________________
૧૯૧૨)
વાર્ષિક સરવૈયું.
(૩૫૩
ગઝલ
૧
સાખી
૨
'હિંદને વ્યાપાર જતાં વેપાર પર હાથે, દશા થઈ હિન્દની તેમાં મળે છે કાંકરા આજે, થતું સેનું હતું જેમાં - સેનું તે સપનું થયું, તેઢાનેય દુકલ,
કરોડથી અધિકતે, ખેંચી જાય દરસાલ; નથી તેનું નથી લોઢું, ન તે કહ રહે કેમ?-મળે . સિગારેટ તંબાકુ એક નાની ચીજ જણાય,
છતાં ચળકતા રૂપિયા અર્ધ કાટિ લઈ જાય; દીધા પૈસા બળી છાતી, ન શું મેળવ્યો તેમાં –મળે છે. પાણી મૂર્તે ચામડાં, વિલાત અહીંથી જાય,
બુટ પકડવા હિન્દીની, બૂટ બની આવે આંહ્ય; અરેરે રૂપિયા લઈ જાય, જોડા મારીને તેના; મળે છે કાંકરા આજે, થતું સોનું હતું જેમાં-મળે છે.
--દિવાને
૩
વાર્ષિક સરવૈયું, સંવત્સરી એ વાર્ષિક પર્વ ગણાય છે. તે પર્વને અંગે જે જે ક્રિયાઓ કરવાની શાસ્ત્ર કારોએ બતાવી છે, તે ક્રિયાઓ જે યથાર્થ રીતે કરવામાં આવે તે આત્માની સર્વશે ઉન્નતિ થઈ શકે છે, તેથી એ પર્વની મહત્તા જૈન શાસ્ત્રમાં સર્વથી અધિક વર્ણવેલી છે.
જેઓએ કાંઇ પણ વિદ્યાભ્યાસ કર્યો હોય અથવા જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હોય તેવા સર્વ મનુષ્યો, પિતાની ગણના પ્રમાણે જ્યારે પિતાનું વર્ષ સંપૂર્ણ થાય છે ત્યારે પિતાની આવક જાવકને હિંસાબ તપાસી વર્ષમાં દ્રવ્ય સંબંધી થયેલા નફા-ટોટાનો વિચાર કરે છે, અથવા વેપારી દષ્ટિએ કહીએ તે વર્ષનું સરવૈયું તપાસે છે. એ તપાસવાનું કારણ વિચારીએ તે એટલું જ જણાશે કે દ્રવ્ય સંબંધી સ્થિતિમાં થયેલી લાભ-હાનીનાં કારણે તપાસી પુનઃ લાભ વધે અને હાનિ ન થાય તેવી રીતે વ્યવસાય-વ્યાપારની વ્યવસ્થા કરવી. જેમ વર્ષો તે દ્રવ્યની લાભ-હાનિનું સરવૈયું તપાસાય છે, તેમ સંવત્સરી એ વાર્ષિક પર્વ–ધર્મપર્વ હોવાથી એ પર્વને દિવસે તે વર્ષમાં આત્માને શું લાભ હાનિ થઈ છે તેનું સરવૈયું તપાસવાનું છે. હાનિના કારણે વિચારી તેને માટે પશ્ચાત્તાપ કરી પુનઃ હાનિ ન થાય અને લાભના કારણે વિચારી તેનું અનુમોદન કરી પુનઃ વધારે લાભ મળે તેવા ઉપાયની યોજના કરવાની છે. દ્રવ્યની લાભ હાનિ એ વ્યાવહારિક અને આ ભવ આશ્રયી છે કારણ કે મૃત્યુ પછી એ
