________________
કલ્યાણ
જબૂકમારને વિવાહ વિધિ પૂર્ણ થયા પછી જાણે પિતે કૃતાર્થ થયા હોય તેમ હર્ષ પામતા સ્વજનની સાથે જંબૂકુમાર વધુઓ વડે મનોહર એવા રથ ઉપર બેસી પિતાના ઘરને ધારે આવી પહોંચ્યા. “આજે મને વ્રત લેવામાં વિઘ કરનારે વિવાહ મહોત્સવ નિવૃત થઈ ગયે એમ માનીને જાણે હર્ષ પામતા હોય તેમ જંબૂકમાર માતા પિતાએ નચાવેલા વિશેષ નૃત્ય કરવા લાગ્યા.
જ્યારે જ્યારે તીર્થંકરનું સમવસરણ રચાય છે ત્યારે ત્યારે દેવ નૃત્ય કરે છે. વીર પ્રભુના સમવસરણમાં પણ દેવે નૃત્યની યોજના કરી હતી એવા ઉલ્લેખ મળી આવે છે. जीहो बहुतेर पुरुष तणी कला, जीहो नारी कला चोसठ । जीहो लीपी अढारे सोहामणी, जीहो कुल चउथापे उकिट्ट । - પુરુષની તેર કલા, સ્ત્રીની ચોસઠ કલા તથા અઢાર જાતિની સહામણું લીપી અને અને ઉગ્રંકુલ, ભેગકુલ, રાજકુલ તથા ક્ષત્રિયકુલ એ ઉત્કૃષ્ટ ચાર કુલે પ્રભુએ સ્થાપ્યાં.
જેન ધર્મના પહેલા તીર્થકર ભગવાન ઋષભદેવે આ વ્યવહાર પ્રવર્તાવ્યો ત્યારથી પુરુષને બતર કળા અને સ્ત્રીઓને ચેસઠ કળા શીખવી. શ્રી ઋષભદેવ ભગવાને પણ પિતાના વડા પુત્ર ભરતને ૬૪ કળાને કાંડ શિખવ્યું. આ કળાઓમાં નૃત્યકળા વિશિષ્ટ સ્થાન ભગવતી હતી. અને આ કળાને દેદીપ્યમાન બનાવવા માટે વિવિધ વેશભૂષા, અલંકારે, કુમ કુમ તિલકની પેજના કરવામાં આવતી હતી. આજે રાષભદેવ ભગવાનને નિર્વાણ પામ્યાને ઘણો કાળ વ્યતીત થયો છે છતાં આ અલંકારે, વેશભૂષા, કુમકુમ તિલક ચિરંજીવ રહ્યાં છે. અને એની સાબિતી મંદિરના દિવાલ માર્ગે આપી શકે તેમ છે. મંદિરના દિવાલ માર્ગો પર જવામાં આવેલા નર્તિકાના લાક્ષણિક પિઝ પરના અલંકારહાથ પરના કંકણ, પગના ઝાંઝર, કટિમેખલા, કાનનાં કુંડલ ઈત્યાદિ અંગના વિશિષ્ટ અલંકારે વધુ સાબિતી આપે છે અને શિલ્પીઓએ આ કાર્ય જવામાં પોતાનો પ્રાણ નીચે છે.
