Lanchan

Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Z_Jintattva_Granth_1_002039.pdf and Jintattva_Granth_2_002040.pdf

Page 5

લાંછન
૧૦૭
ઓળખાતા હતા. વળી એમની માતાને સ્વપ્નમાં પ્રથમ બળદનું દર્શન થયું હતું. જુઓ :
उरुसु उसमलच्छण उसभ सुमिणम्मि तेतेण उसभजिणो। તીર્થકરના દેહ ઉપરનું લાંછન તે એમના નામકર્મ અનુસાર હોય છે. તદુપરાંત એ લાંછન એમની પ્રકૃતિને દર્શાવનાર પ્રતિનિધિરૂપ પણ ગણાય છે.
લાંછની બળદ, હાથી, ઘોડો, સિંહ, મગરમચ્છ, વાંદરો, મહિષ, ગેંડો, હરણ વગેરે જેવાં પશુઓનાં; કૌંચ, બાજ વગેરે પક્ષીઓનાં; સૂર્ય, ચંદ્ર વગેરે અવકાશી પદાર્થોનાં; સ્વસ્તિક, નંદ્યાવર્ત, કમળ, કળશ, શંખ વગેરે મંગલરૂપ મનાતાં પ્રતીકોનાં - એમ વિવિધ પ્રકારના હોય છે. આ પ્રત્યેક લાંછનનો પોતાનો કોઈક ઉત્કૃષ્ટ ગુણ હોય છે અને એ ઉત્કૃષ્ટ ગુણ અનંત ગુણના ધારક એવા તીર્થંકર પરમાત્માના જીવનમાં ઉત્કૃષ્ટપણે જોવા મળે છે. માતાને આવેલા સ્વખ, પોતાના શરીરનો વર્ણ કે અન્ય રૂપ કે લક્ષણ પણ લાંછનની સાથે કે એના ગુણ સાથે સંકળાયેલ હોય છે. ઉ.ત., પપ્રભુની કાત્તિ અથવા પ્રભા પદ્મના સમૂહ જેવી હતી, એમનું શરીર પાના રાતા વર્ણ જેવું હતું. એમની માતાને પબની શયામાં શયન કરવાનો દોહલો (દોહદ) થયો હતો, માતાએ સ્વપ્નમાં પધ-સરોવર પણ જોયું હતું અને ભગવાનના પોતાના શરીર પર પદ્મનું લાંછન હતું. એવી રીતે ચંદ્રપ્રભુની કાન્તિ ચંદ્ર જેવી હતી, એમની માતાને ચંદ્રનું પાન કરવાનો દોહદ થયો હતો, એમની માતાને ચૌદ સ્વપ્નમાં ચંદ્રનું સ્વપ્ન આવ્યું હતું અને ભગવાનના શરીર ઉપર ચંદ્રનું લાંછન હતું. પાર્શ્વનાથ ભગવાન માતાના ગર્ભમાં આવ્યા પછી એક અંધારી રાત્રે માતાને અંધારામાં પણ સર્પ દેખાયો હતો જે એમના પિતા રાજા અશ્વસેનને દેખાયો નહોતો, જે ગર્ભમાં રહેલા પુત્રનો જ ચમત્કાર હતો. વળી ભગવાનના શરીર ઉપર સર્પનું લાંછન હતું. આમ લાંછન માત્ર શરીર પરનું એક ચિત્ર જ માત્ર ન રહેતાં તીર્થકરના સમગ્ર જીવનમાં અર્થ અને ભાવની દૃષ્ટિએ વિવિધ રીતે તે સંકળાયેલું જોવા મળે છે.
જેને માન્યતા અનુસાર આ અવસર્પિણીના કાળમાં ભરત ક્ષેત્રમાં ચોવીસ તીર્થંકરો થઈ ગયા. આ દરેક તીર્થંકરનું પોતાનું જુદું લાંછન છે, જેમ કે બળદ' એ ઋષભદેવનું લાંછન છે; હાથી અજિતનાથનું લાંછન છે; “સર્પ પાર્શ્વનાથનું લાંછન છે; “સિંહ” મહાવીરસ્વામીનું લાંછન છે.