________________
અંક ૧]
પ્રાકૃત વ્યાકરણ-સંક્ષિપ્ત પરિચય.
મા -હિ' ष०
मालाणे,-ण स०
मालासु,-सु सं० माले
मालाओ,-उ પ્રાકૃતમાં શ્રીલીંગી કારાંત અને કારાંત તથા કારાંત અને કારાંત નામનાં રૂપમાં ફેરફાર હોતું નથી.
૨૦ રે
,
ર૦ )
-
એક વચન.
બહુવચન..
કેળો -૩ (કિતા ? જુઓ દ્રિ પારું
લૅસન, પા. ૩૦૭, નોટ ૨.). पं० णईदो,-दु,-हि
णईहिंतो,-संतो
णईहिं,-हि ૧૦ .
પાણી -
णईसु-सु सं० गइ
તા તથા સ્વ છેડાવાળાં ભાવવાચક નામે પ્રાકૃતમાં સા અને ના છેડાવાળાં બની જાય છે, જેમ કે રખવા, ઉત્ત. મન અને વર પ્રત્યયેનાં પ્રાકૃતમાં જુદાં જુદાં રૂપે થાય છે, જેમ કે ૩૩, ૪, , વૈત, દંત (ગદ્યમાં ચંદ્ર, ૯), જેમ કે વિરહg (વિષ). તાશ્કીલ્યાથે ડ પ્રત્યય વપરાય છે, જેમ કે લિ. સ્વાથે જ (અ) પ્રત્યય જોડવામાં આવે છે. જેમ કે મામમતા, સર્વ દા. તુ(સુ) પ્રત્યયને બદલે રંગ થાય છે, જેમ કે ભાવિમાન પુર, વાયોલિ-ગાગાસત્તિા ( સ્ત્રીલિંગ).
વિભાગ ૩
સર્વનામ પ્રકરણ પ્રાકૃતમાં સર્વનામનાં રૂપ નામ પ્રમાણે ચાલે છે. અને તે ઉપરાંત કેટલાંક નવાં રૂપે પણ ઉમેરાય છે. નીચે આપેલા 1 = નાં રૂપો ઉપરથી બીજાં ખાસ ઉપયોગી રૂપ સમજાઈ જશે.
પ્રાકૃતમાં વ્યંજનાત શબ્દ રાખવામાં આવતું નથી, તેથી સંસ્કૃતનાં કેટલાંક સર્વનામને પ્રાકૃતમાં વિભકિતના પ્રત્યે લગાડતાં કેટલાક ફેરફાર કરવા પડે છે, જેમ કે મિચ,ત ને બદલે , ઝ, ત થાય છે. તિજૂ નું ઘર અને કઈકવાર ઘ થાય છે તેથી પાપમાન );
નું મન થાય છે, નું સુ થાય છે. વિન્, ૨૬, ત૬ નું બીજું રૂપ , વિ, તિ પણ થાય છે. જોકે આ પાછળના રૂપે સ્ત્રીલિંગમાં વપરાય છે તે પણ પુલિંગની અને નપુંસકલિંગની તૃતીયા અને ષષ્ઠીમાં તેમનાં કેટલાંક રૂપ આવે છે. મિ નું પણ તૃતીયાનું મનાઇ રૂપ થાય છે. ખરી રીતે પ્રાકૃતમાં સર્વનામનાં રૂપમાં બહુ નિયમિતતા જોવામાં આવતી નથી, તેથી મણિ ખરી રીતે પુલિંગ સપ્તમીનું રૂપ હોવા છતાં ઘણી વાર સ્ત્રીલિંગમાં વપરાયું છે જેમ કે રાજ (મોનીયર વિલીયમ), પા૩૬, ૨; ૧૧૫, ૩.
વરરૂચિએ ખાસ આપેલાં કેટલાંક રૂપ હું નીચે આપું છું. ત૬ અને પતરા ને બદલે તો અને ઘો(૬, ૧૦, ૨૦) તર અને તા બદલે (૬,૧૧) સેવા અને તાલ ને
વ્યા૦ ૨.
