Pathik 2004 Vol 44 Ank 01 02 03

SR No.: 535517
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhartiben Shelat, Subhash Bramhabhatt
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust
Publication Year: 2004
Total Pages: 44
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Pathik, & India
File Size: 4 MB

Page 40

પરિષદ પત્રિકા વગેરે બંગાળી સામયિકોમાં પણ એમના લેખો અને નિબંધો પ્રસિદ્ધ થયા હતા.
ઇન્ડિયન હિસ્ટોરીકલ રેકોર્ડીસ કમિશનના તે સભ્ય હતા. કમિશન પાસે આવેલ લગભગ ૫૦ ઉપરાંત દસ્તાવેજોની ચકાસણી કરી એમનું જદુનાથે મૂલ્યાંકન કર્યું હતું. કમિશનના Proceedings માં તેમના ૧૩ સંશોધન લેખો પ્રસિદ્ધ થયા હતા, દા.ત., મદ્રાસમાં શિવાજી, હાઉસ ઑફ જયપુર, The Missing Link in the History of Mughal India From 1638-1761.
ડૉ. જદુનાથ સરકારે (ડૉ. યદૂનાથ સરકાર) મિરાત-એ-અહેમદી, તારીખ-એ-મુબારકશાહી, અવધના પ્રથમ બે નવાબો, શીખોનો ઇતિહાસ અને બાજીરાવ પ્રથમ અને મરાઠા વિસ્તાર વગેરે ગ્રંથોની પ્રસ્તાવના લખી હતી. મૂલ્યાંકન :
૧૯મી સદીના અંતિમ દશકામાં જ્યારે જદુનાથ સરકારે ઔરંગઝેબ પર સંશોધન કાર્ય શરૂ કર્યું ત્યારે કોઈ પણ સંશોધનકાર પોતાના સંશોધનમાં એક કે બે સમકાલીન સાધનોનો વ્યવસ્થિત ઉપયોગ કરે એ પર્યાપ્ત ગણાતું. ભાગ્યે જ કોઈ સંશોધનકાર વિભિન્ન ભાષાઓમાં પ્રાપ્ત સમકાલીન સાધનોનો ઉપયોગ કરવાનું વિચારતો હતો. ફારસીમાં લખાયેલ દરબારી અહેવાલો સિવાય બીજું કશું પણ હોઈ શકે એવો ખ્યાલ કોઈને પણ ન હતો. આ સ્થાપિત અને માન્ય પરંપરાથી વિપરીત જદુનાથે અખબારાત, મરાઠા દૂતો (વકીલો) ના પત્રો, અંગ્રેજી, ફેંચ અને પોર્ટુગીઝ ભાષાઓમાં લખાયેલ સમકાલીન દસ્તાવેજોમાંથી માહિતી એકત્રિત કરી એમનો ઉપયોગ પોતાના ગ્રંથોમાં કર્યો હતો. જદુનાથે દરબારી ઇતિહાસકારો અને બીજા લેખકોના અહેવાલો પર પૂર્ણતઃ વિશ્વાસ રાખ્યો ન હતો. ‘ઔરંગઝેબ', ‘શિવાજી' અને “પતન”ની રચના માટે જદુનાથે ઉપયોગમાં લીધેલ વિવિધ પ્રકારના વિપુલ આધારભૂત સમકાલીન સાધનોના કારણે આ ગ્રંથો ભારતીય ઇતિહાસવિદ્યામાં અજોડ (unparalleled) સ્થાન ધરાવે છે.
- જદુનાથ પોતાના અભ્યાસના વિષયથી સંબંધિત ઐતિહાસિક સ્થળોની મુલાકાત ત્યાંની ભૌગોલિક સ્થિતિ, ત્યાંના લોકજીવન અને ચારિત્ર્યની જાણકારી મેળવવા લેતા હતા. દા.ત. મુઘલ સમયના યુદ્ધનાં સ્થળો, ખીણો અને કિલ્લાઓની માહિતી મેળવવા સરકારે મહારાષ્ટ્રની મુલાકાત લીધી હતી.
જદુનાથ ખૂબ જ ઊંચુ ચારિત્ર્ય ધરાવતા હતા. પૈસા કે અન્ય કોઈ પ્રકારના લોભને તેઓ વશ થયા ન હતા. જોધપુર રાજવંશ અંગેની ટીકા પોતાના ગ્રંથમાંથી દૂર કરવા માટે જોધપુરના પ્રધાનમંત્રીએ કરેલ ધનની ઑફર તેમજ મેવાડનો ઇતિહાસ લખવા માટે કરવામાં આવેલ નાણાંની ઑફર જદુનાથે સ્વીકારી ન હતી. બનારસના વિશ્વનાથ મંદિરને જમીન દાનમાં આપવા અંગેના ઔરંગઝેબના ફરમાનની ઉપેક્ષા કરી જદુનાથે ઔરંગઝેબ પ્રત્યે અન્યાય કર્યો હોવાની ટીકા વારંવાર થતાં તેમણે સ્પષ્ટતા કરી હતી કે શુભ સાથે ચાલતાં સંઘર્ષ દરમ્યાન બહાર પાડવામાં આવેલ આ ફરમાનનો ઉદ્દેશ શુજાને પકડવા માટે હિંદુઓનો સહકાર અને સદ્ભાવના પ્રાપ્ત કરવાનો હતો, અને તે એક રાજકીય દાવ માત્ર હતો. આ ફરમાનને સહિષ્ણુતાની ભાવના સાથે કોઈ જ સંબંધ ન હતો. વિશ્વસનીય પુરાવાઓના આધારે તેમણે એ પ્રતિપાદિત કર્યું કે અફઝલખાને જ શિવાજી પર પ્રથમ પ્રહાર કર્યો હતો. “પતન'માં જદુનાથે ઉત્તર હિંદમાં મરાઠાઓએ વર્તાવેલ ત્રાસની વિગતો આપી એની ઉગ્ર ટીકા કરી છે. આ એ સ્પષ્ટ કરે છે કે જદુનાથને મધ્ય યુગીન હિંદના મુસ્લિમ રાજ્યકર્તાઓ પ્રત્યે કોઈ પૂર્વગ્રહ ન હતો અને તેઓ એક નિષ્પક્ષ ઇતિહાસકાર હતા. ડૉ. જદુનાથ સરકારે પોતાના દેશવાસીઓને સાવધ કરતાં કહ્યું હતું કે ઔરંગઝેબના ઇતિહાસનું પુનરાવર્તન ન થવા દેવું જોઈએ તેમજ હિંદુત્વ તથા ઇસ્લામ બનું તર્કબદ્ધ તથા વૈજ્ઞાનિક શુદ્ધિકરણ થવું જોઈએ.
પથિક • ત્રિમાસિક – ઓક્ટો.-નવે.-ડિસે., ૨૦૦૩ ૦ ૩૭