________________
શાણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
૯૯
એક આત્માને જાણતા આખું જગત કેમ જણાય છે?
-૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
૦
૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦
જેમ સામાન્ય પ્રતિભાસ આત્માનો સ્વભાવ છે, તેમ વિશેષ પ્રતિભાસ પણ આત્માનો સ્વભાવ છે. પરંતુ સામાન્ય પ્રતિભાસ તથા વિશેષ પ્રતિભાસમાં સમય ભેદ પડવો તે આત્માનો વિભાવ છે. છદ્મસ્થ જીવને પદાર્થનો વિશેષ પ્રતિભાસ થયા પહેલા સામાન્ય પ્રતિભાસ થાય છે. જ્યારે કેવળી ભગવાનને લોકાલોકનો સામાન્ય તથા વિશેષ પ્રતિભાસ એક જ સમયે થાય છે.
આત્મજ્ઞાની આત્મજ્ઞાન પામીને કાળાંતરે અંતમૂહુર્ત કાળ સુધી અવિરત નિર્વિકલ્પ ધ્યાનના બળે કેવળજ્ઞાની થાય છે, કેવળજ્ઞાન વડે તેમને એક સમયમાં લોકાલોક જણાય છે.
નિશ્ચયથી સ્વભાવના આશ્રયે જ પોતાના પુરૂષાર્થ વડે તત્સમયની યોગ્યતાનુસાર સહેજે કેવળજ્ઞાન થાય છે, છતાં નિમિત્તની અપેક્ષા કેવળજ્ઞાનનું પ્રાગટય આ પ્રમાણે સમજવું જોઈએ. આત્મજ્ઞાનીને શુદ્ધોપયોગના કાળે ઉપયોગ સ્વભાવમાં સ્થિર હોય છે, તે કાળે ઉપયોગ પરમાં ન જતાં તત્સંબંધી રાગાદિભાવનો પણ સહેજે અભાવ થવા લાગે છે. રાગાદિભાવના અભાવમાં વીતરાગતા પ્રગટ થાય છે. વીતરાગતાના બળપૂર્વક પૂર્વે બંધાયેલા જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મોની પણ નિર્જરા થાય છે, જ્ઞાનાવરણી કર્મનો ક્ષય થતાં જ્ઞાનશક્તિ પૂર્ણ પ્રગટ થાય છે, કેવળશાન થાય છે. આમ, એક આત્માને જાણતા આખું જગત જણાય છે.
કાયાની હાજરીમાં કેવળજ્ઞાન થાય છે, પણ માયાની હાજરીમાં કેવળજ્ઞાન થઈ શકતું નથી, તેથી સર્વપ્રથમ માયા વગેરે રાગ-દ્વેષરૂપી કષાયભાવોથી રહિત થવાનો ઉપદેશ આપવામાં આવે છે.
