Pathik 1985 Vol 25 Ank 01 02

SR No.: 535289
Original Sutra Author: N/A
Author: K K Shastri
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust
Publication Year: 1985
Total Pages: 134
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Pathik, & India
File Size: 8 MB

Page 107

ઇતિહાસ-સંકલનમાં સિક્કાઓનું મૂલ્ય
શ્રી. ભાસ્કરરાય લા, માંડ
કાઈ પણ દેશ કે પ્રદેશને કડીબદ્ધ પ્રાચીન ઈંતિહાસ આલેખવા માટે ઈતિહાસકારા ઉત્ખનન સ્થળતપાસ દ્વારા કે અન્યધા પ્રાપ્ત થયેલાં શિલ્પના સ્થાપત્યખડા અભિલેખા સિક્કા તથા અન્ય પુરાતત્ત્વીય અવશેષોની મદદ લે છે. લોકવાર્તાઓ તથા કર્ણપક સાંભળેલી માહિતી પણ આ કામાં મદદરૂપ બને છે.
ઉપર્યુક્ત સાધના પૈકી અભિલેખા તથા સિક્કાઓને વધારે મહત્ત્વનાં તથા પ્રમાણુશ્રુત સાધન ગણવાં જોઈએ, કારણ કે શિલ્પ સ્થાપત્ય કે અન્ય અવશેષ બહુધા અભિલેખયુકત હાતા નથી, જયારે સિક્કા ભઠ્ઠા અભિલેખયુક્ત હેાય છે. શિલ્પ સ્થાપત્ય આદિની શૈલી, પ્રકાર, ઉત્ખનનમાંથી કા સ્તરે પ્રાપ્ત થયાં છે એ, તથા એ જ સ્તરમાંથી મળેલી અન્ય વસ્તુ સાથેની સરખામણીથી એને સમય નક્કી કરવામાં આવતા ડેઈ એમાં એકાદ સૌકાની ભૂલ થવા સ`ભવ રહે છે, જ્યારે સિક્કાઓ ત્થા અભિલેખા ઉપર તત્કાલીન રાજાનાં નામ ખિતાખેા વંશાવળ અને સિક્કાએ ઉપર રાજ્યારહણુવર્ષી, સિક્કો પાડચાની સાલ તથા ટંકશાળનું નામ : ચિહ્ન પણ àાય છે તથા એને સમય ચોક્કસપણે નક્કી થઈ શકે છે.
સિક્કા ઈતિહાસસલનના મહત્ત્વના સાધન તરીકે માન્ય થયા છે અને થેાિક વશે। તથા કેટલાય રાજાઓનાં નામ એમના સિક્કા મળ્યા ન હેાત તે ઈતિહાસને પાને અકિત થયાં જ હાત. વળી, કેટલીક વાર સિક્કાઓની મદદથી માન્ય થયેલ કેટલીક હકીકતે, રાખનાં રાજ્યારાહણ મૃત્યુ કે શાસનકાલના અતિહાસિક રીતે માન્ય થયેલા સમય પણ બાવા માંડયા છે. રાજ્યના વિસ્તાર નક્કી કરવામાં, વિવિધ પ્રદેશ વચ્ચેના વેપારી સ ંબધ જાણવામાં, યુદ્ધો અને રાષ્ટ્રવ્યાપી હેાનારતની જાણકારી મેળવવામાં પણ સિક્કા મદદરૂપ થયા છે.
તે
કેટલીક વાર એ જુદાં જુદાં ઐતિઙાસિક પુસ્તકામાં એક જ રાજ્યના રાજ્યારાહણુ કે મૃત્યુની જુદી જુદી તારીખા વાંચવા મળે છે. આવા કિસ્સામાં કવચિત્ સિક્કા ખરી હકીકતનું સમર્થન કરે છે.
ઉપર્યુકત બાબતાનાં કેટલાંક ઉદાહરણુ રસપ્રદ નીવડશે.
પંજાબ સિંધ તથા વાયવ્ય સરહતા પ્રાંતામાંથી બૅટ્રિયન ગ્રીક રાજાએાના સંખ્યાબંધ સિક્કા પ્રાપ્ત થયા હતા, જેની મદદથી ત્રીસેક જેટલા નવા રાજાએનાં નામ ઇતિહાસમાં ઉમેરાયાં છે. ઈસ્વીસનની શરૂઆતના સૈકાઓમાં ભારતવર્ષમાં ગણરાયા હતાં. આવાં ગણરાજ્યો પૈકી માલવ યૌધેય વગેરે ગણુરાજ્યેના કેટલાક રાજાનાં નામ ઉમેરાયાં છે. યૌધેય વંશના એક રાવણુ નામના રાજાને સિક્કો ગઢવાલમાંથી મળ્યેા છે, જેમના નામને છેડે ‘મિત્ર' આવે છે તેવા પાંચાલ વહેંશના દસ-પ ́દર રાજાઓનાં નામ એન એલને એમના સિક્કા ઉપરથી જ ઈતિહાસમાં 'કિત કર્યા. મુદ્રાવિદ્યાને સુવિદિત છે. આ હકીકત પછી ઘણાં વર્ષે રામનગરમાંથી પાંચાલ વંશના બે નવા રાજાએ અનુમિત્ર” તથા “આયુમિત્ર”નાં પ્રાપ્ત થતાં બે નવાં નામ એ વંશમાં ઉમેરાયાં. એ પછી સમય જતાં આ વશના વસ્તુસૈન વ ́ગપાલ ક્રામગ્રુત યશપાલ વગેરેના સિક્કા મળતાં આ વશના રાજાઓનાં નામેાને છેડે ફક્ત ‘મિત્ર' જ આવે એવી માન્યતા ખેાટી પડી. એ પછી પિલિભિત જિલ્લાના પુરણપુરમાંથી શ્રી કે. ડી. બાજપાઈને આ વંશના શિવનદી રાજને સિક્કો મળ્યા.