Jain 1975 Book 72

SR No.: 537872
Original Sutra Author: N/A
Author: Gulabchand Devchand Sheth
Publisher: Jain Office Bhavnagar
Publication Year: 1975
Total Pages: 392
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Jain Weekly, & India
File Size: 14 MB

Page 265

પકિભઅખામણા (પાક્ષિક ક્ષમણા)ની રૂપરેખા
|
‘ખામણા’મેં પ્રાકૃત ભાષાના શબ્દ છે. એને માટેના સંસ્કૃત શ્બ્દ ‘ક્ષમણા' છે. એને અર્થક્ષમા પના—ક્ષમાયાચના -માફી માંગવી તે છે. ‘ખામણા' શબ્દ 'સુપાસન હૈ ચરિઅ (પૃ. ૫૯૪)માં તેમ જ વિવેકા માંજરી (ગા. ૭૯)માં વપરાયા છે. ‘ખમત-ખામણા શબ્દ પ્રચલિત છે.
જૈતામાં
‘પક્રિખય-ખ મણા’તે ‘ક્ષમણુસૂત્ર' પણ કહે છે અને એને કાઇ નઇ પકિખઅસુત્તને અંતિમ ભાગ ગણે છે.૩ એને ઉપયોગ અજિય–સન્તિ–થયની જેમ પાક્ષિક, ચાતુર્માíક અને સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણા કરતી વેળા સાધુએ કરે છે. સાધુ ન હેાય ત્યારે શ્રાવકો આ સૂત્રને બદલે નવાર ખાલી એનું અ ંતિમ પ૬ ખેલે છે.
યેાગશાસ્ત્ર પ્ર. ૩ શ્લા. ૧૩૦)ની સ્વાપન્ન વૃત્તિ (૫ત્ર ૨૪૭ અ -૨૫૦)માં પ્રતિક્રમણની વિધિ દર્શાવનારી ૩૩ ગાથાએ ઉષ્કૃત કરાઈ છે. એની ૨૯મી ગાથામાં પત્તેય ખામણા (પ્રત્યેક ક્ષમણા)ના, ૩ની ગાથામાં રતિય—ખામણા (પયતક–સમાપ્ત) ક્ષમણુાતા અને ૩મી ગાથામાં સમુદ્ધ ખામણા ત્રણ, પાંચ અને સાત હાવાના ઉલ્લેખ છે.
૧. આ લક્ષ્મણ એ વિ.સ. ૧૧૯૯માં રચ્યું
છે અને એનો વિવિધ સાહિત્ય શાસ્ત્રમાલા'માં સને ૧૯૧૮માં કાશિત કરાયુ છે.
૨. આ કૃતિ અડે વિ. સ. ૧૨૪૮માં રચી છે.
એ બાલચન્દ્રકૃત ટીકા સહિત ‘જૈ. વિ. સા. શ.’ માં
વ. સ. ૧૯૭૫માં પ્રસિદ્ધ કરાઇ છે.
લેખક : પ્રેા. હીરાલાલ ૨. કાપડિયા એમ. એ.
!
આમ અહીં એક જ અર્થસૂચક સિરસા અને મથએણના ઉલ્લેખ છે તે તેનું. શું કારણ અમ્મુક્રિઓમાં પણ આ પંક્તિ છે.
ત્રીજી ક્રડિકાના અંતમાં ‘તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડ' છે. આ પંક્તિ રિયાવહીં, ‘ખરતર' સામાયિ પારણ, અઈયારાલાયણ અને અશ્રુટ્ઠિમાં છે. સંથારગપેરિસીમાં ‘મિચ્છા મિ દુક્કડ' તસ્સ' છે.
પ્રસ્તુત કૃતિ ચાર ગદ્યાત્મક કંડિકામાં વિભક્ત છે. પ્રત્યેક કાંડિકાના પ્રારભ ‘ઇચ્છામિ ખમાસમણે !’ થી
કરાયા છે. પ્રથમ કંડિકામાં એના પછી પિય’ચ મે’ છે. કડિકા ૧, ૨ અ। ૪ના અંતમાં નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે. “સિરસા મસા મથએણ વંદામિ.”
|
પરિચય D C G C M (Vol. XVII, pt. 3, pp. 317-321)માં આપ્યા છે. એમ કરતી વેળા મેં અ ંગ્રેજીમાં આ કૃતિના વિષય પરત્વે કેટલું ક કર્યું છે. આ કૃતિ કોણે કયારે રચી તે જાણવામાં નથી પણ એ ઘણી પ્રાચીન જણાય છે.
જૈન :
‘મિચ્છા મિ દુક્કડં” પંક્તિ તથા સામાય-પારણું, સવ્વસય પિ. સાત લાખ, ૧૮ પાપસ્થાનક, `પાસRsકારણ યાને પાક્ષિક અતિચારમાં છે,
‘મર્ત્યએણ વંદામિ’ પંક્તિ ખમાસમણુમાં છે. પ્રસ્તુ કૃતિ અર્થ (ગુજરાતી અનુવાદ અને ટિપ્પણેામાં કેટલાક વિવેચન સહિત “જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ” તરફથી ઇ. સ. ૧૯૧૫માં પ્રકાશિત કરાઈ છે. એમાં શબ્દા વિશેષ વિવેચન અને ખાસ કરીતે સંસ્કૃત છાયા પણ અપાઈ હાત તો ઠીક થાત. હજી પણ તેમ થાય તે એકૃતિ વિશેષ લાભદાયક–ઉપકારક બની રહેશે. મે આ કૃતિની મુંબઈ સરકારની માલિકીની
અને હાલમાં કેટલાંક વર્ષોથી ભાંડારકર પ્રાચ્ય વિદ્યા સશોધનમ ંદિરમાં રખાયેલી સાત હાથપોથીઓને તેમ જ અવણિ સહિત આ કૃતિની એક હાથપોથીના
ઉપર્યુક્ત સને ૧૯૧૫માં પ્રકાશિત મૂળ કૃતિની ખીજી કડિકામાં 'સમણા વા વસમાણા વા' પાડે છે.
જ્યારે ભીમસિંહ માણકે વિધિપક્ષમાં પાંચ પ્રતિક્રમણનાં “
સૂત્રેા જે અર્થ સહિત ઈ. સ. ૧૯૦૫માં પ્રશ્નાશિત
૩. જુએ જ. ર. કે. (વિ. ૧, પૃ. ૯૭) અન્યત્ર તા સમ શુસુત્તના અ'શ કહ્યો છે તેનુ'કેમ ? / તેને ઉલ્લેખ છે.
‘ક્ષમા” વિશેષાંક
૪. આમાં પ્રત્યેક કંડિકાને લક્ષીને ગુરુ શુ કહે
[૪૫
/