Pathik 1998 Vol 38 Ank 12

SR No.: 535456
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust
Publication Year: 1998
Total Pages: 32
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Pathik, & India
File Size: 3 MB

Page 2

( ગ્રંથ સમીક્ષા
બાજ ખેડાવાળ સર્વસંગ્રહ’ સંપા. રમણલાલ જ. જોશી, પ્રકાશક : કોટડીઆ ફાઉન્ડેશન C/o. કાન્તિલાલ કોટડીઆ, 'વિદ્યાવિહાર', અશોકનગર પાસે, રેલ્વે સ્ટેશન પાછળ, નડિયાદ-૩૮૭૦૦૧, માર્ચ, ૧૯૯૮, પૃ. ૬૪૩.
બાજ ખેડાવાળ સર્વસંગ્રહ' અત્યાર સુધી પ્રગટ થયેલા સર્વસંગ્રહોમાં અલગ તરી આવે છે. અન્ય સર્વ સંગ્રહોની તુલનામાં એક જ જ્ઞાતિનો આ પ્રથમ ઐતિહાસિક આધારભૂત માહિતીપ્રદ ગ્રંથ છે. અન્ય જ્ઞાતિના વાચકને તુલનાત્મક જ્ઞાન કે પોતાની જ્ઞાતિનું સંશોધન કરવાની પ્રેરણા મળે તેવું ભગીરથ કાર્ય થયું છે. એક જ જ્ઞાતિની વિગત પ્રચૂર માહિતી મેળવીને એકઠી કરી, તેનું સંકલન કરવું તે ઘણો જ સમય, શ્રમ અને સહકાર માગી લે છે. આ ગ્રંથના સંકલનકાર અને સંપાદક મુ. શ્રી રમણલાલ જયશંકર જોષીની બાજ' નજર, ઝીણવટ અને ચોક્સાઈ સાથે એમની વિદ્યા પ્રત્યેની પ્રીતિ અને સંશોધન તરીકેની ઊંડી અને આગવી સૂઝ દાદ માગી લે છે. સાથે આટલા દળદાર ગ્રંથના પ્રકાશનનું કાર્ય પાર પાડી સમગ્ર સમાજને આ સર્વસંગ્રહ દ્વારા જ્ઞાતિનું સ્થાન, સ્વરૂપ અને વિકાસક્રમથી જાણ કરાવવા બદલ કોટડીઆ ફાઉન્ડેશનના ચેરમેન શ્રી કાન્તિભાઈને ખૂબ ખૂબ અભિનંદન.
આ સર્વસંગ્રહ કુલ ૧૧ વિભાગમાં વહેંચાયેલો છે. દરેક વિભાગમાં વિષય પ્રમાણે પ્રકરણો પાડવામાં આવ્યા છે. સમગ્ર ગ્રંથનું અવલોકન કરીએ તો તેમાં ખેડાવાળ જ્ઞાતિની ઉત્પત્તિ, ઇતિહાસ, સ્થળાંતરો તથા વ્યવસાયોની માહિતી સાથે બાજ ખેડાવાળોના ગોત્રો, કુળદેવી, અટકો, વસવાટના ગામોની શાસ્ત્રીય અને ઐતિહાસિક વિગતો સમાવવામાં આવી છે. અહીં અટકોની ઉત્પતિ અને તેના ઇતિહાસ સાથે કુળ પરંપરાઓ, રૂઢિઓ અને રીતરિવાજોનો વિભાગ છે. તે ઉપરાંત ઉપખંડમાં જઈ વસેલા ખેડાવાળ બ્રાહ્મણો, ખ્યાતનામ ભૂદેવો અને સતીઓનો ઇતિહાસ નોંધપાત્ર છે. અહીં લોકસાહિત્ય-લલિતસાહિત્ય કેવું વિકસ્યું છે તે બતાવ્યું છે.
આ ગ્રંથમાં બાજ ખેડાવાળોના રૂઢિગત ઉદ્ગારો, માનસિક અને સામાજિક પરિસ્થિતિનો ખ્યાલ આપી, જ્ઞાતિજનોની રાષ્ટ્રભક્તિનો પરિચય આપ્યો છે.
વિભાગ ૧૦ ‘ઉમરેઠનો સારાંશ ગરબો'નો પરિચય છે. જેમાં ઉમરેઠનું પ્રાચીન નગર અને તેના સંપ્રદાયોનું શબ્દચિત્ર આપ્યું છે. વિભાગ ૧૧માં ‘ઉમરેઠનો ઇતિહાસ' આપ્યો છે. જેમાં ભૂતપૂર્વ મહાનુભાવો વિશે, પોળો તેના અભિલેખો, વાવ-કૂવા, મંદિરો, સતીઓની દેરીઓ વગેરેનું વર્ણન ઉમરેઠના સ્થાનિક ઇતિહાસને આપણી સમક્ષ ખુલ્લો કરી બતાવ્યો છે. સાથે ઉમરેઠની પ્રાચીનતા, ઐતિહાસિક ક્રમમાં સ્થાન અને પરદેશી મુસાફરોની નોંધો, તથા આસપાસના સ્થળોની વિગતો આપેલી છે.
આમ સમગ્ર રીતે એક જ જ્ઞાતિ વિશેનો આ સંપૂર્ણ સંગ્રહ બની રહ્યો છે. ગુજરાતમાં અને ઉપખંડોમાં વસતા બાજ ખેડાવાળ જ્ઞાતિ માટે ગૌરવ લેવા ઉપરાંત ઘરમાં હાથવગો રાખવા જેવો આ સર્વસંગ્રહ ઇતિહાસ તેમજ સંશોધનમાં રસ ધરાવનાર માટે આધારભૂત ગ્રંથ બની રહેશે એવો મારો વિશ્વાસ છે.
– આર. ટી. સાવલિયા