAsanane lagatI ATalI saMkSipta noMdha lakhI A lekhane ahIM ja samApta karavAmAM Ave che. A0 zrImalayagirinA jIvanano saMkSipta chatAM ativiziSTa paricaya meLavavA IcachanArane zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara taraphathI prasiddha thaela saTI rAta-saptatithI pUjama-ucho pharmapratyenI mArI lakhelI gUjarAtI prastAvanA jovA bhalAmaNa che. [ "zrI jaina satya prakAza, dIsavI aMka, bhAdara-Aso, saM. 1997 ] 1. nAmanA nava pAdamAM paliMga, strI pratyaya, kAraka ane samAsa prakaraNano samAveza karavAmAM Avyo che.