________________
પ૬
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર પ્ર. ૧૯ જે મોક્ષ પામેલાંનાં નામ આપો છો તે શા આધાર ઉપરથી ?
ઉ. મને આ પ્રશ્ન ખાસ સંબોધીને પૂછો, તો તેના ઉત્તરમાં એમ કહી શકાય કે અત્યન્ત સંસાર દશા પરિક્ષીણ જેની થઈ છે, તેનાં વચનો આવાં હોય. આવી તેની ચેષ્ટા હોય. એ આદિ અંશે પણ પોતાના આત્મામાં અનુભવ થાય છે. અને તેને આશ્રયે તેના મોક્ષ પરત્વે કહેવાય, અને ઘણું કરીને તે યથાર્થ હોય એમ માનવાનાં પ્રમાણ પણ શાસ્ત્રાદિથી જાણી શકાય.
પ્ર. ૨૦ બુદ્ધદેવ પણ મોક્ષ નથી પામ્યા એમ આપ શા ઉપરથી કહો છો ? ( ઉ. તેના શાસ્ત્રસિદ્ધાન્તોના આશ્રયે. જે પ્રમાણે તેમના શાસ્ત્રસિદ્ધાન્તો છે, તે જ પ્રમાણે જો તેમનો અભિપ્રાય હોય તો તે અભિપ્રાય પૂર્વાપર વિરુદ્ધ પણ દેખાય છે, અને તે લક્ષણ સંપૂર્ણ જ્ઞાનનું નથી.
સંપૂર્ણ જ્ઞાન જો ન હોય તો સંપૂર્ણ રાગદ્દેશ નાશ પામવા સંભવિત નથી. જ્યાં તેમ હોય ત્યાં સંસારનો સંભવ છે. એટલે કેવળ મોક્ષ તેને હોય એમ કહેવું બની શકે એવું નથી. અને તેમનાં કહેલાં શાસ્ત્રોમાં જે અભિપ્રાય છે તે સિવાય બીજો તેમનો અભિપ્રાય હતો, તે બીજી રીતે જાણવાનું અમને, તમને કઠણ પડે તેવું છે, અને તેમ છતાં કહીએ કે બુદ્ધદેવનો અભિપ્રાય બીજો હતો તો તે કારણપૂર્વક કહેવાથી પ્રમાણભૂત ન થાય એમ કાંઈ નથી.
પ્ર. ૨૧ દુનિયાની છેવટની શી સ્થિતિ થશે? ઉ. કેવળ મોક્ષરૂપે સર્વ જીવની સ્થિતિ થાય કે કેવળ આ
