________________
કલ્યાણ અકસ્માત ! માત્ર અકસ્માત ! હું તને સાચું કહું છું, ઈરાદાપૂર્વક જાણી જોઈને દવાથી જ રોગ મટવાના કીસ્સા બહુ ઓછા બને છે. બાકી તને ખબર છે કે દરરોજ સેંકડો દર્દીઓ અમારી પાસે આવે છે ને જાય છે. તેમાં દર્દો શું છે, દર્દીનું કારણ શું છે એ અમને બહુ ઓછી ખબર પડે છે. અમે તે દર્દીનાં સામાન્ય ચિને જાણતાં હોઈએ છીએ. દર્દી અમને તે વાત કરે એટલે તેની વાત તથા તેનાં ચિહુને ઉપરથી અમે તેનાં રોગ વિષે એક સામાન્ય (general) અભિપ્રાય બાંધીએ, એ અભિપ્રાયમાં કે ઈ ચોકકસ રોગનું નિદાન ન હોય પરંતુ આવા ચિહેથી જણાતાં બે ચાર, રોગોને અમને ખ્યાલ હેય ને તે મુજબ અમે મોઢે રાખેલી ને આવા બે ચાર રોગ માટે ઉપયોગી ગણાતી છેડી દવાઓ લખી આપીએ.”
સામાન્ય રીતે કે તે તેનું પેટ સાફ કરવાનું હોય એટલે મીઠું થોડું દવામાં નાખીએ, કેઈને જરા ઉધરસ હોય કે શરદી હોય તે થોડે
દારૂ” દવામાં આપીએ, જરા શક્તિ માટે કવીનાઈન કે સ્ટ્રીકનાઈનના ટીપાં નાંખીએ. ને એક ભાગ દવામાં દશ ભાગ ચેખું પાણી ઉમેરીએ.”
એટલે આ દવાનાં પ્રીસ્ક્રીપશને અમે બનાવીએ તે સામાન્ય (જનરલ) હેય. ખાસ (સ્પેસીફીક) ન હેય. ને અમારું ગાડું ચાલે કારણ કે ઘણાખરા રોગોનાં મૂળ મેં ઉપર જણાવ્યું તેવું હેય.”
પણ રોગ તે મટે છે ને તે પણ દવા ખાધા પછી.” મેં કહ્યું.
“તેમાં પણ માન્યતાને ફેર છે ” દાકતર સાહેબ જરા નવરાશમાં હતા એટલે તેમણે મને તેમના ધંધાના ભેદ સમજાવવા માંડ્યાં. “ દવાથી જ રોગ મટે છે એ માન્યતા તદ્દન ખોટી છે. હકીકત તે એમ છે કે, કુદરતે આપણું શરીર જ એવી અદ્ભુત ખુબીથી બનાવેલું છે કે શરીરરૂપ યંત્ર હરહંમેશા રોગ કે અસ્વસ્થતા સામે લડે છે. દુનીયામાં આજે હજારો યંત્રો આપણે જોઈએ છીએ પરંતુ કોઈ પણ યંત્ર હજુ સુધી આપણે જોયું નથી કે જે આપમેળે સ્વચ્છ બનતું હોય, જે પિતાની
