________________
ભ્રાંતિખંડન દૃષ્ટાંત
૧૨૩ સૂર્ય છે તેને જો', ત્યારે પેલો પુરુષ ઘટમાં સૂર્ય જોવાનું છોડીને ઉપર આકાશમાં જોવા લાગ્યો; ત્યારે ખરા સૂર્યને જોઈને તેણે પોતાના અંતઃકરણમાં વિચાર કર્યો કે જેવો સૂર્ય ઉપર આકાશમાં દેખાય છે તેવો જ ઘટમાં દેખાય છે, જેવો અહીં તેવો ત્યાં તથા જેવો ત્યાં તેવો અહીં, અથવા ન અહીં કે ન ત્યાં અર્થાત્ જેવો છે તેવો, જ્યાં છે ત્યાં; તેવી જ રીતે સ્વસમ્યજ્ઞાનમય સૂર્ય છે તે તો જેવો છે તેવો, જ્યાં નો ત્યાં સ્વાનુભવગમ્ય છે. નય-ન્યાય-શબ્દથી તન્મયરૂપ બની રહેલા પંડિતો એ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી પરબહ્મ પરમાત્માને અનેક પ્રકારથી કહ્યું છે, તે વૃથા છે.
જેમ કોઈનો એક પ્રિય પુત્ર બાર વર્ષ પછી પરદેશથી આવ્યો, આવતાની સાથે માતપિતા-સ્વજનાદિકને મળતાં જે આનંદ થયો તે આનંદ પછી રહેતો નથી. આનંદનો હેતુ - પરદેશથી આવેલો પુત્ર - તો વિદ્યમાન છે. પરંતુ પ્રથમ મિલાપ વખતે જે પ્રથમ આનંદ થયો હતો તેવો આનંદ હવે નથી. અહીં પ્રથમ આનંદ સંભવે છે તે જ આનંદથી સર્વાનંદરૂપ છે. તેવી જ રીતે સ્વયંસિદ્ધ સ્વસમ્યજ્ઞાનમયી પરમાત્મા પરમાનંદમય પ્રથમ છે; તેનાથી ભોગાનંદ, જોગાનંદ, ધર્માનંદ, વિષયાનંદ, હિંસાનંદ, દયાનંદ વગેરે જેટલા આનંદ શબ્દ છે તે બધા સ્વસમ્યજ્ઞાનમયી પરમાત્મા પરમાનંદના સૂચક છે.
જેમ અંધકુટીમાં (અંધારી કોટડીમાં) બેઠેલો પુરુષ તે કોટડીમાં રહીને બહાર મનુષ્ય, પશુ, પક્ષી, બળદ, ઘોડા આદિ અન્ય પદાર્થો છે તેને જાણે છે તથા પોતે પોતાને પણ જાણે છે, તેવી જ રીતે સ્વસમ્યજ્ઞાનમયી સમ્યગ્દષ્ટિ છે તે પોતે દેહરૂપ અંધકુટીમાં બેસી સ્વ-પરને જાણે છે.
જેવું બીજ તેવું તેનું ફળ.
