________________
બાપુ સાથેના પાવન પ્રસંગા
બાપુ તે વખતે ઇન્દર મુકામે હતા. હું, મારાં પત્ની કંચનલતા અને સહકા કર શ્રી વલ્લભંદાસ વકીલ બાપુ પાસે પહેચ્યિા. મેં બાપુ પાસે મારા મનમાં ધેાળાતી ચેાજના રજૂ કરીઃ
ભારતમાં સાત લાખ ગામડાં છે. તેમાં દેશની ૮૦ ટકા વસ્તી વસે છે. એટલે જ્યાં સુધી આ લોકેાની હાલત સુધરે નહીં ત્યાં સુધી ભારતનું ચિત્ર કંગાળ જ રહે. ભારતની સમૃદ્ધિ કે બરબાદીની પારાશીશી ગામડું છે. આ ગામર્ઝાએએ વિજ્ઞાનના ઉપયેગ કરીને સ્વાવલંબી થવું જોઈ એ. આ માટે આપણી પાસે સાત હજાર સેવાધારી કુટુંખા જોઈ એ. દરેક કુટુંબ સા ગામડાં વચ્ચે બેસી જાય, અને પેાતાના ક્રા` દ્વારા, જીવન દ્વારા, લેાકાને ધડારૂપ થાય. ગામડાના ઉદ્દારની વાર્તા કરનારાઓએ ગામડામાં જ રહેવું જોઈ એ.
આ બધું મેં બહુ વિગતે કહ્યું તે બાપુ સાંભળી રહ્યા. પછી એક ચબરખી ઉપર લખ્યું': ‘તેા તા મારે મગનવાડી છેાડી ગામડામાં જવુ જોઈ એ,
એમ ને ?'
બાપુને ડાયમંડ કલમમાં જવાનુ` હતુ`. એટલે તે દિવસ વાત ત્યાં જ પૂરી કરી મને ચિઠ્ઠીમાં લખ્યું, ‘તમે મારી સાથે થાડા સમય ટ્રેનમાં ગાળા અને ખેચાર દિવસ વર્ષા પણ રહી જાએ. ઘણે ભાગે કાલ સાંજની ટ્રેનમાં જવાનુ થશે.'
અમારા માટે તે આ એક માટા લહાવા હતા. ૨૩ તારીખે બાપુ સાથે અમે વર્ષા જવા ઊપડયાં. ગાડીમાં અનેક જાતની વાતેા થઈ. રાતે ભુસાવળ માવ્યું. અમારે ગાડી બદલવાની હતી. બાપુ એકદમ પેાતાની બગલથેલી સાથે ઊતરી ત્રીજા વર્ગીના ઉતારુએ માટે રાખેલા બાંકડા ઉપર સૂઈ ગયા. સ્ટેશન માસ્તર આવ્યા અને કહ્યું કે આપને માટે વેટિંગ રૂમમાં વ્યવસ્થા કરી છે. પણ બાપુએ તુરત જ કહ્યુ, હું ત્રીજા વર્ગના ઉતારુ છું. વૈટિંગ રૂમના ઉપયોગ મારાથી ન થાય. અને તેઓ તે બાંકડા ઉપર જ ઊંઘી ગયા.
શ્રી પુરુષાત્તમ લાલજી માવીશી
સવારે સાડાપાંચ વાગ્યે ગાડી પકડવાની હતી. બાપુ એકદમ પાંચ વાગે ઊઠયા. મને પૂછે કે કાંચનબહેન કૉફી પીશે કે ચા? આવી ઝીણી ઝીણી બાબત પણ એમના ખ્યાલ બહાર ન જતી.
વચ્ચે એક સ્ટેશને એક ભાઈ ખિમાં બાળક અને સંતરાના ખે કરડિયા સાથે અમારા બ્બામાં આવી. ગાંધીજીના પગ આગળ બાળકને રમતુ... મૂકી પગે લાગી અને કરડિયા આપી ચાલવા માંડી. મહાદેવભાઈ એ વાત કરી કે આ બાઈ એ ખાધા રાખેલી કે જો મને દીકરા થશે તે એને ગાંધીજીનાં દન કરાવીશ અને મેટાપલા સંતરાંના સૂકીશ. મેં જોયું કે આ સાંભળી ગાંધીજીના મોં પર વિષાદની છાયા ફ્રી વળી. ધીમા દુ:ખી સ્વરે તેઓ ખાલાઃ જે દેશમાં માણસને દેવ તરીકે લેાકેા પૂજે, તે દેશ કયારે આગળ આવશે? '
ખીજા એક સ્ટેશને ગાડી ઊભી કે એક મુસલમાન હાંતા હાંકતા ચીથરેહાલ હાલતમાં એકદમ ડબ્બા આગળ આવ્યા. મહાદેવભાઈ કહે કે હરિજનકાળામાં પૈસા આપે।. મુસલમાન કહેવા લાગ્યા ઃ · દસ સાલસે ખાપુ કે દર્શન કા ઇંતજાર થા. આજ મૌકા મિલા. ક્યા ન TM લિયે ભી પૈસા દેના પડતા હૈ! ક્યા ખત હૈ?”
આ સાંભળી ગાંધીજી જરા ઊંચા થયા. મુસલમાન તા મહાદેવભાઈ ને હઠાવી ગાંધીજીના પગમાં પાષા, અને જ્યારે ગાંધીજીએ એના માથા ઉપર હાથ મૂકયો, ત્યારે મેલ્યે, ‘· મેરા જીવન ધન્ય હો ગયા !’
વર્ષામાં એક સવારે વાળંદ હજામત કરવા આવ્યા. જુના દેશી સ્તરેા. માથાની પછવાડેના વાળ કાઢવા વાળ કે ખાપુનું માથું નીચે નમાવ્યુ. બાપુએ મજાક કરી: ‘ બ્રિટિશ સલ્તનતને માથું નહીં નભાવનાર આજે તમારી પાસે માથું નમાવે છે. તમે તા.બ્રિટિશ સરકારથીયે માટા, ખરું ને!' વાળંદ બિચારે દિગ્મૂઢ થઈ ગયા. અમે સૌ ખડખ‘ડાટ હસી પડ્યા.
ભાજનનાં વાસણા દરેકે જાતે માંજવાનાં હોય.
ખરાબ આદતને વશ થવાથી માણુસ પાતાની જાત ઉપર- પાતાના મન ઉપર કાબૂ રાખી શકતા નથી.
૩