________________
૨૭૪
જિનત પહેલી રત્નપ્રભા નારકીમાં તથા બીજી શર્કરા પ્રભા નારકીમાં એક કપોત લેશ્યા હોય છે. ત્રીજા વાલુકાપ્રભા નારકીના જીવોમાં કપોત અને નીલ વેશ્યા હોય છે. ચોથી પંકપ્રભા નારકીના જીવોમાં એક નીલ લેશ્યા હોય છે. પાંચમી ધૂમપ્રભા નારકીમાં નીલ અને કૃષ્ણ લેશ્યા હોય છે. છઠ્ઠી તમપ્રભા નારકીમાં એક કૃષ્ણ લેશ્યા હોય છે અને સાતમી તમતમાં પ્રભા નારફીમાં પરમ કૃષણ લેશ્યા હોય છે.
આમ, નારકીના જીવોમાં ફક્ત ત્રણ વેશ્યા હોય છે અને પહેલી સાતમી નારકી સુધી અનુક્રમે અશુભ, અશુભતર, અશુભતમ વેશ્યા હોય છે.
દેવગતિના જીવોમાં પોતપોતાની સ્થિતિ અનુસાર લેશ્યાઓ હોય છે, જેમ કે ભુવનપતિના અને વાણવ્યંતર દેવ-દેવીમાં ચાર વેશ્યાઓ હોય છે. જ્યોતિષી દેવ-દેવીમાં એક તેજલેશ્યા હોય છે. વૈમાનિક દેવ-દેવીમાં ત્રણ શુભ લેક્ષાઓતેજો, પદ્મ અને શુકલ લેયા હોય છે. અનુત્તરૌપપાતિક દેવોને પરમ શુકલલેશ્યા હોય છે. ચારે ગતિના જીવોની લેશ્યાઓનો અહીં માત્ર સંક્ષેપમાં નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છે. આગામોમાં તે વિશે બહુ વિસ્તારથી વિચારણા કરવામાં આવી છે.
લેશ્યાઓના આ બે મુખ્ય વિભાગને બીજી રીતે પણ ઓળખાવવામાં આવે છે, જેમ કે પહેલી ત્રણ લેશ્યાઓ દુર્ગંધવાળી છે અને પછી ત્રણ વેશ્યાઓ સુગંધવાળી છે. પહેલી ત્રણ લેશ્યાઓ રસની અપેક્ષાએ અમનોજ્ઞ છે અને પછીની ત્રણ લેશ્યાઓ મનોજ્ઞ છે; પહેલી ત્રણ લેશ્યાઓ સ્પર્શની અપેક્ષાઓ શતરુક્ષ છે અને પછીની ત્રણ વેશ્યાઓ ઉષ્ણ-
સ્નિગ્ધ છે. પહેલી ત્રણ વેશ્યાઓ અધર્મ વેશ્યા છે; પહેલી ત્રણ વેશ્યાઓ દુર્ગતિમાં લઈ જનારી છે અને પછીની ત્રણ વેશ્યાઓ સુગતિમાં લઈ જનારી છે; પહેલી ત્રણ વેશ્યાઓ અશુદ્ધ છે અને પછીની ત્રણ લેશ્યાઓ વિશુદ્ધ છે; પહેલી ત્રણ વેશ્યાઓ પ્રશસ્ત છે. આ જ પ્રમાણે ભાવલેશ્યાનાં લક્ષણો બતાવવામાં આવે છે.
છે.લેશ્યા વચ્ચેનો ફરક સમજાવવા માટે પ્રાચીન સમયથી જાંબુનું વૃક્ષ અને છ મિત્રોનું દૃષ્ટાન્ત આપવામાં આવે છે. આવશ્યકસૂત્રની ટીકામાં શ્રી હરિભદ્રસૂરિએ આ દૃષ્ટાન્ન આપ્યું છે. (આ દૃષ્ટાન્તનું ચિત્ર કેટલીક પ્રાચીન હસ્તપ્રતોમાં જોવા મળે છે. કેટલાંક મંદિરોમાં આનો પટ કોતરાવેલો હોય છે.)
છ મિત્રો એક ઉપવનમાં ફરવા ગયા હતા. તેઓ બહુ ભૂખ્યા થયા હતા. ત્યાં તેઓએ એક જાંબુનું વૃક્ષ જોયું કે જેના ઉપર ઘણાં બધાં જાંબુ લટકતાં હતાં.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
