________________
ગિરજ દેવીનું ટુંક વૃત્તાન્ત.
૧૭૫
નહોતા. બધી વાતને વિચાર નક્કી થયા પછી મારા બાપુએ આ વાત મારી બા પાસે મૂકી, મારી બાએ માથું નમાવી કહ્યું, “જેવી પ્રાણનાથની ઇચ્છા.” એટલામાં ટપાલવાળા એક કાગળ લાવ્યો તેમાં લખ્યું હતું કે “ક્ષયનાં દરદીને રાખવાની તેમજ તેની માવજત કરવાની એક સંસ્થામાં મેટી રકમની મદદની જરૂર છે, નહીં તે તેમાં તેવાં દરદીઓને મળતા લાભ બંધ થશે; એટલું જ નહીં પણ તે સંસ્થા બંધ થવાના ભયમાં છે. આ પત્ર મારા બાપુએ મારી બાને વાંચી દેખાડો. મારી બા બહુ નરમાશથી બોલ્યાં, “એલે, ભેળા ગિરજાપતિ, શું કરવું છે? પૂજ્ય માબાપને સ્વર્ગમાં કેવી રીતે સુખી કરવાં છે ? નિરાધાર, દુઃખી, ગરીબ અને રાબતાં ભાઈબહનાની સેવા કરીને, કે બીજાંઓનું ખાવાને તલપી રહેલાં સગાંવહાલાં અને નાતીલાનાં ભરેલાં ઉદર ભરીને ?” મારા બાપુ મુંઝાણા. આવી મુંઝવણમાં કઈ પણ દિવસ તેઓ આવ્યા નહોતા. આંખમાં આંસુ આવ્યાં હતાં, ઘણી વાર સુધી સ્થિર બેસી રહ્યા, અને ચહેરો ચિંતાતુર થતો જણાયો. પછી તે ચહેરા ઉપર પ્રકાશ પથરાતે દેખાણો. મારા બાપુનું ભાવિક અને દયાર્દ હદય ક્ષયના દરદીના દરદનું સંપૂર્ણ દર્શન કરી ચૂકયું, અને દુઃખી થયું હતું. વળી ગિરજાદેવીએ સીધાજ સવાલ પૂછ્યો હતો. બીજી બાજુએ ન્યાતીલાઓ મુંઝવતા હતા, હેરાન કરતા હતા, જુલમ કરતા હતા, અને છોક લૂટવાના પ્રયત્ન ચાલી રહ્યા હતા. મારા બાપુની આવી સ્થિતિ જોઈ મારી બાએ કહ્યું, “કાંઇ નહીં, આપ નિરાંત વિચાર કરશે. હાલ તુરત તે તેના સેક્રેટરીને લખે કે પ્રભુ સર્વ સારૂં કરશે, અને તાર કરીને પણ ખબર આપે કે યોગ્ય ચાલુ ખરચ ચાલુ રાખશે.” છેલ્લા શબ્દો બોલતાં મારી બાની આંખમાંથી અશ્રુની ધારા વહેવા લાગી. તેના આત્મા દુભાત હતો, તેનો ચહેરો પીકો પડી ગયો હતો, મન વ્યાકળ થઈ ગયું હતું. તેનું ચિત્ત ક્ષયનાં દરદીની સંસ્થા તરફ ભટકતું હતું, તેના ચહેરા વિચારવંત બની ગયો હતો, અને પાંચ છ મિનિટ સુધી - તે આસપાસની સ્થિતિનું તને કશું પણ ભાન રહ્યું નહોતું. મારા બાપુએ ઉઠીને ગિરજાનું માથું પોતાની છાતીમાં દાખ્યું અને કહ્યું, “ મારા જીવનનાં નેતા ! મારી સવી લક્ષ્મી તારી છે. અને હું માત્ર માન મેળવનાર છું. તેને સદુપયોગ તારા પવિત્ર વિચારોને આધીન છે.” પરિણામે એક મોટી રકમ દવાખાનામાં મોકલવામાં આવી, અને ન્યાત તે હવે ખૂબ છેડાઈ. મારા બાપુને એકાદ મહિના સુધી તો બહાર જવું બહુ ભારે પડયું; અને મારી બા ઉપર તો ગાળાનો વરસાદ ચોમેરથી વરસવા લાગ્યો. ગમે તેવા સંકટ અને દબાણમાં આવેલા મારા બાપુના મનને શાંત કરવાને ગિરજાદેવીને પ્રેમાળ હાથ બસ હતો. ' મારા બાપુને હવે વિશેષ જોર આવ્યું, અને ન્યાત વગેરેના ખરચ નકામા છે એમ સેક બોલવા માંડયું. ગિરજાદેવીના શબ્દ “ઈશ્વરે આપણને લક્ષ્મી આપી છે તે ઈશ્વરની સેવા ' કરવાનેજ, અને નહીં કે આપણા સ્વછંદી વિચારો પ્રમાણે તેને ગેરઉપયોગ કરવાને આપી છે. જો તમે તેને ગેરઉપયોગ કરશો તે તે ભગવાન તે લક્ષ્મીને સદુપયોગ કરવાને બીજે સેવક નીમશે. લક્ષ્મીના ગેરઉપયોગની સારામાં સારી શિક્ષા તેને ગેરઉપયોગ કરનારને તેના અભાવને પૂરો ખયાલ આપે તેજ છે. પ્રાણનાથ, અને પૈસો તેની પવિત્ર હાજરીમાં, તેની પવિત્ર આજ્ઞાથી વાપરવો એ આપણી પ્રભુના સેવકેનીકરંજ છે.” આ શબ્દો મોહનલાલના હદયમાં કેતરાઈ ગયા હતા. મારા બાપુની ઇચછા કેટલીક વખતે ગિરજાને જરા સમજાવી લઇને ન્યાતને જરા ખુશી કરવાની થતી, પણ ઉપલા શબ્દો તેના કાનમાં વારંવાર સંભળાતા હતા, અને છેવટે ન્યાતના સ્વછંદ વિચારોથી દોરવા અને પ્રભુના સુપ્રત કરેલા પૈસાને ખેાટે ઉપયોગ નહીં કરવાને તેનું હૃદય મજબૂત થયું. પિતાનાં માબાપના પૂણ્યાર્થે પાંચ લાખ રૂપીઆની સ્કમ તે ક્ષયની