________________
४४
પૂજ્ય શ્રીમોટા છે. તે સ્થિરતા-જડતાવાળી એકાગ્રતા નહીં પણ ચેતન-સ્કુરતી હોવી જોઈએ.
ધ્યાન સમયે તંદ્રા એ એક મોટો સામાન્ય અવરોધ આવતો હોય છે. તે આવતાં આપોઆપ સામાન્ય તો ખબર પડી જતી હોય છે. ધ્યાનમાંથી કંઈ ખાસ પ્રકારની લાગણીઓ ઊપજે એવી કશી અપેક્ષા ન રાખવી. માત્ર એમાંથી આપણે સતત જાગૃતિ મેળવીએ ને સાધનામાં વેગ મળે તો હાલ તે ઘણું છે. તે વેળા આપણાં આગ્રહો, મંતવ્યો, મડાગાંઠો, વિચારો આદિ બધું જ સાચા અર્થમાં લય પામી શકે તો તેટલી વેળા આપણી અંદરની ચેતનાનો, જેને ભગવાનનો ભાવ પણ કહી શકાય તેનો, સ્પર્શ થાય, જાણ થાય, અનુભવ થાય.
ધ્યાનમાં સમયની ગણતરી એ મુખ્ય મા૫ નથી. આટલા અમુક કલાક ધ્યાન થયું તે ગૌણ છે. ઊંડાણનો ખ્યાલ રાખશો તો ખ્યાલને પણ મહત્ત્વ દેવાનું નથી. ધ્યાન વેળા જે કંઈ અનુભવો થાય તે તટસ્થપણે જોયા કરવા. . . .
ધ્યાનમાં આપોઆપ સ્વાભાવિકપણે શ્વાસોચ્છવાસ ધીમા પડી જશે. અંતે તો તદ્દન શાંતપણે ચાલશે. તેમાં પ્રાણાયામના નિયમો સ્વતઃ પળાતા જશે. જો ધ્યાન યોગ્યપણે કરાતું હશે તો તે તદ્દન છેવટનો શ્વાસોચ્છવાસ તદ્દન લય પામ્યા જેવી સ્થિતિ થશે.
ધ્યાન વખતે ધ્યાન જ. પ્રાર્થના વખતે પ્રાર્થના. જે કરતા હાઈએ એના ભાવને પ્રધાનપણે વળગી રહેવું. ધ્યાનને છોડવાની ઈચ્છા ન થાય તો ચાલુ રાખવું. સમય પૂરો થયો માટે છોડી દેવું તેમ ન કરવું.
