Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ગોદા
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી હસમુખભાઈ વ્યાસ
રાજસ્થાન એટલે શૌર્યભૂમિ ! આમાંય એનો ૧૧ થી ૧૭ સદી સુધીનો ઇતિહાસ તો અતિ રોમાંચક રહ્યો છે. એનું નાનકડું ગામ પણ ઇતિહાસનો કોઈ ને કોઈ કણ સંગ્રહી રહેલ હોય છે. હાલ ખંડેર જણાતાં કેટલાંય સ્થાનો અહીં છે, જેનું ઇતિહાસમાં, ખાસ કરીને મધ્યકાલીન ઇતિહાસમાં, વિશિષ્ટ સ્થાન તેમ મહત્ત્વ રહેલ હોય. આવું જ એક મહત્ત્વનું સ્થાન તે ગોગૂંદા. ઉદયપુરથી લગભગ ૩૫ કિ.મી. દૂર ઉત્તર - પશ્ચિમે અરવલ્લી પર્વતમાળાથી ઘેરાયેલ મેદાનમાં એ આવેલું છે. પ્રસિદ્ધ હલદીઘાટી અહીંથી પૂર્વે પહોડોમાં લગભગ ૧૬ કિ.મી. અને કુંભલગઢથી લગભગ ૩૦ કિ.મી. ઉત્તર-પશ્ચિમે આવેલ છે. આમ આ ગામ ઉદયપુર - કુંભલગઢ અને હલદીઘાટી(ત્રણ મધ્યકાલીન ઇતિહાસનાં મહત્ત્વનાં સ્થાનો છે)ના માર્ગોની મધ્યમાં આવેલ છે. આની ચોતરફ લગભગ પાંચ પાંચ કિ.મી. દૂર અરવલ્લી પહોડોની શૃંખલાઓ આવેલી હોઈ એ વચ્ચેના મેદાનના પહાડી ભાગ પર વસેલ છે. ચારે દિશાઓમાંથી કોઈ પણ દિશામાંથી અહીં આવવા માટે અરવલ્લીનું વિસ્તૃત પહાડી ચડાણ ચડી પાર કરી આવવું પડતું હોઈ સામરિક દૃષ્ટિએ આ ખૂબ જ સુરક્ષિત સ્થાન મનાતું.
એક અનુશ્રુતિ અનુસાર આ ગામ કોઈ ગોગૂનરામ મહેતા નામના બ્રાહ્મણે વસાવેલું. અહીંથી પ્રાપ્ત ૧૪મી સદીના શિલાલેખથી એ ૧૪મી સદી જેટલું તો પ્રાચીન હોવાનું સ્વતઃ સિદ્ધ થાય છે. આ ગામના મૂળ રાજરાણા ઝાલા વંશના અને બડી સાદડી તેમજ દેલવાડાના રાજવંશ સાથે સંબંધિત છે. આ ઝાલા રાણાના જૂના-નવા મહેલો પણ હજુ અહીં ખંડેરાવસ્થામાં ઊભા છે. મૂળ રાજવંશ ઝાલાવંશ હોવા છતાં આ ગામ મહારાણા ઉદયસિંહ (મેવાડ) અને મહારાણા પ્રતાપનો સંબંધ ધરાવતું હોઈ સવિશેષ મહત્ત્વ ધરાવે છે.
અહીંના મહેલોમાં મહારાણા ઉદયસિંહ ઊતરતા. એમણે વિ.સં. ૧૬૨૮ ના દશેરા અહીં મનાવેલ, એટલું જ નહિ, સૌથી મહત્ત્વની ઘટના એમનું (મહારાણા ઉદયસિંહનું) મૃત્યુ પણ અહીં થયેલું. હાલ પણ ગોરૂંદાના નવા મહેલોની બરાબર દક્ષિણમાં તળાવના કિનારે પઠારી ભાગ પર ઘણી છતરીઓ જોવા મળે છે તેઓમાં એક મોટી જીર્ણ-શીર્ણ છતરી પણ છે, જે મહારાણા ઉદયસિંહના અગ્નિદાહની જગ્યા છે. આ જગ્યાએ મેવાડના સરદારોએ મહારાણા ઉદયસિંહના સ્વર્ગવાસ બાદ પ્રતાપને ગાદી પર બેસાડવાનો નિર્ણય કરેલ. મહારાણા ઉદયસિંહના પ્રતાપ પાટવી કુંવર હોવા છતાં ભટિયાણી રાણી પ્રત્યેના પક્ષપાતના કારણે મહારાણા ઉદયસિંહે એમના કનિષ્ઠ પુત્ર જગમાલને મેવાડની ગાદીનો ઉત્તરાધિકારી જાહેર કરેલ, પરંતુ મહારાણાના મૃત્યુ બાદ મેવાડના સામંતોએ જગમાલને મહારાણા તરીકે સ્વીકારવા ઇન્કાર કરી દીધેલ, એટલું જ નહિ, પ્રતાપને મેવાડના મહારાણા તરીકે રાજતિલક કરવામાં આવેલ. અહીં અર્થાત્ ગોવૃંદામાં પ્રાચીન મહેલોની ઉત્તરે મહાદેવનું મંદિર, મહાદેવની વાવડી અને આ બંનેની વચ્ચે એક ચબૂતરો તથા ચબૂતરાની પશ્ચિમે ચાર સ્તંભોવાળી એક છતરી છે, જે પ્રતાપના રાજતિલકનું સ્થાન છે. કહેવાય છે કે રાજવંશના કુલદેવતા ભગવાન શિવની સાક્ષીએ છતરીવાળી જગ્યાએ પ્રતાપને બેસાડી રાજતિલક કર્યા બાદ પ્રતાપ મહેલમાં ગાદી પર બેઠેલ. આ સમયે પ્રતાપની વય ૩૨ વર્ષની હતી. આ જગ્યાએ હાલ પણ પ્રતિ વર્ષ પ્રતાપજયંતીનો મેળો યોજાય છે.
ફેબ્રુઆરી, ૧૫૭૬ માં મુઘલ સમ્રાટ અકબર અજમેર આવેલ ને ત્યાં એણે મેવાડ પર આક્રમણ કરવાની યોજના બનાવેલ. આની સઘળી જવાબદારી એણે રાજા માનસિંહને સોંપેલ, આથી માનસિંહે તા ૩(પથિક૰ ઑગસ્ટ-૧૯૯૭ ૦ ૧૨
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 535431 |
| Book Title | Pathik 1996 Vol 36 Ank 11 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagjibhai K Bhatti and Other |
| Publisher | Mansingji Barad Smarak Trust |
| Publication Year | 1996 |
| Total Pages | 20 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Pathik, & India |
| File Size | 2 MB |