________________
૨૨૪
કલ્યાણ :
'
એ–દુ ચાર જેવી આ હકીકતને નકાર એ પ્રકાશને અંધકાર કહેવા જેવી ધૃષ્ટતા જ કહી શકાય. જ્યારે આત્માને બહુ તરીકે આજે વમાનમાં આપણે અનુભવીએ છીએ માટે જ મુક્ત ખનવાના પ્રયત્ને આચરવાને આપણે જાગરૂકભાવે સુજજ્જ થવા ઈચ્છી રહ્યા છીએ. એ અન્ય આત્માને શાથી? ' આત્માએ પોતે શુભાશુભ આશ્રવ–ક માર્ગોદ્વારા આ બન્ધને પ્રાપ્ત કર્યાં છે. આ સમજવા માટે જૈનદર્શનના કમવાદનાં તત્ત્વજ્ઞાનને અભ્યાસ ખૂબ સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિએ કરવાની જરૂર રહે છે, જેથી સમજી શકાશે કે, જડ એવા કર્મો કઈ કઈ રીતે આત્માનાં ચેતનસ્વભાવને આવરી રહ્યા છે !'
2
*
આજે પણ આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે, આંખ, કાન કે જીભ વગેરે ઇન્દ્રિયાને અનુકૂળ મનેાહર, રમણીય અને મેહક રૂપ, શબ્દ કે માદકરસા આપણા આત્માને કેટ-કેટલી રીતે પરવશ બનાવી નચવે છે, એની પ્રાપ્તિ માટે આત્મા કેટલા માથાટ મચ્ચે રહે છે, આ વિષયે। અને તેનાં માનેલાં સાધતેની સાચવણી માટે કેટકેટલા પ્રવ્રુત્તિનાં ચક્રો યન્ત્રની જેમ નિરંતર આ આત્મા ચલાવ્યા કરે છે ! અને આ બધાને ભાગવવાની પાછળ અહર્નિશ મતિમૂક્યાની જેમ બાલીશ પ્રયત્ને આ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા કેટકેટલી રીતે આચરે છે!–આ બધાં જડ કર્મોનાં જ તાંડવા છે એની ના કાણુ પાડી શકે !
C
આ બધા દૃશ્યમાન વ્યવહારને અનુભવવા છતાં આત્મા કર્મને કર્તા ન હોઇ શકે? આત્માને અન્ય કેમ હોય ? હું અમદ્ છું, મુક્ત છું, મને બન્ધ શાનાં ? ’ દાદિ વાતો જે કેવળ ભોળા, સરળ કે અજ્ઞાન આત્માઓને મૂંઝવવા માટે પ્રચારાતી હોય તે તે એક પ્રકારને મતિવિષર્યાસ છે. જૈનદર્શનના સ્યાદ્વાદની દૃષ્ટિતે ત્રાજવાની ધરીની જેમ સામે રાખી આત્મવાદ કે કર્મવાદને ગંભીરતાપૂર્વક સમજનારા, ધીર અને સહૃદય જિજ્ઞાસુ આ બધી વિચારણાને યાગ્ય ન્યાય આપી શકે. અન્યથા આ અધી વાતે;–આત્મા, કર્મ, બન્ધુ કે આશ્રવ, નિર્જરા કે મેક્ષ વિષેની દાર્શનિક પદાર્થવ્યવસ્થા—એને ન સમજાય અને જે સમજાય તેમાં
