Page Text
________________
૨૦
જેનયુગ
ભાદ્રપદ-આશ્વિન ૧૯૮૩ વાત તમે જણાવી નથી. ફક્ત ક્ષત્રીજ યુદ્ધકળાના મૃત્યુ પછી અને સમકાલીન લેખકે લખેલું હોવાથી રહસ્યને જાણે છે અને વાણિયાઓને તે આવડતું મંત્રીના પાછલા જીવનના ઈતિહાસની હકીકતોની આ નથી એ તમારા મનની ભ્રમણા છે. અંબા જે કે કાવ્યમાં આપણે આશા રાખીયે તે સ્વાભાવિક છે; વાણિયો હતો તો પણ શું તેને કેકણના રાજા પણ કર્તા તે બાબતનો કંઈ પણ ઉલ્લેખ કરતા નથી. મહિલકાર્જુનને લડાઈમાં હણી નાખ્યો ન હતો ? હકીકતમાં તો પહેલાનાં બે કાવ્ય કરતાં આ કાવ્યહું પણ યુદ્ધ વેપારમાં સારી રીતે પ્રખ્યાત થયેલો ના છેલ્લા સર્ગમાં વસ્તુપાલ મૃત્યુ પામ્યા એટલી છું. તરવાર રૂપી તાજવાથી શત્રુઓના મસ્તક રૂપ હકીકત શીવાય બીજી કંઈ પણ નવી હકીકત આ કાવ્ય માલ ખરીદું છું અને તેની કીમતમાં તેમને સ્વર્ગ માંથી આપણને મળતી નથી છતાં પણ છેલ્લો સર્ગ આપું છું. જે તમારે શંખ સિંધુરાજનો ખરો પુત્ર ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ પણ ઉપયોગી છે, કારણ કે હોય તો તેને તુરત અહીં આવી યુદ્ધનું સ્થળ પસંદ વસ્તુપાલના મૃત્યુના સમય આ સ્થળ સંબંધી જે કરવા કહેજો.” (૧)વસ્તુપાળે પણ પોતાનું સૈન્ય તૈયાર અનેક હકીકતો કહેવાય છે તે સધળી આથી બેટી કર્યું અને બન્ને સભ્યો વચ્ચે લડાઈ થઈ; વસ્તુપા- પૂરવાર કરી શકાય છે. પ્રબંધ ચિંતામણીમાં વસ્તુપાલના યોદ્ધાઓએ શંખના લશ્કરને યુદ્ધ સ્થળ લના ઉત્તર જીવન સંબંધી કંઈપણ ઉલ્લેખ નથી. ઉપર કાપી નાખ્યું અને તેના ઘણા શુરવીર યોદ્ધા- ચતુર્વિશતિ પ્રબંધ અને વસ્તુપાલ ચરિત્ર એ બે એને લડાઈમાં મારી નાખ્યા. શંખ પિતાના ગ્રંથેજ તે બાબતની હકીકત આપે છે. તેમાં વસ્તુ જેટલા બળવાન પોતાના ભાઇઓ સાથે મંત્રીને હરા- પાલના મૃત્યુનો સમય સંવત ૧૨૯૮ નો અને સ્થળ વવા નીકળ્યા. ઘણું ભયંકર યુદ્ધ થતું તેમાં વસ્તુપા-
આંકેવાલીયા આપેલ છે. પણ આ કાવ્યમાંની હકીકત
કવાલાથી આપલ છે, પણ આ કાવ લના નવ યોદ્ધાઓ અને શંખના ભાઈઓ કપાઈ ઉપરથી તે બાબત ખેટી છે એમ પૂરવાર થાય છે. ગયા પછી ગુલ કુળને ભૂગુપાલ શંખને મારવાનું મંત્રી પદની સભા પરથી વસ્તુપાલને પદભ્રષ્ટ થયાની પણુ લઈ તેના તરફ ધસ્યો, તેણે ઘણા યોદ્ધાઓને વાત પણ ખેતી જણાય છે. વસ્તુપાલતી મહેરબાતેઓ શંખ છે એમ ધારી કાપી નાખ્યા. આખરે નથી જેને ગાદી મળી હતી અને જેનું રાજ્ય તેના તે શંખ પાસે જઈ પહેઓ અને તેના ઉપર ભાલાનો પ્રયત્નથી મજબુત હતું તે વીસળદેવ તેજપાલ પાસેથી ' ઘા કર્યો. ચંખે તે ભાલાના કટકા કરી નાખ્યા. આ• મંત્રીપદની મુદ્રા લઈ લઈ નાગડને મંત્રીપદ આપે તે ખરે ભૂકૃપાલ શંખના હાથે મરાયો. હવે વસ્તુપાળ સંભવિત નથી અને વીશળદેવ ધાયું હતું તે પણ એક બીજા મોટા સૈન્ય સાથે આગળ આબે. તે તેમ કરી શકે તેવું હતું કારણકે મંત્રીઓની સત્તા પિતાનું લકર ઘણું ઓછું થયેલું જોઇ આ નવા ઘણીજ સારી રીતે જામેલી હતી અને તેઓ ઘણું લશ્કરને દેખી શંખ ભરૂચ તરફ નાસી ગયો. બળવાન હતા તેથી વીસલદેવની એકાદ વરસના ટુંકા
સમયમાં સત્તા દૃઢ અને સહીસલામત થઈ શકી હોય આ કાવ્યનું ઐતિહાસિક મહત્વ. એક
એમ સંભવતું નથી. આબુ પર્વત ઉપરના સંવત ખેદની વાત એ છે કે આપણા સંસ્કૃત ઐતિહાસિક
૧૨૮૬ (વૈશાખ સુદ ૩) ની તારીખના એક લેખમાં કાવ્યમાં ટાહ્યલાં જેવાં નકામાં લાંબાં લાંબાં વર્ણનો
વસ્તુપાલ મહાઅમાત્ય તરીકે જણાવેલ છે. મારા ઘણાં હોય છે પણ જે મહાપુરૂષનું ગુણકીર્તન તેમાં
અનુમાન પ્રમાણે તેજપાલના મરણ પછી મંત્રીને હોય છે તેને જીવનવૃત્તાંતની ઐતિહાસિક બાબતે
ફેરફાર થયે હોવો જોઈએ. જિનતા મત પ્રમાણે તેમાં ઘણી ઓછી મળી આવે છે. આ કાવ્યને પણ તેજપાળનું મૃત્યુ વસ્તુપાળના મરણ પછી દશ વરસે આજ હકીકત લાગુ પડે છે. આ કાવ્ય મંત્રીના
સીના થયું. (૧) સંવત ૧૩૦૩ ની સાલના એક હસ્તલિ(૧) વસંતવિલાસ. સગ ૩ લોક ૨૪-૨૫-૨૬-૨૮- (૧) મી. ટી. એમ. ત્રીપાઠી મને એમ જણાવે છે ૨૯-૩૦-૪૧-૪૨-૪૩ જુઓ.
કે એક હસ્તલિખિત પ્રતના એક પાના ઉપર વસ્તુપાલ
| SR No. | 536287 |
| Book Title | Jain Yug 1984 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mohanlal Dalichand Desai |
| Publisher | Jain Shwetambar Conference |
| Publication Year | 1984 |
| Total Pages | 622 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Jain Yug, & India |
| File Size | 49 MB |