________________
ગિરજ દેવીનું ટુંક વૃત્તાન્ત.
૧૩૩
બ્રાહ્મણની કથા સાંભળી તેઓને દક્ષિણ આપવાનું છે એમ હું જરા પણ માનતી નથી. તેઓએ પતિ સેવા, જનસેવા, પોતાનાં હાલાં બાલકેની સેવા અને તેઓને ઉત્તમ કેળવણી આપવાની ફરજો શીખવાની છે. મારી દીકરીને તેને યોગ્ય ભૂષણ સિવાય કાંઈ પણ આપવાને હું ઈચ્છતી નથી. મારે લાખો રૂપીઆને શું કરવા છે ? સ્ત્રીને તે સ્ત્રી રહેવા દ્યો. સ્ત્રીને સ્ત્રી થવા દ્યો. હવે વધારે વાર તેને પશુ રાખો માં.'' આવા શબ્દો સાંભળી મારા બાપુએ તો ત્યાંથી ઉભા થઈ ચાલવા માંડયું, કારણકે મારી બાએ આ સવે વિચારે મારા બાપુના મનમાં વારંવાર ઠસાવ્યા હતા. એટલે તે તો સ્ત્રીને ઉત્તમ કેળવણી આપવી એવા વિચારના થયા હતા. ભાનુશંકર ભટ્ટને મારી બાના આવા શબ્દોથી જરા અપમાન તે લાગ્યું, પણ ન્યાતજાતમાં વડીલ અને અનુભવી ગણાતા મહાશયને એક બાઈડીએ બદામની બાઈડી—આ પ્રમાણે કહે છે તો કળિયુગને પ્રભાવ એમ બોલતાં કહ્યું, કે “ભલે, મને તે જે ઠીક લાગ્યું કે મેં કહ્યું છે, પણ ધણીનું નાક કપાય છે, અને ન્યાતમાં એક ફજેતે થયો છે.” મારી બાએ ઘણીજ ધીરજથી કહ્યું, “મારાથી વધારે બેલાયું હોય તો ક્ષમા કરજે, પણ મારી દીકરીને તે માટે શાસ્ત્રના ફરમાન મુજબ સ્ત્રીને યોગ્ય કેળવવી જ જોઈએ; કારણકે અમારા પવિત્ર લગ્નગાંઠની જવાબદારી અમારા અંતર્યામી સાક્ષી ઈશ્વરને એક ઈશ્વરી બાલક આપવાની છે, એમ હું સમજું છું. આ બાલક પ્રભુનું છે, અને તેને કેળવવાને વાસ્તે મને સેંપવામાં આવ્યું છે, માટે મારાથી બનતું કરી પ્રભુ પરત્વેની મારી સેવા હું યથાર્થ બજાવીશ. ભાનુદાદા, મને ક્ષમા કરજે.”
. હું મેટી એટલે ચૌદ પંદર વરસની ઉમરની થઈ એટલે મારા બાપુએ મારાં લગ્ન કરવાને અને મને યોગ્ય સ્થળે વરાવવાને વારંવાર પોતાની ઈચ્છા દેખાડવા માંડી. પરંતુ મારી બાએ સોળ વરસની મારી ઉમર થયા બાદજ મારાં લગ્ન કરવા દીધાં. મારી ઉમર મોટી થઈ ગઈ હતી તો પણ મારાં લગ્નની વાત થતી નહોતી એટલે ન્યાતમાં તે અમારે વિષે બહુ બોલાવા માંડયું. મારા બાપુને આવું સાંભળી બહુ ખોટું લાગતું, પણ મારી બાના દૂઢ વિચાર પાસે તેમના વિચાર ફરી જતા. તે કહેતા, “ગરજાદેવી, તારા સવે વિચારે સાચા છે, ઉત્તમ છે, મારા હૃદયમાં ઉતરે છે, મારું હૃદય તે સર્વ કબુલ કરે છે અને તેનાથી આનંદ પામે છે, પણ તે સમયને અનુસરતા નથી, અને હજારો વિટંબણું ઉભી થાય છે.”
મારાં લગ્ન ઉપર ખૂબ ધામધુમ થવાની તૈયારી ચાલી રહી છે. મારા બાપુ પાસે અઢળક ધન છે, માટે ન્યાતમાં કાંઈ નામ કાઢવું એ બાબતમાં મિત્રો અને સગાવ્હાલાં લાગ્યાં રહેતાં. એક લાખ રૂપીઆ ઉપર પાણી ફેરવવાનું નક્કી થયું. ત્રણ ચાર પાર્ટી આપવી. કલકત્તા, પેશા-' વર, લાહોર, મદ્રાસ અને ત્રાવણકર વગેરેથી નાચનારીઓને બોલાવવી; આતશબાજી વગેરે અડવાડિયા સુધી કરવી; મહોલ્લામાં અને આસપાસ રોશની કરવી; અને દસ બાર દહાડા સુધી ન્યાત જમાડવી. મારા બાપુને પણ સારી રીતે ખરચ કરવાની ઈચ્છા હતી. બધી તૈયારી થવા માંડી એટલામાં શારદા માશી તરફથી એક પત્ર આપો, કે કલત્તા શહેરમાં હાની કન્યાઓને શીખવાને માટે એક બોર્ડિંગ સ્કૂલ સ્થાપવાનો તેનો વિચાર છે; પણ પૈસા વગર-તે પણ બહુ સારી મોટી રકમ સિવાય-થઈ શકે તેમ નથી. તેઓએ થોડેઘણે પૈસો કલકત્તામાં ભેગો કર્યો છે, અને તેઓ પિત્ત પશુ તેઓની જીંદગીના બચતનો લગભગ બધો હિસ્સો આપવાને તૈયાર છે, પણ તમે કાંઇ સારી મદદ આપે. મારી બાએ મારાં લગ્ન કરવાને કેરે કાઢેલી રકમને પણ ભાગ માશી શારદાને મોકલી દેવાને મારા બાપુને સમજાવ્યું. મારા બાપુએ તેમ કરવાને પહેલાં તે આનાકાની કરી, પણ ગિરજાદેવીના ઉત્તમ વિચારે ફાવ્યા વિના રહેતા નહીં. લગ્ન જરા પણ