________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
વડનગરનું ક્ષત્રપકાલીન શિલ્ય એક નવીન ઉપલબ્ધિ
-શ્રી મુનીંદ્ર વેણીશંકર જોશી
ગુજરાતના રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક ઈતિહાસમાં વડનગરનાં સ્થાન-પ્રદાન વિશે ઘણી વિગતો પ્રસિદ્ધ થયેલ હોઈ એની પુનરાવૃત્તિની આવશ્યકતા જણાતી નથી, પરંતુ અત્રે ચર્ચિત શિલ્પના સમયાંકનને ધ્યાનમાં લેતાં વડનગરનાં ઈસુની શરૂઆતની સદીઓનાં નોંધપાત્ર શિલ્પો વિશે જોઈએ તો વડનગરના ઉત્પનનમાંથી પ્રાપ્ત માતા અને શિશુનું પારેવા પથ્થરનું શિલ્પ ઘાંસકોળ દરવાજા બહાર ખેતરમાંથી નીકળેલ. ઈ.સુ.ની પાંચમી સદીનું પારેવા પથ્થરનું એક મુખલિંગ અને તાજેતરના વર્ષોમાં ગામ બાહરના એક ખેતરમાંથી નીકળેલ મથુરા શૈલીની રતાશ પડતા પથ્થરની બોધિસત્ત્વની ૨-૩ સદીની પ્રતિમા ગણી શકાય.
તાજેતરમાં વડનગર મુકામે શ્રી હાટકેશ્વર મહાદેવના પરિકરમાં આવેલ મંદિર સમૂહના અભ્યાસ દરમ્યાન એક નાની દહેરીની બહાર અત્રે ચર્ચિત શિલ્પ લેખકના ધ્યાન પર
આવેલ હતું. કાલબળના પરિણામે લાગેલ ઘસારો, વાતાવરણની અસર, ઉપરાંત ખંડિત શિલ્પને પાછળના સમયમાં લગાવેલ સિમેન્ટને કારણે પણ કેટલીક વિગતો મળી શકે એમ નથી. આમ છતાં શિલ્પની કલાશૈલી, બેસવાની લઢણ, દેહસૌષ્ઠવ વગેરેના પ્રથમદર્શી અભ્યાસથી પણ આ શિલ્પ માત્ર વડનગરના જ નહિ, પરંતુ ગુજરાતના શિલ્પજગતમાં નોંધપાત્ર અને મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. -
પારેવા પથ્થરમાંથી કંડારેલ શિલ્પનું માપ ૦.૧૨.૫ x ૧૦ x ૦.૩૫ સે.મી. છે. શિલ્પ ઘસાયેલ તથા હાથમાં ધારણ કરેલ આયુધ સ્પષ્ટ ન હોઈ શિલ્પ કયા દેવનું છે એની ઓળખ શક્ય નથી. દેવ ઊંચા આસન પર પર્યકાસને બિરાજેલ છે. મસ્તકના પૃષ્ઠભાગે પદ્મપત્રની ભાત-વાળું પ્રભામંડળ જણાય છે. ચોરસ મુખાકૃતિ, લાંબા કાન તથા ગળામાં હાર ધારણ કરેલ છે. દ્વિભુજ દેવનો વામ હસ્ત પોંચીથી ખંડિત હોઈ આયુધની વિગત મળતી નથી, જ્યારે દક્ષિણ કરે ધારણ કરેલ વસ્તુ પણ અસ્પષ્ટ હોવા છતાં હથેળીની નીચેનો ભાગ પઘદંડનો ભાગ
પથિક + જુલાઈ-૧૯૯૭ + ૪
For Private and Personal Use Only
