________________
ખંડ : ૨ :
૧
જે ઘાટનાં જળ આપણે ભૂતકાળમાં પીધાં હાય, વર્તમાનમાં આનંદપૂર્વક પીતા હોઈએ, તેવા પ્રકારની સલિલ-ધારા આપણા માનવ શિખરેથી પ્રવાહરૂપે વહેતી થાય. પીધેલાં જળ જેટલાં નિર્મળ તેટલું તેની વરાળનું સૂક્ષમ બંધારણ ને તેટલું તેનું ઉચ્ચ આશ્રયસ્થાન. માનસના ઉત્તુંગ હિમાદ્ધિ-શિખરેથી આવી નિલેપ બંધારણયુક્ત વરાળનાં સલિલધારે જાહ્નવીમાં સર્જન થાય, ને માનવકુલ દીપી ઉઠે.
શિષ્યમાં ગુરુના અંશે ઉતરે, તેમ પત્રમાં પિતાના. કઈ રીતે? જેમ સોનાના એક ટુકડામાં સેનાની પાટના ગુણધર્મો વિરાજી રહે છે, જળની એક ધારમાં અફાટ સાગર–જળના ગુણધર્મો રમતા રહે છે, તે રીતે ગુરુની સપાટીએ પહોંચવા ઉચ્ચાદર્શપૂર્વક તપતા શિષ્યમાં ગુરુના અંશે આકર્ષાય છે, પિતાની પાર્ટીમાંથી કેરાયેલા પત્રમાં પણ તે રીતે પિતાના અંશનું અવતરણ થાય છે.
સુસંસ્કાર પ્રજાનું જીવન સત્ત્વ છે, સંપત્તિ તેને શણગાર છે. સંસ્કારની પ્રતિમાને માનવકુલના કલ્યાણ કાજે અખંડઅવ્યાબાધ રાખવા માટે આર્ય ઋષિમુનિઓએ શ્રદ્ધા ને ભક્તિનાં અમૃતકાવ્યો લખ્યાં છે. સંસ્કારની અવધારણુ જેવી તેવી રમત વાત નથી. બનાવટ કે ઢેગવડે તે પમાય તેમ પણ નથી. ગુરુના સંસ્કારો પામવા, શિષ્ય જેમ ગુરુની આજ્ઞામાં વર્તે છે, તે રીતે આપણાથી અધિકતર સનેહના અધિકારીઓ અને ગુણરમિઓના સંગ્રાહક વડીલો પ્રત્યે આપણે પણ વિનય ને ભક્તિ દર્શાવવાં જોઈએ.
સંસ્કાર-ઝરણ સૂકાય નહિ, છતાં તેને કાર્યના નિર્માતા સહારામાં વળવાના પ્રસંગે આવી જાય. પ્રજાની એકરંગી હરિ.
